Дәріс 11. Әлеуметтік реформалар және білім беру жүйесіндегі өзгерістер

Дә ріс 11. Ә леуметтік реформалар жә не білім беру жү йесіндегі ө згерістер

Жоспар

1. Қ азақ стан Республикасының ә леуметтік ахуалының дамуы.

Тә уелсіз Қ азақ станның алдына қ ойып отырғ ан басты мақ саттарының бірі – адамдардың жақ сы тұ рмысын іс жү зінде қ амтамасыз ететін қ оғ ам орнату. Осы орайда ә рбір адамғ а кә сіпкерлік еркіндік пен мү мкіндік туғ ызып, жоғ ары ә леуметтік мә ртебеге жетуін қ амтамасыз ету, зейнетақ ыны жә не жә рдемақ ыны арттыру бү гінгі кү ннің қ ажеттілігінен туындап отыр. Ә леуметтік саладағ ы басты міндеттер: ұ лттық байлық ты кө бейту, халық тың тұ рмыс-тіршілігі жө нінен дү ние жү зіндегі озық дамығ ан елдермен арамыздағ ы артта қ алушылық пен алшақ тық ты азайту, яғ ни технологиялық дамудағ ы жә не тұ рмыс жағ дайы дең гейіндегі айырмашылық ты қ ысқ арту.

Алайда, қ оғ амдық қ атынастардың ө згеруімен жә не нарық тық экономикағ а кө шумен байланысты халық тың тұ рмыс жағ дайы тө мендеп кетті. Еліміздің экономикасының қ ұ лдырауымен байланысты ең бекақ ы, зейнетақ ы, жә рдемақ ы бұ л жылдары тиісінші дә режеде ө спей, тауарларды ырық тандыру дең гейінен ондағ ан есе артта қ алып қ ойды. Халық ты жұ мыспен қ амту проблемасы кү рделенді. 1991 жылдан бастап республикада жұ мыссыздық басталды. Ә сіресе, ауылдық жерлерде кең шарлардың таратылуына байланысты жұ мыссыздық кө бейді. Жастар жұ мыс іздеп қ алағ а шұ бырды. Қ алағ а келгенде де олар қ арық болғ ан жоқ. Не баспана, не дайын жұ мыс пен табыс жоқ, сенделіп жү ріп, азын-аулақ саудамен, рэкетпен, ұ рлық -қ арлық пен шұ ғ ылданып, мың дағ ан қ азақ жастары қ ылмыскерлер қ атарын толтырды.

Қ азақ станның ә леуметтік саласындағ ы басты мә селелердің бірі – зейнетақ ымен қ амтамасыз ету. Соң ғ ы кезде елімізде зейнеткерлердің қ атары едә уір ө сіп, олардың саны 2002 жылы 3 млн. адамғ а жетті. Ү кімет зейнетақ ы мә селесі шешу ү шін ү ш бағ ытта бірқ атар жұ мыс жү ргізді. Бірінші – зейнетақ ының бұ рынғ ы қ арыздарын жабу, екінші – зейнетақ ыны уақ ытында тө леу, ү шінші – зейнетақ ы жү йесін реформалау. Бұ л ү ш бағ ытта жү ргізілген іс-шаралар бірсыпыра қ айтарымын беріп, 1999 жылдың зейнетақ ы қ арызын тө леуде бірқ атар шаралар іске асырылды. Ә сіресе, 7-8 ай бойы зейнетақ ыларын ала-алмай келген ауыл тұ рғ ындарына ерекше кө ң іл бө лінді. Зейнетақ ыны одан ә рі арттыру бағ ытында шаралар жү ргізілді. Атап айтқ анда, зейнетақ ының ең тө менгі мө лшері 1998 жылы 3 мың тең ге болса, 2000-жылы 4 мың тең геге жетті. 2000-2002 жылдары зейнетақ ы тө лемдерінің ең аз мө лшері ү ш мә рте артып, 23 пайызғ а ө сті. 2003 жылдың басында Президенттің жарлығ ымен ең тө менгі зейнетақ ы кө лемі 5 мың тең геге жетті. 2004 жылдың қ аң тарынан тө менгі зейнетақ ы мө лшері 5800 тең гені, ал орташа зейнетақ ы мө лшері – 8335 тең гені қ ұ рады.

Елімізде реформалау нә тижесінде аралас ә рі ерікті жинақ таушы зейнетақ ы жү йесі қ ұ рылып, ол ө зінің тиімділігін кө рсетті. 1, 5 миллионнан астам зейнеткер ынтымақ ты негізде зейнетақ ы тө лемдерімен қ амтамасыз етілді. Зейнетақ ы индексациялаумен бірге 2003 жылы оны саралап ө сіру жү зеге асырылды. Жеке жинақ принциптеріне негізделген қ амтамасыз етудің бір ғ ана тү рі – жинақ таушы зейнетақ ы жү йесі ойдағ ыдай дамытылуда. 2004 ж. бір мемлекеттік жә не 15 жекеменшік жинақ таушы зейнетақ ы қ орларындағ ы 6, 5 млн. азаматтың жеке есепшоттарында 415, 2 млрд. тең ге зейнетақ ы жинақ талды. Оның ішінде 115, 7 млрд. тең гесі инвестициялық кірістен тү скен. Халық тың зейнетақ ылық жинақ таулары тұ рақ ты тү рде кө беюде, оның кө лемі 2008 жылдың басында 1, 1 триллион тең геден асып тү сті.

Сө йтіп, біз зейнетақ ы жү йесін реформалауды табысты жү ргіздік. Базалық зейнетақ ы тө лемдерін есепке алғ анда, ең тө менгі зейнетақ ы кө лемі 1998 жылдан бері 4, 3 есе, ал зейнетақ ы тө лемдерінің орташа кө лемі 3, 3 есе кө бейді. 1, 6 миллионнан астам адам мемлекеттік зейнетақ ыны республикалық бюджеттен алады (Егемен Қ азақ стан. 15. 12. 2008).

Халық тың тұ рмысындағ ы маң ызды кө рсеткіш – тұ рғ ын ү ймен қ амтамасыз ету. Бұ рын да, қ азір де тұ рғ ын ү й адамдардың ең басты мұ қ тажы болып отыр. 90-шы жылдары республикада тұ рғ ын ү й салу тө мендеп кетті. Тек Қ азақ стан экономикасының 2000 жылдан бастап ілгерілеуімен байланысты тұ рғ ын ү й қ ұ рылысы соң ғ ы жылдары қ айтадан кө терілді. 2002 жылы ү й қ ұ рылысына 29, 4 млрд. тенге инвестициялық қ аржы жұ мсалды немесе 2001 жылмен салыстырғ анда 7, 9%-ке артты. Жаң адан 1402, 7 мың шаршы метрді қ амтитын 11, 2 мың пә тер іске қ осылды. Ү й қ ұ рылысы, ә сіресе, Алматы мен Астана қ алаларында кең ө ріс алды. 2004 жылғ ы кө ктемдегі Президенттің халық қ а жолдауында республикадағ ы арзан ү й қ ұ рылысын кең ейту, ұ зақ мерзімге 9-10 пайызбен берілетін ипотекалық несиелер, жинақ таушы тұ рғ ын ү й банкілерінің кө мегімен мү мкіндігі тө мен отбасыларын тұ рғ ын ү ймен қ амтамасыз ету бағ дарламасы жарияланды жә не оны іске асыру ү шін Ү кімет қ азір қ арқ ынды жұ мыстар жү ргізуде. 2005-2007 жылдары 19 млн. шаршы метрден астам тұ рғ ын ү й пайдалануғ а берілді. Бұ л жоспардағ ыдан 22 процентке артық. Осы уақ ыт ішінде елімізде 44 мың нан астам пә тер салынды. Бюджеттік қ аржы есебінен 6 мың нан астам коммуналдық пә терлер салынды.

Қ азақ стан ү кіметі кейінгі жылдары халық тың ә л-ауқ атын жақ сарту, соның ішінде ең бекшілер мен қ ызметкерлердің жалақ ысын арттыруғ а назар аударуда. Экономиканың кө терілуі ә леуметтік міндеттердің ү лкен кешенін шешуге мү мкіндік берді. Тек 2002 жылы орташа айлық 54%-ке, немесе 1999 жылғ ы 9400 тенгеден 18 мың 500 тенгеге дейін кө бейді, ең тө менгі жалақ ы кө лемі 5 мың тенгені қ ұ рады. Бұ л жылдары ү кімет, ә сіресе, бюджеттегі мекемелер қ ызметкерлерінің жалақ ысын кө теруге кө ң іл бө лді. 2002 жылы тек мұ ғ алімдердің жалақ ысы 35%-тен астам кө бейтілді. Бұ л мұ ғ алімдердің орташа айлық жалақ ысының мө лшерін 2000 жылғ ы 7 мың тенгеден 9300 тең геге дейін ұ лғ айтуғ а мү мкіндік берді.

Мемлекет халық алдындағ ы ә леуметтік міндеттемелерін орындап келеді. Мемлекеттік бюджет есебінен зейнеткерлерді, мү гедектерді, асыраушыларынан айырылғ ан жә не басқ а да санаттағ ы тұ рғ ындарды ә леуметтік жағ ынан қ амтамасыз ету жү зеге асырылуда. Олардың барлығ ы 3, 5 миллион (немесе барлық тұ рғ ындардың 23, 6%) адамнан асады. 2004 жылы 1999 жылмен салыстырғ анда ә леуметтік қ амтамасыз ету шығ ындары 1, 5 есе кө бейді. Бұ л қ азақ стандық тардың кірісін айтарлық тай арттырды, оғ ан мынадай ө сім индикаторлары дә лел болады. 1999-2004 жылдары ең тө менгі жалақ ы кө лемі 2, 5 есе (2605 тең геден 6600 тең геге дейін); тө менгі зейнетақ ы кө лемі – 1, 9 есе (3000-нан 5800 тең геге дейін); орташа жалақ ы – 2 есе (11864-тен 26048 тең геге дейін); орташа зейнетақ ы кө лемі – 2 есе (4104-тен 8529 тең геге дейін); кү нкө ріс шегі – 1, 5 есе (3394-тен 5394 тең геге дейін); орташа мемлекеттік ә леуметтік жә рдемақ ы кө лемі – 1, 3 есе (3441-ден 4670 тең геге дейін) ө сті (Н. Назарбаев. Жаң а кезең - жаң а экономика. // Егемен Қ азақ стан, 16. 12. 2004).

Тұ тастай алғ анда, 90-шы жылдардың аяғ ымен салыстырғ анда 2007 жылы ә леуметтік қ амсыздандыруғ а шығ ындар 3 еседен астамғ а ө сті.

Халық тың денсаулығ ын сақ тау жә не оның дең гейін кө теру мақ сатында Президенттің жарлығ ымен 2002 жыл – Денсаулық жылы деп жарияланды. Денсаулық жылының аясында ауылдағ ы кө птеген медициналық мекемелер жө ндеуден ө тті. Денсаулық сақ тау саласының 88 нысаны жаң адан салынды. 2002 жылдың тағ ы бір ерекшелігі жеке Денсаулық сақ тау министрлігі, Санитарлық -эпидемиологиялық бақ ылау жә не Фармация комитеті қ ұ рылды. Жалпы, 2000-2002 жылдары денсаулық сақ тау саласын республикалық бюджеттен қ аржыландыру екі еседен астамғ а, жергілікті бюджеттен – 50%-ке дерлік ұ лғ айды. Ал 2007 жылы ғ ана республика бойынша 23 денсаулық сақ тау нысаны салынды.

Соң ғ ы он жылда (1997-2007) мемлекеттің денсаулық сақ тау саласына шығ ыны 13 есе ө сіп, 2007 жылы 338, 5 миллиард тең гені қ ұ рады. 1991 жылдан бері денсаулық сақ таудың 290 нысаны салынып немесе қ айта жө нделіп, оларғ а 100 миллиард тең геден астам қ аржы жұ мсалды. Соң ғ ы бес жылда алғ ашқ ы кө мек кө рсету буынын қ ұ рал-жабдық тармен жә не медициналық техникамен жарақ тандыру 3 есеге жуық ө сті. Егер осыдан 10 жыл бұ рын 1200-ге жуық ауылдық елді мекен медициналық қ амтамасыз етусіз қ алса, қ азіргі уақ ытта ауылдық тар жер-жерде медициналық кө мекпен қ амтылып отыр. Тұ рғ ындарғ а тегін медициналық қ ызмет кө рсетуді қ аржымен қ амтамасыз ету кө лемі кепілдендірілді жә не 2003 жылдан бастап ө ткен кезең ішінде мемлекеттің осығ ан бағ ыттағ ан шығ ыны 3 есеге артты (Егемен Қ азақ стан. 15. 12. 2007). Денсаулық сақ тауды реформалау мен дамытудың 2010 жылғ а дейінгі Мемлекеттік бағ дарламасы табысты жү ргізілуде.

Қ азақ стан Республикасы Президенті Н. Назарбаевтың 2005 жылғ ы 18 ақ пандағ ы Қ азақ стан халқ ына Жолдауында (Егемен Қ азақ стан, 2005 ж. 19 ақ пан) атап кө рсеткеніндей: Бү кіл дү ниежү зілік банктің жіктемесі бойынша қ азіргі уақ ытта Қ азақ стан кірісі орта дең гейдегі елдердің тобына кіреді. Егер ө мір сапасының негізгі кө рсеткіштерін салыстыратын болсақ, онда соң ғ ы 10 жылда (1995-2005 жж. ) қ азақ стандық тардың орташа ақ шалай кірісі 5 есе; ал орта айлық жалақ ысы 6 есеге жуық; ең тө менгі табыс мө лшері 25 есе; зейнетақ ылардың орташа айлық мө лшері 4, 6 есе; жеке тұ лғ алардың банктердегі депозиттері мен бір кісінің жасайтын салымының кө лемі тиісінше 35 жә не 37 есе ө скенін кө реміз. Экономикамыздың қ арқ ынды ө суі мемлекеттік шығ ыстардың ә леуметтік бағ дарлануын едә уір кең ейтуге мү мкіндік берді, мұ ның ө зі экономикамыздың айтарлық тай бекемдік дең гейіне жеткенін айғ ақ тайды.

Тұ тастай алғ анда, 1997 жылдан 2007 жылдың аяғ ына дейінгі кезең де ең бекақ ының ең тө менгі ө лшемі 4, 5 еседен астамғ а ө сті, орташа айлық номиналды ең бекақ ы 8, 5 мың тең геден 50 мың 800 тең геге дейін – 6 есеге жуық артты. Барлық соң ғ ы жылдар бойында орташа ең бекақ ы дең гейі жө нінен Қ азақ стан ТМД-да кө шбасшы елдердің бірі болып табылады. 2002 жылдан бастап реформалау жү зеге асырылып, бюджет саласы қ ызметкерлерінің ең бекақ ысын ө сіру ү рдісі қ алыптасып келеді. Оның дең гейін жү йелі арттырудың арқ асында 2007 жылы бюджетшілердің ең бекақ ысы 2, 5 еседен астамғ а артты. Мемлекеттік ә леуметтік жә рдемақ ының орташа кө лемі 1998 жылдан бері 3 есеге жуық ө сті Бү гінде 630 мың дай адам мемлекеттік ә леуметтік жә рдемақ ы алады.

Жалпы алғ анда, ел экономикасы 2001 жылдан бастап жылына орта есеппен 10 пайызғ а ө сіп отырды. Бұ л ө те ү лкен де жедел ө су болып саналады (Қ Р Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2008 жылғ ы 6 ақ пандағ ы Қ азақ стан халқ ына Жолдауынан. – Егемен Қ азақ стан, 7. 02. 2008).

Еліміздегі ә леуметтік ахуал да тұ рақ ты қ алпында. 2000 жылдан бастап, 2008 жылғ а дейін мемлекеттік бюджеттің білім беруге, денсаулық сақ тауғ а жә не ә леуметтік қ амсыздандыруғ а арналғ ан шығ ындары 5 еседен астам ұ лғ айды. Біздің 5 миллионнан астам азаматтарымыз мемлекеттік ә леуметтік қ орғ аумен қ амтылып отыр. Бұ л кө рсеткіш осыдан бес жыл бұ рынғ ығ а қ арағ анда екі есеге артық.

Ал осы жылдар ішінде Қ азақ станда жү здеген, мың дағ ан жаң а кә сіпорындар пайда болды. Қ азіргі кезде автомобиль қ ұ растыратын, оның ішінде жең іл автокө ліктер де қ ұ растыратын бес кә сіпорын жұ мыс істейді. Бү гінде Қ азақ станда радиотехника мен компьютер де қ ұ растырылады. Жиһ аз жасау ө неркә сібі, қ ұ рылыс индустриясы жә не басқ а салалар серпінді дамуда.

Сө йтіп, қ орыта келгенде, тә уелсіздік жылдары Қ азақ станда алғ ашқ ы жылдардағ ы кездескен кө птеген қ иыншылық тар мен қ айшылық тарғ а қ арамастан экономиканы дамытуда, ә леуметтік мә селелерді шешуде біршама жұ мыстар атқ арылды жә не елеулі табыстарғ а қ ол жетті. Соның нә тижесінде біздің еліміз ТМД мемлекеттерінің арасында ө зінің ә леуметтік-экономикалық дамуы жағ ынан алдың ғ ы қ атарғ а шығ ып отыр. Қ азақ стан бү гін ә лемнің ең серпінді дамып келе жатқ ан елдерінің бірі саналады. Еліміз ә лемдегі бә секеге барынша қ абілетті елу мемлекеттің қ атарына ену жө ніндегі міндеттерді шешуде айтарлық тай ілгері жылжыды. Біздің мемлекет тә уелсіздіктің он алты жылында экономикалық, ә леуметтік қ уатты реформаларды жедел де тиімді іске қ осып, қ ай салада да ТМД елдері ішінде кө шбасшы атанды.

⇐ Предыдущая 41 42 43 44 454647 48 49 50 Следующая ⇒