Қаңлылар

Б. з. б. IIIғ. Қ аң лы тайпалық бірлестігі қ ұ рылды. Мемлекет аты алғ аш Қ ытай жылнамасы «Шы Жи»-Дауан Лежуанда («Тарихи жазбалар»-Ферғ ана тарауы) жазылғ ан «Қ аң жү й го» деген атаудан алынғ ан. Қ аң жү й- қ аң лы (орыс ә дебиетінде «кангюй»), го — «мемлекет» деген мағ ынаны білдіреді.

Ғ алымдардың кө пшілігі қ аң лылардың тү ркі тілдес халық болғ андығ ына кү мә н келтірмейді.

Қ аң лы мемлекетінің б. з. б I ғ асырында дә уірленген кезең інде халқ ының саны 600 мың адамды қ ұ рап, ә скерінің саны 120 мың ғ а жеткен.

Қ аң лылар астанасы – Битянь қ аласы. Байланыс жасағ ан елдер – Қ ытай, Рим, Кавказ т. б. Қ аң лы бейлеушісінің жеке иелік шекарасы Каспийдің солтү стік жағ алауына дейін барғ ан, оларғ а Арал тең ізі мен Еділ ө зенінің тө менгі ағ ысының екі арасында билік қ ұ рғ ан сармат-алан тайпаларының одағ ы тү гелдей қ арап, тә уелді болғ ан. Қ аң лы мемлекеті ө з алдына дербес саясат ұ станып, кө рші елдердің сырт жауларына қ арсы тойтарыс беруіне кө мектесіп отырғ ан. Қ аң лы патшасы ө зі мекендеген солтү стік ө ң ірді (Талас ө зенінің аймағ ы) жеке басқ арады.

Қ аң лы тайпасында билік мұ рагерлік жолмен ә кеден балағ а беріліп отырғ ан. Бар билік ақ сақ алдардың, ру басшылары мен кө семдердің қ олында болғ ан.

Шаруашылығ ы. Тайпа халқ ы негізінен мал шаруашылығ ымен жә не суармалы егіншілікпен айналысты. Басты байлығ ы мал болды. Кө бінесе жылқ ы, қ ой, оғ ан қ осымша сиыр, тү йе жә не ешкі ө сірді. Ал егіншілер дә нді дақ ылдар еккен жә не бау-бақ ша ө сірумен де айналысқ ан. Жерді тас, металл кетпендермен ө ң деді, сондай-ақ сү йектен жасалынғ ан егіншілік қ ұ ралдары да пайдаланылды. Жиналғ ан ө нім жерден қ азылғ ан ұ раларда немесе қ ыш қ ұ мыраларда сақ талды. Кө птеген бө гендер мен тоғ андар тұ рғ ызылды.

Аң аулау мен балық аулаудың қ осалқ ы маң ызы болды. Елік, арқ ар, киік жә не су қ ұ стары — ү йрек, қ аз ауланды. Ет, балық жә не дә нді дақ ыл ө німдерімен қ атар тамақ қ а жабайы алма, алмұ рт, ө рік, долана, пісте жемістері, тау жуасы пайдаланылды.

Мә дениеті. Қ аң лыларда қ олө нер кә сібі ө те жоғ ары дә режеде ө ркендеген. Қ аң лылардың тегі хұ н, тү рік тілдес халық тар болғ андық тан, олар ө з тілінде, яғ ни тү ркі тілінде сө йлеген.

Қ аң лылардың тұ рғ ын ү йлері кө шіп-қ онуғ а қ олайлы киіз ү йлер жә не топырақ пен ағ аштан, тастан жасалғ ан тұ рғ ын ү йлер, адамдар жиі орналасқ ан елді мекен, қ алалары болғ ан. Археологтардың мә лімдеуіне жү гінсек, «қ азіргі оң тү стік Қ азақ стандағ ы ежелгі орта ғ асырдағ ы кө птеген қ алалардың іргетасы сонау кангюлер (қ аң лылар) дә уірінде пайда болғ ан» деген пікір бар.

Қ аң лы жұ рты пайдаланғ ан киіз-текемет, кілем-сырмақ қ атарлы тө сеніш жә не ү й қ абырғ аларына ілінетін тұ с бұ йымдар, киетін — кимешектер ө здері ө сіріп отырғ ан мал ө німдері мен мақ та мамық тарынан жасалатын болғ ан. Олар қ ой жү нінен киіз текеметтер, тө сеніштер жасаумен қ атар, киізден қ алпақ, кебенек-шекпендер жасап киген. Қ арапайым халық қ ой терісінен тон сияқ ты сырт киімдер тігіп киген. Ал жоғ арғ ы жіктегілер тү лкі, қ асқ ыр, ілбіс жә не басқ а да аң дар терісінен қ ымбат бағ алы тымақ, ішік, тон сияқ ты киімдер тігіп киген.

Қ аң лы елінде заң мен діни нанымдар ө зара ұ штастырылып атқ арылғ ан.

Қ аң лылар — отқ а табыну, дінге сыйынатын арнаулы кесенелер салғ ан. Табиғ ат кү штеріне, ата-баба аруағ ына сиынғ ан. Сонымен қ атар қ аң лылар жұ лдыздар арқ ылы тү рлі болжамдар жасап отырғ ан. Қ аң лыларда музыкалық аспаптар болғ ан, би билеген.

Археологиялық ескерткіштері. Мардан – кү йік қ орымы – Сырдария ө зенінің жағ асындағ ы қ аң лылардың жерлеу ескерткіші. Бұ л қ орым Мардан-кү йік қ аласының іргесінде орын тепкен. Мұ нда 50-ден артық мола бар. Қ абірге ө лікпен бірге ыдыстар, ә шекей бұ йымдар, қ ару-жарақ кө мілген. Қ аң лы тайпалық бірлестігі б. з. б. I ғ. ортасында ыдырады.

⇐ Предыдущая 1 2 345 6 7 8 9 10 Следующая ⇒