ВОКАЛДЫҚ ЭСТРАДАЛЫҚ ОРЫНДАУШЫЛЫҚТЫҢ ТЕОРЕТИКАЛЫҚ-ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1 ВОКАЛДЫҚ ЭСТРАДАЛЫҚ ОРЫНДАУШЫЛЫҚТЫҢ ТЕОРЕТИКАЛЫҚ-ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1 Эстрадалық музыкалық өнердің мәні мен мазмұндық сипаттамасы

Миллиондаған тыңдаушылар мен көрермендерге үлкен әсер ететін музыкалық эстрада өнері әлемдік мәдениеттің көркемдік кеңістігінде маңызды рөл атқарады. Ол сана және өзін - өзі тану процесін, қоршаған болмысты сезімдік - эмоционалдық игеруді, өмірлік мінез-құлықтық түсінуді, көзқарастарды, адамның қалауларын, қондырғылар жүйесін, тұлғаның рефлексивті өзін-өзі реттеу процесін қамтитын ерекше нысан болып табылады. Эстраданың музыкалық өнерінде орындаушы қазіргі композитордың көркемдік идеяларын көрсетіп, қазіргі заман идеясына сәйкес, іс жүзінде "уақыт қарсылығын" еңсеріп, сол арқылы осы үдерісті басқара отырып, жаңа мағыналарды қалыптастырады.

Орындаушылық өнер феномені ретінде музыкалық эстраданың мәні мен мазмұндық сипаттамасын түсіну үшін ең алдымен "өнер", "эстрада", "музыкалық эстрада" ұғымдарын ашу қажет. Өнер, Л. С. Выготскийдің айтуынша, жеке тұлғаның шығармашылық дамуын қамтамасыз ететін, оның шығармаларында бірлік пен тұтастықты бейнелеп, тәжірибенің таратушысы бола алатын, сезімнің қоғамдық техникасы болып табылады [2]. А. А. Леонтьевтің айтуы бойынша "өнер – бұл көркем шығарма және өнер өнімі немесе оның техникасы емес, біз оның психологиялық кілтін білмесек, оны оған тіреумен жүзеге асыруға үйретпесек –– өнермен қарым-қатынас жасаудың ерекше іс-әрекетін жүзеге асыруды білмесек, ол жансыз қалуы мүмкін. Өнер басқа өнер түрлерімен сырласу қарым-қатынасы ретінде ғана дами алады» [3, б.13]

Көркем бейнелерді жасаудағы шығармашылық ерекшелігі бар өнер, ең алдымен, өзінің идеологиялық мазмұны бойынша ерекшеленеді. Өнер бейнесі оның пәнінің ерекшеліктерімен, идеологиялық түсінігімен, өмірдің эмоциялық бағалауымен, формасымен, ақпаратымен байланысты. Өнер қоғамның идеологиялық санасында оның дамуының әр түрлі сатыларында пайда болатын жаңа жетістіктер мен жаңалықтарды дамытып қана қоймай, сонымен қатар оны дамытады. Зерттеушілер бүкіл адамзаттың көркемдік дамуына үлкен үлес қосқан шығармашылық "ашылулары" арқылы, өз өмірлері суреттерінің ерекше үрдістерін игеріп, сөз өнері, кескіндеме, музыка сияқты қасиеттерін дамытып отырды.

Отандық және шетелдік мәдениеттегі эстрада халықтың қоғамдық өміріндегі ең танымал өнер түрі ретінде маңызды орынға ие. Эстрада ең әлеуметтік қайырымды және ұтқыр өнер түрлерінің бірі болғандықтан, әншілер көбінесе батыс өнеріне талпынып немесе соларға еліктеп келеді бірақ бұл өз келегінде олардың жеке даралығының болмауына алып келеді. "Эстрада" ұғымы қазіргі заманғы "шоу-бизнес" ұғымымен жиі ауыстырылады және іс жүзінде бизнес түрінде жүзеге асады.

«Эстрадалық өнер» ұғымы әлі күнге дейін әлемдік эстетикалық оймен ғылыми тұрғыдан зерттелмеді. Шет елдерде тіпті тұрмыстық, күнделікті сөйлеуде мұндай фраза қолданылмайды. Жиі эстрадалық бастамасы бар өнерді жиі – «мюзик-холл», «варьете» немесе «бурлеск» деп атайды, олар бір жағдайларда өнер түрлері ретінде, ал келесі бір жағдайларда жанр ретінде ұсынылады. XX жүзжылдықтың басында Ресейде кіші формадағы әр түрлі театрлар ашылды, және осыған орай ашық алаңдарда ойын – сауық концерттік қойылымдар қойылып ары қарай эстрада ұғымы қолданыла бастады. Бұл – "помост", термині баспасөзде сол кезде жалпы қабылданған мағынада ғана емес, актерлер, жазушылар, ақындар – барлықтарын қоса алғанда музыкаға арналған дәуірлеуді білдіреді. Эстрадалық өнерді дамыту барысында "эстрада" терминінің мазмұны өзгере бастады. Осылайша, эстраданың кеңестік энциклопедиялық сөздігінің үшінші басылымында шығармашылық қызметтің тарихи қалыптасқан, тұрақты нысаны ретінде "өнер түрі" деп аталды [4].

«Эстетика» бойынша жаңа сөздіктерде «эстрада» немесе «эстрадалық өнер», көркем әдеби оқулықтарды, әнді, биді, вокал, цирктік қойылымдарды және әр түрлі жанрларды қосатын шағын ұжымдық өнер ретінде анықталады. Осыған қатысты Клитин С.С., «эстрадалық өнер – бұл уақытша және кеңістіктік өнердің барлық түрлерінің ерекше жанрларының конгломераты (әр текті заттардың, құбылыстардың қосылуы) деп есептейді [5]». Сондай – ақ, эстрада ұғымы өнердің негізгі қасиеттерін біріктіреді.

Эстраданың жанрларының алуан түрлілігіне байланысты оны негізгі үш топқа бөлуге болады:

- Концерттік эстрада бұл барлық өнер түрін біріктіретін бөлігі;

- Театр эстрадасы бұл кіші немесе үлкен формаларда көрсетілетін бөлігі;

- Мерекелік эстрада қазіргі заманда әр түрлі мерекелерде ашық алаңдарда, кафеде, мейрамханада өнер көрсетумен түсіндіріледі.

Сонымен, эстрада бір мезгілде, өнердің түрі де, жанры да болып табылуы мүмкін және ең жеңіл қабылданатыны жанрлық деңгей, онда өнердің барлық түрі – сөйлеу, вокал және хореография сияқты элементтерді табуға болады. «Танымал эстрадалық ән» және «поп ән» ұғымдарының арасында айырмашылық бар, «танымал эстрадалық ән» ұғымы белгілі бір мерзім кезеңінде кең тараған, барынша табысты пайдаланылатын түрі. «Поп ән» ұғымы кең бұқараға қызмет көрсету үшін жаппа тұтыну нысаны бола отырып, коммерциялық сипаттағы эстрадалық әндегі құбылыстарды білдіреді.

«Эстрада» ұғымының мәнін жалпы талдау оның келесідей ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік береді:

- Эстрада - жаппай тұтыну мақсатында өнер үшін өзіндік сүзгі. Ол әлеуметтік мобильді болып келеді және халықтың талғамына жауап бере алады;

- Эстраданың концерттік түрлері – бұл эстраданың шығармашылық бөлігі, бұған көбінесе ойын сауықтар жатады және ол жанрлық деңгейде сөйлеу, вокалдық, хореографиялық және т.б. өзіне қосады.

- Эстрадалық өнер өзінің алуан түрлілігімен, көркем мәтінімен және өрнек құралдарымен ерекшеленетін өнердің түрі болып табылады.

Қазіргі кезде ән эстрадасы синтектикалық бағытта қалып отыр және ол өз кезегінде көркем шығармашылықтың бірнеше түрлерін біріктіреді: ән, театр, хореография, бейнелеу өнері және т.б. Бұдан басқа келесідей өнер синтезінің түрлерін біріктіреді:

- Бейнелі мәнерлі етіп көрсету үшін синтездің әр түрлерін біріктіру;

- Көркем шығармашылықтың ерекше түрі ретінде өнердің өзара әрекеттесуі, мұның элементтерінің көмегімен мәдени салада, орындаушылықта жаңа құбылыстар пайда болады.

XX ғасырдың басынан бастап ән өнерін, шығармашылық түрлерін құрайтын шеңбердің кеңеюі «эстрадалық өнер» және «эстраданың әндік өнері» ұғымдарын бөлу орын ала бастады және ол синкретизм бағытындағы өнер түрінің лоноға қайтарылуы салдарынан жыл сайын өзекті болып келеді. Егер XX ғасырдың басында ән эстрадасы мен оның шығармашылық компоненттерінің (эстрадалық музыканың түрлі жанрлары, көркем сөз, конферанс, акробатика, шығармашылықтың өздігінен қызмет ету түрлері және т. б.) арасына шекараларды оңай өткізуге болатын болса, ал қазір ол мүмкін емес, әндік эстрада уақытша – кеңістіктік синтез түрі ретінде өнердің синтетикалық типіне айналып отырған жайы бар.

Қазіргі заманғы эстрадалық ән саласындағы мамандардың кәсіби шеберлігін қалыптастыруға ән – орындаушылық ғылымда нақты тәсілдер бар ма және олардың даму ерекшеліктері қандай? Осы сұраққа қатысты зерттеулерде мұндай тәсілдердің әлі де жетілдірілмегенін бірақ кейбір әрекеттердің болуы айтылады. Мәселен, (О.Ф. Оленин) [6], болашақ орындаушылардың осы жанрды эстетикалық бағалауға дайындығы тұрғысынан қарастырады, (Л. Б. Переверзев) [7], жеткіншектерді эстетикалық тәрбиелеудегі ән эстрадасынының рөлі тұрғысынан қарастырады. Бұл мәселеге зерттеу жағынан ең жақын келген Ю. В. Степняк [8], ол музыканттың орындауына эстрадалық – джаз компонентін негізге алған, сонымен қатар, Г.М. Цыпин [9], тұрмыстың кейбір құбылыстарын жалпылауға ұмтылған. Алайда, ән эстрада саласы әлі де белсенді зерттеу тәжірибесінен тыс қалып отыр. Бірақ та, «жеңіл» әннің жастардың басым бөлігіне әсер ету күшіне сүйене отырып, эстраданың әндік өнерінің мәнерлі мүмкіндіктерін зерттеу перспективалары ашыла түседі, ол эстетикалық әсердің және көркем бейнелеудің бірлігінде көпшілікке әсер ету сипатын көрсетеді.

Демек, эстрадалық ән жеке тұлғаны байытудың көзі ғана емес, сонымен қатар орындаушыға осы негізде өзінің жеке құндылықтар жүйесін құруға көмектесіп, адами қарым – қатынастарға сәйкес келетін эталонға айналады. «Ән» эстрадасы, мазмұн, стиль, жанрлық құрамы, әлеуметтік қызметтері сияқты параметрлерді өзіне қосады [10, 39 б].

Эстрадалық орындаушыны қажетті құралдар кешенімен «қаруландыру», оған өзінің көркем әлемі үшін «инструментарий» ұсыну, ерекше өмір салты ретінде ән орындаушылық туралы түсініктеме беру – қазіргі заманғы әртісті дайындауды негізгі міндеті.

Эстраданың әндік өнерінің негізінде орындаушының даралығына тән келесі қағидаттар болуы тиіс:

- Музыканттың көркемдік және техникалық дамуының бірлігі қағидаты.Әндік – орындаушылық процесте - техникалық және көркемдік сияқты екі бірыңғай тарап маңызды орын алады. Бірінші тарап, ойын тәсілдерінен виртуоздық тәсілдерге дейінгі барлық орындаушылық құралдарды меңгеруді білдіреді, ал екіншісі – дыбысты мазмұнмен, рухпен, эмоционалдық мағынамен толтырады. Бұл ерекшелікті белгілі музыкант Т. Докшицер атап көрсетті: «әнді техникалық тәсілдерді меңгермей тұрып жасау мүмкін емес». Сондай ақ, дыбыстың сапалы, мазмұнды жағынан ғана техниканы дамытумен айналысу мүмкін емес [11]. Техника көркем бейнелер арқылы өседі және көркемдік бейне техника құралдарымен, мүмкіндіктері арқылы құрылады. Техника ғана көркем ойға байланысты емес, сонымен қатар ой техниканың әсері арқылы белгілі бір дәрежеде қалыптасатынын мойындау қажет.

Техниканың дамуына үлкен мән бере отырып, онсыз көркемдік ойдың нақты жүзеге асырылуы мүмкін еместігін ескеру қажет, орындаушының техникалық даму міндеттері көркемдік мақсаттарға толық бағынуы тиіс, өйткені техникалық тәсілдердің қажеттілігі олармен жұмыс істеу тәсілдерін енгізе отырып анықталады. Бұл ретте музыкалық есту техниканы және оны бейнелі ойлауға, шығармашылық қиялға, көркемдік талғамға жетудің жетілдірілуін басқарады. Көркем және техникалық бірлік принципі музыкалық эстраданың көркемдік және әртістің идеясының техникалық дамуының үйлесімін білдіреді. Осы қағидатты іске асыру орындалатын шығармалардың мәніне терең ену дағдыларын, шығармашылық әлеуетін біртіндеп меңгеруге, тыңдаушыларға олардың идеялары мен бейнелерін ашуға және жеткізуге мүмкіндік береді. (В. В. Медушевский және т. б.) [12].

- Эстрадалық әндік өнердегі эмоционалдық және саналы бірлік қағидаты.Осы қағидатты жүзеге асыру ғылыми білімнің әртүрлі салаларында, соның ішінде философия, психология, физиология, мәдениеттану, музыка тану, педагогика, эстетика салаларында айқын байқалады. «Өнер – ақиқаттың немесе ақыл ой-өрісінің тікелей жетілуі», - деп атап өтті В. Г. Белинский. Ол бірлік, тұтастық, ақыл-ойдың сезіммен бірігуіның органикалылығын: сезім бейсаналық ақыл, ал ақыл-ой саналы сезім деп бекітті [13, 126 б]. Ән өнеріндегі эмоционалдық және саналы эстраданың бірлік қағидатын тек екі қосындыларды тану процесі ғана емес, музыкалық шындықты көркемдік өзгертудің жалпы жақтарының диалектикалық бірлігі ретінде қарастыру керек. Бұл өзара әрекеттестіктің негізінде бейнелі және логикалық ойлаудың үйлесімі, эмоциялық және сезімтал тәжірибе, оны белсенді, өнімді қызметке ынталандыратын, «тығыз ынтымақтастықтың болуы, логика мен көркем интуицияның өзара кірігуі, ақыл жұмысы және эмоциялық-боялған музыкалық әсерлер» жатыр [14].

«Эмоция» және «сана» категорияларының арақатынасы мәселесін қарастыра отырып, анықтайтынымыз: дыбыстың әр сәті мағынаға ие бола отырып, музыкалық интонацияларда көркем бейненің эмоциялық және саналы тұстарын табады. Егер «интонацияланатын мән-мағына» (Б. В. Асафьев) өнер ретінде қарастырылмаса, ән өнері мағынасының түсінігі жоқ деп айтуға болады [15, 163 б].

        Демек, ән өнері эстрадасында, эмоциялар келіп кетуші элементтер, бейненің жасалуын сүймелдейтін факторлар емес, оның мағынасының керекті бөлігі болып табылады. Сонымен, «ой - сезім арқылы көрінеді, ал сезім ой арқылы жүзеге асады». Сол үшін де, эмоционалдық-бейтарап бейнелер болмайды, көркем шығарма адамның интеллектуалды қасиеттерін дамыту мен тәрбиелеуге ықпал ете отырып, адамның жауап беру реакциясын тудырады.

- Эстрадалық музыка өнерінің шеберлігін меңгеруде бірізділік қағидаты.Осы қағиданы басшылыққа ала отырып, репертуарды іріктеуде жеке көркем талғамға, сезімталдыққа және шеберлікке сүйену керек. Бұл ретте репертуарды қарапайым фактордан күрделіге, жеңілден қиынға, баяудан жылдамға және т.б., қиындату керек. Орындаушының эмоционалдық жағдайын ұстана отырып, көңіл – күйден сезімге, одан кейін драматургияға бару қажет, өйткені ағзаның жай-күйі эстрада әртісінің акустикалық толыққанды музыкалық ойынының неғұрлым оңтайлы қалыптасуы үшін маңызды болып табылады. Зерттеу үдерісінде музыкалық орындаушылықты жан-жақты зерделеуге бағыттайтын бұл қағида өзінің барлық ішкі және сыртқы байланысындағы құбылыстың тұтас «көрінуін» болжайды, шығармашылық ойды ынталандырады, А. Я. Зисьдің пікірінше, зерттеу тәжірибесінде ғылыми және көркем танымның жан-жақты мүмкіндіктерін ашады [16, 105 б].

- Музыкалық эстрада орындаушысын дайындауға жеке көзқарас принципі.Әрбір орындаушы-музыкант, жалпы, эстрадалық өнер, атап айтқанда, – өзіне тән психикалық, физикалық, ақыл-ой ерекшеліктеріне ие қайталанбас даралықты білдіреді. Бұл қағидаттың ерекшелігі үздіксіз және біркелкі қарқындылықты талап ететін, әрбір жеке тұлға үшін барынша мүмкін болатын тұрақты жетілдіру тетігіне негізделген эстраданың әртісін дайындаудағы тәсілдер мен әдістердің әртүрлілігін қамтамасыз ету. Бұл ерекшелікті А. Г. Рубинштейн: «бір күн ойнамасам – өзім байқаймын, екі күн ойнамасам – достарым байқайды, үш күн ойнамасам - барлық тыңдаушылар байқайды» [17]. Демек, кәсіби музыкант шығармашылық даралықты дамыту мақсатында күн сайын өзінің орындаушылық аппаратын жаттықтыруы тиіс, әйтпесе ол өзінің көркемдік міндеттерін орындау кезінде мінсіз шеберлікке ешқашан қол жеткізе алмайды.

        Эстрадалық ән өнері драмалық өнер сияқты әртістен, оның орындауындағы өмірлік шындықтың қайта түрленуін талап етеді. Атап айтқанда, К. С. Станиславский, А. П. Чехов жайлы: «оның пьесасында өмір сүре отырып, терең салынған басты рухани күре тамыр бойымен сезіну керек» [18]. Сондай-ақ, музыкалық эстраданың орындаушысы тыңдаушылардың алдында оның мазмұны мен көркем бейнелерін шынайы ашу үшін өзі орындайтын шығармада өмір сүруі керек. Бұл ретте, дүниетаным мен музыкалық эстрада өзара тығыз байланысты: эстрадалық өнер оның барлық түрлерінде дүниетанымдық мазмұнды тасымалдаушы болып табылады, ал дүниетаным қоғамдық, сондай-ақ нақты тұлғалық өнер туындыларының ықпалымен белгілі бір дәрежеде қалыптасады.

Осы жағдайды атай отырып, Н. Д. Попович үш факторды бөліп көрсетеді:

- өнер және дүниетаным әлемнің іс жүзінде - рухани игеруінің тәсілдері болып табылады;

- дүниетаным да, өнер де адам мен әлемге әмбебап құндылық тәсілімен сипатталады;

- өнер және дүниетаным - бұл сондай-ақ барлық қоғамдық-экономикалық формацияларда қызмет ететін рухани-практикалық білім.

        Ән эстрада шығармасының дүниетанымдық мазмұны әртістің ішкі әлеміне эмоциялық сүзгі арқылы енеді. Өнер туындысынан эстрадалық әнді орындаушының дүниетанымына дейінгі жол жеке тұлғаның психологиясы арқылы өтеді және оның эмоциялық әлемінен өте алмайды сондай-ақ, маманның дүниетанымына өнердің әсер ету күші маңызды болып табылады. Шығармаларды қабылдау оның мазмұнын эмоциялық бағалаумен қатар жүреді, бұл білімді сенімге айналдырудың алғышарты болып табылады. Ән шығармасы әртістің ішкі әлеміне бүкіл болмыстың барлық сатыларында, сананың, қайта шығару және қабылдау сатыларында дүниетанымдық мазмұнымен бірге енеді.

А. Н. Сохордың «музыкалық шығарманың мазмұнында композитордың дүниетанымын, оның өмірі мен өнерге деген көзқарасын, оның эстетикалық, музыкалық талғамдарын және идеологияның, психологияның, сол немесе басқа қоғамдық топтың бағалау жүйесінің жеке көрінісі ретінде әрекет ететін бағдарларын жүзеге асырады. Дүниетаным мен музыкалық эстрада бір-бірін өзара детерминациялайды: дүниетаным өнер шығармаларында ашылады, ал өнер өзінің эмоционалдық шындығына байланысты дүниетанымның қалыптасуына күшті әсер етеді» деп атап өткен ойы өте дұрыс [19].

        Эстраданың ән өнері құндылығының мәселелерін теориялық түсіну өнердің функционалдық мүмкіндіктерін яғни орындаушының рухани саласының қуатты құралын талдаусыз мүмкін емес сияқты. Мұндай талдауға ән эстрада туындыларының жеке тұлғасына көп функционалды әсер ету туралы жалпыэстетикалық қорытындылар негіз болып табылады. Эстраданың ән өнерінің функционалдық зерттеулерін жинақтай отырып, оның қызметтерінің жүйесін келесідей ұсынуға болады:

- «Өзіне өмір туралы белгілі бір білім түрін алып жүрген» ән өнерінің ағартушылық қызметтері тобына гносеологиялық және жүйелі қызметтер кіреді. Біріншісі білімді, мәліметтерді, пайымдауларды, теорияларды және т.б. қамтиды, ал екіншісі – формализацияның әр түрлі дәрежесін көрсетеді.

- Зерттеушілердің көпшілігімен ерекшеленген коммуникативтік қызметтер тобы «орындаушы мен оның аудиториясының қарым-қатынас құралы, ұрпақтар мен халықтар арасындағы қарым-қатынас құралы», «білімді ғана емес, сонымен қатар сезімді беру арнасы», «адамдардың рухани қарым-қатынас құралы» ретінде қарастырылады. Бұл қызметтердің шынайы мәні – ән мәдениетін «қоғамдық игілік» арқылы жасау деп айтуға болады. Оған насихаттау (философиялық, құқықтық, этикалық, діни және т.б. идеяларды тарату қабілеті), әлеуметтік-ұйымдастырушы, үгіт, идеологиялық, суггестивті және т.б. кіреді.

- Қызметтердің келесі тобы гедонистік бағытты біріктіреді, яғни «ол ағартушы және тәрбиелеуші адамдарда эстетикалық рахаттану сезімін қоздыру қабілеті», «ерекше жан өрісі, материалдық субстартпен байланысты емес, тек рухани ерекше рахат», орындаушылар үшін ең жарқын немесе жеке маңызды болып табылатын сезімдерді көрсетеді. А. Н. Сохордың ойынша, гедонистік қызмет жүйе құраушы фактор болып табылады, онсыз қалған «өлі және жансыз», басқа әлеуметтік құбылыстарға қарағанда музыкалық өнердің негізгі ерекшеліктерін атап көрсеткен жөн. Мұндай топқа: аксиологиялық, басқаша құндылықты-бағдарлы, эмоционалдық, эстетикалық, ойын-сауық қызметтері кіреді [20].

- Соңғы қызметтер тобын тәрбиелік бағыт, ол «Адамның рухани әлемін қалыптастыру, оның санасына, сезіміне және еркіне сол немесе басқа да қоғамдық идеалдарға сәйкес ықпал ету» яғни ән өнері қабілетін құрайды [21]. Ән өнерінің тәрбиелік мүмкіндіктері эвристикалық, танымдық, педагогикалық, жасампаз, орнын толтырушы, және т.б. сияқты қызметтерді зерттеушілердің көбісі қарастырған.

        Эстрадалық ән өнерінің ерекшелігі, әртістің кәсіби шеберлікті меңгеруіне, шығармашылық ойды іске асыру жағынан маманның кәсіби-орындаушылық процесінің деңгейіне объективті түрде жақындай білу үшін дамыған интеллектуалды ойлауға ие болу талабы қосылады. Сахналық жағдайы сәтті болған сайын, музыкант тұлғасының интеллектуалды, эмоционалдық және қимыл-қозғалыс жақтары үйлесімді «жұмыс істеп», өзгермелі жағдайда бейімделу жылдам жүзеге асырылады.

        Сонымен, эстраданың музыкалық өнерінің мәні мен мазмұндық сипаттамасына теориялық-әдіснамалық талдау негізгі қорытындыларды тұжырымдауға мүмкіндік берді, соған сәйкес музыкалық эстрада өз дамуының қазіргі кезеңінде құндылықтарды қайта пайымдаумен ерекшеленді, себебі қоғамға таңдаған кәсіби қызметінде өзін-өзі жүзеге асырудың жаңа жолдарын таба білетін мамандар қажет. Орындау шеберлігінің әмбебап көркем үлгісін іздеу әрқашан күрделі жұмыстың нәтижесі болып табылады, өйткені бұл модель Ю. М. Лотманның ескертуі бойынша, «оның пайымдауынан әлдеқайда кең және өміршең, ал ұғыну жақын келу ретінде ғана мүмкін» [22, 89 б].

        Сондықтан бұл түсінің түпкілікті және толық болуы мүмкін емес. Осы жерден эстраданың музыкалық өнері орындаушы - әртістен өнермен қарым-қатынастың нақты уақыт шеңберімен шектелмеуді талап етеді, ал оны өзіне және интеллектіне, ақыл-ойдың конструктивтік күшін, өзінің жеке білім мен мәдениетін сіңіретінін түсінетін, өткен және қазіргі өнердің жеке-мәнді меңгерілуіне алып келетін барлық шығармашылық қызметін қамтып алуды талап етеді.

Зерттеуде орындаушы-маманның сахналық қызметінің тұрақты ядросы: «эмоционалдық, образдық, «көркемдік», ой, «сезімнің балғындығы», шешімдердің бірегейлігі, ішкі динамизм, өзін-өзі ұстау, жариялылық жағдайындағы шығармашылық көңіл-күй, өзіне сенімділік, ойды жүзеге асыру еркіндігі, шара сезімі, мәнерлі, экспрессивті біліктер, вербальды, вербальды емес және импровизациялық дағдылар, әртістік мінез-құлықтың еркіндігін жүзеге асыруға және өз бетінше жұмыс істеуге мүмкіндік беретін, орындаушылық шешімдер мен іс-әрекеттердің ерекшелігі, көрермендер мен тыңдаушылармен және т. б. қарым-қатынас сипаты қарастырылады.

Әрине, қоршаған шындыққа тікелей ден қою қабілетін жоғалтпау, байқай білу, өз өнеріне әсер жинау, ашық жаңа, қызықты, прогрессивті болу маңызды. Атап айтқанда, Е. Ф. Светлановтыңың пікірі орынды: «сіз кейде өзіңіздің көркем санаңызда қалай, қашан, қалай өзгерістер болғанын аңғармай қалуыңыз мүмкін. Сіз жаңа жарықпен бірге жарқыраған сияқты ішіңізде ғана бірдеңе сезінесіз; бірдеңе жасырылғандай, жарқын, күшті өмірлік әсер таппағанша тікелей мақсатқа ұмтыласыз. Менің ойымша, музыканттар өздерінің кәсіби мәселелерін тек кәсіби құралдармен ғана шешуге болады деп ойлайды. Олар өз жұмысында барлық «кедергі» және «алаңдатушы» дегеннен бас тартып, қысқа жолмен жүреді. Бұл қате! Өнерде екі нүкте арасында қысқа сызық әрқашанда бола бермейді» [23].

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 8 9 Следующая ⇒