Батыс Түрік қағанаты (603–704 жж.)

Батыс Тү рік қ ағ анаты. Аумағ ы Алтайдан Тянь-Шаньғ а дейін, Шығ ыс Тү ркістаннан Каспийге дейін созылады. Астанасы – Суяб қ аласы. Қ ағ анат қ ұ рамындағ ы тайпалар: қ аң лы, ү йсін, дулат, тү ркеш, қ ыпшақ, қ арлұ қ т. б.

Шаруашылығ ы. Кө шпелі мал шаруашылығ ымен, суармалы егіншілікпен айналысты. «Ұ лы Жібек жолының » Батыс Тү рік қ ағ анаты жерінен ө ткендігі сауда мен қ олө нердің дамуына ә сер етті.

Басқ ару жү йесі. Мемлекетті қ ағ ан басқ арды. Қ ағ анның ә улеті жоғ ары тұ рды. Олар янғ у, шад, тегін сияқ ты жоғ ары лауазымдарғ а ие болды. Билік мұ рагерлікпен беріліп отырды. Қ ағ анат он тайпағ а бө лінеді. Ол «он оқ » деп аталады.

Мә дениеті. Халық тү рік тілінде сө йлейді. Бізге белгілі Орхон-Енисей жазуы Батыс тү рік қ ағ анатының мә дениетінен дерек береді. Моң ғ олия жерінен табылғ ан Білге қ ағ анның, Кү лтегіннің, Тоныкө ктің Орхон жазуы бар қ ұ лпытастары қ ағ анат мә дениетінің жоғ ары дә режеде дамығ анын кө рсетеді. Бұ л ескерткішті 716 жылы жазғ ан. Ескерткішті алғ аш рет Данияның ғ алымы Томсон оқ ығ ан. VII ғ асырда Батыс тү рік қ ағ анатында жазба ә дебиеті дамығ ан.

Қ ағ анаттың ыдырауы. Батыс Тү рік қ ағ анаты 704 жылы қ ұ лады.

Басты себептері: феодалдардың ішкі талас-тартысы жә не Батыс тү рік қ ағ анатының Таң патшалығ ымен соғ ысы. Қ ағ анат территориясы жаң адан қ ұ рылғ ан Тү ркеш қ ағ анатының қ ұ рамына кірді.

Тарихи деректер. Батыс тү рік қ ағ анаты жайында кө птеген мә ліметтер бар. Солардың ішінде Жуң ғ о кезең інің деректері ең қ омақ ты деректер болып табылады. 630 жылы будда ғ алымы Шуан Заң қ ағ анат астанасы Суяб жә не тағ ы басқ а қ алалар жайында естеліктер қ алдырғ ан. Моң ғ олия жеріндегі Білге қ ағ ан, Тоныкө к, Кү лтегін қ ұ лпытастары Батыс тү рік қ ағ анаты туралы заттай деректер болып табылады.

⇐ Предыдущая 2 3 4 5 678 9 10 11 Следующая ⇒