ЭЧТӘЛЕК 34 страница

— Юк, нишлә п алай булсын, — диде ул елмаеп. — Без аның белә н икебез дә бик мә зә к кешелә р булып чыктык. Ул, белә сезме, барысын да белгә н булган. Ә леге, сезгә

сө йлә гә н дустым Андрей Дегтяренко аң ар барысын да ә йтеп хат язган. Башта һ ә лакә тем турында, аннан аякларымны кистерү ем турында язып җ ибә ргә н. Лә кин Оля, минем бу турыда яшерү емне кү реп, ә йтергә авырсынганымны аң лап, ү зе дә белмә мешкә салышып йө ргә н. Шулай булып чыкты: һ ич урынсызга бер-беребезне алдап килгә нбез. Ә ү зен кү рә сегез килә ме?

Ул сукыр лампаны, фитилен кү тә рә тө шеп, бизә кле рамкалар эчендә ге фоторә семнә ргә якын китерде. Рә семнә рнең берсендә, уң ып бетә язганында, җ ә йге кыр чә чә клә ре арасыннан гамьсез генә елмаеп карап торган бер кыз кү рёнә иде. Икенчесендә дә шул ук кыз. Лә кин бусында кыз кече техник-лейтенант киемендә булып, йө зе ябык, җ итди һ ә м акыллы иде. Шундый кечкенә иде бу кыз, хә рби киеме белә н ул матур бер малай булып кына кү ренә, лә кин бу малайның кү злә ре талчыккан һ ә м олыларча җ итди иде.

— Ошыймы?

Мин чын кү ң елемнә н җ авап бирдем:

— Бик ошый.

— Миң а да, — диде очучы кө леп.

— Ә соң Стручков кайда хә зер?

— Белмим. Аң ардан соң гы хатны мин кыш кө не ү к алган идем. Великие Лукидан язган иде.

— Ә теге Фанкист? Исемен оныттым.

— Гриша Гвоздевны ә йтә сезме? Ул хә зер майор. Прохоровка янындагы атаклы сугышка катнашты, аннан соң Курск дугасы янында дошман оборонасын ө зеште. Янә шә торып сугышканбыз, ә бер-беребезне кү рмә гә нбез. Бер танк полкына командалык итә. Хә зер никтер язмый башлады. Зарар юк, исә н булсак, бер кү решербез ә ле. Ә нигә дип исә н булмаска безгә? Я, йоклыйк, йоклыйк, ә нә таң да атып килә инде.

Ул сукыр лампаның сө ремле ялкынына ө рде. Землянкага сү рә н таң яктысы белә н сыегайган ярым караң гылык урнашты. Мө гаен, бу гү зә л урман торагының бердә нбер уң айсызлыгы булган озынборыннар безелдә шергә тотындылар.

— Мин сезнең турыда «Правда»га язарга телә р идем.

— Языгыз соң, — диде очучы исе китмичә генә, һ ә м йокы аралаш ө стә п куйды: — Ә, бә лки, кирә кмә с? Геббельс кулына килеп элә ксә, теге-бу дип, имеш, руслар аяксызларны да сугышка җ ыя башлаганнар дип, чиркә ү кагарга тотыныр... Фашистлар андыйга оста.

Кү п тә ү тмә де, ул бик тә мле итеп гырылдарга тотынды. Ә мин йоклый алмадым. Алексей Мересьев сө йлә п биргә н бу вакыйга ү зенең бө еклеге һ ә м садә леге белә н мине хә йран калдырды. Ә гә р дә герое янымда йоклап ятмаса, чык тө шкә н протезлары идә ндә аунап ятмаса, бә лки бу вакыйга миң а матур бер ә кият булып кына кү ренер иде...

... Алексей Мересьевны мин шуннан соң кү рмә дем. Лә кин Орел янында ук бу очучының искитә рлек хикә ясе язылган ике дә фтә рне, хә рби язмыш мине кайда гына ташласа да, ү земнә н калдырмадым. Сугыш тынып торган араларда һ ә м сугыш бетеп азат ителгә н Европа иллә рендә йө ргә н чакларымда аның турында очерк язарга ә ллә ничә тапкыр башлап, ә ллә ничә тапкыр ташладым. Чө нки язганнарым барысы да Алексей Мересьев тормышының тонык бер кү лә гә се булып кына кү ренде!

Ниһ аять, мин Нюренбергтагы халыкара хә рби трибунал утырышында булдым. Герман Герингтан сорау алу тә мам булып килә иде инде. Совет гаеплә ү чесенең сораулары белә н стенага китереп терә лгә н «Германиянең икенче фюреры», документаль дә лиллә рнең авырлыгыннан калтырана-калтырана, элек җ иң елү не белмә гә н фашизм армиясенең безнең илнең колач җ итмә с киң легендә сугышканда Кызый Армия ударларыннан ничек таркалганын, пичек эрегә нен телә мичә генә сө йлә де. Ул ү злә ренең җ иң елү лә рен аклау ө чен, тонык кү злә рен кү ккә терә де дә: «Язмыш шундый булган, кү рә сең », — дип куйды. _е

Совет гаеплә ү чесе Роман Руденко Герингтан:

— Советлар Союзына хыянә тчел тө стә басып керү бЬлә н чиктә н тыш зур җ инаять эшлә гә негезне таныйсызмы? — дип сорады.

Геринг кү злә рен тү бә н тө шерде дә, чыраен сытып, карлыккан тавыш белә н җ авап бирде:

— Бу җ инаять тү гел, бу ү кенечле ялгышу булды. Мин бары шуны гына таный алам: без дуамаллык эшлә дек, чө нки, сугыш барышында кү ренгә нчә, без кү п нә рсә не. белмә дек, кү п нә рсә турында шиклә неп тә карамадык. Уйламыйча эш иттек. Иң беренчедә н, без совет кешелә рен белмә дек, аларны аң ламадык. Алар безнең ө чен табышмак булдылар һ ә м хә зер дә табышмак булып калалар. Советларның хә рби сә лә тлә ре нә рсә дә икә нлекне иң яхшы шпионнар да фаш итә алмый. Мин туп, танк, самолетлар саны турында ә йтмим. Аларын без чама белә н белә идек. Мин промышленность кө че турында да ә йтмим. Мин кешелә р турында ә йтә м. Ә рус кешесе чит ил кешелә ре ө чен һ ә рвакыт табышмак булып килде. Рус кешесен Наполеон да аң ламады. Без бары тик Наполеонның ялгышын кабатладык.

Без «табышмаклы рус кешесе» турында, илебезнең «кү згә кү ренмә с сә лә те» турында Герингның мә җ бү ри рә вештә «ачыктан-ачык» сө йлә гә н сү злә рен горурланып тың ладык. Ышанырга мө мкин, сугыш кө ннә рендә ү зенең сә лә те, таланты, фидакарьлеге, батырлыгы белә н бө тен дө ньяны шаккатырган совет кешесе Герингларның барысы ө чен дә табышмак булып килде һ ә м табышмак булып калды да. «Немецлар ө стен раса» дигә н кызганыч һ ә м кө лке теорияне уйлап чыгаручылар социалистик илдә ү скә н кешенең йө рә ген һ ә м кодрә тен кайдан белсеннә р соң! Шул чакта кинә т кенә минем исемә Алексей Мересьев килеп тө ште. Аның ярым онытылган образы шушы кырыс имә н зал эчендә минем кү з алдыма ап-ачык булып килеп басты. һ ә м шушында, фашизмның бишеге булган Нюрен- бергта, Кейтель армиясен җ имергә н, Герингның һ ава флотын чә нчелдергә н, Редерның корабльлә рен диң гез тө плә ренә кү мгә н, кө чле ударлары белә н Гитлерның юлбасар хө кү мә тен тар-мар иткә н миллионнарча совет кешелә ренең берсе турында сө йлә п бирә сем килде.

Мересьев кулы белә н «Ө ченче эскадрильяның сугышчан очулары турындагы кө ндә лек» дип язылган соры тышлы дә фтә рлә рне мин Нюренбергка да алып килгә н идем. Трибунал утырышыннан чыккач, иске язмаларымны карарга тотындым -һ ә м Алексей Мересьев турында яң адан язарга утырдым. Бу китапта мин аның авызыннан ишеткә ннә ремнең барысын да дө рес итеп сө йлә п бирергә тырыштым.

Лә кин теге вакытта мин кү бесен язып ө лгерә алмаган идем. Кү бесе дү рт ел эчендә хә тердә н чыгып бетте, кү бесен, ү зенең тыйнаклыгы аркасында, Алексей Мересьев сө йлә ми калдырды. Миң а уйланырга, ө стә ргә туры килде. Ул тө ндә Мересьев ү зенең дус-ишлә ре турында бик җ ылы һ ә м ачык итеп сө йлә гә н иде, ал арның да портретлары хә тердә тузып бетте. Бу портретларны миң а яң а баштан эшлә ргә туры килде. Фантларның барысын Да нә къ ул сө йлә гә нчә итеп алырга мө мкин булмаганлык- тан, мин геройның фамилиясен бик аз гына ү згә ртә тө штем. Аның эшендә юлдаш булган, аң ар батырлык эшлә ү юлында, кыен юлда булышлык кү рсә ткә н кешелә ргә яң а исемнә р бирдем. Ә гә р алар хикә ямдә ү злә ренең йө злә рен кү рсә лә р, миң а ү пкә ли кү рмә сеннә р.

Мин бу китапны: «Чын кеше турында повесть» дип атадым. Чө нки Алексей Мересьев нә къ чын совет кешесе. Герман Герингка аң лашылмаган һ ә м аның хурлыклы ү леменә кадә р аң лаешсыз булып калган чын совет кешесе. Тарих сабакларын онытырга яратучы, шыпырт кына итеп, Наполеон һ ә м Гитлер юлыннан барырга уйлап ятучы бик кү плә ргә ә ле хә зер дә аң лашылмый торган чын совет кешесе ул.

Чын совет кешесе турындагы бу повесть шулай барлыкка килде.

Китап язылып бетеп, бастырып чыгару ө чен ә зерлә нгә ннә н соң, ә сә ремнең баш героен бу китап белә н таныштырып чыгасым килде. Лә кин ул исә бе-хисабы булмаган буталчыклы фронт юлларында минем ө чен эзсез югалган иде. Безнең гомуми дусларыбыз булган очучылар да, мин мө рә җ ә гать иткә н официаль учреждениелә р дә Алексей Петрович Маресьевны табуда миң а ярдә м итә алмадылар.

Повесть журналда басыЛып чыккан иде инде, аны Москва радиосыннан бирә лә р иде, беркө н иртә н минем телефон шалтырады.

Трубкада кемдер, карлыга тө шкә н, батыр тавыш белә н:

— Мин сеанең белә н очрашырга телә р идем, — диде. Тавыш миң а таныш та кебек, лә кин кем икә нен хә терли алмадым.

— Мин кем белә н сө йлә шә м? .

— Гвардия майоры Алексей Маресьев белә н.

Ә берничә сә гатьтә н ул элеккечә авыр чайкалып ү зе дә килеп керде. Сугышның соң гы дү рт елы аны бө тенлә й диярлек ү згә ртмә гә н, ул һ аман да, мин беренче тапкыр кү ргә ндә ге кебек, шат кү ң елле, җ итез хә рә кә тле, эшлекле кыяфә ттә иде.

— Кичә ө йдә укып утырам. Радио сө йли, лә кин мин, укуым белә н мавыкканга кү рә, радионың нә рсә сө йлә гә нен ишетмә дем. Менә ә нием дулкынланган кыяфә ттә яныма килде дә, приемникка тө ртеп кү рсә теп: «Тың ла ә ле, улым, синең турыда сө йлилә р бит», — ди. Тың лап караган идем, чыннан да минем турыда икә н: минем баштан ү ткә ннә рне тапшыралар. Мин моны кем язды икә н дип аптырап киттем. Мин бит бу турыда беркемгә дә сө йлә мә гә н идем... Шулай уйланып торганда, сезнең белә н Орел янында очрашуым исемә тө ште, тө н озын землянкада сезгә йокы бирмичә сө йлә п ятуым исемә тө ште. Ничек инде дим, кү птә н, моннан биш ел элек булган хә л ич бу дим... Ө зекне укып бетереп, язучысын ә йткә ч, сезне эзлә п табарга карар кылдым...

Ул моның барысын да бер тын белә н сө йлә п бирде дә, беренче кү рү емдә ге кебек, Маресьевча итеп, бераз оял- чанрак һ ә м киң итеп елмайды.

Берсен-берсе озак кү рми торган ике хә рби кеше очрашса, шулай була инде ул. Сугыш турында, икебезгә дә таныш булган офицерлар турында сө йлә штек, җ иң ү кө ннә рен кү рә алмый калган сугышчыларны ихтирам белә н телгә алдык. Алексей Петрович ү зе турында элеккечә телә мичә генә сө йлә де, мин аның соң ыннан да, кү п сугышларда булып, зур уң ышларга ирешкә нен белдем. Ул ү зенең гвардия полкы белә н 1943—1945 елгы кампаниялә рнең барысында да катнашкан. Беренче очрашуыбыздан соң ул Орел янында тагын ө ч самолет бә реп тө шергә н, ^ннан соң, Балтик буйларындагы сугышларда катнашып, тагын ике машинаның башына җ иткә н. Бер сү з белә н ә йткә ндә, ул ү зенең имгә нгә н аяклары ө чен ү кенечтә калмаслык итеп ү ч алган. Хө кү мә т аң ар Советлар Союзы Герое исемен биргә н.

Алексей Петрович ү зенең семья тормышы турында' да сө йлә де. Мин бик шат: хә зер мин хикә ямне бу яктан да кү ң елле итеп тә мамлый алам. Сугыш беткә ч, Алексей ү зенең сө йгә н кызына ө йлә нгә н. Хә зер аларның Виктор исемле малайлары бар икә н. Камышиннан, яшьлә р янына, Москвага, Алексейның карт анасы да килгә н. Ул ү з балаларының бә хетле тормышларына шатланып яшә гә н хә лдә кечкенә Маресьевны карап ү стерә икә н. Бу бә хетле семья хә зер Ватан хакына тырышып хезмә т итеп, бө ек җ иң ү нең татлы җ имешлә ре белә н хаклы рә вештә лә ззә тлә неп яши, чө нки алар һ ә ркайсы сугыш вакытында җ иң ү хакына кулларыннан килгә ннең бө тенесен эшлә делә р.

Хә зер «Чын кеше»нең баш герое газета битлә рендә еш очрый. Изге совет җ иренә кулын сузган дошман белә н сугышканда искиткеч батырлык ү рнә клә ре һ ә м ихтыяр

кө чен кү рсә ткә н совет офицеры дө нья йө зендә ге тынычлык ө чен кө рә штә ялкынлы кө рә шче булып китте. Будапешт һ ә м Прага, Париж һ ә м Лондон, Берлин һ ә м Варшаваның хезмә т иялә ре ү злә ренең кү п кешеле җ ыелыш һ ә м митингларында аны ә ллә ничә тапкыр кү рделә р. Бу совет сугышчысының искиткеч язмышы турында туган илебездә н ерак җ ирлә рдә дә белә лә р. Сугышның иң авыр сынауларын шундый батырлыклар белә н ү з башыннан кичергә н кешенең тынычлык талә п итеп сө йлә гә н сү злә ре аеруча ышанычлы булып яң гырый.

Ирек сө ючә н кодрә тле халыкның улы Алексей Маресьев дошман белә н ничек сугышкан булса, хә зер дә шундый ук фидакарьлек, батырлык, тырышлык һ ә м ышаныч белә н тынычлык ө чен кө рә шә.

Чын Совет Кешесе Алексей Маресьев турында минем тарафтан чит җ ирдә язылган бу хикә яне хә зер тормыш ү зе дә вам итә инде.

Москва, 28 ноябрь, 1950 ел.

Гослитиздат Тарафыннан ig> 2 елны чыгарылган
БАСМА БУЕНЧА ТӘ РҖ ЕМӘ ИТЕЛДЕ.

ЭЧТӘ ЛЕК

Беренче кисә к.............................................................................................. 3

Икенче кисә к......................................................................................... i 91

Ө ченче кисә к........................................................................................... 197

Дү ртенче кисә к.................................................................................... J 283

Соң гы сү з................................................................................................ 340

Борис Полевой

ПОВЕСТЬ О НАСТОЯЩЕМ ЧЕЛОВЕКЕ

(на татарской языке)

Редакторлары С. Сибгатуллина, Ф. Гайнанова
Тышлык художнигы В. Карамышев
Художество редакторы Э. Дъячкова
Техник редакторы Э. С. Салихова
Корректоры М. И. Сабирова

Производствога бирелде 18 11-55 ел. Басарга кул куелды 9J1V-55 ел. ПФ 02190.
Кә газь форматы 84x108' п. Учет. -изд 18, 19 табак. Басма табак 18, 04(22). Табакта
34. 400 знак. Заказ А-28. Тираж 15. 000. Бә ясе тышлыктан башка 5 сум 45 тиен,
тышлыгы 1 сум.

Татарстан Культура министрлыгы каршындагы издательство һ ә м полиграфия
промышленносте бү легенең камил Якуб исемендә ге китап фабрикасында
басылды. Казан, Бауман урамы, 19, 1955 ел.

⇐ Предыдущая 26 27 28 29 30 31 32 333435 Следующая ⇒