Қазақстан Республикасындағы қазіргі замандағы қоғамдық қозғалыстар мен партиялар

Қ азақ стан Республикасының егемендігінің жариялануы жә не мЕмл. тә уелсіздік алуы, бірпартиялық ө ктемдіктің жә не соц. саяси жү йенің ыдырауы демокр. принциптер негізінде қ ызмет жасайтын сан алуан саяси партиялар мен қ оғ амдық бірлестіктердің қ ызметіне жол ашты. Кө ппартиялылық жү йеге ө тумен республика халық тарының мақ сат-мү дделерін, талап-тілектерін жү зеге асыру жолында қ ызмет жасағ ан саяси партиялар қ алыптасты (қ. Кө ппартиялылық ). Жаң адан қ ұ рылғ ан қ оғ амдық бірлестіктер мен саяси партиялар қ оғ амдық -саяси ө мірді демократияландыру, саяси ә р алуандық, халық тың ә р тү рлі ә леум. топтардың мү дделері мен қ ұ қ ық тарын қ орғ ау, тұ рақ ты ә леум. -экон. дамуғ а қ ол жеткізу мақ сатында кең інен қ ызмет жасады. 1990 ж. 1 наурызғ а қ арай республикада 100-ге жуық қ оғ амдық ұ йым қ ызмет істеп тұ рды. Олардың қ атарында: “Достастық ” азаматтық қ озғ алысы, “Форум” қ оғ амы, “Инициатива” ә леум. -саяси бірлестігі, “Қ азақ тілі” қ оғ амы, Қ азақ ұ лттық мә дениеті Ассамблеясы, Ұ лттық мә дени орталық тар ассоциациясы, “Бірлесу” тә уелсіз кә сіподағ ы, “Желтоқ сан” қ оғ амдық к-ті, “Бірлестік” азаматтық қ озғ алысы, сондай-ақ қ оғ амдық бірлестіктердің ірі экол. ұ йымдары – ядролық жарылысқ а қ арсы “Невада-Семей” халық ар. қ озғ алысы, “Арал-Азия-Қ азақ стан” халық ар. қ оғ амдық к-ті, Экол. білім қ оры, Респ. “ХХ ғ асыр экологиясы”, “Жасыл майдан” экол. ассоциациялары, т. б. болды. Халық арасында кең інен қ олдау тапқ ан “Невада-Семей” қ озғ алысы респ. басшылығ ының қ олдауымен 1989 ж. қ азанда Семей полигонындағ ы ядр. сынақ тарды тоқ татуғ а қ ол жеткізді. Қ ызметі тарихи-ағ арту сипатындағ ы бірлестіктерден “Ақ иқ ат”, “Мемориал”, “Ә ділет” тарихи-ағ арту қ оғ амдары, “Жерұ йық ” тарихи-этногр. бірлестігі жұ мыс істеді. Қ оғ амдық ұ йымдар мен қ озғ алыстар республикада экологияны қ орғ ау, тә уелсіздікке қ ол жеткізу жолында кү ресу мақ сатында саяси сахнағ а шығ ып, қ оғ ам ө міріндегі маң ызды мә селелердің шешілуіне септігін тигізді. 90-жылдары қ ұ рылып, қ ызмет жасағ ан қ ұ қ ық қ орғ ау ұ йымдары қ атарында адам қ ұ қ ық тарын қ орғ ау ісінде ө зінің белсенділігімен Адам қ ұ қ ық тары жө ніндегі Қ азақ стан-америка бюросы, “Қ азақ станның қ ұ қ ық тық дамуы”, Саяси қ уғ ын-сү ргін қ ұ рбандары ассоциациясы, Адам қ ұ қ ық тары жө ніндегі демокр. к-т, т. б. болды. Қ азақ станда ә р тү рлі одақ тар мен қ орлар да белсенді қ ызмет жасады. Мыс., Қ азақ станның Агр. (Шаруалар) одағ ы, Қ азақ стан жастар одағ ы, архитекторлар, кинематографистер, жазушылар, суретшілер, композиторлар одақ тары, Қ азақ станның еркін кә сіподақ тарының конфедерациясы, Қ азақ станның мә дениет қ оры, Бейбітшілік қ оры, Ғ ылымғ а жә рдемдесу қ оры, “Бө бек” балалар қ айырымдылық қ оры, Қ ылмыспен кү ресті қ орғ ау қ оры, Жол жү ру қ ауіпсіздігі қ оры, т. б. Қ азақ станның ә йелдер қ озғ алысы қ атарында белсенді қ ызмет атқ арғ ан Қ азақ станның мұ сылман ә йелдерінің респ. лигасымен қ атар, Алматы фемида лигасы, “Қ азақ станның кә сіпкер ә йелдері”, сондай-ақ, ардагерлер ұ йымдарының арасында – Ардагерлердің респ. ұ йымы, Саяси жазалау қ ұ рбандарының қ азақ стандық ассоциациясы, “Чернобыль” қ оғ амы, дене мү шелерінде кемістігі бар адамдардың бірлестіктері қ атарында – “Спешиал Олимпикс”, Зағ иптардың спорт жө ніндегі ассоциациясы, т. б. болды. Қ оғ амдық -саяси қ озғ алыстардың ішінен “Азат” (1990 ж. 1 шілде), “Поколение” (1992 ж. 24 қ араша), “Лад” (1993 ж. мамыр), “Азамат” азаматтық қ озғ алысы (1996 ж. 20 сә уір) кең кө лемді қ ызметімен ерекшеленді. Қ азақ станда қ оғ амдық бірлестіктердің қ алыптасуының келесі кезең інде Қ азақ станның либералдық қ озғ алысы (1997 ж., мамыр), “Қ азақ станның болашағ ы ү шін” (1998 ж., ақ пан) жастар қ озғ алысы, “Қ азақ стан – 2030 ү шін” (1998 ж., 6 қ азан) қ оғ амдық қ озғ алысы, “Ө рлеу” (1998), “Ақ жол” қ оғ амдық қ озғ алыстары (1998), Қ азақ станның демокр. таң дауы қ оғ амдық бірлестігі (2002), т. б. қ ұ рылды. 1989 – 94 ж. аяғ ында Қ азақ станда 500-ге жуық қ оғ амдық бірлестік Қ Р Ә ділет мин-нде тіркелді. 1998 ж. олардың саны 1500-ден асты, ал 2001 жылдың аяғ ына қ арай елде 1700-ден астам ресми тіркеуден ө ткен қ оғ амдық бірлестік қ ызмет жасады. Қ азақ стандағ ы саяси партиялар мен қ оғ амдық бірлестіктерді қ ұ қ ық тық жағ ынан реттеу Қ Р-ның Конституциясында, “Қ оғ амдық бірлестіктер туралы” (31. 5. 1996) жә не “Саяси партиялар туралы” (15. 7. 2002) Заң дарында қ амтамасыз етілген. Қ Р-ның 2002 ж. 15 шілдеде қ абылданғ ан “Саяси партиялар туралы” Заң ына сә йкес Қ азақ стан “Ақ жол” демократиялық партиясы, Қ азақ стан азаматтық партиясы, Қ азақ стан аграрлық партиясы, респ. “Отан” саяси партиясы, Қ азақ стан социал-демократиялық “Ауыл” партиясы, Қ азақ стан коммунистік партиясы, Қ азақ стан патриоттары партиясы қ айта тіркеуден ө тті. Қ азақ стандағ ы саяси партиялар мен қ оғ амдық бірлестіктер ә леум. ә ділдік, демокр. қ ұ қ ық тық мемлекет пен азаматтық қ оғ ам, ұ лтаралық жә не азаматтық келісім орнатуғ а жә рдемдесіп, Қ азақ станның тұ рақ ты дамуына, ө зекті қ оғ амдық мә селелердің шешілуіне ү лесін қ осып келеді. 73 Елдің тұ рақ ты дамуының негізгі бес институционалдық реформаларды жү зеге асыру 100 нақ ты қ адам.. Адам Даму Индексу (АДИ) адамдардың дамуы бойынша мемлекеттерді салыстыратын индекс. Ол бойынша мемлекеттің даму дамымағ андығ ы ө лшенеді. Кө бінесе АДИ индексіне қ арап мемлекеттерді дамығ ан, дамушы жә не дамымағ ан болып бө леді. АДИ адамның ө мір ұ зақ тығ ын, білімін, ә ріп тану жә не адам басына шақ қ андағ ы ЖІӨ ө лшемдерін біріктіреді. Индекс адамның жалпы даму дең гейін кө рсетеді. Біріккен Ұ лттар Ұ йымының Даму Бағ дарламасы АДИ-дың даму дең гейін адамдардың таң дау қ ыбілеті, білім алу мү мкіншіліктері, денсаулық сақ тауғ а арналғ ан, табыс табу мен жұ мыс жағ дайлары сияқ ты факторларды есепке алатын ү рдіс деп атайды. АДИ ү ш басты қ ағ идалардан тұ рады: Ө мір Ұ зақ тығ ы - Халық денсаулығ ы мен ұ зқ тығ ын ө лшейдіБілім дең гейі мен білім бері жү йесіӨ мір сү ру стандарты, адам басына шақ қ андағ ы жалпы ішкі ө німмен ө лшенеді.

74. Қ Р Сыртқ ы саясатындағ ы жетістіктер Қ азақ станның сыртқ ы саяси бағ ыты Сыртқ ы саясат тұ жырымдамасына негізделетін болады. Ұ лттық мү дделерді қ амтамасыз етуге, елдің халық аралық беделін арттырып, ұ лттық, ө ң ірлік жә не жаһ андық қ ауіпсіздікті нығ айтуғ а бағ ытталғ ан белсенді, прагматикалық жә не тең дестірілген сыртқ ы саясат жү ргізілетін болады.

Қ азақ стан халық аралық қ атынастардың жаң а архитектурасын жә не ә лемдік сауда-қ аржы жү йесінің сұ лбасын қ алыптастыру кезінде жаһ андық шешімдер қ абылдау ү дерістеріне қ атысу ниетінде. Қ азақ стан ө ң ірлік жә не жалпыә лемдік экономикалық ү дерістердің жауапты қ атысушысы ретіндегі ө зінің рө лін толық кө лемінде сезіне отырып, оны ө з тә уелсіздігінің барлық жылдары бойында мінсіз орындап келеді. Сондық тан ә лемнің жетекші елдерінің кө шбасшылары мен беделді халық аралық ұ йымдардың басшылары – экономикалық тан гуманитарлық қ а дейінгілердің бә рі – ө здерін Қ азақ станны досысанайды75. Қ азақ стан Республикасындағ ы қ азіргі заманғ ы қ оғ амдық қ озғ алыстар мен ұ йымдар жә не саяси партиялар.. Қ оғ амдық ұ йымдар туралы тү сінік, белгілері, қ ызметіСаяси қ оғ амдық ұ йымдарғ а халық тың белгілі бір тобының мү ддесін білдіріп, қ орғ айтын, алдына қ ойғ ан ә леуметтік мақ сатқ а жету ү шін ерікті тү рде мү шелікке кірген, оғ ан материялдық кө мек кө рсететін, ө зін-ө зі басқ аратын адамдардың бірлестігі жатады. Саяси қ озғ алыстар сияқ ты қ оғ амдық ұ йымдар да адамдардың мү дделерін іске асырудың қ ұ ралы ретінде пайда болады. Қ оғ амдық ұ йымдар қ оғ амның саяси ө міріне қ атысушы адамдардың мақ саттары мен қ арым-қ атынастарының ә р алуандылығ ын білдіреді. Қ оғ амдық ұ йымдар бірлесе амал, ә рекет жасау ү шін халық аралық, жалпымемлекеттік, аймақ тық, ұ лттық, жергілікті кө лемде ресми жә не бейресми сипаттағ ы одақ тарғ а, халық аралық ұ йымдарғ а бірігуі мү мкін.. Қ оғ амдық ұ йымдар мынадай тү рлерге бө лінеді: Қ оғ амдық –саяси мү дделеріне сай қ ұ рылғ ан ұ йымдар. Бұ ғ ан алдынасаяси мақ саттар қ ойғ ан ұ йымдар жатады. Экономикалық мү ддесіне қ арай қ ұ рылғ ан ұ йымдар. Таптық белгісіне сай ұ йымдар (кә сіподақ тар, шаруалар одағ ы). Қ ызмет тү ріне қ арай қ ұ рылғ ан ұ йымдар (ғ ылыми-техникалық, оқ у-ағ арту, денсаулық сақ тау, ұ лттық -мә дени, спорттық, қ орғ аныс, діни, т. б). Кө пшілік ұ йымдардың ішінде айрық ша кө зге тү сетіні-кә сіподақ тар.. Қ азіргі кезең дегі саяси қ озғ алыстар. Қ азіргі уақ қ ыта мынадай саяси қ озғ алыстар бар: Консервативтік бағ ыттағ ы қ озғ алыстар: ө ткенді кө ксеу, дә ріптеу, оны сынсыз қ абылдау, сонымен қ атарлы дә стү рлі саяси формалар мен институттарғ а ерекше сенім арту: Реформистік бағ ыттағ ы қ озғ алыстар: олар капиталистік қ оғ амды бірте – бірте реформалауды мақ сат етеді: Демократиялық қ озғ алыстар: ө зекті мә селелерді демократиялық тұ рғ ыда шешуге бағ ытталғ ан ә р тү рлі либералдық, діни, бейбітшілік жә не т. б. ұ йымдардың қ ызметі: Неоконсервативтік қ озғ алыстар: мемлекеттік капитал мү ддесіне бағ ыну, қ ызмет ету, жеке- дара белсенділікті, ә леуметтік- тең сіздікті қ олдау, дә стурлі моралдық мұ раттарды дамытуды кө здейді: Революциялық бағ ыттағ ы қ озғ алыстар: бұ лар қ оғ амның ә леуметтік-экономикалық қ ұ рылымында сапалы ө згерістер жасау арқ ылы дамудың прогрессифті жолына тү суді кө здейтін жұ мысшы жә не коммунистік қ озғ алыстар. Басқ а елдердегі сияқ ты Қ азақ станда да қ оғ амдық қ озғ алыстар мен ұ йымдар баршылық. Алдына қ ойғ ан мақ саттарына қ арай оларды былайша топтастыруғ а болады. Экологиялық бағ ыттағ ы ұ йымдар. Оларғ а жататындар «Невада-Семей» қ озғ алысы, «Арал-Азия-Қ азақ стан» халық аралық қ оғ амдық комитеті, «Табиғ ат» комитеті, т. с. с. Ұ лт мә селесін шешуге тырысқ ан топтар. Оларғ а: Қ азақ станның «Азат»азаматтық қ озғ алысы, славяндардың республикалық қ оғ амдық «Лад» қ озғ алысы, «Русская община», «Единство» қ оғ амдық бірлестігі, республикадағ ы казактар қ озғ алысы, неміс, ұ йғ ыр, грек, кә ріс жә не т. б. мә дениет орталық тары.

⇐ Предыдущая 24 25 26 27 28 293031 32 33 Следующая ⇒