ФЫЦЦАГ ХАЙ 40 страница

Ростовы къорд хатты уыдтæн, дыууæ хатты та дæргъвæтин рæстæг. Партийы Цæгат Ирыстоны обкомы кусгæйæ мæ дыууæ хатты æнæхъæн мæйтæ арвыстой курсытæм. Иу мæйæ фылдæр та Новочеркасскы æфсæддон ахуырты фæдæн æмæ мæ уыцы рæстæджы мæ бæллиц рох никуы уыд. Курсыты заман экскурситæ уыди бирæ рæттæм. Æппæты тынгдæр дзы мæ зæрдыл бадардтон Таганрогмæ балц. Федтон, Антон Чехов кæм райгуырд, уыцы хæдзар. Чехов дæр мæ уарзондæр фысджытæй иу у, æмæ мын-иу фадат куы фæци, уæд, цы хъæутæ æмæ горæтты цард, уыдонæй цалдæрмæ абалц кодтон. Ялтæйы къорд хатты уыдтæн йæ хæдзар-музейы, бабæрæг кодтон, Мæскуыйы бынмæ Мелеховы горæты кæм цард, уыцы бæстыхæйттæ дæр. Шолохов та ме ’мдугон уыд, раздæр цы бæстæйы цардтæн, уый фæзуатмæ гæсгæ, зæгъæн и, æмæ мæ сыхагыл нымад уыди. Стæй мæ цыфæнды дард куы цардаид, уæддæр æм, уæлдæр куыд загътон, афтæмæй хæстæг цалдæр мæйы фæцардтæн. Цыбыр дзырдæй, Вешенскийы станицæмæ ацæуын къорд хатты сфæнд кодтон, фæлæ мын нæ бантыст.

Къуылых уæрццы æмбисонд та мæ зæрдыл æрлæууыд. Уымæн дæр, дам, уад æрсуры. Æвæццæгæн, мæнæуы хуыммæ тæхын куы нал фæфæразы, уæд дымгæ кæцæйдæр фæзыны, хоры нæмгуытæ йын йæ цурмæ бамæрзы æмæ, йæ бон стæхын кæмæн нал вæййы, уыцы маргъы æххормаг мæлæтæй фервæзын кæны. Мæнæн дæр мæ хъуыддаг афтæ рауад.

Цæвиттон, уыцы сæрд Болгаримæ командировкæйы цыдтæн. Ирыстон æмæ Кырджалийы окруджы æхсæн хæлар ахастдзинæдтæ сæвзæрд æмæ кæрæдзимæ уазæгуаты цыдыстæм. Бахæлар сты газеттæ «Рæстдзинад» æмæ «Нов живот»-ы журналисттæ дæр. Уыдон махмæ цыдысты уазæгуаты, мах — уыдонмæ. Иу заман рад мæнмæ дæр æрхæццæ æмæ хæлар бæстæмæ балцы араст дæн. Мæскуымæ цалдæр боны раздæр ацыдтæн æмæ цыбыр рæстæгмæ ме ’хцатæн сæ бынæй рухс суагътон. Цы кадавар муртæ ма мæм аззад, уыдон банкмæ ивынмæ бахастон. Хъуамæ мын сомты бæсты раттаиккой болгайраг левтæ. Æхца цы банчы ивтой, уым нымадæй цалдæр адæймаджы йеддæмæ нæ баййæфтон. Бацæугæйæ рахизæрдыгæй фарс æртæ сылгоймаджы æмæ дыууæ ацæргæ лæджы рады æнхъæлмæ кастысты. Мæ нымадмæ гæсгæ, хъуамæ се ’ргом тæрхæджыты ’рдæм здæхт уыдаид, уыдон та, аивæй галиуæрдыгæй цы тæрхæджытæ уыди, уыцырдæм кастысты. Уым та уыдис æрмæстдæр иу адæймаг. Фылдæр адæмы цурмæ бацыдтæн æмæ мын, кæй фæстæ æрлæууыдтæн, уыцы сылгоймаг хæрзæггурæггаг хъусынгæнæгау мæ хъусы æрбадзырдта: «Шолохов!» Æз, йæ цæстытæй мын кæдæм ацамыдта, уырдæм акастæн æмæ æцæгæйдæр, къамтæм гæсгæ мын хорз зонгæ чи уыд, уыцы фыссæджы цæсгом ауыдтон. Æваст мæ зæрдæ цыдæр адджын рæхуыст скодта. Иу уысммæ йыл къахæй сæрмæ мæ цæст æрхастон. Стыр лæг æнхъæл ын нæ уыдтæн, фæлæ афтæ ныллæгæй дæр мæ цæстытыл нæ уад. Тæрхæгæй уæлæмæ дзы зынди æрмæстдæр йæ сæр. Хъæмпын худ ыл куы нæ уыдаид, уæд йæ асæй дзæвгар ахаудаид. Кæд, мæнмæ куыд ныллæг фæкаст, афтæ ныллæг нæ уыд, уæддæр бæрæг нæй, уымæн æмæ, цы стыр хъуыддæгтæ сарæзта, уыдон нымайгæйæ цыма йæ ас дæр гыццыл хъуамæ ма уыдаид, цæмæдæр гæсгæ афтæ нымадтон. Тæрхæджы фале мæ цæст æрхæцыд цалдæр сылгоймагыл. Чи зоны, иу йеддæмæ дзы йæ куыст нæ кодта, фæлæ иууылдæр змæлгæ кæй кодтой, уымæ гæсгæ банхъæлæн уыди, иууылдæр Шолоховы кой кæнынц, зæгъгæ. Иу заман Шолохов цæмæдæр гæсгæ махæрдæм разылд æмæ нæ цыма исты давгæ бафиппайдæуыд, уыйау фестæм. Шолохов фæстæмæ азылд, фæлæ йæм махæй фыццаджы хуызæн кæсын æргомæй ничиуал бауæндыд. Æз æй уæддæр аивæй хъахъхъæдтон, кæд мæм йæ цæсгом иуварсæрдыгæй йеддæмæ нæ зынд, уæддæр. Иу рæстæджы йæ армытъæпæн йæ урс рихитыл æруагъта, цавæрдæр гæххæтты цыдæртæ афыста, йæ дзыппы чысыл тыхтон авæрдта æмæ дуармæ йæ ных сарæзта.

Мæхинымæр ахæм хъуыдымæ ’рцыдтæн. Куыддæр уынгмæ ахиза, афтæ йæ фæдыл цæудзынæн æмæ йæм алырдыгæй дæр дзæбæх бакæстытæ кæндзынæн, зæгъгæ, фæлæ мæ фæндтæ, судзгæ къæйыл нæлхæйы чысыл къæртт куыд атайа, уымæй дæр тагъддæр атадысты. Уынгмæ йæ фæдыл тагъд-тагъд бæргæ рауадтæн, фæлæ зæххы скъуыды ныххауæгау фæцыдæр. Цыма иу нæ, фæлæ зæххыл цыдæриддæр уæрццæй уыдис, уыдон мæ къухæй æмпæррæст ныккодтой, уыйау фæдæн. Куыд бамбæрстон, афтæмæй йæм æдде машинæ æнхъæлмæ каст æмæ, куыддæр дуарæй рахызт, афтæ дзы абадт, æмæ йæ æнæкæрон машинæты уылæн йемæ ахаста.

Болгаримæ цæугæйæ, мæлæты бирæ æхцатæ дæр нæ ивтой, æдæппæт дæс туманы, уæвгæ, уый, Югославимæ цæйбæрц ивтой, уымæй цыппар хатты фылдæр уыд: уырдæм мын, «мын», зæгъгæ, нæ алкæмæн дæр баивтой фæйнæ цыппар æмæ ссæдз сомы — фæлæ мæнмæ фондз туманы йеддæмæ нал баззад æмæ сæ куы баивтон, уæд банкæй рацыдтæн уæнтæхъил æмæ сæргуыбырæй. Шолоховмæ хæстæгдæр кæй нæ бацыдтæн æмæ йæ дзæбæхдæр кæй нæ федтон, уый тыххæй мæхи фæсмонæй хордтон, фæлæ ма дзы цы рауадаид?..

Куы зæгъын, Шолоховы хуызæн фысджытæ, чи зоны, алы æнус нæ гуырынц. Уый бæрæг уыд, Нобелы преми йын кæй раттой, уымæй дæр. Ахæм кады аккагыл ма уыцы премийы комитеты уæнгтæ банымадтой ноджыдæр цалдæр уырыссаг фыссæджы, фæлæ уыдонæй алчи дæр Советон хицаудзинадыл Шолоховы хуызæн иузæрдион куы уыдаид, уæд Нобелы преми йæ цæсты кæронæй дæр нæ федтаид, уæлдайдæр Александр Солженицын, Иосиф Бродский æмæ Борис Пастернак. Уыдонæй иуы дæр Иван Бунинимæ абарæн нæй, уымæн æмæ уый уыди, нудæсæм æнусы чи цард, уыцы генион уырыссаг фысджыты традицитæ намысджындæр хæццæгæнджытæй иу. Фæлæ уый дæр Нобелы премийы ад нæ бамбæрстаид, коммунизмы ныхмæ куы нæ тох кодтаид, уæд. Уæвгæ, дардæй таурæгътæ цы хæссын, мах рæстæгмæ бынтон æввахс чи у, ахæм нæ цæстыты раз куы ис, уæд!

Цымæ цавæр сабырдзинад æрхаста, цы бæстæйы райгуырд — чысыл ма бахъæуа, йæ «райгуырæн бæстæйæн», зæгъгæ ма ныффыссон: иудæйæн та цæй райгуырæн бæстæ ис! — уымæн дæр æмæ æгас дунейæн дæр, Коммунистон партийы сæргъы чи лæууыд æмæ йæ царды стырдæр нысан коммунизм фесафын кæмæн уыд, уыцы цæстфæлдахæг? Йæ мыггаг ын куы нæ зæгъон, уæддæр мæ алчидæр кæй бамбардзæн, уый зонын, фæлæ йæ уæддæр зæгъын — Михаил Горбачев. Цымæ уымæн сабырдзинады тыххæй Нобелы преми чи ратта, уыдонæй фæсмон никуы никæмæ ’рцыд? Дæсгай азты йæ кад уæлæмæ-уæлæмæ кæмæн цыд, уыцы премийы цæсты нæ бафтыдтой?

Кæннод Александр Солженицын! Йе ’ппæт сфæлдыстады Михаил Шолоховы радзырд «Судьба человека»-йы («Адæймаджы хъысмæт»-ы) сæйраг хъæбатыр Андрей Соколовы фарсмæ кæй æрæвæрай, иунæг ахæм фæлгонц ис? Йæ дæсгай томтæ йын фондзыссæдз хатты куы бакæсай, уæддæр дзы, дæ зæрдыл кæй бадарай, иу ахæм сурæт не ссардзынæ. Ноджы ма Шолоховыл цы цъыфкалæнтæ фæкодта, уый та? Куыд ис ныббарæн ахæм дыдзæсгомæн? Уый йын мæ хъуыдымæ гæсгæ нæй ныббарæн, фæлæ уырыссаджы загъдау, кæй уасæнæй æхситт кодта, уыдон ын нæ ныббарстаиккой, йæ бæстæйы ныхмæ куы нæ сыстадаид æмæ йын йæ хуыздæр фыссæджы цæсты бафтауыныл афтæ хъазуатонæй куы нæ тох кодтаид, уæд. Нобелы преми, чи æмæ кæм дæттынц, уый зонгæ дæр нæ бакодтаид.

Цæй, алкæмæн дæр Уæллаг тæрхонгæнæг уæд, фæлæ ма мæм Шолоховы тыххæй цыдæр зæгъинæгтæ ис, æмæ сæ сымах дæр куы базониккат, уый мæ фæнды...

Мæ хо Райæ фæсаууонмæ Мæскуыйы финансон-экономикон институты ахуыр кодта. Паддзахадон фæлварæнтæ лæвæрдта Ростовы æмæ æнæнхъæлæджы фембæлд Шолоховимæ. Райæ мын æй афтæ радзырдта:

— Уазæгуаты цардтæн дыккаг уæладзыджы. Иу бон нын нæ уæладзыджы администратор афтæ зæгъы, уæ хæдфарсмæ номыры, дам, Шолохов æрцард. Йæ фенын мæ тынг фæндыд, фæлæ кæд æрбацæудзæн, уый чи зыдта! Тыргътæй-иу мæм исты уынæр куы ’рбайхъуыст, уæд-иу бæргæ ракастæн, фæлæ дзы Шолоховы хуызæныл мæ цæст никуы ’рхæцыд. Иуахæмы бынтон æрæджиау, æвæццæгæн, æмбисæхсæвæй дæр фæфалдæр, афтæ дыууæ нæлгоймаджы хъæрæй ныхас мæ хъусыл ауад. Æнæуынæрæй дуар байгом кодтон æмæ зыхъхъырæй ракастæн. Шолоховы мын цы базонын хъуыд, чингуыты йын йæ къам иу æмæ дыууæ хатты, мыййаг, куы нæ федтон. Фыссæг асинты хæцæныл æрæнцой кодта æмæ бынмæ кæимæдæр дзырдта. Йе ’мныхасгæнæджы уынгæ нæ кодтон, фæлæ йын йæ хъæлæс хъуыстон: «Мишæ, мауал лæуу, ацу!» Фæлæ Шолоховы фæхицæн уæвын нæ фæндыд. Иуцасдæр ма аныхæстæ кодтой, стæй кæрæдзийæн хæрзæхсæв загътой.

Шолоховы кой ма мын æрæджы ракодта партийы Цæгат Ирыстоны обкомы раздæры секретартæй иу. Уый та йыл Мæскуыйы фембæлд. Дыууæйæ дæр рынчындоны хуыссыдысты. Уый, дам, мæнæй раздæр бахауд Кремлы рынчындонмæ. Нæ палатæтæ кæрæдзимæ хæстæг уыдысты æмæ, дам æй куы базыдтон, уæд сфæнд кодтон йæ бабæрæг кæнын. Мæ астæуккагазиаг хæлæрттæй мын чидæр дæргъæццон бур-бурид неси æрбахаста. Ныр æдде — зымæг. Мæхинымæр ахъуыды кодтон, Шолоховæй адджындæрæй йæ кæимæ «акусарт» кæндзынæн, зæгъгæ, æмæ йæ, неси дæр мемæ ахастон, афтæмæй хуынимæ бабæрæг кодтон. Кæрæдзиуыл куыннæ бацин кодтаиккам! Уымæй размæ, Иссæимæ дæр, иунæгæй дæр, къорд хатты фембæлдыстæм. Кæй зæгъын æй хъæуы, Иссæйы кой дæр нæм рауад. Шолохов мын ахæм хабар радзырдта. Плийы-фыртимæ, дам, кæцыфæнды афон дæр фæныхас кæнын. Иуахæмы, дам æм фæсæмбисæхсæв бадзырдтон æмæ йын афтæ зæгъын, искуы ма Ирыстонмæ цуаны ацæуæм, кæнæ та дæхæдæг мемæ цом æмæ ам нæхимæ, Доны, мæ хæлæрттимæ кæсаг æрцахсæм. Иссæ мæм фæхъуыста, стæй мын афтæ зæгъы: «Михаил, æз дæуимæ кæдæмфæнды цæуыныл дæр разы дæн, æрмæст фæсæмбисæхсæв дыууæ сахатыл нæ». Иссæйы Ирыстонмæ цæуынмæ нæ равдæлд, фæлæ йæ æз Донмæ кæсаг ахсынмæ ахуыдтон. Мæ хæлар-кæсагахсджыты куы бафарстон, кæй уæм æрбахуыдтон, уый зонут, зæгъгæ, уæд æй ничи базыдта, фæлæ йын йæ мыггаг куы фехъуыстой, уæд иууылдæр сæ бынæттæй фестадысты æмæ йыл цинтæ кæнынмæ фесты. Фæсаууонмæ йæ иууылдæр зыдтой...

Æнæнхъæлæджы кæимæ базонгæ дæн, уыдонæй иу уыд Григорий Коновалов, зындгонд роман «Истоки»-йы автор. Æнæнхъæлæджы уымæн зæгъын, æмæ мæ газет «Молодой коммунист»-ы редакторæй куы нæ сæвæрдтаиккой æмæ мæ уый тыххæй Мæскуымæ цæуын куы нæ бахъуыдаид, уæд нæ фембæлдаиккам. Йемæ фембæлынмæ та уый тыххæй бæллыдтæн, æмæ, уæлдæр цы романы кой скодтон, уый, раздæр, йæхæдæг Саратовы кæм куыста, уыцы журнал «Волгæ»-йы ныммыхуыр кодта æмæ уыцы ран афтæ фыста: «Мæнæ ныртæккæ, фæсæмбисæхсæв, Сталин йæ бæстæйы минæварады, Черчиллимæ æмкъул уаты уæвгæйæ, уæлдай тынгдæр æнкъардта, Черчиллимæ сæ ивгъуыд цас æнæбафидаугæ уыди æмæ сæ фидæн та ноджы фыдæхдæр кæй уыдзæн, уый. Æмæ Черчиллы цард йæхи цардимæ баргæйæ, йæхинымæр дарддæр быцæу кодта Черчиллимæ.

Герцогты рагон мыггаг Мальборойы байзæддаг Рандольфæй америкаг газет „Нью-Йорк Таймс“-ы хъæздыг хицауы чызг ныййардта лæппу — Уинстон Леонард Спенсеры. Иосифы мад та уыдис гуырдзиаг хъазайраг зæхкусæг Георгийы чызг Екатеринæ, йæ фыд та цырыхъхуыйæг ирон лæг — Дзугаты Иваны фырт Виссарион».

Роман хицæн чиныгæй куы рацыд, уæд дзы уыцы бынат нал уыд. Цæуылнæ, уый базонын мæ фæндыд, æмæ мын уыцы фадат фæцис.

Цæмæй редакторы бынаты кусын райдыдтаин, уый тыххæй мæ хъуамæ сфидар кодтаиккой Мæскуыйы, фæскомцæдисы Центрон Комитеты. Уым уыцы рæстæг инструкторæй куыста æвæджиауы сыгъдæгзæрдæ лæппу æмæ курдиатджын поэт Василий Шабанов. Стыр хъыгагæн, фæстæдæр трагикон æгъдауæй фæмард, Киргизийы, командировкæйы уыди, афтæмæй. Цавæрдæр салдат, йæ сæрызонд кæмæн фæцудыдта, ахæм, æдхæцæнгæрзтæ æфсæддон хайæ ралыгъд æмæ тыгъд быдыры, Василий цалдæр лæппуимæ цы машинæйы фæцæйцыд, уый æрурæдта æмæ се ’ппæтыл дæр автомат ауагъта...

Уыцы Шабанов дæр саратоваг уыд. Коноваловимæ иумæ куыстой, æмæ мын уый зæрдæ бавæрдта, æз, дам, дæ йемæ базонгæ кæндзынæн. Уыцы рæстæг Мæскуыйы Уæрæсейы Федерацийы фысджыты Цæдис æмæ фæскомцæдисы Центрон Комитет сарæзтой иумæйаг æмбырд æмæ дзы æвзæрстой æрыгæтты сфæлдыстад. Æмбырдмæ хуынд уыдтæн æз дæр, фæлæ мын æй Ирыстоны кæнæ хъæр не скодтой, кæнæ та хабар афоныл не схæццæ. Цыдæриддæр уыди, уæддæр æз æмбырдмæ бахаудтæн. Уыдис дзы дыууæ докладгæнæджы. Æрыгæтты поэзи æвзæрста Давид Кугультинов, прозæ та — Григорий Коновалов. Дыууæ докладмæ дæр байхъуыстон. Давид кæмæй æппæлыд, уыдоны номхыгъдмæ æз дæр бахаудтæн. Æхсызгон мын уыд, кæй зæгъын æй хъæуы, утæппæт адæмы æхсæн мæ мыггаг фехъусын, фæлæ мæ Коноваловимæ фембæлыны хъуыды иу уысм дæр рох нæ уыд æмæ, Шабановæй куыннæ фæхицæн уон, ууыл архайдтон. Адæм сæ зымæгон дарæс кæм раластой, уым рады лæуджытæй базмæлæн нал уыд. Уалынмæ асинтыл Коновалов дæр æрцæйхызт. Василий йæ куы ауыдта, уæд мын мæ къухыл фæхæцыд æмæ мæ йæ размæ бахуыдта. Базонгæ мæ кодта. Цæгат Ирыстоны фæсивæды газеты редактор мæ рахуыдта, афтæмæй уыцы бынаты иу бон дæр нæма бакуыстон, фæлæ мæ фæскомцæдисы Центрон Комитеты куы сфидар кодтой, уæд, æвæццæгæн, редакторыл нымад æрцыдтæн æмæ, Шабанов дæр уымæн афтæ загъта. Бæстон ныхасæн фадат нæ уыд æмæ йæ комкоммæ бафарстон, журналы Черчилль æмæ Сталины тыххæй цы фыст уыд, уый чиныгмæ цæуылнæуал бахастай, зæгъгæ. Григорий йе здыхт рихи адаудта, стæй йæ рахиз къухы амонæн æнгуылдзæй уæлдæф срæхойæгау кодта æмæ, йæ мидбылты бахудгæйæ, загъта:

— Уый уæлдæр хицауады афтæ бафæндыд.

— Цæмæн? Исты æфсон ын ссардтой?

— Уæдæ! Дыууæ адæмы, дам, кæрæдзиуыл нæ ардаудзыстæм. Уыцы хабæрттæ æз Мæрзойты Сергейæн дзырдтон. Никуы дын ницы загъта?

— Никуы. Григорий Иваны фырт, нæ дæ ’вдæлы, уый зонын, — йæ бинойнаг, рæсугъд æрыгон бурдзалыг сылгоймаг æм чысыл дарддæр æнхъæлмæ каст, асинтыл дæр иумæ æрцæйхызтысты, — фæлæ, Сталины фыд ирон уыд, уый цæмæй базыдтай?

Коновалов та йæ мидбылты бахудт æмæ, ныр та йæ галиу къухы амонæн æнгуылдз бынмæ фæцаразгæйæ, загъта:

— Уыдон иууылдæр архивты фыст сты...

Дарддæр ма цæуыл дзырдтаиккам, ахæм хъуыддæгтæ бæргæ уыд, фæлæ йын йæ бинойнаг, стæй йæхицæй дæр æфсæрмы кодтон, æмæ ууыл нæ ныхас фæци...

Фысджыты сфæлдыстадон хæдзæрттæй хуыздæр фадæттæ кусынæн никуы уыдис. Ничи дæ зоны, никæй зоныс — уæвгæ уый дæр бынтон раст нæу: адæймагæн зонгæ кæм нæ разындзæн, ахæм нæй, стæй æнæхъæн мæй кæм фæуай, уым дæ зонгæты нымæцыл куыннæ хъуамæ бафта! — кæд дæ исчи зоны, уæддæр æмбары, ардæм цæмæ ’рцыдтæ, уый æмæ дæ нæ хъыгдары. Хицæн уаты цæрыс, радио, телефон, телевизор хъыгдарæг дæ нæй, уымæн æмæ дзы уыдон не сты. Кæд дæ уыдонæй искæцыйы æххуыс хъæуы, уæд сын ис сæрмагонд бынат æмæ, табуафси, уырдæм кæдфæнды дæр дæ бон бацæуын у.

Æмæ кæм нæ уыдис ахæм хæдзæрттæ! Уæрæсейы цалдæр раны, Прибалтикæйы, Сомихы, Абхазы, Хъырымы... Дæ бон сæм алы аз дæр цæуын уыди. Кæд дæ рæстæг æмæ гæнæнтæ амыдтой, уæд та — арæхдæр. Ныры хуызæн алцы туджы аргъ нæ уыди. Кæм дзы нæ уыдтæн, ахæм бирæ нал баззад. Раздæр арæхдæр цыдтæн Хъырым (Планерское æмæ Ялтæ) æмæ Пицундæмæ, фæстæдæр та — Мæскуыйы бынмæ, А.С. Серафимовичы номыл фысджыты сфæлдыстадон хæдзар «Малеевкæ»-мæ.

Кæцы аз уыд, уый нал хъуыды кæнын, фæлæ та иуахæмы «Малеевкæ»-мæ абалц кодтон. Рæсугъддæр бынатæн равзаргæ нæй. Машинæты уынæр æмæ газты тæфæй — дард, йæ алыварс — нæзы хъæд. Уæлдæф — сыгъдæг, æрдзы сабырдзинад алыхуызон мæргъты зард йеддæмæ ницы халы. Кæннод дзы цæйбæрц зындгонд фысджытимæ фембæлдтæн, уый та! Мариэттæ Шагинян, Петр Проскурин, Лев Ошанин, Владимир Бушин, Булат Окуджава, Марк Лисянский, Бэлæ Ахмадулина, Василий Песков... Ды сæ зоныс, уыдон — нæ. Уым диссагæй ницы ис. Уæлдæр чи фæлæууы, уый дарддæрмæ зыны. Адæмæн се ’ппæтæн иу æмвæзадыл лæууæн нæй. Алчидæр йæхи бынаты фидауы.

Уыцы аз мæ уаты тæккæ бакомкоммæ æрцард Василий Песков, ныртæккæ дæр ма газет «Комсомольская правда»-йы уацхæссæгæй чи кусы æмæ йæ бирæ цымыдисаг æрмæджыты тыххæй Ленины преми кæмæн раттой, уыцы Василий Песков. Кæддæр Мæскуыйы мæ куысты фæдыл курсыты уыдтæн æмæ ма йыл уым дæр фембæлдтæн. Алы бæстæты уæвгæйæ цымыдисаг æрмæг куыд æмбырд кодта, уыцы фæлтæрддзинады тыххæй нын дзырдта семинарты рæстæг. Стæй канд дзургæ нæ, фæлæ нын æвдыста йæхи ист къамтæ дæр. Мах, семинары архайджытæ, бирæ уыдыстæм æмæ йемæ нæ базонгæ дæн. Нæ базонгæ стæм, мæ бакомкоммæ мæймæ ’ввахс куы фæцарди, уæд дæр, фæлæ кæрæдзийæн салам лæвæрдтам, уымæн æмæ, бон цалдæр хатты кæимæ æмбæлай, уый фæрсты æцæгæлоны хуызæн цæуын аив нæ уыд. Уыйхыгъд базонгæ дæн Башкирийы адæмон поэт Мустай Каримимæ. Цалдæр изæры, нæзы бæлæсты бын цы бирæ къахвæндæгтæ уыд, уыдоныл дзæвгар фæтезгъо кодтам. Нæ фынгтæ кæрæдзимæ хæстæг уыдысты. Мустай æмвынг уыдис Расул Гамзатовы чызджытæй иуимæ.

Каримимæ ныхасгæнгæйæ, Тауаситы Сослæнбеджы кой куыннæ ракодтаин! Башкирты национ хъæбатыр Салават Юлаевы цыртдзæвæн, зæгъын, ирон кæй скодта, уый зоныс? Диссаг æм фæкаст мæ фарст. Куыннæ, дам æй зонын. Стæй, дам æй нæ республикæйы та чи нæ зоны.

Тауаситы Сослæнбеджы æз дæр зыдтон. Бабæрæг æй кодтон Мæскуыйы Верхняя Масловкæйы уынджы йе ’рмадзы. Федтон, Салават Юлаевы фæлгонц саразыныл цæйбæрц фæлварæнтæ фæкодта, уый дæр. Уфайы Урсдоны бæрзонд былгæрон кæй сæвæрдтой, Салават Юлаевы уыцы цыртдзæвæн æнæмæнг тæккæ æххæстдæр уыдис, фæлæ йе ’рмадзы кæй федтон, уыдонæй кæцыфæнды дæр хицæн уацмысæн бæззыди.

Сослæнбег мын йæ царды хабæрттæ бæстон фæдзырдта. Цалынмæ Салаваты цыртдзæвæн æвæрд æрцыдис, уæдмæ йын бирæ хъыцъыдæттæ баназын кодтой. Алы æфсæнттæй йын йæ размæ цæлхдуртæ æвæрдтой. Паддзахадон премимæ йæ кæй æвдисдзысты, уый æмбæрстой, æмæ чидæртæ архайдта уыцы кадæй йæхицæн хай ратоныныл, фæлæ Тауасийы-фырт се ’ппæты ныхмæ æрлæууын дæр бафæрæзта, цыртдзæвæны авторыл нымад æрцыд, чи йæ сарæзта, уый — Тауаситы Сослæнбег. Цытуарзаг адæмæй йæ фарсмæ æрлæууын никæй бауагъта. Стыр аргъ ын скодта паддзахад: йæ бирæ азты фæллойы тыххæй йын лæвæрд æрцыд Паддзахадон преми. Уыдæттæ хорз зыдта Мустай Карим дæр.

Дыууæ æви æртæ боны рацыдаид, афтæ, нæ фынджы уæлхъус цы уæгъд бынат уыд, уырдæм хæрæндоны кусæгимæ æрбацыд ныллæггомау бæзæрхыгтæ лæг æмæ, иууылдæр æй куыд хъусæм, афтæмæй загъта:

— Яков Козловский! — æмæ мæ фарсмæ уæгъд бандоныл æрбадти.

Мæ хъуыдытæ мæ кæрæдзийы фæдыл кæдæмыты нæ ахастой! Цал æмæ цал поэты сдзурын кодта уырыссаг æвзагыл ацы курдиатджын адæймаг! Æппæты фыццаг мæ зæрдыл æрбалæууыд Расул Гамзатов. Йæ бирæ тæлмацгæнджыты æхсæн Яков Козловский æмæ Наум Гребнев бæрæг дарынц. Арæхдæр æй кæй тæлмац кодтой, канд уый тыххæй нæ сæйрагдæр, хуыздæр æй кæй тæлмац кодтой, уый тыххæй. Ирон поэзийæн дæр чысыл хæрзты нæ бацыдысты, уæлдайдæр Яков Абрамы фырт. Уырысссаг æвзагмæ раивта ирон адæмон сфæлдыстады уацмыстæ, Джусойты Нафийы æмдзæвгæтæ... Цыбыр дзырдæй, мах цы фынджы уæлхъус бадтыстæм, уый уыди цыппæркъахыг, растдæр зæгъгæйæ та, цалынмæ Козловский нæ фæзынд, уæдмæ лæууыди æртæ къахыл, фæлæ ныл Яков куы бафтыд, уæд йе ’ппæт къæхтыл дæр æнцой кæнын райдыдта.

⇐ Предыдущая 48 49 50 51 525354 55 56 57 Следующая ⇒