ФЫЦЦАГ ХАЙ 36 страница

Уыцы бонты мæ удæй цас ахауд, уый мæхицæй хуыздæр ничи зоны. Уæд партийы обкомы пропагандæ æмæ агитацийы хайады сæргълæууæгæй куыста, бирæ азты нæ кусæн уæттæ фæрсæй-фæрстæм кæимæ уыдысты, иу хъуыддаг кæимæ кодтам, ахæм адæймаг. Фæлæ, иуæй, уæлдæр бынатмæ схызти, иннæмæй та, мæ хъуыддаг æвзарын уымæ хауди æмæ-иу мыл проспекты куы амбæлд — йæ сихоры улæфты рæстæг-иу мæн хуызæн уый дæр фылдæр уым æрвыста — уæд-иу мæм дардæй йæ армытъæпæн дыууæрдæм батылдта, дæ фарстамæ дын кæд кæсдзыстæм, уый бæрæг нæма у, зæгъгæ. Ныр-иу æй æз та фæрсынмæ дæр ницæмæй хъавыдтæн, уымæн æмæ зыдтон, хæрзаудæн мыл кæй нæ бакæндзæн. Нæ мæ уырныдта, мæ ныхмæ æргом рацæудзæн, уый дæр, фæлæ бæлвырдæй зыдтон, хицауад цы зæгъа, ууыл дыууæ кæй никуы зæгъдзæн æмæ мæ сæрсæфæн былæй куы ’ппæрстæуа, уæддæр мæ фарс иу сым скæнын дæр кæй нæ бауæнддзæн. Æмæ æз дæр йемæ фембæлынæй мæхи хизын райдыдтон. Дардмæ-иу æй куы ауыдтон, уæд-иу кæнæ æндæруылты азылдтæн, кæнæ та-иу, цыма йæ нæ уынын, афтæ йæ рæзты сивгъуыдтон, Æмæ, мæнмæ гæсгæ, мæхи дарын куыд райдыдтон, уый йæ зæрдæмæ фæцыди. Иу францаг эпиграммæйы куыд ис: лæг йæ усы ингæны цурмæ ’рбацыд æмæ афтæ зæгъы: «Дæу зæххы бын хъыгдарæг нæй, мæн та — уæлзæхх». Уыйау уый мæнæй фервæзт, æз — уымæй.

Кæй кой кæнын, уый æгас нал у, цы мæрдты ис, уыцы мæрдты хорзæх æй уæд, фæлæ партийы обкомы чи куыста æмæ мæн æгъатырæй чи акъабæзтæ кодтаид, стæй мыл фæстæдæр ауæрдгæ дæр чи нæ бакодта, уыдонæй ныртæккæ чи хицауадмæ æввахсдæр лæгтæй иу у, чи профессоры ном хæссы, чи та дзыппыдзаг пенси исы. Диссаг цы уыд: мæн топпы дзыхмæ кæй тыххæй æрдардтой — цæмæн, дам, райхъуыст, йæ куыстæй стыр аиппытæ æруадзыны тыххæй ист чи ’рцыд, партийы обкомы уыцы фыццаг секретары хъæлæс эфиры? — уыцы лæгæн мæ зылынгæнджытæ йæ иу зул фæкастæй дæр зæрдæхъæрмттæ кодтой, йæ дзыхæй-иу дзырд нæма схауд, афтæмæй-иу æй æххæст кæнынмæ фæцæйтахтысты. Фæлæ рæстæджытæ куы аивтой... Уæвгæ рæстæджытæ нæ ивынц, уыдон цæугæ кæнынц, кæд исчи ивы, уæд — адæм, уæлдайдæр, кæй кой кæнын, ахæм адæм, йæ намыс уæрмы æвæрд кæмæн у, йæ кад фыццаг уæладзыгмæ дæр чи нæ уадзы, йæ къæлæтджын æппæты бæрзонддæр цъуппыл чи сæвæрдта, йе стырдæр бæллиц та хицауæн лæггад кæнын — уыцы бынаты чифæнды ма бадæд — чи хоны, ахæм адæм. Биларæн йæ аууонæй дæр æмризæджы чи рызти, сахат — дыууæ сахаты-иу цы доклад ахаста, уымæ хъусынæй чи не ’фсæсти, уыдон ын ныр, йæ цалдæр дзырды фехъусгæйæ, къæйыл кафæгау кодтой. Кæд сæ сæ иу дæр нæ фехъуыста, уæддæр сæ чидæртæ кæй фехъуыста, уыцы хъуыддагæн ныббарын сæ бон нæ баци. Дзæвгар рæстæг пропагандæ æмæ агитацийы хайады кусджытæ, сæ сæргъы обкомы секретарь, афтæмæй æхсæв-бон нæ хынцгæйæ, иртæстой «фыдраконддзинады» бæлвырддзинæдтæ.

Гъе æмæ Балакаевмæ дæр уыцы тыхст рæстæг фæдзырдтон æххуысмæ, æмæ йæм мæ хъæр фехъуыст. Кæд не ’хсæн хæхтæ æмæ быдыртæ уыди, уæддæр мæ мидхъынцъым зæрдæйæ банкъардта æмæ йæ бирæ хъуыддæгтæ ныууагъта. Хъалмыхъхъæй Ирыстоны æхсæн кæд дзæвгар дæрддзæг ис, уæддæр æй ницæмæ ’рдардта, хæдтæхæджы абадт æмæ мæ уæлхъус æрбалæууыд. Цас ныфс мæ бауагъта, уый ныхæстæй зын зæгъæн у. Ахæм заман мæ фарсмæ кæй æрбалæууыд, æрмæст уый дæр бирæйы аргъ уыд. Нæхиуæттæ мæ уæхсты фындзыл кæнынæввонг куы уыдысты, уæд Алексей дзæбугæй хъæсдарæджы æхсæн лæууынæй нæ фæтарст. Цалдæрæрдыгæй мæм сæ къæхтæ куы фæцарæзтой æмæ ме ’мбæрцæгæй размæ куы фæцæйхаудтæн, уæд мæм йæ къух æрбадардта æмæ мæ къæхтыл лæугæйæ баззадтæн. Æрмæст мæ тæхынæй нæ банцадтæн. Хауынæй нал тарстæн, уымæн æмæ, куыд фæзæгъынц, æвдæм — æви кæцыйæ фæзæгъынц, Хуыцау йæ зонæг — æнкъарæны фæрцы бамбæрстон, куы ахауон, уæд мæхи афтæ тынг кæй нал ныццæвдзынæн, куы ныццæвон, уæд та мын афтæ тынг кæй нал фæрисдзæн.

Кæрæдзиуыл куыннæ бацин кодтаиккам! О, хæдæгай, куыд мæ фæцæйрох кодта. Алексейы сфæлдыстадимæ базонгæ ирон чиныгкæсæг дæр. Йæ повесть «Æртæ хуызисты» йын нæ мадæлон æвзагмæ ратæлмац кодта Уырымты Ирæ æмæ мыхуыры рацыд чиныгуадзæн «Ир»-ы. Уый фехъусын дæр ын, кæй зæгъын æй хъæуы, æхсызгон уыди, фæлæ йын ууыл бацин кæныны фадат дæр нæ фæци. Мæ хабæртты бæлвырддзинæдтæй мæ фарста æмæ фарста. Хъуамæ дыккаг бон фембæлдаид Одинцовимæ æмæ йæ алцæмæ дæр цæттæ уæвын хъуыд.

Балакаев мын куыд радзырдта, афтæмæй Владимиримæ кæрæдзийы зыдтой. Стæй цыма æвзæр зонгæ дæр нæ уыдысты, афтæ мæм фæкаст, æндæр хъуыддаг фембæлды онг дæр не ’рхæццæ уыдаид. Иу-дыууиссæдз минутæй фылдæр фæныхас кодтой Одинцовимæ. Алексей обкомæй куы рацыд, уæд, йæхи куыд дардта, уымæй зын раиртасæн уыд, фембæлд цæуыл ахицæн, уый, æрмæст мын загъта, зæрдæ, дам мын бавæрдта фарстамæ æркæсынæй. Мæхи мæт мæ уыйас нал уыд, хъуыддаг цæуылфæнды куы ахицæн уыдаид, уæддæр дзы нал тарстæн, цæттæ уыдтæн цавæрфæнды тæрхонмæ дæр. Мæ сæйраг сагъæс уыд уазæджы сбуц кæнын. Балакаев уымæй размæ, мæ чингуытæй уырыссагау чи рацыд, уыдон бакаст æмæ зыдта, цы фыссын, уый, кæм райгуырдтæн æмæ схъомыл дæн, уыцы бынæттимæ баст кæй у...

Немыц нæ хъæу куы бацахстой, уæд адæмæй бирæтæ Джермецыччы рæгъты бынты Æрджынарæгыл Ставд Дуртæм лидзынмæ фесты, афтæмæй уым дæр къаддæр хæстытæ нæ цыд. Æз æмæ мæ фыдыхо Оля раздæр ацыдыстæм æмæ æрфысым кодтам Хъантеты Микъалайы хæдзары. Микъала йæхæдæг хæсты уыд, мæ фыдыхо Маня та хæсты размæ амард. Нæ сиахс йе ’ртæ сидзæр чызг æмæ лæппуйæн дыккаг мадæн æрхаста Цæгæраты Женяйы, æмæ нæ уыдон бауазæг кодтой. Веринкæ, Дибæхан йæ хъæбысы, Райæ йæ фæдджийыл хæцгæ, афтæмæй нæ сыхæгтимæ рацыдысты цалдæр боны фæстæдæр. Хъæды къохмæ куы бахæццæ сты, уæд сыл амбæлдысты бæхджын немыцæгтæ. Барджытæй иу, Веринкæйы хъæбысы сывæллон куы федта, уæд йæ бæхæй æрхызт æмæ сывæллонимæ хъазын йæ зæрды уыди, фæлæ Веринкæ тарст, исты фыдбылыз ын куы сараза, уымæй. Уæд немыцаг йæ риуы дзыпмæ нывнæлдта æмæ дзы цалдæр къамы систа. Веринкæимæ кæд кæрæдзийы æвзаг нæ зыдтой, уæддæр немыцаджы амындтытæй бамбæрста, уыдон йæ ус æмæ йæ чызджыты къамтæ кæй уыдысты. Ноджы дзы лæгæн йæхи дæр цалдæр раны истæй куы федта, уæд ыл æцæгæйдæр баууæндыд, йæ бинонтæ кæй сты æмæ йæм уæд Дибæханы раттыныл сразы. Иуцасдæр йемæ фæхъазыд, стæй йæ дзыппæй цалдæр къафетты систа æмæ сæ Веринкæмæ ратта, йæхæдæг бæхыл абадт æмæ йе ’мбæлтты асырдта.

Æрджынарæгыл цæугæйæ, Кæрдзынæй куы ахизай, уæд уым галиуæрдыгæй ис бæрзонд дæргъæй-дæргъмæ къуыбыр — раздæр ма йæ кой кодтон. Бæрæгъуыны йæ Хъæууат хонынц. Йæ цæгатæрдыгæй хай та — Фæсхъæууат. Гъе æмæ уым цыди стыр хæстытæ. Бирæ дзы фæмард нæхиуæттæй дæр, немыцæй дæр. Знаджы куы асырдтой, уæд хъæусоветæн хæсгонд æрцыд, цæмæй, не ’фсæддонтæй чи фæмард, уыдонæн сæ гæххæттытæ æмбырд кæной æмæ сæ æфсæддон комиссарадмæ хæссой.

Уыцы хабæрттæ ныффыстон мæ повесть «Уалдзыгон стъалыты». Алексей йæ куы бакаст, уæд мын афтæ зæгъы, уæ хъæуккаг лæппутæ, дам, документтæ æмбырд кæнгæйæ мæрдты æхсæн, дæ хойæн къафеттæ чи ратта, уыцы немыцаджы мардæй куы ссардтаиккой, уæд, дам ыл чиныгкæсæг, иуæй, æууæндгæ бакодтаид, иннæмæй йын зын уыдаид, уымæн æмæ, дам, уыцы немыцаджы хæцын нæ фæндыд, афтæмæй хæцыд, йæ бинонты æнæбары ныууагъта.

Мæ зæрдæмæ фæцыди уыцы фиппаинаг. Искуы ма мæ повесть мыхуыры куы уадзон — уæвгæ иу чиныг дыккаг хатт ныронг куы никуы рауагътон, уæд ма ныр рауадздзынæн! — уæд æм æнæмæнг уыцы ивддзинад бахæссин...

Алексейы куы бафарстон, Ирыстоны дæ кæдæм ацæуын фæнды, зæгъгæ, уæд мын загъта: «Дæ райгуырæн бæстæмæ». Ахæм заман мæ ирвæзынгæнæг мæ хуыздæр æрдхорд Лолаты Хадзыби вæййы. «Мæ хуыздæр æрдхорд» куы нæ загътаин, уæддæр, Ирыстоны мæн хорз чи зоны, уыдонæй, Хадзыби мæнæн цы бавæййы, уый амонын никæмæн хъæуы. Фехъусын ын кодтон, райсом уазджытимæ фæцæуын, зæгъгæ, æмæ мæ зæрдæ ницæмæуал æхсайдта.

Дыккаг райсом абалц кодтам Бехъанмæ, цæссыджы хуызæн суадæтты балер кæсæгтæ сæ сырхдзæццытæ фæрстæй кæм хъазынц, Къобосты хъæды бæлæстæ арвмæ кæм фæцыдысты, Даргъ Хуымты гагадыргътæ цæст кæм рæвдауынц, Куыройыдоны уылæнтæ цæрæнбонты кæрæдзийы кæм сурынц, фæлæ дзы иу иннæты кæм не ’ййафы, уыцы дзæнæты бæстæмæ.

Хадзыби нæ ныццыдмæ алцыдæр æрцæттæ кодта. Цъæх нæууыл цы фынг æрæвæрай, уый цæсты уæлдай тынгдæр ахады. Бæрæчеты кад та балер кæсаджы физонæгæй цы хъуамæ фæфылдæр кæна! Æмæ та Хадзыбийæн амонын ницы бахъуыд. Уазджыты æрцыдмæ йæхиуыл нæ бацауæрста. Æрцахсын кодта кæсаг — æнæхъæн къæртайы дзаг. Уæлибæх, карчы фыд, бæрæгъуыйнаг зындгонд пъæмидортæ — Хадзыби йæхæдæг кæй æрзайын кодта — æмæ цы нæ хойраг æрæвæрдта фынгыл! Нозтыты кой нал кæнын. Алцыхуызон дæр дзы кæй уыд, уый тыххæй нæ. Балакаев æппындæр ницавæр нозт хаста йæ дзыхмæ. Йе ’гъдау Бехъаны дæр нæ фехæлдта æмæ уымæй Хадзыбийы зæрдæхудты бацыд, фæлæ, йе ’нæнуазын йе ’нæниздзинадимæ баст кæй у, ууыл æй Алексей куы баууæндын кодта, уæд æм нал хатыдта.

Фæцыд йæ зæрдæмæ мæ райгуырæн бæстæ Балакаевæн. Фынджы уæлхъус бадгæйæ дæр йæ алыварс фæлгæсыд. Куы-иу йæ цæстæнгас æрхаста Арыхъхъы рæгътыл, куы Æрджынарæгыл, куы Джермецыккыл...

Дыккаг бон æй аэропорты онг афæндараст кодтон. Æмæ та мæ сагъæстимæ баззадтæн. Цалдæр боны фæстæ уыди обкомы бюро. Кастысты мах фарстамæ. Æмбырд райдыдта. Одинцов дзы нæ уыдзæн, уый куы сбæрæг, уæд мæ зæрдæ фæкъæпп кодта. Балакаев дзæгъæл цыд куы фæкæна, уымæй фæтарстæн, фæлæ мæ ныфс бынтон нæ асаст. Ныхас цы фарстайыл цæудзæн, уый фыццаг секретарь æнæмæнг зыдта æмæ, кæд бюройы нæ уыдзæн, уæддæр, йæ фæстæ кæй уагъта, уыдонимæ иу хъуыдымæ ма ’рцыдаиккой, уый мæ нæ уырныдта. Иннæмæй та кæд бюройы йæхæдæг уæвынмæ хъавыд, фæлæ йæм æмбырд райдайыны хæдразмæ Мæскуымæ кæнæ æндæр искуыдæм фæдзырдæуыд æмæ йын йæ хъуыды дыккаг секретарæн бамбарын кæныны фадат нал фæци, уымæй дæр тарстæн æмæ чысыл фæстæдæр куыд рабæрæг, афтæмæй — хуымæтæджы нæ.

Æмбырды фыццаг ныхасгæнæгæй райдай æмæ фæстагæй фæу — иууылдæр дзырдтой иу æвзагæй: гуымирыдæр уæвæн нæй, ахæм рæдыд æруагъдæуыд, аххосджынæн рахæссын хъæуы карз æфхæрд. Æмæ мын рахастой: партион хыгъды карточкæ кæй хуыдтой, уым мын ныффыссын кодтой тæккæ карздæр æфхæрд. Цæй тыххæй, уый та зонут...

Балакаев дæр нæ бамбæрста, хъуыддаг афтæ цæмæн рауад, уый. Хъыг ын уыд, кæй зæгъын æй хъæуы, мæн ахæм уавæры уынын, фæлæ цы йæ бон уыд! Цы йæ бон уыд, уый бакодта. Æмæ дзы цæрæнбонтæм бузныгæй баззадтæн. Нæ хæлардзинад, рæстæг куыд цыди, афтæ фидардæр кодта. Мæнæн карз тæрхон чи рахаста, уыдонæй иуы тæрхондонмæ раттынмæ дæр хъавыдтæн, стæй йын ныр дæр æрæджы нæу, уымæн æмæ йæ æз зылыны бынаты кæм æрцахстон — плагиат, уымæн закъонмæ гæсгæ æмгъуыд нæй, фæлæ мæ Алексей нæ бауагъта. Йæ писмойы мæм фыста: «Уый чъизи хъуыддаг бакодта, æмæ дзы дæхи куы нæ сахорис, уæд, мæнмæ гæсгæ, хуыздæр бакæнис. Дæ рæстæг æмæ æнæниздзинад ницытæ æмæ мацытыл сафынæн æвгъау сты. Фæлтау сбад æмæ исты ныффысс».

Байхъуыстон мæ хистæрмæ. Уæд дæр æмæ уый фæстæ дæр архайдтон æмæ архайын — кæд мын æдзух нæ бантысы, уæддæр — рæстæгæн аргъ кæныныл. Æнхъæлдæн, Федор Достоевский загъта, уынджы цæугæйæ, дам, куыйты алы хæппæн дзуапп куы дæттай, уæд дæ нысанмæ нæ фæхæццæ уыдзынæ. Æцæгæйдæр, цæмæй æрдæгфæндагыл ма баззайай, уый тыххæй, цы куыйтæ дæм лæбуры, уыдон мацæмæ дар. Дæ цыды кой кæн. Æмæ мыл рæстæгæй-рæстæгмæ ахæм рæйджытæ куы фæвæййы — уæлдайдæр та мыл исты хорздзинад куы ’рцæуы, уæд — уæд сæ куыдзы хъуыды дæр не ’ркæнын, суанг ма сын сæ фыстытæ кæсгæ дæр нæ бакæнын æмæ мыл цы цъыф фæкалынц, уый уæлхъæдæй бахус вæййы. Иуæй-иу хатт, куыйтæ сæ рæйынæй куы банцайынц, мæ ныхмæ куы ницыуал фæфыссынц, сæ хахуыртæ кæмдæрты ныммыхуыр кодтой, зæгъгæ мæм хабархæссæг куынæуал вæййы, уæд сагъæсы бацæуын, ау, æппындæр ницуал архайын, чысыл хорздзинад дæр мыл не ’рцыд, мæ «хæлæрттæ» куыд хъусæй лæууынц, зæгъгæ.

Балакаев дæр, хæлæг кæнын кæмæ ’мбæлы, уыцы адæмæй уыди. Уый йæ адæмы афтæ бирæ уарзта, йæ райгуырæн бæстæ йын афтæ зынаргъ уыд, æмæ уыдонæн хорздзинад ракæныны сæраппонд ницæуыл ауæрста. Куыста æвæллайгæйæ. Йæ уацмысты архайджыты фæзминагдæр хъæбатыртæ уыдысты йæхи хуызæн сыгъдæгзæрдæ æмæ æнæхин адæймæгтæ, фæлæ уый афтæ нæ амоны, æмæ сæ цардвæндæгтæ лæгъз уыдысты, сæ размæ цы нысантæ æвæрдтой, уыдон сæ къухы æнцонæй æфтыдысты. Зындæр уавæртæ нæй, ахæм зилдухæнты-иу бахаудысты, фæлæ-иу сæм уыйбæрц хъарутæ разынд, æмæ-иу къуырцдзæвæнæй рацыдысты уæлахиздзауæй.

Балакаевы цард йæ райдайæнæй йæ кæронмæ уыдис тох. Тох кодта лæджы кад дæлджинæгмæ тæрджытимæ, галиу фæндагыл цæугæйæ, бæрзондмæ схизынмæ чи хъавыд, рæстдзинад къæхты бын чи кодта, уыдонимæ. Йæ гæрзтæ æрæвæрыны зонд æм никуы ’рцыд, цыфæнды тыхджын æмæ æгъатыр знагæн дæр нæ барста, йæ зæнг никуы фæтасыд, йæ ныфс никуы асаст, цалынмæ 1998 азы дæс æмæ æртиссæдзаздзыдæй йæ зæрдæ йæ кусынæй нæ банцад, уæдмæ.

XIX

«Гагкайты Алиханы зарæг» куыд райгуырд, уый тыххæй раздæр загътон, фæлæ уый мæ фыццаг зарæг нæ уыд, стæй мæхицæн зарæг ныффыссынæнхъæл дæр никуы уыдтæн. Æнæуи та зарджытæ уарзтон. Зарын нæ, фæлæ зарджытæ. Уæвгæ зарын дæр уарзтон, фæлæ мæ зард никуы никæй зæрдæмæ цыд. Иузаман хъырныныл дæр ацархайдтон, æрмæст уым дæр мæ арæхстдзинæдтæн фаг аргъгонд не ’рцыд. Æппæты æгъатырдæр, стæй, чи зоны, растдæр тæрхон мын рахаста Ходы Камал. Бæтæхъойыхъæуккаг дын нæ зæгъдзæн комкоммæ йæ хъуыды: хъырнын нæ зоныс æмæ, дам ма, хъырнын чи зоны, уыдоны дæр хъыгдарыс. Æз та мæхинымæр афтæ хъуыды кодтон, зарын нæ зонын, фæлæ хъырнын та куыннæ базондзынæн?! Кæддæр — уæ фарн бирæ уæд — мæ астæуккаг лæппу кæстæримæ йæхи шахмæттæй хъазынмæ æрцæттæ кодта æмæ йын афтæ зæгъы:

— Ды уал фигурæтæ æрæвæр, æз мæ къухтæ ахсон.

Уый йын афтæ куы бакæнид:

— Æз сæ æвæрын нæ зонын, æз æрмæстдæр хъазын зонын.

Уыйау æз дæр, зарын кæм нæ зыдтон, уым, æнхъæлдтон, хъырнын уæддæр зондзынæн, фæлæ, куыд рабæрæг, афтæмæй, иу куы нæ зонай, уæд дзы иннæ дæр нæ зондзынæ. Гæнæн нал уыд æмæ зарæджы текст ныффыссыныл бафæлвæрдтон. Уый та рауад бынтон æнæнхъæлæджы...

Уæд ма «Рæстдзинад»-ы куыстон. Иу майы бæрæгбонмæ цалдæрæй газетæн макет сарæзтам æмæ конкурсы фыццаг бынат бацахстам. Нæ макеты ногдзинæдтæй иу уыд сæрмагондæй майы бæрæгбоны тыххæй зарæг ныффыссын. Уыимæ хъуамæ йæ алы цыппаррæнхъон дæр нотæтимæ мыхуыргонд æрцыдаид газеты алы фарсыл. Уый, кæд ногдзинад уыд, уæддæр йæ сæххæст кæнын макеты йын бынат ныууадзыны хуызæн æнцон нæ уыд. Фыццаджыдæр, ныффыссын хъуыди текст. Хуымæтæджы текст нæ, фæлæ зарæджы текст. Ныхæстæ куы рауадаиккой — сæ рауайынæй та рагацау зæрдæ бавæрæн зын уыди, — уæд ссарын хъуыди композитор, хорз музыкæ чи ныффыстаид, ахæм композитор. Иу ныхасæй, майы бæрæгбоны номыр рауадзын чысыл сæрнизтимæ баст нæ уыд, фæлæ уæд, мемæ чи куыста, уыдон дæр æмæ æз дæр бирæ æрыгондæр уыдыстæм æмæ нысанмæ тырнындзинад цæлхдурты сæрты хизынæй нæ тарст. Рæстæг бирæ нæ уыд, æмæ композиторты ’хсæн равзæрстам Бериты Алыбеджы. Уый, æрыгон уæвгæйæ, аивадуарзджытæн зындгонд уыд йæ музыкалон уацмыстæй, йæ аив зарджытæй. Алыбегæн мæ хъуыды куы бамбарын кодтон, уæд ыл сæмбæлд тынг æхсызгонæй. Ныффыста музыкæ, æрбахаста нотæтæ, æмæ сæ мах зарæджы ныхæстимæ газеты ныммыхуыр кодтам. Фæлæ текст æмæ нотæтæ гæххæттыл фыстæй нæ баззадысты. Радиойы оркестрмæ куыдæй бахæццæ, уый нæ зонын, стæй йын оркестровкæ чи скодта, уый дæр, фæлæ иуцасдæры фæстæ зарæгимæ базонгæ сты радиомæхъусджытæ, заргæ та йæ акодта, раздæр — музыкалон театры актрисæ Гæлуаты Азæ, уый фæстæ та — радиойы оркестры музыкант Цырыхаты Мурат. Кæд нæ рæдийын, уæд уый уыди мæ фыццаг зарæг, æмæ йыл баззад, газеты цы сæргондимæ мыхуыргонд æрцыд, уыцы ном — «Майы зарæг».

«Гагкайты Алиханы зарæджы» фæстæ мæм фæзынд зарæджы тексттæ фыссынмæ тырнындзинад, стæй композитортимæ дæр мæ бастдзинæдтæ фидардæр кодтой. Цалдæр хатты мæм хатджытæ дæр фæци, зарæджы текст-ма мын ныффысс, кæнæ та цæттæ музыкæйæн ныхæстæ æрхъуыды кæн, зæгъгæ. Кæмдæрты мын нæ бантыст сæ курдиæттæ сæххæст кæнын, кæмдæрты та — бантыст. Зæгъæм, ныртæккæ куыд хъуыды кæнын, ахæм зонд мæм раздæр куы уыдаид, уæд мæ кæцыфæнды куыст дæр ныууагътаин æмæ зарæг ныффыссыныл бацархайдтаин, уымæн æмæ зарæг куы фæрæстмæ уа, уæд, чи зоны, бирæ фылдæр тыхтæ æмæ рæстæг кæуыл бахардз кæнай, уыцы чиныгæй дæлдæр ма ’рлæууа, цæргæ та бирæ фылдæр фæкæна. Алиханы номыл Цорионты Резванимæ зарæг куы скодтам, ууыл дыууиссæдз азы бæрц цæуы æмæ адæмæй нæма ферох, стæй сæ, чи зоны, тагъд ма ферох уа, уымæн æмæ йын композитор цы мелоди æрхъуыды кодта, уый адæмон музыкæмæ хæстæг у, зæрдæ агайы, зæрдæ цы агайы, уый та зæрдæйы баззайы.

Раздæр куыд загътон, афтæ ацы зарæг фыст æрцыди, Фыдыбæстæйы Стыр хæсты советон адæм немыцаг фашизмыл куы фæуæлахиз сты, ууыл ссæдз азы куы сæххæст, уæд хъæдгæройнаг лæппу Гагкайты Алиханæн йе сгуыхтдзинæдты тыххæй Советон Цæдисы Хъæбатыры ном кæй раттой, уый кадæн.

Зарæг ирон адæммæ бæрзонд бынаты æвæрд уыд. Æрмæст алы зарæг нæ. Уыдис худинаджы зарджытæ дæр, æмæ ныхас уыдоныл нæ цæуы. Хъæбатырдзинад-иу чи равдыста, йæ адæмы-иу зын уавæрæй чи фервæзын кодта, æнæ раны ранæй-иу дон чи рауагъта, уымæн тæккæ стырдæр хæрзиуæгыл нымад уыд нуазæн. Адæмы сæрвæлтау-иу йæ цард нывондæн чи ’рхаста, йæ кад æмæ намыс хъахъхъæнгæйæ-иу мæлæтæй нæ тæрсгæйæ мæлæт чи ссардта, ууыл та-иу кодтой зарджытæ. Ахæм зарджытæ, бирæ мулк кæмæ уыд, уыдонæй никуы никæуыл счындæуыд, уымæн æмæ адæм зарджытæ кæнгæйæ рæдигæ нæ кодтой.

Æз бирæ зарджытæ нæ ныффыстон, иу-дæс æмæ ссæдзмæ ’ввахсæй фылдæр не сты. Уæвгæ, уыдон дæр гыццыл рахонæн нæй. Фæлæ нымæц хæрзхъæддзинадыл дзурæг нæу. Уыдонæй иу-дыууæ куы баззайа мæ фæстæ, уæддæр фаг у, фæлæ ма Гагкайты Алиханы зарæджы тыххæй цалдæр ныхасы.

⇐ Предыдущая 44 45 46 47 484950 51 52 53 Следующая ⇒