ФЫЦЦАГ ХАЙ 35 страница

Цæмæдæр гæсгæ фæныхкъуырд дæн. Цыма дыууæйæ бацæуын хуыздæр уыдаид, афтæ мæм каст. Мæ уавæр мын фембæрста, цы! — зæрдæтæ æвæрынмæ мын фæци:

— Мæ коммæ бакæс, нæ фæрæдидзынæ. Цалынмæ йæм никуыдæм фæдзырдтой, уæдмæ бацу, æз, цæмæй йемæ фембæлай, уымæн дын феххуыс кæндзынæн.

Чысыл куы фæныфсджындæр дæн æмæ йæ ныхасыл дыууæ куынæуал загътон, уæд мæ йемæ рахуыдта. Михалков кæм бадт, уыцы уæладзыгмæ схызтыстæм. Йæ кусæн уатмæ бацæуæны цы сылгоймаг бадт, уымæн цыдæртæ адзырдта. Уый сæрдары кусæн уаты фæмидæг æмæ чысыл фæстæдæр фæзынд. Йæ фæстæ дуар гомæй фæуагъта æмæ мын къухæй ацамыдта, табуафси, бахиз, зæгъгæ.

Сергей бадти дæргъæй-дæргъмæ стъолы уæлхъус. Бадгæйæ дæр, æвæццæгæн, мæнæй бирæ ныллæгдæр нæ уыд, фæлæ куы сыстад, мæ къух мын куы райста æмæ иу уысм лæугæйæ куы афæстиат, уæд ын цæмæй йæ цæсгом федтаин, уый тыххæй мæ хæрдмæ кæсын бахъуыд. Æмæ, дам, фыссæг йæ уацмысты йæхи фæлгонц нæ равдисы! Æцæг фыссæг йæхи цыфæнды арф куы бамбæхса, уæддæр ын йæ фыстыты æнæразынгæ нæ вæййы. Уым æрмæст йæ удыхъæд кæй нæ равдисы, фæлæ ма йе ’ддаг бакаст дæр, уымæн хорз æвдисæн у Михалков. Цымæ Сергей йæхæдæг ахæм бæрзонд куы нæ уыдаид, уæд «Дядя Степа» ныффыссын йæ зæрды ’рæфтыдаид?

Ракодтон та уымæн дæр мæ хабæрттæ. Уый мæм лæмбынæг фæхъуыста, стæй дзæнгæрæджы цæппæр нылхъывта æмæ æрдæбоны сылгоймаг къæсæрыл куы алæууыд, уæд ын загъта:

— Ладонщиков æмæ-ма Доризомæ фæдзур.

Ладонщиков цыма йе уæны каст — ардæм куы цыдтæн, уæд ма мын афтæ дæр загъта: «Æз куы хъæуон, уæд мæн дæр бацагурдзæн». Æмæ йæ бацагуырдта. Стæй канд Ладонщиковы нæ, фæлæ Доризойы дæр. Доризойы кой та куыннæ фехъуыстон! Æппындæр дзы чи ницы бакаст, уый йын йæ зарджытæ уæддæр зыдта. Зыдтон сæ æз дæр. Зарыдысты сæ киноты, радио æмæ телеуынынадæй. Доризо дæр фысджыты Цæдисы кæй кусы, уый, Михалковы кусæн уатмæ куы ’рбацæйцыдтæн, уæд базыдтон: тыргъты иу дуарыл йæ мыггаг фыст уыд.

Цыма дыууæйæ дæр, Михалков сæм кæд фæдзурдзæн, уымæ æнхъæлмæ кастысты, уый хуызæн уайтагъд кæрæдзийы фæдыл æрбахызтысты. Михалков мæ фыццаг Доризоимæ базонгæ кодта. Ладонщиковæн мæ мыггаг куы загъта, уæд æй уый дарддæр дзурын нал бауагъта, æз, дам, Дзасохы-фырты хорз зонын. Уыцы ныхæстæ мыл кæцæйдæр хур æрбакæсын кодтой. Ноджы ма афтæ дæр куы загъта, йæхи нæ, фæлæ ма йын йе сфæлдыстад дæр зонын, зæгъгæ, уæд фæныфсджындæр дæн æмæ сын бæлвырд хабæрттæ радзырдтон. Нæ фысджыты Цæдисы цы уавæр сæвзæрд, уый сын мæн амонын нæ хъуыди. Дыууæ хатты нæм Мæскуыйæ иргъæвджытæ æрвитын бахъуыд. Раздæр нæм Людмилæ Татьяничева ссыди, уый фæстæ та Георгий Ладонщиков, фæлæ уыдоны ацыды фæстæ дæр уавæр нæ фæхуыздæр. Дзырд куы фæдæн, уæд Михалков йе ’мкусджыты бафарста:

— Цы уынаффæ уæм ис?

Дзуапдæттæг ын куы нæ фæци, уæд, цыма йæхиимæ уынаффæ кодта, уый хуызæн ныллæгдæр хъæлæсæй загъта:

— Уæд та йе ’ннæ чиныджы рацыдмæ банхъæлмæ кæсиккам?

Уыцы ныхæстæм мæ зæрдыл æрбалæууыд, цыдæриддæр мын чингуытæ рацыд, уыдон мемæ кæй æрбахастон. Михалковы хъуыдыимæ куы сразы уой, уымæй фæтарстæн, фæлæ мæ амондæн, цалынмæ мæ чингуытæ истон, уæдмæ дзы ничи ницы сдзырдта. Чингуытæ куы ауыдтой, уæд сæм кæсыныл фесты, уæлайдæр Мæскуыйы уырыссагау чи рацыд, уыдонмæ. Михалков тæлмацгæнджыты нæмттæ æмæ мыггæгтæ хъæрæй дзурынмæ фæци: Вероникæ Тушнова, Александр Николаев, Лев Озеров... Кæронмæ сæ нымад нæма фæци, афтæмæй, цыма, бирæ кæуыл фæхъуыды кодта, ахæм хынцинагæн цыбыр фæндагыл раст дзуапп ссардта, афтæ, йæ ныхмæ æрлæууæн кæмæн нæй, ахæм хъæлæсыуагæй загъта:

— Давайте Дзасохова здесь будем принимать, давайте исправим ошибку местной организации, давайте, это престижно и для нас!

Ам æй райсæм, зæгъгæ, куы загъта, нæхи фысджыты Цæдис рæдигæ кæй кæны, уый йæм гуырысхойаг куынæуал каст, стæй ма уыцы рæдыд сраст кæнынмæ кæй хъавынц, уый куы фехъуыстон, уæд мын æхсызгон куыннæ уыдаид! Цыфæнды дзуапмæ дæр æнхъæлмæ кастæн, фæлæ ахæм бæлвырд æмæ уыциу рæстæг бардзырдæнгæс ныхæстæ фехъусдзынæн, уый æнхъæл нæ уыдтæн.

Куы рацыдыстæм, уæд мæ Ладонщиков æрбахъæбыс кодта æмæ мын мæ хъусы æрбадзырдта:

— Нæ дын загътон, иунæгæй бацу, зæгъгæ?! Ныр хъуыддæгтæ дæхицæй аразгæ сты. Дæ гæххæттытæ æрластай?

Уый æнхъæл та чи уыд, æмæ мæ гæххæттыты сæр бахъæудзæн. Æз цы уавæры бахаудтæн, уым дарддæр мæхи куыд дарон, уый базоныны тыххæй æрбацыдтæн æмæ мæм мæ чингуытæ йеддæмæ ницы уыд.

— Уæдæ бавдæл, æмæ, дæ гæххæттытæ, куыд гæнæн ис, афтæ тагъддæр рарвит æмæ дæ æз иннæты разæй фæкæндзынæн.

Мæ зæрдыл, нæхимæ фысджыты Цæдисмæ мæ разæй кæй райстой, уыдонæй иуы ныхæстæ æрлæууыдысты. Стыр уынджы æрцæйцыдыстæм æмæ хъазгæйæ йæ ныхмæ цыдæр куы сдзырдтон, уæд дын афтæ куы бакæнид: «Фысджыты Цæдисмæ цæугæйæ æз дæ фарс куы уыдзынæн, уый куы зоныс, уæд мæ ныхмæ цæмæн дзурыс?» Афтæмæй йæхæдæг Мæскуыйы ист нæма уыди, уым кæй нæма райсынц, уый та фысджыты Цæдисы уæнгыл нымад нæма вæййы. Фæлæ стыр ныхас кæнын йæ туджы кæмæн ис, уый йæ фылдæр хатт, кæм не ’мбæлы, ахæм ран фæзæгъы. Афтæмæй та фыдæлты æмбисонд рохгæнинаг нæу. Стыр ныхас хъæдбыны дæр куы нæ фидауы, уæд ма горæты сæйраг уынджы куыд хъуамæ сфидыдтаид! Не сфидыдта. Фæлæ уый тыххæй чысыл фæстæдæр.

Нæхимæ куы ссыдтæн, уæд мæ гæххæттытæ рамбырд кодтон. Уæвгæ уыйас æмбырдгæнинаг дæр нæ уыдысты: фысджыты Цæдисæй сæ райстон æмæ сæ Мæскуымæ арвыстон. Æрвитгæ сæ бæргæ тагъд акодтон, фæлæ мыл Ладонщиковы писмо дæр тагъд сæмбæлди. Куыд рабæрæг, афтæмæй, цы хъуыди, уыдонæн сæ фылдæр нæ арвыстон: уыцы рæстæджы, «личный листок» кæй хуыдтой, уый, курдиат; цы чингуытæ мын рацыд, уыдоны номхыгъд. Чингуыты дæлрæнхъон тæлмацтæ хъуыди æртыгай экземпляртæ, дыгæйттæ нæ фæлæ, æппæты сæйрагдæр та — рекомендацитæ. Ныффыстой мын сæ Дарчиты Дауыт, Мæрзойты Сергей, Малиты Васо æмæ Хъайтыхъты Геор. Хъайтыхъы-фыртмæ рекомендаци ныффыссыны тыххæй дыккаг хатт барæй æрхатыдтон, кæддæра ма мыл раздæры хуызæн æнувыд у, нæ, уый базоныны тыххæй. Ницæмæй йыл фæгуырысхо дæн. Цæстуарзондæр ныхæстæм æнхъæлмæгæсæн нæ уыд, фæлæ рекомендаци Мæскуымæ нæ арвыстон. Мæхимæ йæ æфснайдæй дарын. Къухфыстæй иу сыф йеддæмæ нæу æмæ йæ мæ зæрды æрхæссын ис: «Рекомендаци. Æз, Хъайтыхъты Геор, 1937 азæй фæстæмæ ССР Цæдисы фысджыты Цæдисы уæнг, мæ билеты номыр 02893, Цæгат Ирыстоны адæмон поэт, Хетæгкаты Къостайы номыл премийы лауреат, куыд нымайын, афтæмæй курдиатджын поэт æмæ прозаик Дзасохты Созырыхъойы фырт Музафер у ССР Цæдисы фысджыты Цæдисы уæнгтæм райсыны аккаг. Ирон чиныгкæсæгæн, стæй уырыссагæн дæр хорз зындгонд сты æмб. Дзасохты М. С. æмдзæвгæтæ æмæ прозаикон уацмысты бирæ æмбырдгæндтæ. Уыдонæн раст аргъ скодтой нæ критикон литературæйы. Сæхимæ æргом здахынц сæ нырыккон тематикæйæ, дунемæ йæ хигъæдон аивадон цæстæнгасæй, йæ лирикон хъæбатырты цард хорз кæй зоны æмæ ма ноджы æндæр хорздзинæдтæй. Йе сфæлдыстады æвдисы абоны цард, хицæн кæны йæ лирикондзинадæй, адæймагуарзондзинадæй, революцион, патриотон æмæ сабырдзинадуарзондзинадæй. Дыууæ цардæгас суадоны — лирикæ æмæ сатирæ сты йæ æмдзæвгæтæн тыхдæттæг бындур. Уыциу рæстæг — сты афористон, философон, уæлдайдæр та йæ цыппаррæнхъонтæй бирæтæ. Уыдон рацыдысты центрон мыхуыры дæр. Рауагъта æмдзæвгæтæ, радзырдтæ æмæ повестты аст æмбырдгондæй фылдæр. 25/V-1980 аз. Хъайтыхъты Геор».

Ахæм ныхæстæ былалгъæй загъд кæй не сты, ууыл алчидæр баууæнддзæн. Æууæндын сыл æз дæр. Аргъ сын кæнын æмæ кæндзынæн. Фæлæ, куы зæгъын, ацы рекомендаци Мæскуымæ нал арвыстон.

Ладонщиков мæ цы домдта, уыдон иууылдæр куы сцæттæ сты, уæд сæ Мæскуымæ мæхæдæг аластон. Уыцы аз, уæ фарн бирæ уæд, фæлæ мæ бинойнагимæ нæ фæллад уадзынмæ цыдыстæм Венгримæ, Балатоны цады былгæрон журналисттæн цы дунеон сфæлдыстадон хæдзар уыд, уырдæм. Мæ фæндаг Уæрæсейы Федерацийы фысджыты Цæдисыл акодтон. Ладонщиков мæм æнхъæлмæ каст. Йæ зæрдæ куы ницæмæуал æхсайдта, уæд мын фæндараст загъта, дæ фæстæмæ ’рбаздæхынмæ, дам, дæ хъысмæт лыггонд уыдзæн. Хъуамæ фысджыты Цæдисмæ исæг къамисы уæнгтæ æрæмбырд уыдаиккой дæс боны фæстæ, ома мах нæ тæккæ фæллад уадзгæйæ куы уыдаиккам, уæд. Георгийы телефон дæр райстон, стæй, йæ фарсмæ цы ныллæггомау кæсæнцæстджын зæронд ус бадт — Аннæ Яковы чызг хуынди, фæлæ мæ йæ мыггаг ферох — уый телефон дæр ныффыстон, цæмæй сæм фæсарæнтæй æрбадзырдтаин æмæ, къамис цы уынаффæ рахаста, уый базыдтаин.

Ацыдыстæм, уæдæ цы уыдаид æмæ нæ фæллад уадзын райдыдтам, фæлæ мæн æппындæр, зæгъæн ис, æмæ нæ равдæлд. Уыцы аз, цæмæй рауагъдад «Современник»-ы пъланмæ хаст æрцыдаид, уый тыххæй мæ фæуын хъуыд, «Лехелы сыкъа», зæгъгæ, цы поэмæ фыссын райдыдтон, уый æмæ мæ мæ сæр схъил кæныны бон нæ фæци. Ноджы фæндагыл иу купейы бадт фестæм, Налцыччы республикон газеттæй иуы хуызисæгæй чи куыста, иу ахæм не ’мзæххонимæ æмæ нын масты хос фæци. Цыбыр рæстæгмæ йæхи бынтон ницæйагæй равдыста. Куыддæртæй дзы куы фæхицæн стæм, уæд сæрибардзинад банкъардтам. Уæлдайдæр, Мæскуыйы иумæ кæимæ ахуыр кодтон, уыцы зæрдæхæлар адæймаг Гезе Сабойы куы ссардтон, уæд. Уыцы æнæферохгæнгæ фембæлдтыты бæлвырддзинæдтæ мæ чингуыты фыст æрцыдысты æмæ сыл ам нал дзурдзынæн.

Æрхæццæ, къамис куы æрæмбырд, уыцы бон. Дыккаг райсом телефонæй дзурын райдыдтон, фæлæ мын дзы иу дæр дзуапп нæ ратта. Фæлвæрдтон ма æртыккаг æмæ цыппæрæм бон дæр. Никуы æмæ ницы. Гæнæн нал уыд, æмæ мæ ме ’мгъуыды фæудмæ ’нхъæлмæ кæсын бахъуыд. Куыддæр Мæскуымæ æрбацыдыстæм, афтæ æппæты фыццаг бацархайдтон телефон ссарыныл. Георгий Ладонщиков бынаты нæ разынд æмæ Аннæмæ бадзырдтон. Мæ мыггаг ын куы загътон, уæд, йæ хъæлæс фæхъæлдзæгдæр, афтæмæй загъта:

— Арфæ дын кæнын, фысджыты Цæдисмæ дæ кæй райстой, уый тыххæй!

Куыд ацыд æмбырд, зæгъгæ йæ куы бафарстон, уæд, йæ циндзинад куыд тынгдæр равдиса, ууыл архайгæйæ, йæ дзыхы дзырд нал бадт, æрмæст ма дзырдта:

— Цытæ дзурыс, цытæ дзурыс! — стæй иуцасдæр ницуал сдзурыны фæстæ йæ ныхас дарддæр кодта: — Чидæриддæр радзырдта, уыдон дæ тынг æппæлыдысты. Цыппар æмæ ссæдз уыдысты æмæ дыл иууылдæр æмзæрдæйæ схъæлæс кодтой! Ноджыдæр ма дын иу хатт арфæ кæнын!..

Ладонщиков кæм и, зæгъгæ йæ куы бафарстон, уæд мын афтæ зæгъы, дыууæ сахаты фæстæ, дам, æрбацæудзæн. Мах уыцы рæстæгæй фæпайда кодтам æмæ уазæгуатмæ ацыдыстæм. Нæ хъуыддæгтæй нæ зæрдæ куы ницæмæуал æхсайдта, уæд фысджыты Цæдисмæ рабалц кодтам. Фæндагыл цалдæр дуканимæ бауадыстæм æмæ нæ хæрзгæнджытæн цыдæр зæрдылдарæн лæвæрттæ алхæдтам. Георгийæн æртæ авджы коньяк райстон, йе ’мбæлттимæ, зæгъын, мæ цæрæнбон æмæ мæ фысджыты Цæдисмæ кæй райстой, уый тыххæй фæйнæ баназдзысты, зæгъгæ, стæй ма сæм Фатимæ цыдæр чысыл лæвæрттæ дæр афтыдта. Аннæ дæр æнæрхъуыдыйæ нæ баззад. Уынджы телефонæй ма Ладонщиковмæ иу хатт бадзырдтон æмæ йæ куысты разынди. Бирæ арфæтæ мын куы фæкодта, уæд ын загътон, кæд нæм банхъæлмæ кæсдзынæ, уæд дæм фæцæуæм, зæгъгæ.

Куыд мыл бацин кодта, уый мæ фидарæй баууæндын кодта, мæ циндзинад ын мæнæй къаддæр æхсызгон кæй нæ уыди. О, фæлæ цы зæрдæлхæнæнтимæ бацыдтæн, уыдон раттыныл цалдæр фæлтæрæны акодтон, фæлæ мын дзы ницы рауад. Мæ хызынмæ нывналыныл-иу куы афæлвæрдтон, уæд-иу мын мæ фысым бамбарын кодта, уый чи нæ фидауы, ахæм хъуыддаг у, зæгъгæ. Гæнæн нæ уыд æмæ, цæимæ бацыдтæн, уыимæ фæстæмæ раздæхтæн.

Ахæм тынг фырнымд адæймаг разынд Георгий Афанасы фырт Ладонщиков.

Сылгоймæгтæ æнцондæрæй бамбæрстой кæрæдзийы. Фатимæ мын хабæрттæ куы радзырдта, уæд мын чысыл фенцондæр.

Ныр та, стыр ныхас кæнын кæй нæ фидауы, уый тыххæй цы зæгъынмæ хъавыдтæн, уыцы хъуыды кæронмæ фæуон. Ладонщиков куыд загъта, афтæ бакодта. Æз нæхимæ мæ гæххæттытæ куы райстон, уæд фысджыты Цæдисмæ цыдысты æртæйæ æмæ се ’ппæты хъуыддаг дæр ацыди, стыр ныхас чи загъта, уый дæр семæ, афтæмæй. Гъе, æмæ мын Ладонщиков дæр, уыдоны разæй дæ фæкæндзынæн, зæгъгæ, зæрдæ бавæрдта æмæ йæ ныхас сæххæст кодта.

Нæхимæ куы ссыдтæн, ууыл иуцасдæр рæстæг куы рацыд, уæд фысджыты Цæдисмæ бацæуынмæ йæ гæххæттытæ бацæттæ кодта зындгонд драматург æмæ режиссер Уæрæсейы Федерацийы паддзахадон премийы лауреат Хуыгаты Геор. Иумæйаг æмбырды йын, æз æмæ Камалæн цы ми бакодтой, ахæм ми бакодтой. Цы хъæлæстæ райста, уыдон фаг нæ разындысты, цæмæй йæ фысджыты Цæдисмæ райстаиккой, уымæн. Куыннæ уыдаид зын, йæ ном æппæт Советон Цæдисы дæр кæмæн айхъуыст, нæ егъау бæстæйы дæсгай театртæ сæ сценæты спектакльтæ кæй пьесæтæм гæсгæ æвæрдтой, уыцы фыссæгæн! Зын уыди мæнæн дæр, бирæ пьесæтæ кæй курдиатмæ гæсгæ ратæлмац кодтон, мæ уыцы рагон хæлары ахæм уавæры уынын æмæ йын загътон:

— Бавдæл, æмæ дæ гæххæттытæ Мæскуымæ арвит. Мæн уырны, уым дæ кæй райсдзысты, уый. Кæд дæ фæнды, уæд дын иу рекомендаци æз ныффысдзынæн.

Куыддæриддæр ын загътон, афтæ бакодта æмæ нæ фæрæдыди. Йе ’ртæ рекомендацийæ иу æз кæй ныффыстон, йæ хъуыддаг уый тыххæй фæрæстмæ ис, зæгъгæ, нæ зæгъын, фæлæ мæ къух хорз кæй у, ууыл ма иу хатт кæй баууæндыдтæн, уый мын æхсызгон уыд. Æмæ ма ноджыдæр иу хъуыддаг: афтæ мæм кæсы, цыма мæ размæ бынæттон организацийы сæрты фысджыты Цæдисмæ никуы никæй райстой.

XVIII

Адæймаг куы фæрæдийа æмæ аккаг æфхæрд куы баййафа, уæд уый иу хъуыддаг у, фæлæ куы нæ фæрæдийа æмæ йæ, куыд не ’мбæлы, ахæм «аххосы» азар куы басудза, уæд уый та æндæр хъуыддаг у. Ахæм «æндæр хъуыддаг» мæныл дæр æрцыди.

Цæвиттон, уæд телеуынынад æмæ радиохъусынады комитеты куыстон. Сæрдары хæдивæгæй. Разамынд лæвæрдтон радиойы куыстæн. Иу радиобакаст фонотекæйы фæлæууыд къорд азы. «Æгас цу, Ног аз!», зæгъгæ, афтæ хуынди. Рæстæгæй-рæстæгмæ-иу эфиры райхъуыст. Уый размæ азты йæ кæцыдæр Ног азмæ бацæттæчынд. Бирæ дзы уыд музыкæ, зарджытæ, Ног азмæ чи хуыздæр лæвæрттимæ æрцыд, уыдонæн арфæйы ныхæстимæ. Иу ран дзы райхъуыст партийы Цæгат Ирыстоны обкомы раздæры фыццаг секретарь Хъæбæлоты Билары хъæлæс дæр. Уый дын уæлдæр хицауадмæ бахæццæ, цы! — бæстæ сæ сæрыл систой, уый нæ ныры фыццаг секретарь Владимир Одинцовы ныхмæ арæзт у, зæгъгæ. Ноджы, дам æй кæд ралæвæрдтой? Дзуаппон-æвзарæн конференцийы хæдразмæ, цæмæй Одинцовы цæсты бафтауой, фыццаг секретарæй йæ мауал равзарой... Æмæ цы нæ дзырдтой?! Цытуарзаг зæвæтысдæрджытæ сæ удæй арт цагътой. Аххосджынты куыд карздæр бафхæрой, ууыл дзы чи зæрдиагдæрæй архайдта, уый зын равзарæн уыди. Аххосджын та æппæты фыццаг уыдтæн æз, уымæн æмæ куыст хæддзуйæ ауагътон, — афтæ дзырдта бюройы обкомы æмбырды секретарь Антонинæ Мельникова, æмæ мыл цы нæ мысыдысты!

Мæ хъуыддаг сæ хæрзтæй кæй нæ уыдзæн, уый ма мын цы бамбарын хъуыд. Мæ куыстæй сисыныл мæ нæ бацауæрддзысты, партийæ мæ аппардзысты, иу дзырдæй, зæххæй сисынмæ нал бæздзынæн. Уыцы хъуыды кодтон, æмæ, мæ фарс чи рахæца, дунейыл иу ахæм адæймаг ссарын мæ бон нæ уыд. Æппынфæстаг мæ зæрдыл æрлæууыд хъалмыхъхъаг фыссæг Алексей Балакаев. Уыимæ цалдæр азы размæ Хъырымы фысджыты сфæлдыстадон хæдзар «Коктебель»-ы базонгæ дæн.

Цæвиттон, уыдоны æрцæуыны размæ — Алексей Хъырыммæ æрцыди йæ бинойнаг Цаганимæ — æз цардтæн, дыууæ уаты кæм уыд, ахæм иумæйаг фатеры хуызæн номыры. Цалдæр боны дзы иунæгæй фæдæн æмæ цинæй мардтæн, иу хъыгдарæг дæр мæ кæй нæ уыди, уый тыххæй. Балакаевтæ куы ’рцыдысты, уæд мæхинымæр бакатай кодтон, кусыны фадат мын нал уыдзæн, зæгъгæ, фæлæ фæрæдыдтæн.

Фæстæдæр куыд базыдтон, афтæмæй мæ ног сыхæгтæ Хуыцауы сконд адæм разындысты. Уыдон мæн нæ хъыгдардтой, æз — уыдоны. Тæрсгæ та уыдон мæнæй къаддæр нæ, фæлæ тынгдæр кодтой. Исты хъæргæнаг æмæ, дам, нозтæмхиц куы разынай, уымæй не уæнджы мигъ бадти.

Алексеимæ хæстæгдæр куы базонгæ дæн — ахæм фадæттæ та мын къорд хатты фæцис: сфæлдыстадон хæдзæртты ма фембæлдтытæ кодтам — уæд базыдтон, царды гуыргъахъхъ фæндæгтыл кæй фæцыди, фæлæ бирæ хъизæмæрттæн фæтасын кæй нæ бакуымдта. Цæмæй уæм мæ ныхæсты рæстдзинад тынгдæр бахъара, уый тыххæй уын, цы писмотæ мæм æрвыста, уыдонæй иуæй чысыл скъуыддзаг æрхæсдзынæн: «Ныртæккæ дæн Переделкинойы. Мæ фæллад уадздзынæн æмæ кусдзынæн — ивгъуыд аз мын тынг зын аз уыд, бирæ хъизæмæрттæ бавзæрстон. Кугультинов æмæ мыл йе ’мхъузæттæ сфарс сты. Хъавыдысты мæ партийæ аппарынмæ (растдæр зæгъгæйæ — аппæрстой мæ), фæлæ СЦКП-йы горком æмæ обком мæ фарс рахæцыдысты. Æнæраст æмæ æнæхатыр хъуыддаг æруадзын нæ бауагътой. Давиды зæрды мæ уыд, куыд мæм æртхъирæн кодта, афтæ авд азы ахæстоны сбадын кæнын, фæлæ йын уымæй дæр ницы рауад.

Партийы обком, иуæй, мæ фарс рахæцыд, иннæмæй та, йæ бюройы ацы аз 27 январы дыккаг хатт уынаффæ рахаста мæ райгуырды 60 азы бонмæ мæ уацмысты æмбырдгонды æртæтомон нæ мадæлон æвзагыл (76 мыхуырон сыфы) мыхуыры рауадзыны тыххæй. Ахæм хабæрттæ, æфсымæр».

Алексей йæ адæмимæ хаст уыди Сыбырмæ. Хæрз æрыгонæй куыста алы рæтты. Уыди моторист, хынцæг, хуызисæг, æфсæнвæндаджы хуымæтæджы кусæг, станцæйы клубы нывгæнæг. Цыппæрдæс азы йеддæмæ йыл нæ цыд, йæ райгуырæн Хъалмыхъхъы зæххæй йæ куы сыстын кодтой æмæ йæ рагон сыбираг хъæу Чернореченскоемæ куы ахастой, уæд. Хъысмæты æгъатыр фæндæгтыл фæцæуыны фæстæ сыздæхт йæ райгуырæн бæстæмæ. Æрлæууыд сфæлдыстадон фæндагыл æмæ уæхскуæзæй куыста, фæллад цы у, уый нæ зыдта. Æз мæхи цæстытæй федтон — мæ царды мидæг фыццаг хатт — фысгæйæ рахиз къухы кæстæр æнгуылдз стъолыл хафгæйæ куыд скъуызыр, уый. Ахæм фæд ныууагъта Алексейы æнгуылдзыл фыссыны куыст. Балакаев ныффыста дæсгай повесттæ æмæ романтæ, æмдзæвгæтæ æмæ поэмæты бирæ чингуытæ, драмон уацмыстæ. Хъалмыхъхъаг литературæйы рæзты йе сгуыхтдзинæдты тыххæй йын лæвæрд æрцыд Хъалмыхъхъы адæмон фыссæджы æмæ Уæрæсейы Федерацийы культурæйы сгуыхт кусæджы ном, сси Хъалмыхъхъы республикæйы О.И. Городовиковы номыл паддзахадон премийы лауреат. Бирæ хъизæмæрттæ бавзарыны фæстæ уыйбæрц сфæлдыстадон æнтыстдзинæдтæ кæй къухы бафтыд, уымæ та ногæй фыдгултæ сæ гæрзтæ рабастой æмæ йæ цæрын æмæ кусын нал уагътой. Уый мын мæ уавæр кæй бамбардзæн æмæ, йæ бон куы уа, уæд мын кæй баххуыс кæндзæн, ууыл мæ зæрдæ дардтон æмæ сфæнд кодтон мæ хабæрттæ йын радзурын. Ноджы ма мæ зæрдæ цæуыл дардтон: Одинцов Хъалмыхъхъы республикæйы дæр куыста æмæ кæрæдзийы ма зыдтаиккой, уымæн уæвæн нæ уыд. Мæ хабæрттæ мын мæ писмойæ куы базыдта, уæд мын мæ уавæр æгæр дæр ма бамбæрста. Дзæгъæлы нæ фæзæгъынц: «Йæ мад кæмæн амард, дæ мады мард уымæн радзур». Йæхæдæг фаг хъыцъыдæттæ чи банызта, цæрæнбонты йæ фæндаг цæлхдуртæй йе дзаг кæмæн уыд æмæ сæ иуварс æппарынæй чи никуы фæтарст, уый мæ куыннæ хъуамæ бамбæрстаид æмæ мæм йе уæхск куыннæ фæбыцæу кодтаид! Куыннæ мæм æрбадардтаид йæ къух æмæ мын куыннæ баххуыс кодтаид, йæ бон цæмæй уыд, уымæй!

⇐ Предыдущая 43 44 45 46 474849 50 51 52 Следующая ⇒