Бір тамшы жас 8 страница

Ал мына радио сө зі... Салқ ын ғ ой. «Табиғ аттың бермесін тартып аламыз! » — деп ә кірең деуші еді сонау Совет кезіндегі найсаптар.

Енді «жаң а байлар» — жабайы капиталистер Қ ұ дайдың кү ллі халық қ а арнағ ан несібесін бас - басына жекешелендіріп алып, нә рлі суды сү ліктей сорып жатса, нә рлі су таусылмағ анда қ айтеді?!

Ақ ырзаман боларда су тартылар,

Қ арап тұ рғ ан жігітке қ ыз артылар, — деп еді баяғ ыда бір ақ ын. Сол айтқ аны келді ме?! Ә улие екен ғ ой, жарық тық.

Ә й, ұ қ сайды, ұ қ сайды.

Бір кем дү ние.

Ұ рпақ

Жаманнан жақ сы туады,

адам айтса нанғ ысыз.

Жақ сыдан жаман туады,

бір аяқ асқ а алғ ысыз.

Халық даналығ ы.

Оның аты Сапарқ ұ л еді. Енді оғ ан «шолақ » деген анық тама қ осылды. Ө йткені бұ л ауылда тағ ы бір Сапарқ ұ л бар болатын.

— Ой, Сапарқ ұ л туралы газетке жазыпты, — дейді біреу.

— Қ ай Сапарқ ұ л? — деп сұ рады енді біреуі.

— Шолақ Сапарқ ұ л.

О басында ол шолақ емес еді, ұ лы жаһ ан соғ ысы кезінде, Ленинград тү бінде жаудың снаряды оң қ олын топшысынан жұ лып кетіп, содан бері «Шолақ Сапарқ ұ л» атанды.

Жарық тық жақ сы кісі еді, мү гедекпін деп жатып алмай, аянбай жұ мыс істейтін. Колхоздың қ ойын бағ атын. Майданда ғ ана емес, ең бекте де батыр еді.

Сол Шолақ Сапарқ ұ л бір кү ні мағ ан келіп:

— Інішек, сенің орысшаң бар ғ ой, мағ ан орысшалап арыз жазып бере қ ойшы, — дегені ғ ой.

Сө йтсе, Шолақ Сапарқ ұ л о басында І топтағ ы мү гедек ретінде ақ ша алады екен. Соң ғ ы кезде қ айтадан комиссияғ а салып, сол комиссия оны ІІ топқ а тү сіріп тастапты.

Содан отыра қ алып, сол кездегі СССР Жоғ арғ ы Кең есінің бастығ ы Ворошилов жолдасқ а Шолақ Сапарқ ұ л атынан арыз жазайын.

Тә ң ір жарылқ ағ ыр, сол хат Ворошилов жолдастың қ олына тиіп, І топтағ ы мү гедектігін қ алпына келтірген ғ ой.

Бұ л заманда Ворошилов жолдас та жоқ, Шолақ Сапарқ ұ л да о дү ниеде.

Шолақ тың немересі бар. Қ ұ дай сорлатқ анда, маскү нем. Жә не мен тұ ратын ү йдің іргесінде, кө рші. «Алыстағ ы ағ айыннан жақ ындағ ы кө рші артық » деуші еді. Мынау ондай болмай шық ты. Ө зі ылғ и мас болып алып ү йінде жатады.

Тура менің жазу жазып отырғ ан бө лмемнің тұ сына ә упілдетіп, арсылдатып есектей итін байлап қ ояды. Ол ит кө бінесе аш болады. Есі дұ рыс - ау деген келін кө рінбейді. Ит аз болғ андай, байлаулы есек ішегін тарта ақ ырады. Жемі таусылғ ан тауық тары қ ақ ылық тайды да жү реді.

— Шырағ ым - ау, мал - жаның а қ арасаң шы, мазаны алды ғ ой, — десем:

— Мазаң ды алса, кө шіп кет, — деп дү рсе қ оя береді.

Кө ше салу оң ай ма, қ айда сиясың? Баспадан, шартқ а отырып, азын - аулақ тиын - тебен алып едім, кітабымды бітіре алмай қ иналдым.

Бір кү ні таң қ ұ ланиектене далағ а шық сам, ә упілдек тө бетті жетектеп, ә ң гі есекке мініп алып, ақ киімді кісі кетіп бара жатыр екен, ақ шапанының оң қ ол жақ жең і желбірейді.

— Апыр - ай, мына кісі баяғ ы Шолақ Сапарқ ұ л емес пе? — деп аң - таң қ алып, қ асына жақ ындай бергенім сол еді, ә лгі ақ киімді кісі лезде ғ айып болды.

— Сенің мазаң ды алмасын деп едім, — деген дауыс шық ты. Жан - жағ ыма қ арасам, ешкім жоқ. Кү н жұ ма еді. Ү йдегілерге айтып, шелпек пісіртіп, бір тоқ тыны сойғ ызып, кө ршілерді шақ ырып, қ ұ дайы тамақ бергізіп, мешітке барып ә руақ тарғ а арнап дұ ғ а оқ ытқ ызып, Шолақ Сапарқ ұ лғ а деп бір рә кат намаз оқ ып, кө ң ілім жай тапқ андай болдым.

Бір кем дү ние.

Диоген

Баяғ ыда Диоген есімді атақ ты оқ ымысты, философ кісі ө мір сү ріпті. Бір қ ызығ ы, ол тең із жағ асында бө шкенің ішіне кіріп алып, қ ұ йрығ ын кү нге қ ыздырып жатады екен. Сондай бір кезде оның атағ ына тә нті болғ ан, жарты ә лемді жаулап алғ ан жаһ ангер Александр Македонский — біздің ше Ескендір Зұ лқ арнайын сол Диогенді ә дейі іздеп келіп, сә лем бермекші болыпты.

Сө йтсе, Диоген ә детінше бө шкенің ішінде қ ұ йрығ ын кү нге қ ыздырып жатыр екен. Александр Македонский ө зінің Буцефал деген тұ лпарының ү стінде тұ рып:

— Диоген! Сағ ан сә лем беріп тұ рғ ан Ескендір Зұ лқ арнайын! — депті.

Сонда Диоген бө шкенің ішінде теріс қ арап жатып:

— Ескендір Зұ лқ арнайын болсаң кә йтейін. Кү ннің кө зін кө лең келемей, былай тұ ршы, — деп айтты дейді.

Атағ ы жер жарғ ан Ескендір Зұ лқ арнайын не дерін білмей, абыржып қ алса керек.

Қ ант пен қ ораз

Атақ ты философ Кант Шығ ыс Пруссияда бір кісінің ү йін жалдап, ө зінің даң қ ты ең бектерін жазып жү рген кезі екен.

Бә рі жақ сы - ау, бірақ ә лгі ү йдің айдары қ ып - қ ызыл қ оразы бар екен. Қ ожайыны сияқ ты қ ораз да тиянақ ты. Мекіштерін ренжітпейді. Таң сә ріде, кү н сә скеде, бесін кезінде, намазшамда, не керек, ө зінше тиесілі мерзімінде зор даусымен айқ айлап тұ рады екен.

Бірақ бұ л дауыс философ Канттың мазасын май ішкендей қ ылады. Жазу жазып отырғ анда, яки ө мір туралы терең ойларғ а кеткен кезде ойын бө ле береді ғ ой.

Кант қ ораздың иесіне жалынып:

— Мына бә ленің кө зін қ ұ рт. Мағ ан жұ мыс істеткізбейді, — дейді ғ ой.

Бірақ қ ожайын неміс емес пе:

— Жазығ ы жоқ қ оразды қ алай қ ұ ртамын, — деп кө нбей қ ойыпты.

— Онда не мен тұ рамын, не қ ораз тұ рады, — дейді философ.

— Ө зің біл, — дейді қ ожайын.

Атақ ты философ қ оразғ а бола басқ а жақ қ а кө шіп кетіпті.

Бір кем дү ние.

Біздің ауылдың келіндері

Ү йдің балконы Тә ң іртау жақ қ а қ арайды. Сол балконда келесі ә ң гіменің жайын ойлап, қ арлы шың дарғ а қ арап, қ аперсіз отыр едім... Кө шеде ақ орамалды, қ ызыл кө йлекті бір келіншек ө тіп бара жатып, мағ ан иіліп сә лем салды.

— Рахмет, айналайын, Қ ұ дай тілеуің ді берсін, — дедім. Бейтаныстау екен:

— Кімнің келінісің? — дедім.

— Аллаберген атамның, — деп жарқ ылдап жауап берді.

Мен ойланып отырып қ алдым.

«Қ ай Аллаберген? Бұ л ауылда Аллаберген деген бар ма еді? »

Отырып - отырып, ондай адамды таба алмадым. Кейін білсем, ө зіміздің аталас ағ айын Қ ұ дайберген екен.

Қ азіргі заманның келіндері қ айын ата, қ айын ағ а, қ айын ене, абысын - ажын дегендерді сартылдатып, бадырайтып ө з аттарымен атай беретініне қ ұ лақ ү йреніп кеткен.

Ал мынау тосын жаң алық. Бұ л заманның белсенді қ атындары «гендерлік саясат» деп басың нан асыра дү ң кілдейтін дә уірде... Бұ рынғ ылар еске тү се кеткені...

***

Ауылдың сыртынан шырылдағ ан дауыс естіледі. Қ ұ лақ ты елең еткізеді.

— Ата, ата! — деп айқ айлайды ә лгі дауыс, — Ата, ата!

Сылдыраманың бер жағ ында,

Сарқ ыраманың ар жағ ында

Маң ыраманы ұ лыма жарып кетіпті.

Жаныманы білемеге жанып - жанып, тез ә келсін біреу, — деп шырылдайды ә лгі жаң а тү скен келіншек.

Қ азіргі қ азақ мұ ны тү сінуі ү шін мынандай сө здік керек:

Сылдырама — қ амыс,

Сарқ ырама — ө зен,

Маң ырама — қ ой,

Ұ лыма — қ асқ ыр,

Жаныма — пышақ,

Білеме қ айрақ.

Сонда бұ л жаң ылтпаш неге керек болғ ан?

Сө йтсе, ә лгі жаң а тү скен келіннің:

Қ амысбай деген атасы бар екен,

Ө зенбай деген қ айнағ асы бар екен,

Қ ойбағ ар деген қ айнысы бар екен,

Қ асқ ырбай деген тағ ы бір қ айнағ асы бар екен,

Пышақ бай деген атасы бопты,

Қ айрақ бай деген тағ ы қ ақ бас бар болса керек.

Міне, баяғ ы заман келіншегі солардың ешқ айсысының кө ң ілін қ алдырмай, ә дептен озбай, ә руақ тан аттамай, салт - дә стү рді сақ тай білген адал жан ғ ой.

***

Ал ә лгі «Аллабергеннің келінімін» деген айналайын сол баяғ ылардан аман - есен осы заманғ а жеткен қ ұ тты қ ұ с болар, сірә. Қ ұ дай тілеуін беріп, алдынан ә рдайым ақ кү н туа берсін.

Сірә, жаң адан тү сетін басқ а да жас келіндер осындай шығ ар.

Қ айдам - ау, қ айдам...

«Гендер! Гендер! » деп дү рсілдеседі...

Бір кем дү ние.

Он екі айдың сұ лтаны

Ораза — денсаулық кепілі.

Ораза — рухтың тазалығ ы.

Ораза — тозақ тан қ орғ айтын қ алқ ан.

Ораза — тілектің қ абылдануы.

Оразада — ауыз берік.

Ауру — астан, дау — қ арындастан.

Ораза — аштық тың не екенін білу.

Ораза айында дау - дамайдан, ұ рыс - керістен, қ иянаттан, зорлық тан, дө рекіліктен, ұ рлық - қ арлық тан тыйылғ ан жө н. Ә лдекім киліксе: «Аузым ораза», — де.

Ораза тек ашығ у емес.

Ораза — жақ сы мінез қ алыптастыру. Тә рбиелі тақ уа болу.

Бір кем дү ние.

Аш бала мен тоқ бала

Аш бала тоқ баламен ойнамайды, тоқ бала аш болам деп ойламайды.

Ол рас. Бала кү німде, ә сіресе соғ ыс жылдары кө п ашық тым. Соның салдары ә лі кү нге дейін білінеді. Ішек - қ арныма гастрит дей ме, холецистит дей ме, ә йтеуір, ө ң шең «иттер» толып кеткен. Мұ ның бә рі сол соғ ыс жылдағ ы ашқ ұ рсақ тық тың кесірі.

... Бастық тар кейде бір уыс, жарым уыс талқ ан береді. «Бірақ итке сү йек тастағ аның қ айырымдылық емес. Ө зің де аш отырып итпен сү йек бө ліскенің қ айырымдылық » (Дж. Лондон).

«Қ айыр берген қ ол бата берген ауыздан артық » (Ингерсолл).

Қ ұ дық тың басында бір ит шө лден ө лейін деп жатыр. Жең іл етек, жезө кше ә йел туфлиіне жіп байлап, қ ұ дық тан су алып беріп, итті ө лімнен алып қ алады. Осы жақ сылығ ы ү шін Қ ұ дай оның барлық кү нә сін кешеді.

Сонда да бір кем дү ние.

Ақ сұ ң қ ар қ айда

Қ арақ ұ с жемін басып жейді. Ақ сұ ң қ ар жемін шашып жейді.

«Ухуд тауындай алтыным болса, алдымен қ арызымнан қ ұ тылар едім. Қ алғ анын жанымда ү ш кү ннен артық ұ стамас едім», — дейді Пайғ амбар хадистерінде. Рас па, жоқ па, бір Алла біледі.

Ал қ азіргі байлар – аждаһ а, тү йені тү гімен, кемені жү гімен жұ тса да тоймайды.

Мұ най тең ізі жұ тылып жатыр.

Темір мен мыс, алтын, кү міс...

Тө беден тө мен қ арай тө гілген байлық мұ ртты жағ алай ағ ады, ауызғ а тү спейді.

Тү спесе тү спесін. Халық аман болсын. Ел бар болсын.

Бір кем дү ние.

Ұ рпақ сыздар ұ мытылады

Ұ рпақ сыздар ұ мытылады. Ө мір заң ы солай.

Мен ес білетін кезден бері ауылда талай адам ұ рпақ сыз қ алып ұ мытыла бастады.

Мысалы, жақ ын ағ ам Нә метқ ұ л. Темір ұ стасы еді. Зергер еді. Екінші жаһ ан соғ ысының жауынгері. Жалғ ыз ұ лы Байбосын ерте кетті.

Нә метқ ұ лдан ұ рпақ қ алмады. Ауылдағ ы ү йде ол соқ қ ан темір қ ысқ аш қ алғ ан еді. Қ азір бар ма, жоқ па білмеймін.

Бегалы деген туысқ анымыз тал - дарақ ө сірген орманшы екен. Соғ ыс жылдарында орман таусылды. Жалғ асы жоқ. Аты ұ мытылғ ан. Оның ағ айыны Мә мбетә лі де сондай. Енді ө зім ше? Жалғ ыз ұ л 50 жасқ а келді. Баласы жоқ. Сонымен тұ қ ым ү зіле ме? Қ ұ дай Батырханнан тарағ ан ұ рпақ қ а ғ ұ мыр берсін! Сонда Мұ ртаза аты ө шпейді.

Ал менен кітаптар қ алар. Олар ұ рпақ ты жалғ астыра ала ма?

Бір кем дү ние.

Кү міс қ оң ыраулы еліктер

Бұ л ә ң гімені жазу ү шін алдымен Санжар Асфандияровпен сө йлесу керек. Ал оны табу қ иын. Тағ дыр оны қ ай жұ лдызғ а апарып қ оныстандырғ анын оның ө зінен басқ а кім біледі? Аспан ә леміндегі рухтар ішінде Сталиннің оғ ынан о дү ниеге аттанғ андардың санын біліп болмайсың.

«Қ ай жұ лдыздасың Санжар ағ а? Ертедегі қ азақ тарихын қ алай жазғ аның ды білейін деп едім. Соның ішінде менің туғ ан жерім – Мың бұ лақ туралы да айтыпсың ».

Санжар ағ а тіл қ атпады. Іздеп жү ріп ол жазғ ан кітапты ә рең таптым.

Батыс Тү рік қ ағ анаты туралы айтылғ ан ең бекті табу қ иын. Қ азір ондай қ ұ нды кітапты қ айта басып шығ аратын баспа да жоқ па, білмеймін.

Ә йтеуір, іздеп жү ріп, сұ рап жү ріп, жалынып жү ріп ә рең оқ ыдым - ау… Қ асиетті, кү н дидарлы Мың бұ лақ туралы, ондағ ы кү міс қ оң ыраулы еліктер туралы… Бар екен!

… Біздің осы кү нгі Тү лкібас деп жү ргеніміз шынында Тү ркібас. Батыс Тү рік қ ағ анаты кезінде Хан ордасы болғ ан.

Сол Хан жаз жайлауын Мың бұ лақ та (яғ ни қ азіргі Жуалы) қ оныстайды екен.

Санжар Асфандияров ө з кітабында ерте замандағ ы, жетінші ғ асырдағ ы Қ ытай саяхатшысының ә ң гімесін келтіреді. Саяхатшы, монах Сюан Цзин Тараз шаһ арының оң тү стік - батысында, алпыс фарсах жерде Мың бұ лақ деген ө лке жатыр. Ит мұ рны батпас қ алың орман. Ханның кү міс қ оң ыраулы еліктері жайылып жү реді екен. Оларды ө лтірген адам дарғ а асылады екен дейді…

Қ азір сол Мың бұ лақ та ол орман жоқ. Ең соң ғ ы қ алдығ ы ө ткен сұ рапыл соғ ыс жылдарында отқ а жағ ылып кеткен.

Сол Мың бұ лақ тағ ы менің жерлестерім, кім біледі, сірә, сол қ ара орманды қ алпына келтірер…

Кім біледі, біздікі арман, қ иял ғ ой. Ал бә лкім, ондай есті ұ рпақ табылып та қ алар.

Бір кем дү ние

Бостандық тың атына мін!

«Алыспағ ан, жұ лыспағ ан бостандық атына мінбейді, бұ ғ аудан босамайды, ер қ ұ лдық тан, ә йел кү ң діктен шық пайды, малына да, басына да ие болмайды! »

Бұ л халді Ә лихан Бө кейхан “Қ ыр баласы” деген бү ркеншік атпен баяғ ыда жазып кеткен. “Қ азақ ә дебиеті” газеті оны 1996 жылы кө шіріп басқ ан.

Сол Бостандық тың атына шындап міндік пе екен? Онда неге Балқ аштың жағ асынан сонау батыстағ ы Азғ ыр, Капустин Ярғ а дейін созылғ ан полигондар ә лі кү нге дейін тұ р? Бү йірден қ адалғ ан қ анжар емес пе?!

Бір кем дү ние.

Киелі кіндік

Ертеректе қ азақ тар мемлекеттің орталығ ын, яғ ни астанасын кіндік қ ала деп атағ ан. Демек, ол бас қ ала деген сө з.

Ал адам кіндігінің маң ызы қ андай?

Анасының қ ұ рсағ ында жатқ анда бала кіндік арқ ылы шешесімен жалғ асып жатады. Ә улие ақ ын Шә кә рім:

Кіндігімді кесіп қ инағ анда

Анамнан кеттім алыстап, — дейтіні сондық тан.

Адам организміндегі ең асыл мү ше. Оны жалаң аштап жү ру — ә сіресе, бойжеткен қ ыз балағ а, болашақ анағ а шексіз кү нә.

… Автобус лық толы. Орындық та отырғ ан сақ ал - шашы аппақ қ удай қ ария кісінің қ арсы алдында тұ рғ ан бойжеткен… Жалаң аш кіндік… Адамдар лық сып итергенде ә лгі қ арттың ауызына барып тірелді. Сонда ақ сақ ал ә лгі қ ызды дә л кіндігінен тү йіп кеп жіберді.

Не болды?!

— Найсап! — деді. — Бала кө рмей ө тесің! — деді.

Сірә, айтқ аны келетін шығ ар.

Мұ ндай қ асіретке ұ шырайтын ә лгі байғ ұ с қ ана ма екен?

Кө п қ ой! Батыстың имансыз қ ылығ ына еліктеген ессіз кө белектер! Тозақ отына кү йеді - ау…

Соны сезбейді ғ ой.

Қ оғ ам қ айда?

Ата - ана қ айда?

Мектеп қ айда?

Обал болды ғ ой.

Бір кем дү ние.

Иман байлығ ы керек

Кедейді бай ету — сауап. Осы соң ғ ы жиырма жылда талай - талай тү сініксіз нә рселер, яғ ни жоқ тан бар болып, кедейліктен бір - ақ секіріп бай болғ андар кө бейді.

Ал, бірақ байлығ ына сай иман кө бейді ме? Ө те сирек. Ілуде біреу. Олар ертегідегі бақ а сияқ ты. Бастарына бақ қ онады. Қ ұ с патшасы бү ркіттің ө зі барып оларғ а сә лем береді.

Сө йтсе де кедей бай болсам дейді. Бай қ ұ дай болсам дейді. Кесір - кесапаттың тү бірі осы жерде жатыр.

Бізде дә л қ азір осындайлар кө п. Имандылар аз.

Ал енді азды кө п қ ылу… Біз, қ азақ тар, ә лі азбыз. Кө бейетін ретіміз бар ма? Патша айтты, таяу жылдары жиырма миллионғ а жетеміз деп. Ә лі сегіз миллионбыз. Шетелдегілерді қ осқ анда он екі миллион сияқ тымыз.

Ө сіп - ө нудің бал - бұ лағ ы ауыл еді… Ауыл да ақ ырзаман амалын ү йреніп алды. Баланы қ ұ рсағ ында жатқ анда қ ұ ртады.

Абортқ а тыйым салатын заң керек. Ол да адам ө лтірумен бірдей. Жазасын алсын!

Ертеректе бойдақ салық деген болушы еді… Қ азір жоқ білем. Бірақ бойдақ тың да бойдағ ы бар. Ә уелі себебін анық та.

Азды кө п қ ылудың амалы: ә уелі халық қ а жағ дай жаса. Кө п жастар ү йсіз - кү йсіз.

Кө п балалыны барынша кө термеле. Он бала, одан да кө п табатындар бұ рын кө п еді. Заман ө згерді, ө мір ө згерді. Халық тың басынан неше алуан зұ лматтар ө тті. Кө п қ ырғ ыншық, ашаршылық, геноцидтер болды.

Дә л қ ә зір бейбітшілік, біршама тү зік заманда, дана халық болсаң кө беюге тырыс.

Кім біледі, алдымызда ә лдеқ андай заман бар.

Алладан рахым тіле!

Ә йтсе де Жасағ ан ием жақ сыларғ а иман мен данышпандық қ асиет берсін.

Бір кем дү ние.

Асыранды кірпі

Батыстың телехабарларына қ арап отырсаң — не жоқ, бә рі бар. Соның ішінде жабайы аң - қ ұ стар, жан - жануарлар туралы арнайы бағ дарлама, арналар да бар.

Біз ү йренер бір қ асиеті – ү йсіз, кү йсіз қ алғ ан ит, мысық сияқ ты мақ ұ лық тарды қ орғ айтын қ оғ амдық ұ йымдар жұ мыс істейді.

Ал енді біздің жақ та тә ртіп сақ шылары кө шеде бұ ралқ ы ит кө рсе атып тастайтынын кө ргенбіз.

Ертеректе, Мә скеуде оқ ып жү ргенде, Виктор деген курстас жолдастың ү йінде асыранды кірпіні кө ріп таң қ алғ аным бар. Сө йтсе кірпі қ андала, тарақ анғ а қ ырғ идай тиеді екен. Қ абырғ асы қ арағ айдан соғ ылғ ан ескі ү йлерде қ андала, тарақ ан кө п болады. Кірпісі бар ү йге ондай қ ансорғ ыштар жоламайды екен.

Тікенектері тікірейген кірпінің сол Виктордың ү йінде тә релкеден сү т ішіп жатқ анын кө ріп едім.

Кірпіні киелі деуші еді, рас шығ ар. Қ андала, тарақ андар тасыраң дап кетсе, ол да зиян.

Бір кем дү ние.

“Хассақ ” дейді…

Бала кезімде естігенім есімде. Біздің Мың бұ лақ қ а кө ршілес, Кү ркү реу су бойындағ ы қ ырғ ыздарғ а бара қ алсақ:

— Иә, хассақ бала, — деп қ арсы алар еді.

Кейін - кейін, жол тү сіп Моң ғ олияғ а барғ анымызда:

— Хассақ тар келді! — деп қ ұ шақ тасты.

Ал біздің тарихшылар, оқ ымыстылар ә лі кү нге дейін “қ азақ ” деген сө здің тө ркінін дө п басып айта алмай, ә р сақ қ а жү гіртеді.

Ау, сонда бізді бір заманда “сақ тар” “сақ ” дегені рас қ ой. Ал енді “хас” деген сө здің мағ ынасы “нағ ыз”, “анық ”, “шын” дегенге саяды. “Сақ ” сө зімен біріксе – хас+сақ!

Мына бізбен ежелден аралас - қ ұ ралас қ ырғ ыздар, моң ғ олдағ ы дү рбіт, ұ рың қ ай, халха, ойрат, бұ йрат, маң ғ ыттар бізді “хассақ ” десе, солар ө тірік айтпайтын шығ ар.

Ақ иқ атын бір Алла біледі. Ә йтсе де ежелгі кө ршілер бекер сө йлемес.

Сондық тан аузы тү кті қ азақ тармен шатаса бермей, хассақ болғ ан абзал шығ ар.

Бір кем дү ние.

Тұ ң ғ ыш тамшы

Кө п кешікпей кө ктем де келіп қ алар.

Есінетіп, есіртіп, ерікті алар.

Азан - қ азан аспанның қ оң ырауы,

Жақ сылық тан тұ рса игі беріп хабар.

(Мұ қ ағ али).

Жаң бырдың тұ ң ғ ыш тамшысынан жасыл жапырақ ді - і - ір - р ете қ алды. Тығ ыншық тай томпақ, періште кеудесіне бозбала жігіттің қ олы тұ ң ғ ыш рет тиген қ ыз сияқ ты. Ді - і - ір - р…

Содан балконның жақ тау теміріне тиген тамшыдан бір нә зік қ оң ырау зың - зың - зың деп ызың дады да тұ рды.

Жұ банбас, жылауық жауын. Қ айта қ уанбай ма… Жаң быр басылып, кү н ашылып, дү н - дү ние жарқ ырап - жайнап шығ а келуші еді… Зың - зың - зың …

Дү ниеге адам баласы бір тамшыдан жаралып келген дейді. Тұ ң ғ ыш тамшы. Бә ріміз сол тұ ң ғ ыш тамшыдан тарағ анбыз. Қ асиетті тамшы. Азбыз.

Бір кем дү ние.

Еш пен кеш

Ұ рылардың ұ сағ ы тү рмеде жү р,

Ұ рылардың ү лкені мінбеде жү р.

(М. Тазабеков).

Аса ірі айтыс ақ ыны Мұ хамеджан балам дұ рыс айтады: ұ рылардың ұ сағ ы бар, ү лкені бар. Мысалы, ө рмекшінің торына ұ дайы шіркей ілінеді, ал сона, ара сияқ тылар торды ү зіп шығ ып кете береді.

⇐ Предыдущая 16 17 18 19 20 21 22 232425 Следующая ⇒