Тарихи хроника. Түрік қағанаты (551–603 жж.)

Тарихи хроника

Тү рік қ ағ анаты (551–603 жж. )

«Тү рік» деген ат алғ аш рет 542 жылы аталады. Қ ытайлар тү ріктерді сюнну-ғ ұ ндар деп атағ ан, мұ ның ө зі тү ріктердің ғ ұ н тайпаларының жалғ асы екенін кө рсетеді. 546 жылы тирек (телэ) тайпалары Моң ғ олияның оң тү стік жә не орталық аудандарын мекендеген аварларғ а (жкань-жуань) қ арсы жорық жасайды. Осы кезде кү тпеген жерден тү ріктердің қ ағ аны Тумынның (Бумын) басқ аруымен тү ріктер телэ ә скерлеріне шабуыл жасап, жең іп, 50 мың ә скерін тұ тқ ынғ а алады. Осыдан кейін тү ріктер кү шейіп, енді бұ рын ө здері тә уелді болып келген аварларғ а (жуань-жуань) қ арсы шығ ады. 552 жылы кө ктемде тү ріктер аварлардың ордасына шабуыл жасап, оларды жең еді, авардың қ ағ аны Анағ ұ й ө зін-ө зі ө лтіреді. Осы кезден бастап Бумын тү рік қ ағ ан деген атағ ын алады. Бумын 553 жылы қ айтыс болады.

Бумын ө лгеннен кейін, тақ қ а оның інісі Қ ара-Еске отырады. Ол Орхонның жоғ арғ ы жағ ында аварларды екінші рет жең еді. Қ ара-Ескеден кейін, оның мұ рагер інісі Еркінді-Мұ қ ан деген атпен қ ағ ан болады. Оның ел билеген кезі 553–572 жылдар. Мұ қ анның тұ сында аз уақ ыт ішінде (553–554 жж) тү ріктер шығ ыста қ айлар, қ идандар жә не оғ ыз-татар тайпаларын, солтү стікте Енесей қ ырғ ыздарын, Жетісу жеріндегі тү ргенттерді ө здеріне қ аратты. Бұ л жылдары тү ріктердің батысқ а қ арай жасағ ан жорық тары кү шті болды. Оларды Тумынның басқ а бір інісі Естемі жү ргізді. Кейін тарихи деректерде оны Батыс тү ріктерінің тү пкі атасы жә не Батыс Тү рік қ ағ анатының негізін қ алаушы деп атайды. 563 жылы Тү рік қ ағ аны Силзибул (Естемі) Эфталит мемлекетін басып алуғ а кіріседі.

571 жылы Естемі қ ағ ан Солтү стік Кавказды басып алды, сө йтіп Керчь тү бегіне (Боспорғ а) шық ты. Оның баласы Тү ріксанф Керчті басып алып, 576 жылы Қ ырымғ а шабуыл жасады. Бірақ Естемі ө лгеннен кейін, 582–593 жылдары Тү рік қ ағ анатында билік ү шін қ ырқ ыс басталды. Ө з ішіндегі алауыздық пен ә леуметтік қ айшылық тар қ ағ анатты қ атты ә лсіретті. Елде мал індеттері, жұ ттар мен ашаршылық орын алды. Тү рік қ ағ анаты шекараларына шығ ыстан Қ ытайдың Сү й ә улетінің (581–618 жж. ) шабуылы кү шейді. Бұ л жағ дайлардың барлығ ы 603 жылы Тү рік мемлекетінің екі дербес қ ағ анатқ а – Шығ ыс жә не Батыс қ ағ анаттарына бө лінуімен аяқ талды.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 8 9 10 Следующая ⇒