Балықтардың сыртқы құрылысы және қозғалысы 4 страница

21 сур. Нағ ыз сү йекті балық тардың бас қ аң қ асының ү лгісі:

А - нейральді қ аң қ а; Б - висцеральді қ аң қ а; 1 - негізгі шү йде; 2 - бү йір шү йде; 3 - жоғ арғ ы шү йде; 4 - сынатә різді-; 5 - қ анаттә різді-; 6 - жоғ арғ ы-; 7 - алдың ғ ы-; 8 - артқ ы қ ұ лақ сү йектері; 9 - негізгі сынатә різді; 10 - қ анатгә різді; 11 - бү йір иіссезу (мандайалды); 12 - аралық иіссезу (торлы); 13 - мұ рын; 14 - маң дай; 15 - тө бе; 16 - ө ре; 17 - парасфеноид; 18 - жақ алды (жақ аралық ); 19 - жоғ арғ ы жақ; 20 - таң дай; 21 - сыртқ ы қ анаттә різді; 22 - ішкі қ анаттә різді; 23 - артқ ы қ анаттә різді; 24 - шаршы; 25 - тіс; 26 - буын; 27 - бү рыш; 28 - аспа (гиомандибуляре); 29 - қ осымша (симплек гикум); 30 - таяқ шатә різді; 31 - жоғ арғ ы-; 32 - ортаң ғ ы-; 33 - тө менгі тіласты (гиоид); 34 - негізгі тіласты (копула); 35 - жұ тқ ыншақ -; 36 - жоғ арғ ы-; 37 - мү йізтектес-; 38 - тө менгі желбезекті; 39 - негізгі желбезекті (копула); 40 - желбезек қ ақ пағ ы; 41 - қ ақ пакасты; 42 - қ ақ пақ аралық; 43 - қ ақ пақ алды; 44 - желбезек пердесінің талшық тары (нү ктемен боялғ андары жабынды сү йектер, боялмағ андары - хондральді).

Ә детте иіссезу бө лімі ө ре сү йегіне астымен жанасатын тақ иіссезу сү йегінен (mesethmoideum) жә не жү п бү йір иіссезу сү йектерінен (ectoethmoideum) тұ рады, дегенмен кейбір балық тарда (шортан) ортаң ғ ы иіссезу сү йегі болмайды. Бұ лар хондральді сү йектер, ал тө менгі сатыдағ ы нағ ыз сү йекті балық тарда олардың орнында жабынды сү йектер болады жә не олар басқ аша: ортаң ғ ы иіссезу сү йегі жоғ арғ ы иіссезу

(supraethmoideum), ал бү йір иіссезу - мандайалды (praefrontale) сү йектері деп аталады.

Кө з бө лімі ү лкен кө з шарасы, ал оның сү йектері сынатә різділер деп аталады. Кө ксеркенің кө здерінің ойдымы ө те жақ ын орналасқ ан, бү ларда басқ а балық тарда (тұ қ ылар) болатын кө зсынасү йегі (orbitosphenoideum) болмайды. Кө пшілік балыктарда тақ негізгі сынатә різді (basisphenoideum)
жә не жұ п бү йір сынатә різді (laterosphenoideum) сү йектер болады. Кө з шарасы кө змаң ы сү йектерімен қ оршалғ ан, оның алдың ғ ы ең ірісі жас (кө з жасы ағ атын) сү йек деп аталады.

Есту бө лімі, бастың ә рбір бү йірінде, бессү йектен қ ұ ралғ ан: сынатә різдіқ ү лақ тык (sphenoticum), канаттә різдікү лактык (pteroticum). жоғ арғ ыкү лақ тық (epioticum), алдың ғ ық ұ лақ тык (prooticum) жә не арткық ұ лақ тык (opisthoticum), дегенмен соң ғ ысы кейбір балыктарда (шортан) болмайды. Жоғ арғ ы жә не тө менгі кү лақ тық сү йектерге самайарты сү йек аркылы иык белдеуі жалғ асады.

Шү йде бө лімі, шү йде тесігін қ оршағ ан, тө рт сү йектен тү рады: жоғ арғ ы шү йде (supraoccipitale), негізгі (астың ғ ы) шү йде (basioccipitale) жә не екі бү йір шү йде (exoccipitale) сү йектері. Қ арапайым нағ ыз сү йекті балық тардың ми сауытында шеміршек кө п сақ талады.

Нағ ыз сү йекті балық тардың висцеральді қ аң қ асы, бекірелердегідей, жақ, тіласты жә не желбезек какпағ ымен жабылғ ан бес желбезек доғ аларынан тү рады.

Жак доғ асына жоғ арғ ы жә не астың ғ ы жактар кіреді. Нағ ыз сү йекті балық тарда, сү йектенген шаршытаң дай мен Меккел шеміршектерінен жә не олармен байланысты жабынды сү йектерден тұ ратын алғ ашқ ы жактардан баска, жабынды сү йектерден пайда болып ауыз тесігін шектейтін екінші жақ тар дамиды.

Бірінші ү стің гі жақ тың элементтері: таң дай (palatinum), сырткы (ectopterygoideum), ішкі (entopterygoideum) мен артқ ы (metapterygoideum) қ анаттә різді сү йектер жә не шаршы (quadratum) сү йек. Таң дай аралас, ішкі жә не сырткы канаттә різді сү йектер жабынды, ал арткы қ анаттә різді жә не шаршы сү йектер шығ у тегі бойынша хондральді.

Екінші жоғ арғ ы жак жабынды сү йектерден тү рады - жакалды, немесе жакаралық (praemaxillare) жә не жоғ арғ ы жак (тахіПаге). Жакалды сү йектерінде тістері болады (алабұ ғ а, кө ксерке, т. б. ) немесе тіссіз (тү қ ылар, т. б. ).

Тө менгі жак тіс (dentale), буын (articulate) жә не бү рыш (angulare) сү йектерінен кү ралғ ан. Буын - сү йектенген Меккел шеміршегі, ал тіс жә не бұ рыш - жабынды. Екінші тө менгі жак ірі тіс сү йегі (кө птеген балыктарда онда тістер болады).

Тіласты доғ асы аспадан, қ осымша жә не таякшатә різді, гиоидтар мен копуладан тү рады. Аспа (гиомандибуляре - hyomandibulare) жак аппаратын ми сауытына жалғ астырады. Қ осымша сү йек (symplecticum) аспаны шаршымен, ал таякшатә різді сү йек (interhyale) аспаны гиоидпен жалғ астырады. Тіласты доғ асының гиоид бө лімі тө рт сү йектен кү ралғ ан: жоғ арғ ы тіласты (еріһ уаіе), орталык тіласты (ceratohyale) жә не екі кішкентай тө менгі тіласты (һ уроһ уаіе). Гиоидтардын тө менгі ұ штары так тіл (glossohyale), немесе тілдің кызметін аткаратын негізгі тіласты (basihyale) сү йегімен жалғ асады. Жоғ арғ ы- жә не орта тіласты сү йектерінен желбезск жаргагына сү йеу болатын талшық тар басталады - жарғ ак желбезек кақ пағ ын жиектейтін терінің жалғ асы.

Гиоидтың астында тақ артқ ы тіласты, немесе тамақ, сү йегі (urohyale) болады - ол тізбектер (байланыстар) арқ ылы иық белдеуімен жалғ асқ ан. Кө пканаттылар, сү йекті ганоидтылар (амиялар), латимерияның тамағ ын югулярлы (jgulare) деп аталатын ірі тамактық пластинкалар жапкан.

Нағ ыз сү йекті балық тардың желбезек доғ алары бес жү п, бірак бесіншісі жетілмеген. Кө ксерке, алабұ ғ алардың бү л доғ асында олжасын (тамақ ) ү стап қ алатын тө менгі жү тқ ыншақ тық майда тістері болады, тұ қ ыларда - тамағ ын майдалауғ а қ атысатын ірі ә ртү рлі пішінді тістер болады. Бұ л тұ қ ыларда систематикалық белгілер. Қ алғ ан тө рт желбезектің ісұ рылысы акулалардағ ыдай.

Желбезек доғ алары желбезек қ ақ пағ ымен жабылғ ан, ол тө рт сү йектен тұ рады: қ ақ пак (operculum), қ ақ пакасты (suboperculum), қ ақ пакаралык (interoperculum) жә не қ акпакалды (praeoperculum).

Тірек (желі) қ аң қ асы. Бү л хорда немесе омыртка жотасы. Хорда, немесе арка желісі, серпінді жә не майысқ ак кө піршікті тканьнен кұ ралғ ан, сыртында коллагенді талшық тардан тү ратын қ абығ ы болады. Хорда ересек бү тінбастыларда, қ остыныстыларда жә не шеміршекті ганоидтыларда (бекірелер) сақ талады. Басқ а балық тарда хорда тек алғ ашкы даму сатыларында болады, сосын оны қ оршай дамитын шеміршекті, не сү йекті омыртқ алар алмастырады. Миногалардың хордасының ү стінде кішкентай шеміршекті таяқ шалар - жоғ арғ ы (жү йке) доғ аның бастамасы бар.

Кө пшілік балық тардың арқ а желісі омыртқ алардан қ ү ралғ ан, бұ л екі бө лімге жіктеледі: кабырғ алар бекіген кеуде жә не қ абырғ асы жоқ қ ұ йрык омыртқ алары. Омыртқ а ортасындағ ы жің ішке тесікте жә не омыртқ алар тү йісетін жердегі қ уыста хорда сақ талады.

Ә рбір омыртқ а омыртқ а денесінен, оның ү стіндегі жү йке доғ асынан жә не бү л доғ а жоғ арғ ы істік ө сінді болып аякталады. Омыртка денесінің тө менгі жағ ында кө лденең ө сінділер - парапофиздер болады, оғ ан кеуде бө лімінде қ абырғ алар жалғ асқ ан. Қ ү йрық бө лімінің омыртқ аларының парапофиздері ө зара бітісіп гемаль доғ асын қ ү райды, бү л тө менгі істік ө сінді болып аяқ талады. Жү йке доғ асының ішкі қ уысын жү лын ө зегі (омыртқ алардың жұ лын ө зегімен жұ лын созылғ ан), ал гемаль доғ асының ішкі қ уысын гемаль ө зегі (бұ нда қ ұ йрық артериясы мен кұ йрық венасы созылғ ан) деп атайды (22 сур. ). Кө пшілік балық тардың омыртқ алары амфицельді (алды да, арты да ойық ), сауытты шортандарда - опистоцельді (алды дө ң ес, арты ойық ).

Омыртқ а жотасының соң ғ ы омыртқ алары ө згеріп жалпақ сү йектерге айналғ ан: омыртқ алардың денесі жә не жоғ арғ ы доғ а істік ө сіндісімен қ оса барлығ ы бірігіп уростильді, ал тек тө менгі доғ а істік ө сіндісімен гипуралиді қ ү райды. Уростильге қ ү йрық қ анатының жоғ арғ ы қ алақ шасының талшық тары, ал гипуралиге тө менгі қ алақ шасының талшық тары бекиді (22 сур. ).

22 сурет. Жұ мырбұ заубас-балығ ыііьщ ксудс (Л), қ ұ йрық омырткалары (Б) жә не омыріқ а жотасының соң ғ ы бө лігі:

1 - омыртқ а денесі; 2 - жү йке доғ асы; 3 - жоғ аргы істік ө сінді; 4 - жү йке ө зеіі; 5 - омыртқ а дснесінін ортасындағ ы тесік; 6 - гемаль доғ асы; 7 - гемаль ө зегі; 8 - тө менгі істік ө сінді: 9 - қ абырғ алар; 10 - уростиль: 11 - гипуралии.

Вебер аппараты - еламан сү йегіндегі ү шаяқ ты (tripus), ендіруші-аралык (incus), шыныаяқ сияқ ты (scaphium), ілгек (claustrum) жә не os suspensorium алдың ғ ы тө рт омыртканың ө згеруінен пайда болғ ан (23 сур).

23 сурет. Торсылдактың ішкі қ ұ лак қ уысымен байланысы:

А - атлант. майшабағ ы; Б - треска; В - тұ қ ылар; 1 - торсылдактын ө скіндері; 2 - ішкі қ ұ лак куысы; 3 - ми; 4 - Вебер аппаратының (еламан сү йегі) сү йектері; 5 - алдың ғ ы омыртқ алар; 6 - жалпы

лимфатикалық ө зек.

Балық тардың омырткасының саны ә ртү рлі: ай-балыкта 17, атлант майшабағ ында 57, ө зен жыланбалығ ында 114, ал шеміршекті балыктарда 365 дейін болуы мү мкін (тең із тү лкісі).

Тактажелбезектілердің омырткасы шеміршекті, бірақ даму барысында ізбестеніп мық тылығ ы артады.

Бү тінбастылардың, қ остыныстылардың жә не бекірелердің омыртқ а денесі болмайды, ал желі - жү йке жә не гемаль доғ алары бар хорда. Бекірелерде хорда шеміршекпен қ оршалғ ан. Желінің қ ү рамына кеуде бө ліміндегі омыртқ алардың кө лденең ө сінділеріне жалғ асқ ан кабырғ а да кіреді. Қ абырғ алар дә некертканьді қ абаттың талшық тарынан миосептада пайда болады - қ ү рсак куысының таянышы. Қ абырғ а кейбір балыктарда кішкентай - қ ү рсак қ уысын тү гел камтымайды (акулалар мен бекірелер), ал кейбіреуінде жок - скаттар мен теніз тебендері. Кө птеген балыктардың етінде жү йке доғ асына, не омыртка денесіне, не кабырғ ағ а жанаса алатын майда ет сү йектері болады.

Қ анаттар мен олардын белдеулері. Арқ а жә не аналь қ анаттарының тү бін пішіні ә рқ алай ет ішіндеіі радиалилер, немесе птергофорлар кү райдь. Бү ларғ а, жү ка тері қ атпаршағ ын ұ стап тұ ратын, канат
талшық тары бекиді. Шеміршекті балық тардың птеригофорлары шеміршекті, кейде олардың біразы бірігіп ірі пластинкаларғ а айналғ ан, ал қ анат талшық тары, тері клеткаларынан пайда болғ ан мү йізтектес жің ішке эластотрихиялар. Бекіретә різділердін птеригофорлары да шеміршекті, ал канат талшық тары, барлық сү йекті балық тардағ ыдай, теріден пайда болғ ан сү йекті талшық тардан - лепидотрихиялардан тү рады. Сү йекті ганоидтылар мен нағ ыз сү йекті балық тардың птеригофорлары мен канат талшық тарының санының сә йкестігі байқ алады. Басқ а барлық балық тарда қ анат талшық тарының саны, оларды ұ стап тү ратын элементтерге (птеригофорлар) Караганда кө п. Арқ а жә не аналь канаттарының радиалиялары омыртқ алардың істік ө сінділерінің арасына енген, бірақ олармен тек жұ қ а дә некертканьді жарғ ақ пен жалғ асқ ан.

Шеміршекті балық тар мен бекірелердің кү йрық канаты гетероцеркальді. Шеміршектілерде ол эластотрихиялар, оларды тіреп тұ ратын қ анаттың жоғ арғ ы қ алақ шасына кіретін омыртқ алар мен оның ү стің гі жә не астың ғ ы доғ алары. Бекірелердің қ ү йрық қ анатының каң қ асы лепидотрихиялар; қ ү йрық тың бү йірінде ганоидты қ абыршақ тар, ал жоғ арырақ ерекше шанышқ ытектес сү йектер (фулькрылер) болады. Қ ұ йрық канаты жоғ арғ ы қ алақ шағ а созылғ ан хордамен жә не доғ алармен тіреледі. Нағ ыз сү йекті балыктардың кү йрық канаты да лепидотрихиялар, бірақ бү ларда соң ғ ы ө згерген омыртқ алардың элементтері - уростиль жә не гипуралимен тіреледі.

Жұ п қ анаттар бос қ анаттың қ аң қ асы жә не оның белдеуінен қ ү ралғ ан. Дө ң гелекауыздылардың жұ п қ анаттары болмайды.

Шеміршекті балыктардың иық белдеуі денені бү йірінен жә не бауыр жағ ынан қ оршап жатқ ан доғ а, оның жауырынды (дорсальді) жә не коракоидты (вентральді) бө лімдерін жіктейді. Бү л қ анаттың бос бө лімінің қ аң касы ү ш бө лімнен тұ рады: ү ш базалиялар, екі-ү ш шеміршектерге бө лінген радиалиялар жә не тері қ алақ шасын тірейтін эластотрихиялар (24 сур. ).

Қ ұ рсак қ анаттарының белдеуі, немесе жамбас белдеуі, балық тарда тірек қ аң қ асымен байланыспағ ан. Шеміршекті балық тарда ол так шеміршек, оның екі ұ шының ә рқ айсысына ұ зын базальді шеміршек, радиалиялар жә не қ анат талшық тары - эластотрихиялар бекиді. Аталық тарында базальдің соң ғ ы ұ шы мен радиалиялар шағ ылысу аппараты - птергоподиге айналғ ан.

Бекіретә різділердің кеуде қ анатының белдеуі шеміршектен жә не жабынды сү йектерден қ ү ралғ ан. Шеміршекті белдеуде коракоид, мезокоракоид, жауырын жә не жауырынү сті бө лімдерін ажыратады. Бұ нда жабынды сү йектерден бү ғ ана (clavicula), клейтрум (cleitrum), артқ ыклейтрум (postcleithrum), жоғ арғ ыклейтрум (supracleithrum) жә не самайарты (posttemporalе) сү йектері болады.

24 сур. Жұ п қ анаттардың қ анкасы жә не олардың белдеуі:

А - шеміршекті балық; Б - нагыз сү йекті балық; I - кеуде канаты иык белдеуімен; II - кұ рсақ канаты жамбас белдеуімен; 1 - жауырын бө лімі; 2 - коракоид бө лімі; 3 - базалиялар; 4 - радиалиялар; 5 - канат талшыктары; 6 - птергоподилар; 7 - жауырын: 8 - коракоид; 9 - клейтрум: 10 - арткы клейтрум; 11 - клейтрумү сті; 12 - самайарты сү йек; 13 - жамбас сү йек.

Нағ ыз сү йекті балық тардың иык белдеуі сү йекті, онда жауырын (scapula), коракоид (coracoideum), клейтрумның ү ш сү йегі (бекірелердегідей) жә не самайарты сү йек болады. Екі жақ тағ ы клейтрумдар балық тың бауыр жағ ынан ө зара жалғ асады, ал арқ а жағ ында жоғ арғ ы клейтрум жә не самайарты сү йектері арқ ылы бас қ аң қ асына бекиді, бұ л иык белдеуінің қ озғ алыссыз дерлік бекуін қ амтамасыз етеді.

Бекірелердің жамбас белдеуі екі шеміршекті пластинкалар - базиптергиялардан, ал сү йекті балыктарда - екі ү шбұ рышты сү йектерден тү рады.

Балыктардың жү п қ анаттары: бисериальді (костыныстылар), унисернальді (саусакканаттылар) жә не қ арапайым типті (сә улеканаттылар, немесе галшық тылар) болады. Бисериальді канаттардың ортаң ғ ы ү зын буынды білігінің (базалилер) екі жағ ынан бү йір мү шелері (радиалиялар) тарайды, оларғ а тері қ алақ шасын ұ стайтын теріден пайда болғ ан сү йекті талшыктар - лепидотрихиялар бекиді (25 сур. ). Кейбір балыктардың радиалиялары редукциялануы мү мкін. Унисериальді канаттың радиалиялары базалиялардың тек бір жағ ында, қ анат белдеуге жалғ ыз орталык базалий арқ ылы бекиді. Қ арапайым канаттарда базалиялар жойылады (26 сур. ).

Бекірелердің кеуде жә не қ ұ рсак қ анаттарынң қ аң қ асы шеміршекті радиалиялардан (10 артык емес) жә не лепидотрихиялардан тұ рады. 2-3 элементке буынданғ ан радиалиялар кә рі балыктарда сү йектенеді. Кеуде канатынын сырткы жиегіндегі талшык жуанданғ ан - маргинальді деп аталады.

Нағ ыз сү йекті балық тардын кеуде канатының каң қ асында бірнеше радиалиялар дамиды, ал қ ұ рсак қ анаттарында олар ә детте болмайды, сондыктан канат талшыктары жамбас бепдеуіне тікелей бекиді.

25 сурет. Ескекқ анатты балық тардың канаты:

А - неоцератодтың (қ остыныстылар) иык белдеуі мен бисериальді канаты; Б қ азбадағ ы саусакканатты балық Sauripterus- тіц иық белдеуі мен унисериальді канаты; ’ - бұ ғ ана; 2 - клейтрум; 3 - коракоид; 4 - жауырын; 5 - клейтрумү сті; 6 - иык белдеуі; 7 - базалиялар; 8 - радиалиялар.

26 сурет. Сә улеқ анатты балық тардың кеуде қ анаттары мен оның иық белдеуі:

А - кө пқ анаттылар

(кө пқ анаттытә різділер); бірінші иык белдеуі: 1 - жауырын; 2 - коракоид; екінші иық белдеуі: 3 - клейтрум; 4 - супраклейтрум; 5 - тө беарты сү йек; 6 - клейтрумасты сү йек; қ анат қ аң қ асы: 7 - базалиялар; 8 - радиалиялар;

9 - лепидотрихиялар (тері сү йек талшыктары).

Бұ лшык ет

Балыктардың бұ лшық еті соматикалық, немесе париетальді (дене еті) жә не висцеральді (ішкі органдардың еті) болып бө лінеді. Соматикалық бұ лшык ет кө лденең -жолақ, ал висцеральді - негізінен бірың ғ ай салалы еттен тұ рады. Балық тардың соматикалық етінде дене, бас жә не канат еттерін бө луге болады. Ең жақ сы дамығ аны дене, немесе қ озғ алыс, еті, ол дө ң гелекауыздылар мен балық тарда сегменттелген, бү л олардың жү згенде денесін екі бү йіріне иілуіне бейімделушілік.

Ет сегменттері - миомерлер - бір-бірінен дә некертканьді перделермен - миосепталар - бө лінген. Сол жә не оң жақ тағ ы миомерлердің кезектесіп жиырылуы дененің толқ ын сияқ ты иілісін тудырады, соның нә тижесінде
дене арқ ылы, ет, немесе козғ алыстық деп аталатын нактылы ілгері қ озғ аушы кү ш, толқ ын жү ріп отеді.

Дегенмен балық тардын дене еті тү сі, қ ұ рылымы,, биохимиялык қ ұ рамы жә не кызметі бойынша ажыратылады. Ақ (ақ шыл), кызыл (коң ыр) жә не аралык ет талшық тарын ажыратады. Ак ет талшық тарының кызметімен балыктар қ ас-қ ағ ым уақ ытта ү лкен жылдамдық ты кө рсетеді, кызыл ет талшық тарының кызметімен ұ зак уақ ыт біркалыпты жү зе алады. Ак жә не қ ызыл ет талшық тарының айырмашылық тары: ақ етгер аэробты зат алмасуғ а, кызыл ет анаэробты зат алмасуғ а бейімделген. Сондыктан кызыл етті балыктар ұ зак уақ ыт едә уір жылдам жылдамдық пен жү зе алады.

Кө пшілік нағ ыз сү йекті балыктардың еті негізінен ак. Оларда кызыл еттер ә детте дененің сырткары бө лімінде ә р жерде орналасқ ан. Кө пшілік балық тардың қ ызыл еттері бү йір сызығ ының бойында жә не канаттар тү бінде болады. Қ ызыл еттің салыстырмалы кө лемі олардың жү зу жылдамдығ ына тікелей байланысты. Айталык, белсенді жү зетіндердін (тунецтер, скумбриялар, т. б. ) кызыл еті ак еттен артык. Акырын жү зетін балыктардың қ анаттары жә не желбезек какпағ ы ү здіксіз қ озғ алыста болады, ал бұ ларды қ озғ айтын еттер қ ызыл.

1236^ 5

Дө ң гелекауыздылардың дене еті ұ зынынан созылғ ан екі таспа (лента). Қ иғ аш орналаскан миомерлері сә л иілген, сондық тан алдың ғ ы миомерлер кейінгілеріне ү стінен киіледі, ал арткыларының тек арткы бө лігі бос қ алады (27 сур. ). Сондық тан кө лденең (горизонтальді) кесіндіде бірнеше миомерлер кө рінеді. Дө ң гелекауыздылардың дене еттерінің жіктелуі байкалады: қ ұ рсак бө лімінде жұ п қ иғ аш еттер мен тік карын еті пайда болады

27 сурет. Дө ң гелекауыздылар мен балық тардың бұ лшык еттері:

А - минога; Б - албырт; В - шортан; I - миомерлер; 2 - миосепталар; 3 - ұ зын арка еті; 4 - карынның сырткы киғ аш еті; 5 - карыннын ішкі киғ аш еті: 6 - кө лденен перде.

Балыктардың бү лшык еттері де екі бү йір етінен тұ рады, олар метамерлі, бірақ миомерлер кө лденең перде арқ ылы дорсальді жә не вентральді бө ліктерге бө лінген. Миомерлер бірнеше иректелген, ә рі конус сиякты. сондыктан кө лденең

кесіндіде бірнеше катарлы шең бер болып кө рінеді. Миомерлердің саны омырткалардың санына тең, бұ л бү лшык еттің жақ сы жұ мыс істеуіне
мү мкіндік туғ ызады жә не де ә рбір миомер бір омыртқ аның ортасынан басталады да келесі омыртқ аның орасында аяқ талады.

Шеміршекті жә не сү йекті балық тардың бү лшық етінің қ ү рылысы ұ қ сас. Бірак шеміршекті балық тардың тұ лғ а еті, дө ң гелекауыздағ ылардай, ә лі нашар жіктелген. Бұ ларда жұ п қ иғ аш жә не тік қ арын еттері пайда болады. Нағ ыз сү йекті балық тардың тү лғ а еті онан ә рі жіктеледі - желбезек қ ақ пағ ының еті пайда болады.

Кө пшілік нағ ыз сү йекті балық тарда, атап айтқ анда шортанда, ұ зын арка еті, қ арынның ішкі жә не сыртқ ы қ иғ аш еттері мен тік еті дамиды.

Ұ зын арка еті дененің екі жағ ында бү кіл арқ а бойына созылғ ан. Бү ндағ ы миомерлер ә уелі артқ а бағ ытталады, сосын қ айтадан ілгері бағ ытталады.

Қ арынның сыртқ ы киғ аш еті талшық тарымен, жоғ арғ ы жиектен қ иғ аш тө мен жә не артқ а қ арай бағ ытталғ ан, вентральді арқ аудың жоғ арғ ы бө лігінде орналасқ ан.

Қ арыннның ішкі қ иғ аш еті талшық тарымен, жоғ арғ ы жиектен қ иғ аш тө мен жә не алдына қ арай бағ ытталғ ан, бү кіл бү йір қ абырғ аларын, яғ ни тү гел вентральді аркауын қ ү райды, дегенмен оның кө лденең пердеге жанасатын дорсальді бө лігі сыртқ ы қ иғ аш еттің астында - кө рінбейді.

Қ арынның тік еті талшық тарымен тү лғ аның алдың ғ ы бө лігін бойлай орналасады.

Балық тардың соматикалық бас еті желбезекү сті, желбезекасты жә не алты жұ п кө з етінен тұ рады. Қ анат еттері - тү лғ а еттерінен бө лінген ет шоқ тары. Кө пшілік балыкдардың еті тү ссіз, дегенмен кейбір тү рлердің еті тү сті. Айталық, шортанның еті боздау, бекіреде - сарғ ыш, албырттарда - қ ызғ ылтсары. Бекірелер мен албырттардың етінің тү сті болуы оның етінде майдың кө п жиналуы.

Асқ орыту жү йесі

Балық тардың асқ орыту жү йесі асқ орыту жолынан жә не асқ орыту бездерінен (бауыр мен ұ йқ ы безі) тү рады.

Асқ орыту жолы. Ауыз тесігінен басталады жә не ауыз қ уысы, жұ тқ ыншақ, ө ң еш, қ арын, ішек жә не аналь тесігі немесе клоака. Балық тардың қ оректену сипатына сә йкес бұ л бө лімдердің қ ү рылысында айырмашылық тар болады.

Дө ң гелекауыздылардың ауыз аппараты сорғ ыш типті, ол жиегі майда бү ршіктермен қ оршалғ ан сорғ ыш воронкадан басталады. Ауыз тесігі воронканың тү бінде. Жақ тары жоқ, ал воронканың ішкі бетінде мү йізді тістері орналасқ ан. Ауыз қ уысында, тісті, жақ сы жетілген тілі бар, тілдің қ аң қ асы негізінен тіласты шеміршектен тү рады. Дө ң гелекауыздылар воронканың кө мегімен ө зінің жемтігіне сү лікше жабысады, ал тісті тілімен оның денесін теседі. Сосын жарағ а белоктарды ыдырататын
антикаогулянттар мен ферменттер бө леді, жартылай корытылган тамакты ауыз куысына сорады.

Балыктардың ауыз тесігі коректену ә дісі мен коректін сипатына сэйкес ә ркалай пішінді жә не ә ртү рлі орналасқ ан.

Жырткыш балыктарда - ү лкен тісті ұ стайтын ауыз. Кө птеген бентофагтарда сорғ ыш тү тіктектес, кейде созылмалы, ә детте тіссіз (тұ қ ылар, тең із тебені, т. б. ). Кү шті дамығ ан пластинка жә не тікенек тә різді тістері бар тісті-балық тың (зубатка) аузы - уатушы ауыз. Планктофагтардың аузы ү лкен немесе орташа кө лемді. Тістері майда немесе жок (майшабактар, анчоустар, аксахалар, т. б. ). Перифитон коректі тү рлердің аузы басының астында саң ылаутектес, ал тө менгі ернінде мү йізді тыс-кабыршақ болады (қ ызылкө з, храмуля, қ арабалыктар мен кө кбастардың кейбір ө кілдерінде, т. б. ).

⇐ Предыдущая 1 2 345 6 7 8 9 10 Следующая ⇒