Ресми ақталуы. Шығармашылығы

Ресми ақ талуы

1988 жылы Шә кә рім ақ талып, оның ө лмес, ө шпес мұ расы халқ ына қ айта оралды. Осы жылы ақ ынның “Жазушы” жә не “Жалын” баспасынан ө лең дер, ал “Ө нер” баспасынан ә ндер жинақ тары жарық кө рді. Тап осы жылы қ ажының 130 жылдығ ы Абай ауданы, 1998 жылы 140 жылдығ ы Семей қ аласы кө лемінде тойланды. Осы жылдар аралығ ында Семейдегі бір жоғ ары оқ у орнына қ ажы есімі беріліп, ескерткіші орнатылды, қ ала орталығ ындағ ы ү лкен бір даң ғ ыл ақ ын есімімен аталды. Мұ ның сыртында қ аладағ ы байырғ ы бір қ азақ мектебі ақ ын есімін иеленді.

Бү гінде осындағ ы екі бірдей жоғ ары оқ у орнында – Семей педагогика институты мен Шә кә рім атындағ ы Семей университетінде шә кә рімтану ғ ылыми-зерттеу орталық тары жұ мыс істейді. Сол орталық тардың кү шімен “Шә кә рім” жә не “Шә кә рім ә лемі” атты екі бірдей журнал жарық кө руде.

Семей педагогика институтындағ ы Шә кә рімтану ғ ылыми-зерттеу орталығ ында қ азірде Шә кә рімнің тұ лғ алық экциклопедиясы дайындалуда. Мұ ның сыртында аталмыш орталық та Шә кә рім мұ расы туралы бү гінгі кү нге дейін бес томдық ең бек дайын тұ р.

Шығ армашылығ ы

Бү ркітін қ олына қ ондырғ ан Шә кә рім

«Ө мір», «Сә нқ ойлар», «Ызақ орлар», «Қ ұ марлық », «Қ алжың бас», «Тойымсыз нә псі» сияқ ты дидакалық ө лең -жырларында боямалы ажарлы, жасанды мінез бен жағ ымсыз қ ылық ты сынғ а алады. Ғ ашық тық сезім таза, пә к жү ректен маздайтынын айта келіп («Анық асық ә улие», «Шын сырым»), адамгершілік ақ жолғ а, ө нер-білімге ү ндейді («Жастарғ а»), 1905 жылы Шә керім қ ажылық сапар шекті. Меккеге барғ ан бұ л сапарын пайдаланып, ақ ын ө зінің байырғ ы арманын жү зеге асырды. Стамбұ л, Париж кітапханаларынан туғ ан халқ ының тарихына байланысты кітаптарды оқ ыды. Осылай жинағ ан материалдар негізінде «Тү рік, қ ырғ ыз, қ азақ һ ә м хандар шежіресі» (1911) кітабын, қ исындарын халық мү ддесіне тү сіндіру мақ сатымен «Мұ сылмандық шарты» деген ең бек жазды (1911). Бұ л тұ ста ақ ынның діншілдігі танылады. Ол дін бұ зушыларды қ атты сынғ а алады. Шә керім ө з шығ армасында Аллаһ Тағ аланың кітабы Қ ұ ран сө здерін жә не Пайғ амбарымыздың (с. а. у. ) хадистерін адал сө зіне қ атысты қ олданысқ а мол алғ ан:

«... жә не аятта: «Ей, мұ сылмандар, пайдаланың ыз берген адал ырзығ ымнан», - деген», «Хадис: «Адал уә десін бұ збағ ан иманның белгісі», - деген, «... адам ө зін-ө зі танымақ деген, жаратқ ан иесінің қ ұ ны екенін һ ә м ғ ибадат ү шін жаралғ анын біліп, ө зін-ө зі тексеріп, зиянды істен қ ашып адал, пайдалы істі қ ылуғ а тырыспақ ».

Сонымен қ атар, Шә керім шығ армасында ә діл, адал адам бейнесіне ерекше орын берілген:

«Тарихта ә рқ ашан адал жан ө лмейтін», «Адамның адал ұ лы болам десең, алдымен ө зің нің нә псің ді жең », «Кө п тө бетке жетелі қ айдан кү шін, Қ ұ тқ ара алмай адалды пысады ішің », «Адаспайсың ақ ылды арлығ а ерсең, Жолай кө рме жылмайы сопы кө рсең, Тапқ ыр, адал, ақ ниет адамдардың, Алданбайсың артынан ере берсең »; «Бір мезгіл: «Ой, тә ң ір-ай Адал жардың жолында ө лгеннің арманы не? » - дегенде, тіпті, ер болып кетеді», «Адалғ а орын емес қ азақ іші, Татты ғ ой соры арылмас таза кісі, Ө зін асырар қ азақ тың ө нері жоқ, Бірін-бірі талайлы бар жұ мысы», «Адалдың ә діл жолына, Ақ ырын басып жет, халық »;

Адал адамның адалдығ ының басы адал ең бек деу Шә кә рім шығ армаларындағ ы адал іс-хә рекет, таза ең бек адамы мағ ынасындағ ы қ олданыстары:

«Арсыз, арам айланы тастасалық, Адал іске талаппен бастасалық », «Адал сол - таза ең бекпен кү нін кө ріп, жаны ү шін адамшылық ар сақ тайды», «Талаптан адал істі істемекпіз, Тапсырдық бір Аллаһ қ а біз демекпіз», «Анық бақ деп айтарлық ү ш нә рсе бар, Кірсіз ақ ыл, мінсіз сө з, адал ең бек», «Адал ең бек, ақ жү рек берер шешіп, Таза ақ ыл косылса, Ә лемнің таласын», «Мейірім, ынсап, ақ пейіл, адал ең бек, - Бұ л тө ртеуін кім кылса, шын адам сол»;

Шә кә рім адал, халал мағ ынасында сө здерді тура жә не ауыспалы мағ ынада да қ олданады:

«Адам мен еті адал хайуандардың бә рінің де сарқ ыты адал», «Халалғ а ойламайды шыдайын деп», немесе, «Мойның а менің қ аным халал болсын, Болма енді Қ алқ аманның қ анына ортақ ».

Ол орыс, Батыс ә дебиетінің тамаша ү лгілерін қ азақ оқ ырмандарына таныстырды. Лев Толстойдың шығ армаларын аса жоғ ары бағ алап, ө з халқ ын дү ние жү зілік озат мә дениетін игеруге тақ ырлы. Ө зін ғ ұ мыр бойы Толстойдың шә кіртімін деп санады. Онымен хат жазысып тұ рды. Американ жазушысы Гарриет Бичер-Стоунның «Том ағ айдың балағ аны» романын, Толстойдың «Ү ш сауал», т. б. ә ң гімелерін, А. С. Пушкиннің «Боран», «Дубровский» повестерін қ азақ тіліне аударды. Физулидің «Лә йлі - Мә жнү н» дастанын назира ү лгісімен жырлады. Шә керім ү немі демократтық, халық тық, гуманистік-ағ артушылық бағ ытта болды. Бұ л орайла ол XX ғ асыр басындағ ы озат ойлы қ азақ зиялыларымен ү ндес болды. Ақ ын кең естік тоталитарлық жү йенің қ ұ рбаны болды.

Кө теріліске шық қ ан халық пен жергілікті билік ө кілдерін татуластыруғ а, қ антө гісті болдырмауғ а тырысқ ан ол жазалаушылар атқ ан оқ қ а ұ шып, денесі айдаладағ ы қ ұ дық қ а тасталды. «Халық жауы» ретінде айыпталып, шығ армаларын оқ уғ а тиым салды. 1988 жылы ақ ын есімі толық ақ талды. ^[1]^[2]

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒