ЭЧТӘЛЕК 33 страница

— Тереме? Яраландың мы?

Алексей хә лсез кө лемсерә п, арыган кү злә ре белә н полковникка кү тә релеп карады:

— Юк, яраланмадым. Бик курыктым... Алты-җ и- де километр буена бензин урынына тө керек ягып кайттым. '.

Очучылар шау-гө р килделә р, Алексейны тә брик иттелә р, кулын кыстылар. Алексей елмайды:

— Туганнар, канатларны сындырып тө шермә гез. Шулай ярыймыни? Кара ничек сырышканнар!.. Мин хә зер чыгам.

Шул чакта ул ү зенең ө стенә иелгә н башлар артыннан таныш, лә кин ә ллә кайдан, бик ерактан килгә н шикелле бик зә гыйфь тавыш ишетте:

— Алеша, Алеша!

Мересьевка кинә т җ ан керде. Ул сикереп торды. Кулларына таянып кү тә релде. Ү зенең авыр аякларын кабинадан тышка атты һ ә м, кемнедер тө ртеп ега язып, җ иргә сикереп тө ште.

Петровның йө зе мендә реннә н аерып алгысыз ак иде, кү злә ре тоныкланып эчкә баткан, кү з тө бендә эре-эре ике бө ртек яшь кү ренә иде.

—- Картлач! Син исә нме? Ух син, мө гезсез шайтан!

Алексей авыр иелеп носилка янына тезлә нде һ ә м иптә шенең хә лсез яткан башын кочып алды, аның газапланган, шул ук вакытта шатлык белә н янган кү злә ренә карады:

— Хә лең ничек?

— Рә хмә т, Алеша. Син мине коткардың. Син шундый, Алеша, шундый...

— Яралыны алып китегез инде, шайтан алгырлары, ачканнар авызларын! — дип кычкырып җ ибә рде полковник якында гына.

Кечкенә буйлы, бик хә рә кә тчә н полк командиры носилка янында чайкалгалап басып тора иде, ул таза аякларына ялтырап торган тыгыз итеклә р, ө стенә зә ң гә р комбинезон кигә н иде.

— Ө лкә н лейтенант Мересьев, очыш турында доложить итегез. Берә рне бә реп тө шермә дегезме?

— Так точно, иптә ш полковник, ике «фокке-вульф».

— Нинди шартларда?

— Берсен — вертикаль атака белә н. Петровның койрыгында асылынып тора иде. Икенчесен каршыдан атакалап. Гомуми сугыш барган урыннан ө ч километр чамасы тө һ ьякта.

' — Белә м. Җ ирдә ге кү зә тче ә ле генә хә бә р итте...

Рә хмә т.

Алексей, тә ртип буенча:

— Советлар Союзына хезмә т... — дип башлаган иде дә, уставка баш иючә н, башка вакытта аны бозган ө чен шелтә лә ү чә н командир, чә й янында сө йлә шеп утыргандагы шикелле гади генә итеп, ә йтеп куйды:

— Бик яхшы булган. Иртә гә эскадрильяны кабул итә рсез... Ө ченче эскадрильяның командиры бү ген базага кайтмады...

Командный пунктка алар җ ә яү киттелә р. Бү генге очышлар тә мам булганга кү рә, кешелә р барысы да алар артыннан атладылар. Командный пункт урнашкан яшел калкулык ерак тү гел иде. Аннан дежурный офицер атылып чыгып тө ркемгә таба йө герә башлады. Ул йө гереп килгә н уКайга командир каршында туктады. Яланбаш иде ул, шат иде. Нә рсә дер ә йтергә дип авызын ачкан гына иде, полковник коры, кискен тавыш белә н аны бү лде:

— Нигә фуражка кимә дегез? Сез нә рсә, тә нә фескә чыккан малаймы ә ллә?

Дулкынланган лейтенант гә ү дә сен тө з катырып, сулышын кө ч-хә л белә н алып, тиз-тиз ә йтеп куйды:

— Иптә ш полковник, мө рә җ ә гать итә ргә рө хсә т итегез!

— Я?

— Безнең кү рше, «як»лар полкының командиры, сезне телефонга чакыра.

— Кү рше? Чакырса соң?

Полковник җ ә һ ә т кенә землянкага йө гереп ’’тө ште.

Дежурный Алексейга: .

— Анда сезнең турыда... — дип сө йли башлаган иде дә, землянкадан командирның тавышы яң гырады:

— Мересьевны минем янга!

Мересьев землянкада полковник каршысына ’ басып, кулларын гә ү дә се буенча сузып катып калды. Полковник трубканы учы белә н томалап аң ар кычкырырга тотынды:

— Сез нигә мине уң айсыз хә лдә калдырасыз? Кү рше миннә н: «Синең кайсы егетең «унберенчедә » оча! » — дип сорый. Мин: «Ө лкә н лейтенант Мересьев», — дим. Ул: «Син аң ар ничә самолет яздың? » — ди. Мин: «Икене», — дим. Ә ул: «Тагын берне ө стә, синең ө лкә н лейтенантын минем койрыкка ябышкан бер «фокке-вульф»ны мә тә лдереп тө шерде, — ди. — Мин, — ди, — «фокке-вульф»ның җ иргә тө шеп кадалганын ү зем кү реп тордым», — ди. — Я? Нигә эндә шмисез? — Полковник Алексейга кашларын

җ ыерып карап тора, шаяртамы ул, чынлап ачуланамы — ә йтү е кыен иде. — Шундый хә л булдымы?.. — дип сорады ул. — Мә гез, ү зегез аң лашыгыз. Мә гез трубканы. Алло, тың лыйсың мы? Ө лкә н лейтенант Мересьев телефон янында. Трубканы аң ар бирә м.

Алексейның колак тө бендә карлыккан ят тавыш гө релдә де:

— Ну, рә хмә т, ө лкә н лейтенант. Бик оста бә реп тө шердең, котлыйм. Мине коткардың. Ә йе. Мин аны җ иргә кадә р озата тө штем һ ә м җ иргә кадалганын кү реп тордым... Аракы эчә сең ме? Минем КП га килеп чык. Бер литр миннә н. Мине коткарганың ө чен рә хмә т. Кулың ны кысам. Хуш!

Мересьев трубканы куйды. Ул бү ген башыннан ү ткә н вакыйгалардан шулкадә р арыган, аягына чак-чак кына басып тора иде. Хә зер ул бары, ничек итеп тизрә к «Сукыр тычкан шә һ ә рчегенә », ү з землянкасына кайтып җ итү һ ә м протезларын салып ташлап, урынына'аву турында гына уйлый иде. Ул телефон янында бераз уң айсызланып таптанып торганнан соң, акрын гына ишеккә юнә лде.

— Кая барасыз? — Полк командиры аның юлына аркылы тө ште; ул Мересьевның кулын, ү зенең кечкенә, арык куллары белә н тотып, авырттырганчы кысты. — Сезгә нә рсә ә йтим соң? Молодец! Ү земнең шушындый кешелә рем булу белә н горурланам мин... Тагы нә рсә? Рә хмә т... Ә сезнең дустыгыз Петров начармыни? Ә башкалар?.. Эх, мондый кешелә р белә н сугышта җ иң елмисең!

Полковник Мересьевның кулын тагы бер тапкыр авырттырганчы кысып куйды.

Мересьев ү зенең землянкасына кайтып кергә ндә, тө н җ иткә н иде инде. Ул бик озак йоклый алмый ятты. Мендә рен берничә тапкыр ә йлә ндереп салды, мең гә кадә р, мең нә н бергә кадә р санап чыкты, фамилиялә ре «А» хә рефенә башлана торган танышларын берә м-берә м исенә тө шереп чыкты, аннан «Б» хә рефенә башлана торганнарны исенә тө шерде, шулай итә -итә ул бө тен ә лифбаны ү тте, кү зен алмыйча, сукыр лампаның тонык ялкынына карап ятты. Лә кин йоклый алмый ятканда кырыкмаса- кырык тапкыр сыналган бу чаралар бү ген аң ар ярдә м итмә делә р. Алексей кү злә рен йомуга, караң гылык эченнә н кайсы ап-ачык, кайсы тонык кына булып таныш кешелә р

А-28. Чын кеше —22. 337

килеп чыктылар: маң гаена тө шкә н кө меш чә ч учмалары астыннан кайгыртучан кү злә ре белә н Михайла бабай карап торды; шә фкатьле кү злә ре ө стендә ге «сә ер» керфеклә рен җ емелдә теп Андрей Дегтяренко карап куйды; Василий Васильевич, ү зенең чал кергә н озын чә члә рен усал селкеткә лә п, кемнедер бик каты ачуланды, карт снайпер, җ ыерчыкларын кү рсә теп, хә йлә кә р елмайды; ак мендә реннә н башын кү тә реп, акыллы, мә зә кчел кү злә ре белә н балавыз йө зле комиссар Воробьев карап торды; уттай кызыл чә чле Зиночка кү ренеп китте; кечкенә буйлы, хә рә кә тчә ң инструктор Наумов, аң лыйм, дускай, дигә н шикелле итеп, кү зен кысып елмаеп куйды; ү ткә ннә рне искә тө шереп, болай да шатлык белә н тулган йө рә ккә шатлык салып, ничә мә -ничә чибә р йө злә р, ничә мә - ничә дус кү злә р карап тордылар Алексейга! Менә шул дус йө злә р арасыннан Оля килеп чыгып, барысын да томалады. Оляның йө зе ябык, баласымак, зур кү злә ре арыган, ә ө стендә офицер гимнастеркасы иде. Алексей Оляны беркайчан да кү ргә не булмаганча ачык итеп кү рде. Ә йтерсең, кыз чыннан да аның кү з алдында басып тора иде, Алексей хә тта башын кү тә рә тө ште.

Мондый чакта йокы керә мени! Алексей ү зенә гайрә т кергә нне сизеп, шатланып урыныннан сикереп торды, «сталинтфадка»ны кү тә рә тө ште, дә фтә реннә н бер бит ертып алды да, карандашын итек табанына ышкып очлап, хат язарга тотынды.

«Кадерлем минем, — диде Алексей. Ул, коштай очкан уйларын тизрә к кә газьгә тө шереп калырга тырышып, ашык-пошык, ничек элә кте, шулай язды. — Мин бү ген ө ч самолет бә реп тө шердем. Лә кин эш анда тү гел. Минем кайбер иптә шлә рем моны хә зер кө н саен диярлек эшлә п торалар. Мин сиң а ул турыда ә йтеп мактанып тормас та идем... Кадерлем минем, сө еклем! Мин бү ген сиң а унсигез ай элек башымнан ү ткә н хә л турында сө йлә п бирергә телим. Телим һ ә м бү ген минем сө йлә ргә хакым бар. Мин хә зер аны моң ар кадә р синнә н яшереп йө ргә немә ү кенә м, бик ү кенә м. Ә менә бү ген, ниһ аять, мин сиң а сө йлә п бирергә булдым... »

Алексей уйга калды. Землянка стенасына тү шә лгә н такта артында, коры комны коя-коя, тычканнар чыелдаштылар. Ябылмый калган землянка авызыннан ак каен һ ә м яшел ү лә ннең саф һ ә м дымлы исе аң кыды, сандугачлар

ның ярсып сайраулары ишетелде. Кайдадыр якын гына, чокырның теге ягында, офицерлар ашханә се янында бер ир, бер хатын-кыз тавышы бик килештереп, бик матур итеп «Милә ш» җ ырын җ ырлап җ ибә рделә р. Еракта җ ырланганга тагы да йомшый тө шкә н кү ркә м җ ыр тө нлә белә н аеруча ягымлы, нә фис булып ишетелде. Йө рә ктә шатлыклы сагыш уятты бу җ ыр, кө тү сагышы, ө мет сагышы уятты.

Ерактагы тупларның кү крә ү лә ре кинә т кенә тирә н тыл булып калган хә рби аэродромга хә зер инде тонык кына булып ишетелделә р. Туп кү крә ү лә ре хә зер бу җ ырны да, сандугачлар сайравын да, тө нге урманның йокымсырап ә крен генә кыштырдавын да томалый алмыйлар иде.

СОҢ ГЫ СҮ З

Орел сугышы җ иң ү белә н тә мамланып килә иде. Тө ньяктан һ ө җ ү м итү че алдынгы полклар ут эчендә ге Орел шә һ ә рен Красногор калкулыгыннан кү реп торулары турында хә бә р итә башлаганнар иде инде. Брянск фронты штабы Орел районында хә рә кә т итү че истребитель полкы очучыларының соң гы тугыз кө н эчендә кырык җ иде самолет бә реп тө шерү лә ре турында хә бә р алды. Бу вакыт эчендә гвардиячелә р ү злә ре нибары биш самолет һ ә м ө ч кешелә рен югалталар (бә реп тө шерелгә н ике самолетның очучылары парашют белә н сикерә лә р һ ә м ү з полкларына җ ә яү кайтып керә лә р). Хә тта Кызыл Армия кө чле һ ө җ ү м итеп килгә н кө ннә рдә дә мондый җ иң ү чиктә н тыш вакыйга булып ишетелде. Гвардияче очучыларның батырлыклары турында «Правда»га язу телә ге белә н мин, элемтә самолетына утырып, шул полкка киттем.

Полкның аэродромы тү мгә клә рдә н һ ә м сукыр тычкан ө емнә реннә н килде-китте генә чистартылган бер гади кө тү леккә урнашкан иде. Самолетлар, урман тавыклары шикелле, яшь каен урманы читенә ишерелгә ннә р иде. Бер сү з белә н ә йткә ндә, давыллы сугыш кө ннә рендә ге гади бер хә рби аэродром иде бу.

Бу аэродромга без кичкырын, кояш баеганда, полк кызу эштә н туктарга торганда килеп тө штек. Орел янында немецлар һ авада аеруча «активлашып киттелә р». Без килгә ндә, истребительлә р җ идешә р тапкыр очканнар, соң гы звенолар сигезенче сугышчан очыштан кайтып килә лә р иде. Полк командиры зә ң гә р комбинезон кигә н, каешын тыгыз итеп буган, чә чен матурлап тараган, җ ә һ ә т, кечкенә кеше, минем белә н бү ген яхшылап сө йлә шә алмаячагын, иртә нге алтыдан бирле ү зенең дә ө ч тапкыр сугышып тө шкә нен, аягына да чак басып торганын ә йтте. башка командирларның да хә ллә ре бү ген газетага хә бә рлә р биреп торырлык тү гел иде. Мин иртә гә кадә р кө теп торырга туры килгә нне аң ладым. Кайтып китә ргә дисә ң дә, хә зер барыбер соң иде инде. Тү бә н тө шкә н кояш ү зенең эрегә н алтын нурлары белә н ак каен башларын коендыра иде.

Соң гы самолетлар килеп тө шә лә р. Алар, моторларын туктатмыйча, тө шкә н уң айга урманга таба китә лә р, механиклар аларны канатларыннан тотып баралар, самолетлар, ә йлә нә -тирә сенә кә с җ ә елгә н яшел капонирларга кереп туктагач кына, арыган, тө слә ре киткә н очучылар, авыр кү тә релеп, кабиналарыннан чыгалар иде.

Барысыннан да соң ө ченче эскадрилья командиры кайтты. Кабинаның ү тә кү ренмә ле калпагы ачылды. Аннан башта алтын язулар белә н бизә лгә н зур кара таяк очып чыкты һ ә м чирә мгә килеп тө ште. Аннан кабина авызында кояшта янган киң йө зле, кара чә чле кеше кү ренде. Ул кө чле кулларына таянып тиз генә кү тә релде дә оста гына иуеп борт аша чыкты, канатка, аннан соң авыр селкенеп җ иргә тө ште. Кемдер миң а аның бу полктагы иң яхшы очучы икә нен ә йтте. Кичне бушка уздырмас ө чен, мин шунда ук аның белә н сө йлә шеп алырга уйладым. Хә зергедә й хә терлим, ул балалык ялкыны сү нмә гә н, һ ә м бер ү к вакытта кү пне кү ргә н, кү п авырлыклар кичергә н зирә к акыллы кеше икә нен ә йтеп торган, чегә ннеке шикелле кара, тере кү злә ре белә н миң а кү ң елле карап елмайды да болай диде:

— Мә рхә мә т итегез, ант итеп ә йтә м, егылырга җ итеп арыдым, колакларым шаулый. Ә сез ашадыгызмы ә ле? Юк? Алайса бик яхшы, ә йдә гез ашханә гә, бергә лә п ашап алыйк. Самолет бә реп тө шергә н ө чен бездә ике йө з грамм аракы бирә лә р, миң а бү ген дү рт йө з грамм тия. Икебезгә таман гына булыр. Ә йдә гез, киттекме? Алай бик тү земсезлә нсә гез, аш янында сө йлә шеп тә. алырбыз.

Мин риза булдым. Туры сү зле, шат кү ң елле бу кеше миң а бик ошады. Без, урман аша очучылар салган туры сукмак буйлап, ашханә гә киттек. Яң а танышым җ ә һ ә т атлый. Кайчакта ул, барган уң айга иелеп кара җ илә к, яки ал бө рлегә н учлап ала да шунда ук авызына каба. Ахры ул бү ген бик арыгандыр, җ ә һ ә т барса да, аякларын авыр атлый иде. Шулай да ул ү зенең сә ер таягына таянмады. Ул аны белә генә аскан иде, кулына онытканда бер ала да чебен гө мбә сенә яки иван-чә й ү лә ненең ал чә чә клә ренә суккалап куя иде. Юлда безгә киң, тирә н чокыр аша чыгарга туры килде. Очучы чокырның кызыл балчыклы тайгак текә ярына бик акрын, куаклыкларга ябыша-ябыша, менде. Таягына барыбер таянмады.

Хә ер, ашханә дә аның арыганлыгы кинә т бетеп китте. Ул тә рә зә янына килеп утырды, иртә гә кө ннең җ илле буласын хә бә р итеп кызарып торган кояш баешына карап алды да, бер зур кружка суны, комсызланып, голт-голт итеп эчеп җ ибә рде. Бө дрә чә чле чибә р генә бер официантка белә н ү зенең госпитальдә яткан ниндидер дусты турында сө йлә шеп алды. Аң ар тө рле шаян сү злә р ә йтте. Имеш, кыз бү ген аның хә срә теннә н ашка тозны ялгыш ике тапкыр салган... Яна танышым ашның тә мен бик белеп, кү п ашады, кабырга сө яклә рен нык тешлә ре белә н шытырдатып кимерде. Иптә шлә ре белә н уен-кө лке сө йлә ште, миннә н Москва яң алыклары турында сорашты. Яң а чыккан ә дә би' китаплар һ ә м Москва театрлары турында сорашты. Москва театрларында ү зенең беркайчан да булмаганлыгы турында кайгырып алды. Ө ченче блю- доны — биредә «яшенле яң гыр болыты» дип йө ртелә торган кара җ илә к кесә лен ашап бетергә ч, миннә н сорап куйды:

— Сез, турысын гына ә йткә ндә, кайда кунасыз? Беркайда да тү гел? Алайса бик яхшы. Минем землянкада куныгыз. *— Ул бераз вакыт кашын җ ыерып торды һ ә м тонык кына итеп аң латып бирде: —Минем кү ршем бү ген сугыштан кайтмады... Димә к, урын бар. Чиста җ ә ймә лә р табылыр, ә йдә гез.

Бертө рле кеше ө зелеп кеше ярата, берә р яң а кеше кү рдеме, тә катьсез булып, аның белә н сү згә керешә, тегенең бө тен кү ргә н-белгә ннә ре турында сорашып бетермичә, туктамый. Бу очучы да, кү рә сең, шундыйлардан иде. Мин аның янында кунарга риза булдым. Без ашханә дә н чыгып озынча тирә н чокыр янына килдек. Чокырның гө мбә дымы һ ә м сө рсегә н яфрак исе аң кып торган ярларына, кура җ илә к, кү кебаш, иван-чә й куаклары арасына землянкалар казылган иде.

Снаряд стаканыннан эшлә нгә н «сталинградка»ның озын телле сө ремле ялкыны кабынуга, землянканың яхшы ук иркен һ ә м торыр ө чен уң айлы итеп эшлә нгә н икә нлеге кү ренде. Җ ир стеналарга кертеп эшлә нгә н койкалардагы хуш исле печә н тутырылган матрацлар ө стенә пө хтә генә итеп ике урын җ ә еп куелган. Почмакларда ә ле яфраклары да шиң мә гә н яшь каеннар кү ренә. Очучы аларның «рух ө чен» куелганлыкларын ә йтте. Койкалар ө стендә, тагы да эчкә рә к кертеп, тигез-тигез шү рлеклә р казылган, шү рлеклә ргә газеталар җ ә елгә н. Газеталар ө стендә ө ем-ө ем китап һ ә м юыну, кырыну ә йберлә ре тезелеп тора. Бер урын-җ ирнең баш очында тонык кына булып ике фоторә сем кү ренә. Рә семнә р ватылмый торган пыяладан эшлә нгә н рамалар эчендә. Мондый рамаларны очучылар дошман самолетларының кыйпылчыкларыннан, сугышмаган кө ннә рдә, эч пошканда бик кү п итеп ясыйлар иде. Ө стә лдә солдат котелогы белә н хуш исле кура җ илә ге. Аң а ә рекмә н яфрагы ябылган. Кура җ илә геннә н, ак каеннан, печә ннә н, идә нгә җ ә елгә н чыршы тармакларыннан шундый куе, кә ефле хуш ис килә, землянканың һ авасы шундый салкынча һ ә м җ иң ел, тышта коң гызлар шундый йокы китерә ' торган итеп безелдилә р — безнең тә ннә рне бик тиз рә хә т талчыгу чолгап алды, хуҗ а белә н без сө йлә шү не дә, кура җ илә ген дә иртә белә нгә калдырып торырга булдык.

Очучы землянкадан чыкты. Шунда ук аның шатырдатып теш чистартканы, бө тен урманны яң гыратып пош- кыра-пошкыра ө стенә салкын су койганы ишетелде. Ул тыштан җ иң елә еп, шатланып керде. Аның чә члә рендә, кашларында су тамчылары җ емелди иДе. Ул лампаның фитилен басты да чишенә, башлады. Шул чакта идә нгә ниндидер авыр ә йбер шапылдап тө ште. Мин башымны кү тә рдем, һ ә м ү з кү зем белә н кү ргә н нә рсә гә ү зем ышанмыйча гаҗ ә плә неп карап тордым. Шапылдап тө шкә н нә рсә — аяклар иде! Аяксыз очучы! Очучы истребитель! Бү ген генә җ иде мә ртә бә очкан һ ә м ике самолет бә реп тө шергә н очучы! Бу һ ич мө мкин булмаган хә л иде.

Очучының хә рби ботинкаларга бик оста итеп кидерел- гә н протезлары идә ндә аунап яталар, аларның бер башы койка астына кереп торганга, гү я, шунда качып кереп барган кеше аяклары булып ' кү ренә лә р иде. Бу минутта минем карашым, мө гаен, бик сә ер булгандыр, хуҗ а канә гатьлә неп, хә йлә кә р елмаеп сорау бирде:

— Моң арчы чыннан да сизмә гә н идегезме?

— Башыма да килмә де.

— Менә яхшы! Менә рә хмә т! Лә кин шуң ар исем китә, ничек сезгә берсе дә ә йтмә гә н? Безнең полкта очучы ничаклы булса, кың гырау кагучы да шулчаклы. Ничек алар яң а кешене, җ итмә сә «Правда» кешесен, сизми калганнар? Ничек алар шундый гаҗ ә п нә рсә белә н мактанмый калганнар?

— Лә кин бу бит гаҗ ә п кенә тү гел, кү з кү рмә гә н, колак ишетмә гә н нә рсә! Бу бит, шайтан белсен, нинди батырлык! Имеш, аяксыз кеше истребительдә сугышып йө рсен! Мондый хә лне, миң а мә гълү м булганча, авиация тарихы белми иде ә ле.

Очучы кү ң елле генә сызгырып куйды:

— Авиация тарихы... Ул бик кү п нә рсә не белми иде дә, аң ар бу сугышта совет очучылары белдерттелә р. Моның кггй җ ире яхшы соң? Ышаныгыз, ә гә р чын аякларым булса, миң а очуы кү ң еллерә к булыр иде. Лә кин нишлә мә к кирә к, шулай булып чыкты бит. — Очучы авыр сулап куйды. — Хә ер, анык кына итеп ә йткә ндә, тарих мондый мисалларны белә.

Ул планшетын актарырга тотынды һ ә м аннан бө тенлә й тузып беткә н, бө клә нгә н җ ирлә ре ө зелеп чыккан, ү тә ли кү ренә торган кә газь белә н ябыштырылган бер журнал бите тартып алды. Анда аяк табаны булмаган бер кешенең самолетта очуы турың да язылган иде.

— Лә кин бит аның бер аягы исә н булган. Аннан ул бит истребительдә тү гел, туфанга чаклы булган «фарман» да очкан.

— Аның каравы, мин совет очучысы. Лә кин сез мине мактанып ә йтә дип уйлый кү рмә гез. Бу минем сү зем тү гел. Моны миң а бик яхшы бер кеше, чын кеше ә йткә н иде. — Очучы «чын» сү зенә аеруча басым ясады. — Ә йе, чын кеше иде ул... Ү лде инде.

Очучының гайрә тле киң йө зенә сагыш билгесе чыкты. Яхшы, ягымлы сагыш иде бу. Кү злә ре ачылып, яктырып китте, йө зе кинә т бер ун елга яшә рде, бө тенлә й яшь егетлә р шикелле генә булып калды ул. Минем исем китте: моннан бер генә минут элек урта яшьлә рдә булып кү ренгә н хуҗ ам хә зер егерме ө члә р тирә сендә ге бер яшь кеше иде.

— Ничек булды да кайчан булды... дип сораша башласалар, минем җ ан ачуларым чыга... Ә меНә хә зер барысы да берьюлы исемә тө ште... Сез чит кеше, иртә гә без сезнең белә н саубуллашырбыз һ ә м шуннан соң, мө гаен, кү решмә без дә. „ Телисезме, мин сезгә аякларымның бө тен тарихын сө йлә п бирә м?

Ул торып утырды. Одеялын иягенә кадә р тартып китерде дә сө йли башлады. Гү я ул миң а сө йлә ми, минем землянкада икә немне дә оныткан, гү я ү зенә -ү зе сө йлә неп утыра иде. Лә кин ул бик матур итеп тасвирлап сө йлә де. Аның зирә к акыллы, ү ткен хә терле, зур, яхшы йө рә кле кеше икә не сү злә реннә н ү к сизелеп тора иде. Мин очучының бик ә һ ә миятле, охшашы-тиң дә ше булмаган вакыйга турында сө йли башлаганына бик тиз тө шендем, һ ә м ө стә лдә н, тышына «Ө ченче эскадрильяның сугышчан очулары турындагы кө ндә лек» дип язылган, дә фтә рне тартып алдым да аның сө йлә гә ннә рен язарга керештем.

Тө н урман ө стенә ә крен генә кара канатларын җ ә йде. Ө стә лдә эселдә п янган сукыр лампа чатнап-чатнап куйды. Сакланмыйча очкан кү п кенә тө н кү бә лә клә ре аның ялкынында канатларын кө йдереп ө стә лгә коелдылар. Башта тө нге җ ил белә н гармонь тавышы ишетелеп торды, аннан гармонь тынды. Очучының уйчан, бертө рле аккан, бераз карлыккан тавышына хә зер тө нге урманның ә крен шаулавы һ ә м коң гыз безелдә ве генә килеп кушылды. Ара-тирә кү рше сазлыкта бакалар бакылдап куйды, лә клә к кычкырды, кайдадыр еракта мә че башлы ябалак ың гырашты.

Бу кешенең искиткеч хикә ясе мине ү зенә шул хә тле җ ә леп итте, мин аны тулырак язып калырга тырыштым. Бер дә фтә рне язып тутырдым, шү рлектә н икенче бер дә фтә р табып алып аны да тутырдым. Земляканың тар гына авызыннан кү ренеп торган кү ккә кү тә релеп караганда таң беленеп килә иде инде. Ничек тиз ү тте тө н! Алексей Мересьев ү зенең хикә ясен «Рихтгофен» дивизиясендә ге ө ч самолетны бә реп тө шергә н кө нгә кадә р китереп җ иткерде. Шунда гына ү зен тулы хокуклы, • тулы бә яле очучы итеп сизә башлаганын ә йтте.

Мересьев җ ө млә сен дә бетермичә туктап калды:

— Эх, такылдап утыра торгач, таң атып бетә язган. Ә минем бит иртә гә иртә белә н очасым бар. Сезне ялыктырып бетергә нмендер инде, шулаймы? Ә хә зер — йокларга.

— Ә соң Оля нишлә де? Ул сезгә нә рсә дип җ авап бирде? '—дип сорадым мин һ ә м шунда ук абайлап алдым, — лә кин гафу итегез, бә лкем, бу сезнең ө чен кү ң елсез сораудыр, алай булса, зинһ ар дип ә йтә м, җ авап биреп тормагыз.

⇐ Предыдущая 26 27 28 29 30 31 323334 35 Следующая ⇒