Балықтардың сыртқы құрылысы және қозғалысы 7 страница

Аскорыту жолы, аскорыту безі, кө кбауыр, торсылдактан веноздык кан ішекасты венасына жиналады, бұ л бауыр қ акпа венасына айналады. Бауыр қ ақ па венасы бауырғ а еніп онда капиллярларғ а таралып бауыр какпа жү йесіп қ ұ райды. Бұ дан шыккан вена каны бауыр венасымен веноздык синусқ а кұ яды.

Кейбір балық тарда (Cyclopterus) қ ұ рсақ куысында екіге жарылғ ан кү ирык венасы іікелей аріқ ы кардинальдік веналарга айналады. Salmo-да кү йрык венасы екіге жарылмай артқ ы оң жак кардинальдік венағ а айналады. Сонғ ы екі жағ дайларда бү йрек какпа жү йесі сегментальді жә не генитальді веналардан дамиды.

Сонымен, балыктарда екі қ акпа жү йесі бар - бү йрек жә не бауыр. Бірак бү йрек қ акпа жү йесі мен аріқ ы кардинальдік веналардың кұ рылысы нағ ыз сү йекті балыктарда бірдей емес. Екі артқ ы кардинальдік веналардын бірдей дамуы сирек жағ дай, ә детте оң жактағ ысы жаксырак дамиды (бекірелерде керісінше).

Ә ртү рлі балык топтарының кү рылысының ә ртү рлілігі жә не олардын тіршілік ортасының айырмашылық тарынан жоғ арыда келтірілген кан айналу жү йесінің ү лгісінен едә уір айырмашылыктардың болуы тә н нә рсе.

Дө ң гелекауыздыларда 8 жұ п желбезекке алып келетін жә не сонша алып шығ атын артериялар болады. Желбезекү сті қ антамыры так, колка тү бірлері жоқ. Бү йрек какпа жү йесі жә не Кювье ө зектері болмайды. Бауыр венасы біреу. Яремдык вена жок.

Шеміршекті балық тардың желбезекке алып келетін жә не желбезектен алып шығ атын артериялар бес жұ птан. Кеуде қ анаттары мен иык белдеуін канмен қ амтамасыз ететін бү ғ анаасты артерия мен вена болады. Кұ рсак канаттарынан басталатын бү йір веналары бар. Олар кү рсак куысынын бү йір кабырғ аларымен созылып бұ ғ анаасты веналармен косылады. Арткы кардинальдік веналар кеуде қ анаттарының дең гейінде кең ейеді - кардинальдік синустар тү зейді.

Қ остынысты балыктардың жү регінің сол жағ ындағ ы артериялык канғ а канығ ырағ ы желбезек артерияларының алдың ғ ы екеуіне кұ йылады, олардан баска жә не арка колкасына бағ ытталады. Жү ректің оң жағ ындағ ы веноздық канғ а қ анығ ырағ ы арткы екі желбезек артериясына, онан ө кпеге барады. Ауамен тыныс алғ анда ө кпедегі кан оттегіге байиды, сосын ө кпе венасы аркылы жү ректің сол жак бө лігіне кү йылады (41 сур. ).

41 сурет. Қ остынысты балыктардың қ анының айналуының ү лгісі:

1-4 - желбезек артериялары; 5 - арка колқ асы; 6 - кү рсак қ олқ асы; 7 - ө кпе артериясы; 8 - ө кпе венасы.

Қ остынысты балық тардың ө кпе веналарынан баска кү рсак жә не ү лкен тері веналары болады, ал арткы он жак кардинальдік венанын орнында арткы куыс вена калыптасады.

Лимфатикалық манызы бар, лимфатикалык жү йе

жү йе. Қ анайналу жү йесімен, зат алмасуда ү лкен тығ ыз байланысты. Қ анайналу
жү йесінен айрық ша лимфатикалык жү йе ашық. Лимфа қ ұ рамы бойынша қ ан плазмасына жақ ын. Капиллярлармен қ ан акканда оның плазмасының оттегі жә не нә рлі заттары бар бө лігі капиллярлардан шығ ып, клеткаларды қ оршайтын, ткань сү йығ ын қ ү райды. Зат алмасудың қ алдығ ы бар лимфаның бө лігі қ айтадан капиллярларғ а ө теді, ал қ алғ ан бө лігі лимфатикалық капиллярларғ а ө тіп лимфа деп аталады. Лимфа тү ссіз, қ анның арнаулы элементтерінен тек лимфоциттер болады.

Лимфатикалык жү йе лимфатикалық капиллярлардан тұ рады, олар лимфатикалық тамырларғ а ауысады, бү лармен лимфа тек бір бағ ытта, жү рекке қ арай акырын ағ ады. Демек лимфатикалык жү йе, веноздык жү йенің қ ызметін толық тыра ткань сұ йығ ын қ айтарады.

Балыктардың ең ірі лимфатикалык тамырлары жү п омыртқ аасты - арқ а қ олқ асының екі жанында қ ұ йрық тан басқ а дейін созылады, бү йір лимфатикалык тамырлар - тері астында бү йір сызығ ы бойымен созылғ ан. Осы жә не бас тамырлары арқ ылы лимфа Кювье ө зектерінің касында артқ ы кардинальдік веналарғ а кү йылады. Бү лардан басқ а, балық тарда бірнеше так лимфатикалык тамырлар бар: дорсальді, вентральді, спинальді. Балық тарда лимфатикалык тү йіндер болмайды, бірақ кейбір балық тардың соң ғ ы омыртқ асының астында қ ызғ ылт тү сті сопақ жү п лимфатикалык жү регі болады, ол лимфаны жү рекке қ арай айдайды. Лимфаның ағ уына кеуде етінің қ ызметі мен тынысалу қ озғ алыстары да кө мектеседі. Шеміршекті балық гарда лимфатикалық жү рек жә не бү йір лимфатикалык тамырлар болмайды. Дө ң гелекауыздылардың лимфатикалык жү йесі қ анайналу жү йесінен оң ашаланғ ан.

Бө лу (зә р) жү йесі жә не су-тұ з алмасу

Зә р белу жү йесі эат алмасу процесінің қ алдығ ын сыртқ а шығ арады жә не организмге қ ажетті су-тү з кұ рамын қ амтамасыз етеді. Балық тардын негізгі белу органы тү тігімен жұ п дене (меэонефрикалық ) бү йректері. Бү йректен зә р тү тік арқ ылы қ уыкка қ ұ йылады. Зат алмасудың қ алдығ ын сыртқ а шығ аруда аз да болса тері, желбезек жә не ішек те қ атысады.

Бү йрек сү йык бө летін ө зекшелер жү йесі, олар сұ йық ты шығ аратын ортақ ө зекке кұ яды. Омыртқ алылардың бө лу жү йесінің эволюциясы кезектесіп орнын басқ ан ү ш тү рлі бү йректер: алдың ғ ы, немесе бас (пронефрос), бірінші, немесе дене (мезонефрикалык) жә не екінші, немесе жамбас (метанефрикалык).

Пронефрос (алғ ашқ ы, немесе бас бү йрегі) тө менгі сатыдағ ы омыртқ алылардың эмбрионында (дө ң гелекауыздылар, балыктар, қ осмекенділер) дамиды. Ересек кезінде бү ларда мезонефрикалык (бірінші, немесе дене бү йрегі) бү йрек дамиды. Жоғ арғ ы сатыдағ ы омыртқ алылардын (амниоттар) эмбрионында мезонефрос, ал
ересектерінде метанефрос (екінші, немесе жамбас бү йрегі) дамиды. Бү йректердің прогрессивті дамуы бү йрек езекіпелерінін кұ рылысынын кү рделенуімен жә не жыбырлағ ыш воронкалардың редукциялануымен байланысты.

Ен карапайымы пронефрос - 6-7 белу езекшелері тү рінде пайда болады. Оның негізгі сү зетін элементі воронка, ол бір ұ шымен дене қ уысына, екінші ұ шымен - шығ ару тү тігіне - несеп жолына ашылады. Воронканың жоғ арғ ы ұ шына майда тамырлар шоғ ыры жанаскан. Бұ ндай бү йректер дө ң гелекауыздылар мен балық тардың алғ ашкы даму сатыларында болады. Кейбір балық тарда ол 2-3 озекшелер тү рінде ересек балыктарда да (бұ заубас-балық тар, атерина, бельдюга) сакталады, ал кө пшілігінде, кан кұ растыру кызметін атқ аратын, лимфоидты органғ а айналады.

Ересек дө ң гелекауыздылар мен балыктарда пронефростың артында мезонефрос дамиды - омыртка мен торсылдактың арасындағ ы кызыл- коң ыр тү сті таспапішінді зат.

Дене бү йрегінің негізгі қ ызмет аткаратын органы - нефрон - ол Мальпиги денесінен жэне белу ө зекшелерінен тұ рады. Балыктардың шағ ын Мальпиги денесі (диаметрі 50-70 мкм) Шумлянский-Боумен капсуласынан жә не тамырлар шумағ ынан кұ ралғ ан. Капсуладан басталатын несеп ө зекшелері ирек-ирек, олар жинайтын ө зекшелерге ашылады, ал соң ғ ылары ө з ретімен ірі ө зекшелерге бірігіп несеп тү тігіне қ ұ яды (42 сур. ).

Кө пшілік балық тардың бү йрегінде воронкалар жоқ, олар тек кейбір шеміршектілерде, сондай-ак бекірелер мен амияларда сакталады.

42 сурет. Бахтахтың бү йрегі жә не балыктардың бү йрек ө зекшелерінің ү лгісі:

А - пронефрос; Б. В. Д - мезонефрос; Г - бахтахтын бү йрегі;

I - несіп тү тіктері; 2 - куык; 3 - сыртқ ы тамырлар шоғ ыры; 4 Мальпиги денесі; 5 - воронка; 6 капсула; 7 - тамырлы шогыр; 8 - арка қ олкасының бұ тағ ы; 9 - бү йрек қ ақ па венасы; 10 - бү йрек венасы;

II - бү йрек ө зекшелері; 12 - веноздык синусоидтар; 13 жинағ ыш тұ рба.

Бү йректін ү ш бө лімін ажыратады: алдың ғ ы, ортаң гы жә не арткы - ә ртү рлі балыктарда пішіні ә ртү рлі. Барлык балық тардың бү йрегінің алдың ғ ы бө лігі пронефрос. Сазанның (тү қ ы) бү йрегінің бү л бө лімі сол жә не оң бө ліктерден тұ рады, ал арткылары бірігіп так таспа қ ұ райды. Бұ лардың бү йрегінін ортаң ғ ы бө лігі ө те жаксы дамығ ан - ү лкен қ алакшағ а
ұ ксағ ан бү йрек торсылдақ ты қ амтығ ан. Шортан мен алабұ ғ ада бү йректің аддынғ ы жә не артқ ы бө лімдері тұ тасқ ан, ал ортаң ғ ысы екі бө лек.

Шеміршекті балық тардың несебінің негізгі компонент! мочевина, нағ ыз сү йекті балық тарда - аммиак, ол мочевинадан улылау. Бү йрек негізінен сү згіштің кызметін атқ арады. Зат алмасудың қ алдығ ы бү йрекке канмен келеді. Арқ а қ олқ асымен артериальді қ ан бү йрек артерияларымен бү йрекке келеді, онда сү зіледі, сү йтіп алғ ашкы несеп қ ұ ралады. Тамырлы шоғ ырлардан шығ атын қ антамырлары бү йрек қ ақ па жү йесінің тамырларымен бірге бө лу ө зекшелерін орап алады, сосын тұ тасып арткы кардинальді веналарды кұ райды. Ө зекшелердің орта шамасында организмге қ ажетті заттар (су, глюкозалар, аминқ ышқ ылдары) қ айтадан сің іріледі, сү йтіп екінші, немесе аяқ қ ы несеп тү зіледі.

Пронефростың бө лу жолы - пронефрикалык ө зек. Мезонефрикалык бү йректің даму барысында пронефрикалық ө зек ұ зынынан екіге жарылады: Вольф жә не Мюллер ө зектері. Шеміршекті балық тардың аналығ ында Мюллер ө зегі жыныс жолының қ ызметін аткарады, аталығ ында жойылады. Вольф ө зегі дө ң гелекауыздылар, нағ ыз сү йектілер жә не шеміршектілердің аналығ ында несеп жолының қ ызметін атқ арады, Шеміршекті балыктардың аталығ ының алғ ашкы даму сатыларында Вольф ө зегі ә рі несеп жолының, ә рі ү рық жолының қ ызметін атқ арады. Бұ лардың ересектерінде зә р-жыныс синусына ашылатын жеке несеп тү тігі пайда болады, ол ө з кезегінде клоакағ а ашылады, ал Вольф ө зегі тек ұ рыкжолы болады (43 сур. ).

Нағ ыз сү йекті балық тардың басқ аларынан айырмашылығ ы: клоака жоқ жә не бө лу мен жыныс жү йелері бір-бірінен толык ажырағ ан. Олардың зә р жолы (Вольф ө зегі) бү йректерден шық каннан кейін так ө зекке бірігеді, ол қ ү рсак қ уысының артқ ы қ абырғ асымен созылып, қ уык кұ рай, аналь тесігінен кейін ашылатын зә р тесігімен аяқ талады.

Балыктардың ә ртү рлі топтарындағ ы бү йректердің кұ рылысы мен олардың қ ызметі осмостық реттеу ерекшеліктерімен байланысты. Тең із шеміршекті балық тарының қ аны мен ткань сұ йығ ы сыртқ ы ортамен изотонды (бірдей), тұ щысу нағ ыз сү йекті балыктарында гипертонды (тұ зы кө п), ал тең іздік нағ ыз сү йекті балыктарда гипотонды (тұ зы аз). Осығ ан сә йкес олардың осмостык реттеуі де ә ртү рлі жолмен іске асырылады.

Тең із шеміршекті балық тарының ішкі жә не сыртқ ы орталарының изотондығ ы қ ан мен ткань сұ йығ ында мочевина мен тү здардың ұ сталып қ алуы, осының нә тижесінде қ андағ ы мочевинаның концентрациясы 2, 0- 2, 57_О жетеді. Бү йректердің шоғ ырлы аппараты жақ сы дамығ ан, бірак сыртқ а мочевинаның, тұ здардың жә не судың артығ ы ғ ана шығ арылады, сондыктан бұ лар бө летін несеп аз (тә улігіне 1 кг салмағ ына 2-50 мл). Тұ здардың артығ ын аластату ү шін бұ л балыктарда ерекше, тік ішекке ашылатын, ректальді без болады.

Тұ щысу балық тарының қ анының жә не тканьдік сұ йығ ының осмостык қ ысымы ө зін қ оршағ ан ортадан артык болғ андық тан олардың организміне

43 сурет. Дө ң гелекауыздылар мен кейбір балық гардың зә р-жыныс жү йесі: А - минога; Б - акула; В - бекіре; Г - албырт; Д - нағ ыз сү йекті; 1 - аналык жыныс безі; 2 - жұ мыртка жолы (Мюллер ө зегі): 3 - екінші жолғ ы жұ мыртқ а жолы; 4 - аталык жыныс безі; 5 - ұ рық жолы; 6 - бү йрек; 7 - несеп тү тігі (жолы); 8 - клоака; 9 - зә р- жыныс синусы.

терісі, желбезегі аркылы жә не тамакпен су кіреді. Дененің артык сулануынан сактау ү шін бү регінің сү зу аппараты жақ сы дамығ ан, сондық тан бү лар кө п несеп бө ле алады (тә улігіне 1 кг салмағ ына 50-300 мл). Несеппен бірге шығ арылғ ан тұ здардың орнын толтыру бү йрек ө зекшелерінде активті қ айта сің іру жә не судан желбезек арқ ылы сің ірумен тең еледі (44 сур. ).

44 сурет. Нағ ыз сү йекті балық тардың су-тұ з алмасу типтері:

А - тұ щысулық тар; Б - тең іздік нағ ыз сү йекті балыктар.

Тең іздік нағ ыз сү йекті балыктар гипертонды ортада тіршілік етеді, сондыктан су тері, желбезек аркылы.
несеп жә не нә жіспен шығ ады. Тең іздік нағ ыз сү йекті балық тар денесінің сусыздануын болдырмау ү шін тең із суын ішеді, ол ішектен канғ а сің іріледі. Ал сумен келген тұ здардың артығ ының бір бө лігі нә жіспен, қ алғ аны желбезек аппаратының секрециялык (хлоридты) клеткаларымен аласталады, сонымен дене сү йығ ының қ ысымын салыстьірмалы тө менгі - қ алыпты дең гейде ұ стайды. Шоғ ырлы сү зу нашар дамығ ан - бү йректер шамалы ғ ана несіп бө леді (тә улігіне 1 кг салмағ ына 0, 5-20 мл). Кейбір балық тарда шогыр эволюция барысында мү лдем жоғ алады (тең із тебені, тең із шайтаны).

Ө ткінші балық тар бір ортадан екіншісіне ө ткенде осмостық реттеу ә дісін ө згерте алады: тең ізде тең із балық тарындай, тү щы суда тү щысу балық тарындай қ ан мен ткань сү йығ ының осмостық кысымын керекті дең гейде ұ стай алады.

Кө бею жү йесі

Балыктардың кө бею жү йесі жыныс бездерінен тү рады - гонадалар мен жыныс жолдары. Аналық тардың гонадасы - аналық жыныс бездері, аталыктарда - аталық жыныс бездері.

Ең қ арпайым кө бею жү йесі дө ң гелекауыздыларда. Қ ұ рылысы бө лікті гонадысы тақ, шығ ару ө зегі жоқ, сондық тан пісіп жетілген тұ қ ымы гонаданың қ абын жыртып кұ рсак қ уысына тү седі, онан жыныс тесігі арқ ылы зә р-жыныс синусына, онан сыртқ а шығ арылады. Ұ рыктануы сырттай.

Шеміршекті балық тардың ү рық тануы іштей, сондық тан олардың бү л жү йесінің кұ рылысы едә уір кү рделі. Ұ рық танғ ан уылдырық салып кө бейеді, тіріжұ мыртқ а немесе тірі туады. Шеміршектілердің, бекірелердің, қ остыныстылардың жә не кейбір нағ ыз сү йектілердің аналыктарының гонадасы жыныс жолына жалғ аспағ ан, белек, шеміршекті балық тарда оның кызметін Мюллер ө зегі атқ арады. Шеміршекті балыктардың жү п жыныс ө зегі қ ү рсак қ уысында так воронкамен ашылады - воронка бауырдың ортаң ғ ы бө лігінің астында аналық жыныс безінің касында орналасқ ан. Жетілген тү кым воронка арқ ылы жыныс жолына тү седі, сол жерде ұ рыктанады.

Бү йректің алдың ғ ы бө лігінде жыныс жолында қ абык безі болады, онда жұ мыртқ а (тү қ ым) ә уелі қ оймалжың акуыз қ абығ ымен, сосын мү йізтектес қ абық пен коршалады. Клоакағ а жақ ындау жер кең ейген - жатыр, ол зә р бү ршігімен бірге клоакағ а ашылады.

Шеміршекті балыктардың аталыктарынын жыныс безінен жыныс ө зектері басталады, олар бү йректің алдың ғ ы бө лігінен ө тіп Вольф ө зегіне барады. Бү йректің бұ л бө лігі белу кызметін аткармайды, ол аталык жыныс безінің косалқ ысы. Вольф ө зектері алғ ашқ ы даму сатысында зә р жолының жә не жыныс ө зегінің қ ызметтерін атқ арады, кейіннен, жеке зә р тү тігі
пайда болғ асын, тек жыныс жолының қ ызмет аткарады. Жыныс жолы зэр- жыныс синусына ашылады, оз кезегінде ол клоакага ашылады.

Бекірелердің зә р-жыныс жү йесінің қ ұ рылысы шеміршекті жә не нағ ыз сү йекті балыктардын ортасында. Бү ларда воронкалы тү кым жолы сакталады. бірак бұ л, костыныстылардағ ыдай. Мюллер ө зегінің гомологы емес, карынның кө к етінін қ атпаршағ ынан пайда болады. Екі тұ қ ым жолы бірігіп бір тесікпен аналь тесігінің артқ ы жағ ынан ашылады. Клоакасы жок. Ұ рыктануы сырттай. Аталық жыныс бездерінен жыныс ө зектері басталады, шеміршекті балыктардағ ыдай, бү лар бү йректің алдың ғ ы бө лігінен ө тіп ортак ө зекке (Вольф ө зегі) барады, бү л ә рі зә р тү тігі.

Нағ ыз сү йекті балыктардын жыныс жә не зә р жү йелері бір-бірінен толык ажырағ ан. Вольф ө зегі зә р тү тігінің кызметін аткарады, Мюллер ө зегі толык редукцияланғ ан. Жыныс жолының кызметін ерекше кыска ө зекшелер аткарады - бү лар гонаданың арткы ұ зарғ ан бө лігі. Албырттардың, ә ртү рлі шырма-балыктардын жә не мурендердің тұ кымжолы жок, жетілген жұ мыртқ а (уылдырык) кү рсак куысына тү седі. одан жыныс тесігі аркылы сыртқ а шығ арылады.

Кө птеген балыктардын аналык бездері іші қ уысты жұ п, қ уысында жұ мыртқ алар бекитін пластинкалар болады. Аналык жыныс бездері ашык жә не жабык болады. Ашық типті аналық жыныс безінде ө зіндік куыс болмайды (бекірелер, албырттар). Жетілген жұ мыртқ алар кұ рсак қ уысына іү седі, одан жыныс тесігі аркылы сыртқ а шығ арылады. Жабық типті аналык жыныс безі екі тү рлі болады: бү йір қ уысты (тұ кылар) жә не орталық куысты (алабұ галар) (45 сур. ).

45 сурет. Аналык жә не аталык жыныс бездерінің қ ұ рылысы:

А - аналык жыныс бездері: I - жабық типті орталык қ уысымен; II - жабык типті бү йір қ уысымен (жабык типтілердің кабыргасынын бө лігі алынғ ан); III - ашык типті; Б - аталык жыныс бездері: I - циприноидты тип (ацинозды); II - перкоидты тип (радиальді); 1 - мезорхий; 2 - аталық тұ кым жолы; 3 - аталык тұ қ ымө зекшелері; 4 - ампулдар.

Аталык жыныс бездері оның қ абырғ асынан басталып ортақ ө зекке кұ йылатын тү кымдык ө зекшелер жү йесінен тұ рады. Жыныс безінін пішіні мен ондағ ы шығ ару ө зектерінін орналасуы бойынша аталық жыныс бездерінін циприноидты (тұ кылар, бекірелер, албырттар, майшабактар, жайындар, шортандар) жә не перкоидты (алабұ ғ алар) типтерін ажыратады. Циприноидты гиптің кө лденең кесіндісі дө ң гелек немесе сопақ. Тү қ ым ө зектері кө п бұ тақ танғ ан, олар бездің ү стің гі жағ ындағ ы шығ аратын ө зекке қ ұ йылады. Бү ндай бездер ацинозды деп те аталады, себебі тұ қ ым ө зектерінің бө ліктері ампуланы, кө піршікті (ацинус - кө піршік) еске тү сіреді. Перкоидты типті бездердің кө лденең кесіндісі бү рыштары доғ ал ү шбұ рышты. Бұ лардың тұ кым ө зектері радиальді орналасқ ан жә не бү тактанбайды дерлік. Шығ ару ө зегі бездің жоғ арғ ы жағ ындағ ы қ алын ет арасында болады. Бездердің бұ ндай типі радиальді деп те аталады.

Жү йке жү йесі

Жү йке жү йесі арқ ылы организм сыртқ ы ортамен байланысады жә не ішкі органдардың жұ мысы реттеледі.

Жү йке жү йені орталық (ми-cephalon мен жұ лын-medulla spinalis) жә не шеткі (ми мен жұ лыннан басталатын нервтер) деп бө леді. Орталық жү йке жү йесінің, шеткілерден айырмашылығ ы, ортасында қ уыс болады. Шеткі нерв жү йесі соматикалық жә не вегетативті болып онан ә рі жіктеледі.

Жұ лыннан басталатын нервтерден тұ ратын соматикалық жү йке жү йесі кө лденең -жолак епің орталық жү йке жү йесімен байланысын жә не дененің сезімталдығ ын қ амтамасыз етеді.

Ми мен жү лыннан басталатын жә не симпатикалык жү йеден - спинальді ганглилармен жапғ асатын омыртканың екі бү йірінде созылғ ан жү йке білігінен тұ ратын вегетативті жү йке жү йесі ішкі органдарды орталык жү йке жү йесімен байланыстырады.

Ми ө те кішкентай, мысалы, шортандарда дене кө лемінің 1/300. Баска омырткалылардағ ыдай балыктардың миы бес бө лімнен тұ рады: алдың ғ ы (telencephalon), аралык (diencephalons), ортаң ғ ы (mesencephalon), мишык (cerebellum) жә не сопакша ми (myelencephalon) (46 сур. ). Ә рбір бө лімнің ішінде қ уыс, немесе ми қ арыншалары болады.

Қ ү рльпсгағ ы омырткалылардан айырмашылығ ы балық тардың алдың ғ ы миы сырттай екі жартышардан тұ ратын сиякты, бірақ оларды іштей екіге бө летін перде толык емес, сондыктан ішкі куысы біреу (шартты гү рде ғ ана сол жақ бө лігін бірінші, оң жак бө лігін екінші қ арынша деп атауғ а болады). Бү л ми бө лімінің зү бі мен бү йір қ абырғ алары нерв заттарынан тұ рады, ал тө бесі кө пшілік балыктарда эпителиальді. тек акулаларда ол нерв тканінен тұ рады.

46 сурет. Албырттын миынын курылысы: А - ү стінен кө рінісі; Б - астынан кө рінісі; В бү йірінен кө рінісі; 1 - алдың гы ми: 2 - аралык ми; 3 - ортаң ғ ы ми (керу ү лесі); 4 - мишык; 5 - сопақ ша ми; 6 - иіссезу ү лесі; 7 - эпифиз: 8 гипофиз: 9 - тамырлы капшык.

Алдың ғ ы мидың ө сіндісі шеміршекті балық тарда иіссезу ү лесін, нағ ыз сү йекті балық тарда иіссезу пиязшығ ын қ ү райды. Бұ л ми иіссезу оргалыгы, оның кө лемі негізінен балыктың иіссезу кабілеттілігіне байланысты. Бү ғ ан коса, алдың ғ ы ми балық тардың ү йірлік (топтык) мінез- кұ лығ ын реттейді. Бұ л ми бө лімі бұ зылғ анда балық тардың ө зара байланысы жә не ү йірде болу қ абілеттілігі жоғ алады.

Аралык мидың тү бі мен бү йір қ абырғ алары ми затынан, ал тө бесі жұ ка дә некертканінен кұ ралғ ан. Бү ның ү ш бө лімін ажыратады: тө бешікү сті (эпиталамус), ортаң ғ ы, немесе тө бешік (таламус) жә не тө бешікасты (эпиталамус). Бул мидің ішкі қ уысы ү шінші қ арынша деп аталады.

Эпиталамус аралык мидың тө бесін қ ұ райды, оның артқ ы бө лігінде шағ ын, нерв клеткаларынан тұ ратын, калың дағ ан жері бар, оның ү стінде миү сті без - эпифиз орналаскан. Миногаларда бұ л жерде жарық ты сезу қ ызметін атқ аратын пинеальді жә не парапинеальді органдар орналаскан. Балыктарда парапинеальді орган редукцияланады, ал пинеальді орган эпифизге айналады.

Таламус - кору тө бешіктері, олардың кө лемі кө здің жітілігіне байланысты. Нашар кө ретін болса олардың кө лемі шағ ын немесе болмайды.

Гипоталамуста біршама қ ұ рылымдар болады: аралық мидың тү бін кұ райтын воронка, оғ ан жанасқ ан гипофиз жә не тамырлы капшык - бұ нда ми қ арыншаларын толтыратын ерекше сұ йық зат қ ұ ралады.

Гипофиз - ішкі секреция безі.

Аралык мидан, воронканың алдында хиазма қ урайтын, кору нервтері басталады. Бұ дан баска мидың бұ л бө лімі, осы бө ліммен байланысты мидың баска барлык бө лімдерінен келетін қ озуларды ауыстырып отыратын орталык.

Ортаң ғ ы ми шомбалды негізден жә не кору ү лестерінен тұ рады. Бұ ның тө бесі нерв затынан тұ рады. Тө бесі нерв заты. Ішкі қ уысы сильвий кұ быры деп аталады. Ортаң ғ ы мидің астын аралык мидың воронкасы жапкан. Бул ми болімінен кө з қ озғ айтын нерв басталады, сондыктан да ол
кору орталығ ы, оғ ан коса бұ лшык ет тонусы мен дене тепе-тең дігін реггейді.

Миіиық -- жү зу жә не жемін ұ стауда козғ алысты ұ йқ асгырушы - нерв затынан тұ рады жә не ең жақ сы жү згіштерде жақ сы дамиды (акулалар, туне. цтер). Аз қ озғ алатын балыктарда ол оте кішкентай (скаттар). Миногалардың мишығ ы нашар дамығ ан - жеке бө лімге бө лінбеген. Шеміршекті балық тарда сопақ ша мидің тө бесінің қ уысты ө сіндісі болып табылады. Мишық ортаң ғ ы мидің кө ру ү лестерін жә не сопақ ша миді ү стінен жабады. Скаттардың мишығ ының ү сті жылғ амен тө рт бө лімге бө лінген.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 5 678 9 10 Следующая ⇒