2.4 Факультатив сабақтарының мақсаты, маңызы. Факультатив курсының мазмұны және өткізуәдістері

Оқ ушылардың физика-математикалық, жаратылыстану, гума- нитарлық ғ ылымдар бойынша білімдерін терең дететін оқ ушы- лардың қ абілеттерін жан-жақ ты дамытып жә не қ ызығ ушылық - тарын қ анағ аттандыру мақ сатында факультатив сабақ тары мектептерде 1966 жылдан бастап енгізілген. Ол кезде мектептерде білім беру жү йесі де, мектептердің ө здері де бірдей болатын. Сондық тан факультатив сабақ тар сол кездегі саралап оқ ытудың жалғ ыз формасыболды.

Қ азіргі кезең де факультатив сабақ тары мектептегі саралап оқ ытудың басқ а формаларымен қ атар жү реді (дең гейлік жә не бағ дарлы саралау). Оларғ а берілетін уақ ыт базистік оқ у жоспарының вариативтік бө ліміне енгізілген: факультатив сабақ тарғ а оқ ушылар ө з қ алаулары бойынша курсты таң дап қ атысады.

Факультатив сабақ тарының маң ызы:

ü оқ ушылардың қ абілеттеріндамыту;

ü қ ызығ ушылық тарынқ анағ аттандыру;

ü оқ ушылардың шығ армашылық қ абілетеріндамыту;

ü оқ ушылардың білімдерінің сапасынарттыру;

ü -оқ ушыларды қ азіргі кезең дегі ғ ылым мен техниканың жетістіктерімен таныстыру;

ü оқ ушыларда жалпы оқ у біліктерін қ алыптастыру (баян- дамаларды ә зірлеп баяндау, рефераттар жазу, топпен жұ мыс істеу, ақ паратпен жұ мысістеу);

ü оқ ушыларғ а кә сіби бағ дарберу.

Факультатив курстарының жү йесі ү ш топтан тұ рады;

2. 4. 1 Жоғ ары дең гейдегі курстар. Бұ л курс негізгі физика курсымен тығ ыз байланысты. Оның мақ саты – оқ ушылардың сабақ тарда алғ ан білімдерін терең дету. Бұ л курстар оқ ушылардың теориялық білімдері мен экспериметальдық іскерліктерін байланыстырып, толық тырады.

2. 4. 2 Қ олданбалы физика курсы. Мақ саты оқ ушыларды физика ғ ылымының жетістіктерін практикада қ олдану ә дістерімен таныстырып, олардың техника мен технологияғ а қ ызығ ушы- лық тарын тә рбиелеп дамыту. Факультатив курсының бұ л тү рінде оқ ушылар ғ ылыми-техникалық прогрестің бастыбағ ыттарының

физикалық негіздерімен (механикаландыру, автоматтандыру, аспап жасаудың, энергетика) негіздерімен, физика-техникалық зерттеулерді жү ргізу мен ө лшеу ә дістерімен танысып, физика- техникалық модельдер мен конструкцияларды қ ұ рып жинақ тауғ а ү йренеді.

2. 4. 3 Арнайы курстар. Бұ ларда оқ ушылардың ғ ылыми дү ние- танымдық кө зқ арастарын қ алыптастыруда маң ызды роль атқ аратын физика мен астрономияның кейбір тараулары қ арастырылады.

Бұ л курстың мақ саты – негізгі физика курсының бағ дарла- масында жоқ кейбір маң ызды тақ ырыптардың орнын толтыру. Арнайы курстарғ а пә наралық факультативтер де жатады. Олардың мақ саты – бірнеше жаратылыстану жә не гуманитарлық пә ндерден алғ ан оқ ушылардың табиғ ат пен қ оғ ам туралы білімдерін интеграциялау.

Кейбір факультатив курстары 1 жыл бойы оқ ытылса, кейбірулерін 2-3 жыл бойы оқ иды. Егер факультатив курсы бірнеше жыл бойы оқ ытылса, оның ә р жылдағ ы бағ дарламасы автономды болып, оқ ушы кез-келген жылда қ алауы бойынша бұ л курсқ а қ атыса алады.

Факультатив сабақ тарына қ атынасатын оқ ушылар саны 10 адамнан кем болмауы керек. Шағ ын жинақ талғ ан метептерде факультативтік сабақ тарғ а қ атынасатын оқ ушылар ә р сыныптан жинақ талуы мү мкін.

Факультатив сабақ тары арнайы жасалғ ан бағ дарламалар бойынша ө ткізіледі. Кейбір факультатив курстарының бағ дарла- малары Білім Министрімен бекітіліп, бағ дарламалар жиынтығ ына енгізілген. Мектеп ә кімшілігі бекіткен мұ ғ алімнің ө зі жасағ ан бағ дарлама бойынша да факультатив сабақ тарды ө ткізуге болады. Физикадан факультатив курстарының мазмұ нын таң дап тағ айын- даудың негізінде О. Ф. Кабардин кө рсеткендей ұ станымдар жатады:

ü факультативтің негізгі курспенбайланысы;

ü факультатив курстарының мазмұ нында фундаментальді физикалық заң дар мен принциптердің (сақ талу заң дары, сә йкестік пен симметрия принциптері т. б. )болуы;

ü пә наралық байланыстың жү зегеасуы;

ü политехнизм принципінің жү зеге асуыжатады.

Жоғ арғ ы дең гейдегі факультатив курстарының бағ дарламасы мазмұ ны жағ ынан негізгі физика курсының бағ дарламасымен сә йкестенген болуы керек. Бұ л сабақ та қ аралатын физикалық заң дар мен қ ұ былыстарды терең ірек қ арауғ а мү мкіндік береді. Осы факультативтік сабақ тарды жоспарлау негізгі курстық сабақ тарды жоспарлаумен параллель жү зеге асады.

Мысалы жоғ арғ ы дең гейдегі факультатив курстарының маз- мұ ны (8-сынып) «Жылулық, электрлік, жарық қ ұ былыстары», (9-сынып) «Механика», (10-сыныптың физикадан факультативтік курсы) «Молекулалық физика», «Электродинамика», (11-сынып- тың физикадан факультативтік курсы) «Электродинамика» (жалғ асы), «Тербелістер», «Толқ ындар», «Кванттар».

8-сыныптың факультатив сабақ тарында оқ ушылардың жылу- лық, электрлік, жарық қ ұ былыстары туралы білімдері толық ты- рылып терең детіледі. Молекулалардың ө лшемдерін, массаларын, жылдамдық тарын, концентрациясын анық тайтын тә жірибелер қ арастырылады. МКТ негізінде капиллярлық қ ұ былыстар тү сінді- ріледі. Жылулық ұ лғ аю жә не оны техникада ескеру қ арасты- рылады. «Атмосфера физикасы» тақ ырыбын қ арастырудың білімділік қ ұ ндылығ ы оқ ушылардың физика мен географиядан алғ ан білімдеріинтеграцияланады.

«Электр тогы», «Электромагниттік қ ұ былыстар» тақ ырып- тарын қ арастырғ анда негізінен қ олданбалы мә селелер: электро- лиз, оның қ олданылуы; электр ө лшеуіш қ ұ ралдар, электрмаг- ниттік реле, айнымалы токты алу, трансформатор т. б. қ арастырылады.

«Оптика» тарауы бойынша фотометрия элементтері, жарық - тың сыну заң дары, линзалардың формулалары, ақ жарық тың спектрлерге жіктелуі сияқ ты мә селелер қ арастырылады.

9-сыныптың факультативтік курстарының мақ саты – оқ ушы- ның механика тарауы бойынша алғ ан білімдерін терең детіп, қ ашық тық ты жә не уақ ытты ө лшеудің ә ртү рлі практикалық ә дістерімен таныстыру. Кинематикада зейін қ озғ алысты график- тік бейнелеуге, классикалық жылдамдық тарды қ осу заң дылық - тарының қ олдану шегі мен жарық тың жылдамдық тарының шектігі мен инварианттылығ ын талдауғ абө лінеді.

«Динамика» тарауын қ арастырғ анда негізгі материалдармен қ атар инерциалдық емес санақ жү йесіндегі денелердің қ озғ алысы, центрден тепкіш механизмдер қ арастырылады. Бұ лсыныпта «Қ атты денелердің айналмалы қ озғ алысы» тақ ырыбын қ арастырғ анда айналмалы қ озғ алыстың кинематикалық жә не динамикалық сипаттамалары (I)–инерция моменті ұ ғ ымымен айналмалы қ озғ алыстың динамикасының тең деуі(MIB)беріледі.

8-сыныптың факультативтік курстарында молекулалық физика модельдерінің қ олданылу шегі, молекулалардың жылдамдық тары бойынша жіктелуі (Максвелл), статистикалық жә не термодинамикалық ә дістерқ арастырылады.

«Термодинамика» тарауы бойынша жылу сиымдылық ұ ғ ымы терең ірек қ арастырылып, газдардың жылу сиымдылығ ының оның кү йінің ө згеру процесіне тә уелділігі, қ айтымсыз процесс туралы тү сінік, термодинамиканың ІІ заң ы жә не оның статис- тикалық мағ ынасы, жылу двигателінің жұ мыс істеу принциптері қ арастырылады. «Электродинамика» тарауында Остроградский- Гаусс теоремасы, сегнетоэлектриктер, пьезоэлектрлік эффект, жартылай ө ткізгіштің қ олданылуы сияқ ты мә селелер қ арасты- рылады. Электрлік шамаларды жә не магниттік шамаларды ө лшеу ә дістеріне кө ң ілбө лінеді.

11-сыныптың факультативтік курсында электромагниттік тербелістер туралы білімдері гормониялық емес тербелістерді қ арастыру арқ ылы терең детіледі. Политехникалық білім берудің мақ саты оқ ушыларды ү ш фазалы токты алу, ү ш фазалы токтың асинхронды двигателі мен ү ш фазалы электр энергиясын тасымалдау жү йесін қ арастыруда жү зеге асырылады. Жарық тың толқ ындық қ асиеттерін қ арастырғ анда Френель зонасы, Гюйгенс-Френель принциптері туралы тү сінікберіледі.

«Кванттар» тақ ырыбы бойынша материаның корпускулалық - толқ ындық қ асиеттерін дә лелдейтін фотонның нақ ты ө мір сү ретінін дә лелдейтін материалдар қ арастырылады.

«Қ олданбалы физика» факультативтік курстарында уақ ыт- тың кө бі практикада кең інен қ олданылатын механизм-дердің, машиналардың, автоматтық қ ондырғ ылардың жұ мыс істеулерінің физикалық принциптерін қ арастыратын практикалық сабақ тарғ а бө лінеді. Мысалы: (7-8 сынып) «Физикалық шамалар жә не оларды ө лшеу». Курстың міндеттері:

ü оқ ушыларды физикалық шама, ө лшеуіш қ ұ ралдар, ө лшеу ә дістері, ө лшеу қ ателіктері, экспериментальдық зерттеу деген сияқ ты ұ ғ ымдарментаныстыру;

ü ө лшеу қ ұ ралдарын қ олдануғ а ү йретіп, ө лшеу дә лдігі ұ ғ ымынқ алыптастыру;

ü оқ ушыларды экспериментальдық алғ ан білімдері негізінде экспериментік зерттеудің зерттеу мақ сатына сә йкестігі туралы қ орытынды жасауғ аү йрету;

ü техникадағ ы ө лшеулердің ролін кө рсетіп, жанама ө лшеулер туралы тү сінікберу;

ü ең бек ету қ ауіпсіздік ережелерімен таныстырып, оларды орындауғ аү йрету;

Оқ ушылар тә жірибелік (демонстрациялық, зертханалық ) зерттеулер жү ргізу арқ ылы экспериментті жоспарлау, нә тижесін кесте, график, диаграмма тү рінде кө рсету сияқ ты эксперимент- тальдық біліктерді мең гереді.

Курс теориялық жә не практикалық бө лімдерден тұ рады. Тео- риялық бө лімінде экспериментальдық физикалық зерттеулердің ә дістері мен принциптері туралы қ ажетті білімдер, қ ұ ралдардың қ ұ рылысының негізінде жатқ ан физикалық принциптер туралы мә ліметтер беріледі. Практикалық бө лімі фронтальдық зертханалық, практикумдық жұ мыстардан жә не экскурсиядан тұ рады.

Факультатив сабақ тарында оқ ытудың ә ртү рлі ә дістері қ олда- нылады: лекция, семинарлар, конференциялар, практикалық, есеп шығ ару, фронтальды зертханалық жұ мыстар, физикалық практикум, экскурсиялар.

Факультативтік сабақ тардағ ы оқ ыту формалары:

Дә рістер ә детте, теориялық сұ рақ тар бойынша оқ ылады. Дә рістерде негізгі, тү йінді материал оқ ылып, ол кейін семинар жә не практикалық сабақ тарда талқ ыланады. Дә рістер безендіру- лермен, тақ тағ а жазулармен, кө рсету эксперименттермен сү йемелденеді.

Семинар сабақ тары теориялық сұ рақ тарды талқ ылауғ а, оларды едә уір терең пысық тауғ а арналады. Оқ ушыларғ а алдын- ала семинар сабағ ының жоспары беріледі, оғ ан оқ ушылар міндетті тү рде дайындалуы тиіс сұ рақ тар енеді. Семинарда талқ ыланатын ә рбір сұ рақ бойынша міндетті тү рдегі жә не қ осымша ә дебиеттер кө рсетіледі. Семинар сабақ тарында тақ ырып бойынша оқ ушылар шағ ын хабарлама жасап, соның маң айында пікір-талас болады. Семинарғ а ә зірлік барысында оқ ушылар ә дебиеттермен жұ мыстанып, жасайтын хабарламаларының жоспарын қ ұ рып, ө з ойларын тиянақ ты, жү йелі тү рде баяндауғ а ә зірленеді. Семинарларғ а қ атынасу барысында оқ ушылар ө з ойларын дұ рыс физикалық тілмен жеткізуге, пікір таласқ а қ атысуғ а, ө зінің жә не жолдастарының жұ мыстарына сыни тұ рғ ыдан қ арап бағ алау дағ дыларын мең гереді. Баяндау барысында ә р тү рлі кө рнекіліктерді қ олданып, тә жірибелер кө рсеткен оқ ушылардың қ ызығ ушылығ ын туғ ызады.

Факультативтік сабақ тардың ерекше тү рлерінің бірі - физикалық есептерді шығ ару практикумы. Ол 9 сыныптан бастап ірі тақ ырыптар бойынша есептерді шығ ару сабақ тары тү рінде ө ткізіледі. Есептерді шығ ару практикумы ірі тақ ырып бойынша алғ ан білімдерін біріктіріп қ олданылуымен физиканың негізгі курсында есептерді шығ ару сабақ тарынан ерекшеленеді. Осы практикумның сабақ тарында зерттеушілік мақ саттағ ы кү рделі есептерді, берілгені толық емес немесе артық мә нді берілген есептерді шығ арту арқ ылы оқ ушылардың ө з бетімен жұ мыстануына, шығ армашылық қ абілеттерін дамытуғ а жағ дай жасалынады.

Факультативтік курстар бағ дарламасы сабақ тардың фрон- тальдық зертханалық жұ мыстар жә не зертханалық практикум сияқ ты формаларын қ арастырады.

Фронтальдық зертханалық жұ мыстар теориялық материалды терең детеді, оқ ушыларда бастапқ ы эксперименттік іскерліктерді қ алыптастырады. Фронтальдық зертханалық жұ мыстарғ а ә ртү рлі ө лшеулерді орындаумен, аспаптарды қ ұ растырумен, зерттеу жұ мыстарымен байланысты жұ мыстар енгізіледі.

Зертханалық жұ мыстың басқ а формасы физикалық практи- кум болып табылады. Оны жү ргізу оқ ытуды жекелендіруге, оқ ушылардың бейімдері мен қ ызығ ушылық тарын есепке алуғ а ү лкен мү мкіндіктер береді. Практикумғ а оқ ушылардың іс ә рекеттерінің сипаты бойынша, олардың іс ә рекеттерін басқ аруғ а байланысты дең гейі кү рделі ә ртү рлі жұ мыстарды енгізуге болады. Егер оқ ушы физиканың қ андай да бір болмасын тарауына қ ызығ ушылық танытып отырса, онда оғ ан ө з қ ызығ ушылығ ы саласы бойынша эксперименттік жұ мыспен айналысуғ а мү мкіндік беругеболады.

⇐ Предыдущая 2 3 4 5 678 9 10 11 Следующая ⇒