A. Sözlü Dönem ( ?-8. yy.)

Tü rklerin henü z yazı yı kullanmadı kları dö nemdir. Yani baş langı ç tan 8. yü zyı la kadar olan dö nemdir.

Bu dö nem ü rü nleri tamamen sö zlü dü r ve genellikle ş iir ş eklindedir.

Bazı ü rü nlerin bazı ları gü nü mü ze kadar gelmiş tir.

Genel ö zellikleri:

1. Bu dö neme ait yazı lı eser yok denecek kadar azdı r.

2. Bu dö nemde Tü rkler, gö ç ebeliğ e dayanan gü nlü k hayatları nda ve ö zellikle dü zenledikleri tö renlerde (sı ğ ı r: av tö reni; ş ö len: ziyafetler; yuğ: ö lü m tö reni) bir araya geldiklerinde “ozan”, “kam” veya “baksı ” denilen ş airler “kopuz” denilen saz eş liğ inde “koş uk”lar ve “sagu”lar sö ylerlerdi.

3. Anlatı m sö ze dayanı r.

4. Nazı m biç imi dö rtlü k, vezin hece veznidir.

5. Dö nemine gö re arı bir dili vardı r.

6. Yarı m kafiye kullanı lmı ş tı r.

7. Kahramanlı k, savaş lar, tabiat ve aş k konuları iş lenir.

8. Dil sadedir.

9. Bu dö neme yö nelik elimizdeki en ö nemli ve eski kaynak Kaş garlı Mahmut'un " Divan-ı Lü gat-it Tü rk" adlı eseridir.

Dö nemin ü rü nleri:

1. KOŞ UK: " Sı ğ ı r" denilen sü rek avları sı rası nda sö ylenen ş iirlerdir. Konusu daha ç ok doğ a, aş k, savaş ve yiğ itliktir. Bu tü r daha sonra Halk edebiyatı nda " Koş ma" adı yla anı lmı ş tı r.

2. SAV: Dö nemin ö zlü sö zleridir. Bugü nkü atasö zlerinin ilk biç imi niteliğ indedir

SAGU: " Yuğ " adı verilen ö lü m tö renlerinde, ö len kiş ilerin erdemlerini ve duyulan acı ları dile getiren ş iirlerdir. Bu ş iirlere İ slâ m sonrası halk edebiyatı nda “ağ ı t”, Divan edebiyatı nda “mersiye” denir. Divanu Lû gatit-tü rk’teki Alp Er Tunga sagusu bu tü rü n ö nemli bir ö rneğ idir.
4. Destan

Bü tü n dü nya edebiyatları nı n baş langı ç eserleri olan destanlar, ç eş itli konularda yaradı lı ş hikâ yeleri yanı nda, milletlerin hayatı nda bü yü k yankı lar uyandı rmı ş bir kahramanı n veya tarih olayı nı n millet

muhayyilesinde ortak sembol ve ifadelerle zenginleş tirilmiş uzun manzum hikâ yeleridir.

Tü rk destanları, kâ inatı n, insanı n, kadı nı n ve erkeğ in yaradı lı ş ı; Tü rk milletinin doğ uş u, ç eş itli Tü rk devletlerinin kuruluş geliş me, ç ö kü ş leri, zafer ve yenilgileri gibi konularla beraber pek ç ok sebep aç ı klayı cı efsaneyi de iç inde barı ndı rı r.

Bü tü n dü nya edebiyatları nda olduğ u gibi Tü rk Edebiyatı nı n da ilk ö rnekleri destanlardı r.

Milletlerin toplumu derinden etkileyen, tarihî ö nem arz eden ö nemli olayları nı (doğ al afetler, savaş lar, gö ç, yangı n vb. ) konu edinirler

Manzum hikâ yelerdir.

Destanlarda olağ an ü stü olaylar ve olağ an ü stü ö zellikte kahramanlar vardı r.

Destanlar anonim ve sö zlü edebiyat ü rü nleridir.

Ağ ı zdan ağ ı za dolaş mak suretiyle oluş muş lardı r.

Destanlarda anlatı lan olayları n geç tiğ i yer ve zaman bilinmez.

Kahramanlar lider ve kurtarı cı rolü ndedir.

DESTANLARIN Ö ZELLİ KLERİ

1. Toplumun ortak gö rü ş lerini yansı tması

2. Olağ anü stü ö zellikler taş ı ması

3. Kiş ilerinin seç kin olması (Kral, Han, Hakan... vb. )

4. Milli dilde sö ylenmiş olması

5. Milli nazı m ö lç ü sü yle sö ylenmiş olması

6. Oldukç a uzun olması

7. Konuları bakı mı ndan savaş, deprem, yangı n, mizah, ü nlü kiş ilerin yaş amları ş eklinde sı ralanabilmesi

TÜ RK DESTANLARI

Destanları mı z yazı ya geç irilmedikleri iç in bugü n bunları n ancak konuları nı bilmekteyiz. Bunları da İ ran, Ç in ve Arap kaynakları ndan ö ğ reniyoruz.

A) SAKA DEVRİ DESTANLARI

1) Alp Er Tunga Destanı: Tü rk-İ ran savaş ları nda Alp Er Tunga'nı n yiğ itliklerini ve bu savaş ları anlatı r.

2) Ş u Destanı: İ skender'le Tü rkler arası ndaki savaş ı ve Tü rk hakanı Ş u'nun kahramanlı kları nı anlatı r.

B) HUN DEVRİ DESTANI

Oğ uz Destanı, Hun hü kü mdarı Mete'yi ve onun yaş amı nı anlatı r.

C) GÖ KTÜ RK DEVRİ DESTANLARI

1) Bozkurt Destanı: Gö ktü rklerin diş i bir kurttan tü reyiş ini anlatı r.

2) Ergenekon Destanı: Bir savaş ta yenilen ve Ergenekon'a aç ı lan Tü rklerin orada bir demir dağ ı eritip intikamları nı almaları nı anlatı r.

D) UYGUR DEVRİ DESTANLARI

1) Tü reyiş Destanı: Uygurları n bir erkek kurttan tü reyiş i anlatı lı r.

2) Gö ç Destanı: Uygur Tü rkleri'nin anayurtları ndan gö ç ü nü anlatı r.

NOT: Destanlar oluş umları bakı mı ndan iki grupta incelenebilir.

a) Doğ al Destanlar: Halk arası nda ortaya ç ı kan anon, im ü rü nlerdir. Bunlar genellikle daha sonra bir ş air tarafı ndan derlenip dü zenlenmiş tir. Bu tü re ö rnek olarak ş u destanları sı ralayabiliriz.

İ liada, Odysseia Yunanlı ları n (Homeros)

Kalevala Finlilerin

Nibelungen Almanları n

Ramayana, Mahabarata Hintlilerin

Cid İ spanyolları n

Chanson de Roland Fransı zları n

Gı lgamı ş Sü merlerin

b) Yapma (Suni) Destanlar: Bir olayı n doğ al destana benzetilerek bir ş airce

destanlaş tı rı lması dı r. Yapma destan ö rneğ i olarak ş unları sı ralayabiliriz:

Virgilius Aeneit

Dante İ lahi Komedi

Tasso Kurtarı lmı ş Kudü s

Milton Kaybolmuş (Kaybedilmiş ) Cennet

Firdevsi Ş ehnâ me

B. Yazı lı Dö nem ( 8-11. yy. )

Bu dö nemde Gö ktü rkler ve Uygurlar

tarafı ndan kendi alfabeleriyle eserler verilmiş tir.

Tü rk dilinin tespit edilebilen en eski yazı lı metinleri VII. asrı n sonları na ve VIII. asrı n ilk yarı sı na ait olan dikili taş lar (Yenisey ve Orhun anı tları ) ve Uygur dö nemine ait olan dinî metinlerdir.

Anı tlar arası nda yer alan, Kü ltigin, Bilge Kağ an ve Tonyukuk adı na dikilen Orhun Anı tları, gerek muhtevaları, gerekse mü kemmel dil ve ü slû pları yla Tü rk dilinin, edebiyatı nı n ve tarihinin ş aheserleri arası nda yer almaktadı r. Abidelerin yazarı Yolluğ Tigin’dir.

Yenisey Kitabeler i

Yenisey ı rmağ ı ç evresinde daha ç ok mezar taş ları ndan oluş an bu kitabelerin edebi olarak fazla bir ö nemi yoktur.

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒