Лирикасы. Поэмалары

Лирикасы

Қ ұ дайбердіұ лының лирикалық қ аҺ арманыда Абай кейіпкерлеріне ұ қ сас. Оның басынан қ уаныш пен кү йініш те, ү міт пен кү дік те ө теді. Кей сә ттерде мұ ң ғ а беріледі. Бірақ, бұ л қ ү рғ ақ пессимизм емес. Абай ө лең деріндегі сияқ ты Шә кә рімде де «жү рек», «тіл», «сө з» ұ ғ ымдары мол ұ шырасады. Лирикалық қ аһ арманының кө ң іл-кү йін, ахуалын бейнелеу мақ сатында ақ ын«жаралы жү рек», «улы жү рек», «жылы жү рек», «ет жү рек», «долы тіл», «ащы тіл», «тә тті тіл», «улы сө з» деген сияқ ты ұ ғ ымдарды образдылық пен пайдаланады. Кө п ретте ақ ынның лирикалық қ аһ арманы «таза жү рек» іздеу жолында «ет жү регін» қ олына алып, «сү м жү ректермен»айқ асады. Заман дең гейінен аса алмай пұ шайман болғ ан кө здерінде «дертті жү рекке» айналады. Шығ армашылық жолы- ның ө не бойында адамгершілік мә селесін, ардың тазалығ ын, имандылық ты бірінші орынғ а қ ойып отырады. «Арың сатпа, терің сат, адалды ізде», -дейді ақ ын. Бұ л мә селелерге ол ө з елінің перзенті тұ рғ ысынан қ арады. Ойғ абатты, толғ анды. Абайғ а жү гініп отырады. Ө зінің алғ ашқ ы шығ армаларының бірі - «Жастарғ а» атты ө лең ің де ақ ын ө зіне де, ө згеге де Абайды бағ ыт сілтеуші, жолбасшы ретінде ұ сынды. Ә лең де жас ақ ынның сезімталдығ ы мен керегендігі танылды. Сол кезде небары отыздан жаң а асқ ан Абайдың кемең герлігін, даналығ ын, парасатын бағ алай білудің ө зі Шә кә рімнің осы қ асиеттерін дә лелдей тү седі. 21 жасында жазылғ ан «Жастық туралы» ө лең інде Абайғ а тә н ө лең ө рнегі, сезім суреттері мол. Ө лең нің ұ йқ асы да, ө лшемі де ө згеше. Абайдың «Сегіз аяғ ымен» тамырлас. Ө лең де қ ыз сұ лулығ ымен қ оса жастық тың алаулағ ан жү рек бұ лқ ынысын, ыстық сө зім, ар-инабат мә селө лерін ақ ын ә серлі зерлейді.

Поэмалары

Қ ұ дайбердіұ лы, - поэма жанрында да жемісті ең бек еткен қ аламгер. Ол 19 ғ асырдың 2-жартысында Абайдан бастау алатын реалистік ү лгідегі оқ иғ алы дастан дә стү рінің дамуына елеулі ү лес қ осты. Оның қ аламынан қ азақ тың ертеректегі ө мірінен алынып жазылғ ан «Қ алқ аман-Мамыр», «Ең лік-Кебек», «Нартайлақ -Айсұ лу» атты поэмалар туындады. Жаң а тұ рпатты қ азақ поэмаларының алғ ашқ ылары Абайдың «Eскендірі» мен «Масғ ұ ты» десек, одан кейінгі Ақ ылбай мен Мағ ауияның, Ә сет пен Кө кбайдың, Шә кә рімнің дастандары Ұ лы Абайдың ақ ындық ық палымен, шығ армашылық тә лім-тә рбиесімен жазылғ ан туындылар еді. Абай ең алдымен ө зінің айналасындағ ы Шә кә рім тә різді жастарды жаң а ү лгідегі поэмалық ө рісін кең ейту ісіне жұ мылдырды. Тіпті кейбіреуіне ө з жанынан тақ ырып беріп, жазғ андарын талқ ығ а салып, сынынан еткізіп отырды. Соның нә тижесінде Шә кә рімнің лирикалық поэзияда мең герген кө ркемдік шеберлігі мен жетістіктері оның поэмаларының табиғ атынан да айқ ын керініп жатады. Оның дастандарына шыншылдық, суреткерлік, терең психологизм, ә леуметтік астарлылық, философиялық ой-тұ жырым кендігі тә н болып келеді. Ақ ынның «Ең лік-Кебек» дастаны тікелей Абайдың тапсыруымен жазылғ ан. Ұ лы ұ стаз Ең лік пен Кебек арасындағ ы оқ иғ аны ө лең мен жырлап шығ уды Шә кә рім мен Мағ ауия ақ ынғ а қ атар тапсырады. Соның нә тижесінде ғ ашық тық туралы екі дастан ө мірге келеді. Кeзінде Абай екі дастанды салыстырып, ә рқ айсысына лайық ты бағ а берген. Қ ұ дайбердіұ лы кө ркем проза саласында да елеулі мұ ра қ алдырды. «Ә діл-Мә рия» атты роман (1925) жазды. Онда ғ асыр басында қ азақ аулында еткен оқ иғ а баяндалады. Ә діл мен Мә рия атты ғ ашық жастардың ө мірі арқ ау болады. Абай бастағ ан реалистік ә дебиетке тек шыншылдық, суреткерлік қ асиет бұ л шығ арманың бойына мол сің ірілген. Абай ө лең дерінде бейнeлең етін табиғ аттың ә сем кө ркі, ауыл мен дала- ның кү нделікті қ ам-қ арекеті романда керкем ө рнекпен зерленген.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 5 678 9 10 Следующая ⇒