ФЫДБОН, ФЫДЛÆГ — АВДДÆЛДЗÆХ!

ФЫДБОН, ФЫДЛÆ Г — АВДДÆ ЛДЗÆ Х!

(Дзерассæ йы фыстытæ й)

Адджын комулæ фтау æ рбанхъæ взта сæ умæ райсом. Уымæ лдзæ ф стъалытæ фæ иртæ стысты сæ бынæ ттæ й. Барæ дзæ -мæ дзæ кодтой. Боны уазæ г сæ хи бакодтой.

Бон æ рцыд æ мæ йемæ фарн æ рхаста. Хæ ст фæ ци. Цинæ вдылд зæ рдæ тæ тæ хынц кæ рæ дзимæ. Мæ ргътæ æ мхъæ лæ сæ й зарынц: «Хæ ст фæ ци! »... «Хæ ст фæ ци! »... Ноггуырд сыфтæ ртæ арвы цъæ х æ ркъул кодтой сæ уæ лæ. Нуазынц хæ лæ фæ й. Фырнæ рстæ й сæ цъæ х тугдадзинты тæ пп-тæ пп хъуысы.

Абон хъæ уы стыр куывд нс. Дыууæ галы аргæ встой. Арахъхъ æ мæ бæ гæ ныйæ гаджидæ уттæ кæ рæ дзи сурынц. Фынгтæ се уæ хсчытæ ныббыцæ у кодтой. Чъиритæ æ мæ фыдызгъæ л тыххæ й уромынц. Хъæ уы æ фсинтæ й йе ’вæ рæ нтыл ничи бацауæ рста...

Скъолайы кæ рты зилдух систой фæ ндыры зæ лтæ æ мæ сабитæ. Хæ сты фæ здæ гæ й чи ныффæ сус, фондз азы æ гуыппæ гæ й чи лæ ууыд, уыцы фæ ндыр йе уæ нгтæ аивæ зта. Риуыдзаг ныуулæ фыд æ мæ хуры тынтыл андзæ выдысты йæ базыртæ. Уæ нгтæ æ нæ бары фестъæ лфынц, уæ ртæ фæ ндыры амонæ нтыл уыцы фæ рнджын къухтау. Уый цавæ р тых у? Æ ви фæ ндыры тæ нты æ рдзы лыстæ г нуæ рттæ тæ лфынц. Суадон æ мæ бæ лоны æ нæ мбаргæ хъуыр-хъуыр, цъитийыл хуры тыны зыланг, уарзæ г уды æ мæ сыфтæ рты тугдадзины æ мбæ хст хъынцъым, кæ рдæ гыл цæ вæ джы æ мæ артæ взаджы сонт пæ ррæ ст... Фæ ндыры хъæ лæ с иуæ н дард мысинаджы риссаг зыланг у, иннæ мæ н — æ нæ сæ рфат рог цин.

Фæ лæ ныртæ ккæ фæ ндыр зæ рдæ ты бийы кæ рæ дзиуыл. Кауы уистау сиу сты фæ сивæ д. Фылдæ р сылгоймæ гтæ. Симд. Цагъды лыстæ г фæ зылдæ н къæ хтæ уылæ нау размæ фæ пæ ррæ ст кæ нынц. Уæ здан æ мæ сæ рыстырæ й змæ лынц уæ нгтæ. Чызджыты зæ рдæ тæ æ мæ дзабыртæ сусу-бусу кæ нынц фæ ндыримæ. Уыдон кæ рæ дзи хорз æ мбарынц.

Афонмæ кæ йдæ р æ нгуылдзтæ бийынц уарзоны дзыккутæ.

Афонмæ сидзæ р цæ стытæ сагъæ сты ’хсæ нты кæ сынц фæ ндагмæ. Сагъæ с даргъдæ р у фæ ндагæ й. Сагъæ с уæ ззаудæ р у зæ рдæ йæ.

Цæ мæ н кафы Уацирæ т? Уый хъуамæ кафын дæ р мауал зонид. Хæ стæ й ницæ мæ ’нхъæ лмæ кæ сы. Сау хабармæ дæ р. Сау хабар æ м раджы ’рбахоста дуар. Йæ лæ г, дам, хъæ уы парткъорды раздзог уыди. Колхозты сарæ зтыл йæ удæ й арт цагъта. Кулактæ дзы æ мризæ джы рызтысты. 1937 азы йæ фыдæ взæ гты азар басыгъта. Гагийы дзыхæ й, дам. Уацирæ т йе ’фсин æ мæ иунæ г Дзегимæ баззади.

Сагъæ с даргъдæ р у фæ ндагæ й. Сагъæ с уæ ззаудæ р у зæ рдæ йæ.

Кафы Уацирæ т. Адæ мы цинæ й исы хай.

Гаджидæ уттæ сурынц кæ рæ дзи. Дзуры Асæ го:

— Фынг — æ ртыкъахыг. Фынгыл æ ртæ чъирийы уромынц ирон фарн, æ гъдау, намыс. Макуы нын фæ цудæ нт. Кусын æ мæ хуыцаумæ кувынхъом куыд уæ м. Хæ ст æ мæ фыдæ х авддæ лдзæ х фæ уæ нт!..

Асæ го — хъæ уы худындзæ г. Йæ фæ ндырдзагъд хæ сты рæ стæ г дæ р нæ бамынæ г. Се ’нгуз бæ ласы бын — йæ бадæ н. Мæ йы рухсытæ сыфтæ рты ’хсæ нты æ рхъуызынц æ мæ урс бæ лæ ттау æ рбадынц Асæ гойы цъæ х нымæ тхуд, фæ ндыр æ мæ къухтыл. Хус дæ рзæ г къух хъистыл куыд змæ лы, афтæ мæ йрухс дæ р пæ р-пæ р кæ ны. Цард æ мæ бæ ллицы ауæ дзыл атæ хы уд. Фæ ндырæ н йæ зарæ г йæ уынгæ г хъисты нал фæ цæ уы. Удхар кæ нын сисы. Афæ сус вæ ййы. Афтæ зынæ й рабырсы сыфтæ р, къалиуы арфæ й. Афтæ зынæ й акъæ ртт кæ ны дзæ нхъатæ хохы бынæ й цæ уæ г суадон. Асæ гойы хуызæ н ничи зоны фæ ндыры ’взаг. Цас сты йæ мелодитæ! Ноджы сыл йæ ныхæ стæ куыд хорз фидауынц! Цагъд æ взист талайау нырризы. Кадæ. джы ныхæ стæ зараг цъиутау æ ртæ хынц. Талайыл æ рбадынц. Ноджы иу кадæ джы ныхæ стæ алы хатт æ мхуызон нæ вæ ййынц. Цалынмæ музыкæ иунæ г вæ ййы, уæ дмæ Асæ го хъуыды кæ ны ныхæ стыл. Чермен, Таймураз æ мæ Хæ санæ йы кадджытæ кæ нгæ йæ, хъистæ тыххæ й фæ уромынц тызмæ г æ мæ уæ ззау мыртæ. Фæ ндыр йæ хи ныффидар кæ ны. Айнæ г æ мæ зæ рдæ йы æ муæ з маст сыл æ рæ нцайы. Бæ рзонд хæ хтæ фæ дзурынц сæ цотмæ.

Стæ й фæ ндыры зарæ г фæ мынæ г вæ ййы. Æ рдын дыууæ -æ ртæ рог згъорды акæ ны хъистыл. Цыма æ взонг чызг доны сæ рты дурæ й-дурмæ гæ пп кæ ны. Уд йæ бæ ллицтæ й цардмæ æ рыздæ хы. Хуры тынау фæ лмæ н æ мæ рæ вдауаг зæ лтæ улæ фынц удыл. Зараг цъиутæ ногæ й æ ртахтысты æ взисткъалиу бæ ласмæ. Зары сæ иу: æ ртæ х, мæ дунейы хай. Дæ хъарм былтæ й мын байгом кæ н мæ цæ стыхаутæ. Уæ лæ мæ й зæ лланггæ нгæ стахти арвмæ. Æ хсæ вы талынг æ лхынцъытæ уарзоны дзыккутау халы. Хъусыс? Ратт мын дæ сатæ г сау цæ стытæ. О, куыд хъазынц уыдон! Афтæ хуркъæ вдайы сæ хи фæ найынц саджилкъæ дзил сау зæ рватыччытæ. Хъусыс? Æ ркъул кæ нын мæ бауадз дæ дыууæ урс риуыл. Уадз дыууæ уылæ нау мæ ахæ ссой... Уыдон кæ нынц амонды ад. Амонд цы хуызæ н у? Денджызгæ рон сæ уæ хсид... Магнолийы дидинджытæ сæ артхуыз былтæ ивазынц арвы цъæ хмæ. Мæ н тавынц дæ цæ стыты сау æ ртытæ. Уый у амонд.

Мæ йрухс пæ р-пæ р кæ ны Асæ гойы цъæ х нымæ тхудыл, хус æ нгуылдзтæ æ мæ фæ ндыры хъистыл.

Ацы лæ г циндоны тылд у. Хæ сты рæ стæ г йæ куыст ныууадзынвæ нд ракодта. Сау гæ ххæ ттытæ фæ д-фæ дыл цæ уын куы байдыдтой, уæ д йæ зæ рдæ нал ради. «Постхæ ссæ джы хызын хъуамæ цинтæ й, зарджытæ й уа йедзаг. Æ з та хъæ ргæ нæ г нæ дæ н, мыййаг. Зæ рдæ йы дæ р æ мæ хызыны дæ р нæ цæ уынц сау гæ ххæ ттытæ ».

Баззади уæ ддæ р Асæ го йæ куысты. Фæ лæ адæ ммæ хаста æ рмæ ст цинтæ. Сау гæ ххæ ттытæ -иу Гагийы стъолмæ баппæ рста, уæ хи цы фæ нды, уый сын кæ нут, зæ гъгæ. Асæ го-иу цыма куывды хæ йттæ уæ рста, уыйау æ м иууылдæ р хъæ р кодтой:

— Цин уарай, Асæ го!

— Цин, мæ хуртæ, æ рмæ стдæ р цин!

Зараг лæ ппу, дам, хæ дзар нæ аразы. Уый Асæ гомæ нæ хауы. Йæ чызджытæ куы рамбырд вæ ййынц, уæ д æ нæ хъæ н хæ дзары дзаг сты. Фондзæ й дæ р — моймæ дзыд. Йæ фырт Сосе та хæ сты ис. Асæ го баззад йæ чындз æ мæ йæ фырты æ ртæ аздзыд чызгимæ.

Хистæ рты фынгæ й ныппæ ррæ ст кодта зарæ г. Уый Асæ го ныццæ лхъ ласта Уастырджийы зарæ г. Диссаджы рæ сугъд хъæ лæ с! Афтæ зыны, цыма йæ къухы цы галы сыкъа ис, уый фестади нæ ртон уадындз æ мæ йæ м æ рыхъуыстой хохæ й, быдырæ й. Зарæ г исдуг иунæ гæ й ферттывта Ос-Бæ гъатыры æ хсаргардау, стæ й йыл хъырнæ г хъæ лæ стæ æ рбамбæ лдысты, сæ уæ лныхты йæ систой. Ныр зарæ г фынгæ й нал цæ уы, фæ лæ дард æ рвгæ рон æ врæ гътæ й. Алы зайæ гхал, алы маргъ дæ р ныртæ ккæ хъусы уымæ. Фарны зарæ г парахатæ й æ нхъæ взы. Ахæ м парахат у, æ мæ хурæ й нæ тæ рсынц, уæ д стъалытæ арвы цъæ х фескъуыдтæ кæ никкой æ мæ сабитау цымыдисæ й æ ркæ сиккой Асæ гомæ. Хатгай зарæ г фæ зилы, цыма артæ взагыл уддзæ фы улæ фт æ рбамбæ лы. Стæ й та гоппойцъиуау йæ хи сисы æ врæ гътæ м.

Ныр та Гагимæ æ рхæ ццæ сидт. Уымæ н йæ зæ рдæ мæ фондзæ хстон куы саразай, уæ ддæ р, дам, хуыцау æ мæ Уастырджийы ном не ссардзæ н. Уый бæ сты хицауы кой ракæ ндзæ н. Гагийы даргъ къубалæ й ма райхъуысти арахъхъы хæ л-хæ л. Æ вæ ццæ гæ н æ й рагæ й фæ ндыди ууылты азгъорын. Цæ стытæ фæ туаг сты цæ сгомы æ нхъырдтæ й. Фындзы бын — æ нгуылдзы фæ тæ нæ н рихи, чъирийы карст æ м схаста. Карк йæ бырынкъ зæ ххыл куы хафа, уыйау йæ сæ р ныттылдта. Рихи у цъæ х, цыма былыл джыбы ныддæ вдæ г. Кæ ддæ р æ й Асæ го фæ рсгæ дæ р акодта:

«Дæ диныстæ н, Гаги, Гитлер дын ницы бавæ ййы? Ома, зæ гъын, тугхæ стæ г не ’ййафут? Айфыццаг газеты цы карикатурæ уыди, ууыл цы цин бакодтон. Ай, зæ гъын, нæ хи Гагийы куы рауагътой. Стæ й æ ркастæ н, æ мæ дын дзы Гитлеры ном фыст. Хуымæ тæ джы хъыг мын уыди! »

Уый фæ стæ Асæ гомæ районмæ фæ дзырдтой. Йæ хæ дæ г æ й фæ змыдта: «Бакодтой мæ иу стыр хицаумæ. Йæ гуыбын бынæ й нæ цыд æ мæ, йæ разы цы стъол уыди, уымæ схизыныл йæ быцъынæ г тыдта. Ных æ рфгуыты бын фæ ци. Дыууæ дынджыр пыхсбыны. Сæ астæ у тарст уызынтау разгъор-базгъор кодтой лыстæ г цæ стытæ. Цæ сгом — уæ ззау, æ вæ лмас. Кады дзæ мбыты сæ рмыдул.

— Цæ мæ н схуыдтай уæ хъæ усоветы сæ рдары фашист? — Гуыбынæ й райхъуысти йæ ныхас.

— Æ з? Нæ хъæ уыхицау Гагийы фашист схуыдтон? Æ мæ фашист циу, уый хæ сты размæ зонгæ дæ р куынæ кодтон.

— Уæ дæ йæ цы схуыдтай? — Гуыбын базмæ лыд æ мæ та дзы рахауди ныхас.

— Хъазгæ мхасæ нты йын загътон, дæ рихи ма, зæ гъын, сау куы уаид, уæ д Гитлерæ й фæ сте ницыуал ныууагътай.

— Цал азы дыл цæ уы?

— Фынддæ с æ мæ æ ртиссæ дзы.

— Цу. Зæ ронды хатыр дын фæ уæ д ацы хатт.

Дæ цæ рæ нбон, зæ гъын, бирæ. Мæ уд мæ къухы рахастон. Уæ дæ й нырмæ Гагийы æ мгæ рæ тты никуал ауадтæ н. Кæ д искуы сау гæ ххæ тт æ рцæ уы, уæ д ын æ й йе стъолмæ баппарын. Смудаг куыдзау йæ мукъу кæ й кæ рты нæ фæ цæ вы! Лидзынц, дам, фронтæ й æ мæ сылгоймæ гты фæ дджитæ й сæ хицæ н халагъудтæ кæ нынц. Айфыццаг та Джинотæ м скуыси. Уæ лæ г, дам, лыгъд у æ мæ йæ схъæ р кæ нут. Нал та йæ м фæ лæ ууыдтæ н:

— Гаги, тохмондагæ й цъæ х арт куы уадзыс нæ ртон аласайау, уæ д дæ хæ дæ г ам цы ми кæ ныс? Хъæ у мæ нæ мæ хи бар уадз. Сылгоймæ гтæ н разамынд дæ ттынмæ сарæ хсдзынæ н. Мæ къух æ вæ рын уæ ддæ р зонын. Йæ туаг цæ стытæ мыл уыциу лиуырд æ рбакодтой. Йæ къубал мыл æ ртæ тыхты аци. Йæ ныхæ сты фаджысæ й мыл къæ дз белы дзаг æ рбакалдта:

— Зæ ронд хæ рæ г, дæ пъирийыл хæ ц, науæ д дын ыл æ з æ ртæ цъуттайы сæ вæ рдзынæ н.

Йæ мæ ллæ г зонд æ ндæ р цы скарстаид? Районмæ згъорæ г та фæ уыдаид, фæ лæ айфыццаг йæ хъуыддаг фæ сыкк æ мæ йæ, чи зоны, уый урæ дта.

Æ з ын йæ хъылма фæ стæ мæ йæ мукъуйыл батъæ пп кодтон. Сыст, зæ гъын, хъарм ранмæ лидзы. Ды дæ р хицауады дæ лæ рттæ й æ ддæ мæ не ’ккуырсыс. Афтæ мæ й алы трибунæ йæ цъах-цъах сисыс, советон, советон! Цыма мах Гитлеры æ фсады фæ лхæ рдтæ стæ м! »...

Фæ ндыр æ мæ хур æ нцой нæ зонынц. Тавынц зæ рдæ. Кафы Дзег. Диссæ гтæ! Къах-къухтыл афтæ дæ сны у? Худинаг мын нæ у! Дыууæ азы мæ м ахуыр кæ ны, æ з та йæ нæ зыдтон. Уæ ртæ хъамайау йæ иу къахфындзыл æ рæ нцади. Къух рог фехста иуварс. Цалынмæ чызг хъазты иу зылд кæ ны, уæ дмæ «æ рц», зæ гъгæ, цалдæ р пæ ррæ сты скодта. Уæ ртæ фæ сиры, йæ ронбастмæ дæ р кæ мæ н не ’ххæ ссы, уыцы чызджы фæ стæ. Ног та къахфындзтæ кæ рæ дзи ивгæ хъаматы фындзтау фæ сагъдысты. Зæ ххыл не ’нцайынц, фæ лæ сæ цыдæ р мидхъару ласы йæ уæ лцъарыл. Афтæ ма рыг фæ ндагыл рог пæ ррæ ст фæ кæ нынц тæ рккъæ вдайы æ ртæ хтæ. Æ мбисонды кафаг уыдзæ ни, йе уæ нг куы сфидар уа, уæ д. Ныр æ м йæ фыд куы ’рбакæ сид искуыцæ й. Уацирæ т дзы, мæ гуырæ г, йæ цæ ст нæ исы...

Фæ ндыр æ мæ хур фырфæ лладæ й тыхулæ фт кæ нынц.

⇐ Предыдущая 2 3 4 5 678 9 10 11 Следующая ⇒