72.Қазақстан 2030

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынғ ан мә лімет

Қ азақ стан-2030 Стратегиясы– ел дамуының 2030 жылғ а дейінгі кезең ге арналғ ан стратегиялық бағ дарламасы. 1997 жылы 1 қ азанда қ абылданғ ан. ПрезидентН. Ә. Назарбаевтың Қ азақ стан халқ ына жолдағ ан арнауында баяндалғ ан. Стратегияда кө зделген мақ сат – ұ лттық бірлікке, ә леуметтік ә ділеттілікке, бү кіл жұ ртшылық тың экономикалық ә л-ауқ атын жақ сартуғ а қ ол жеткізу ү шін тә уелсіз, гү лденген жә не саяси тұ рақ ты Қ азақ стан мемлекетін орнату. Осы мақ сатқ а орай мынандай ұ зақ мерзімді негізгі бағ ыттар бө ліп кө рсетілді:

Ұ лттық қ ауіпсіздік: аумақ тық тұ тастық ты толық сақ тай отырып, еліміздің тә уелсіз мемлекет ретінде дамуы. Мемлекеттің тұ рақ ты тү рде дамуын қ амтамасыз ететін барлық қ ажеттіліктер шең беріндегі бастапқ ы шарт – ұ лттық қ ауіпсіздік жә не мемлекеттіліктің сақ талуы. Ұ лттық қ ауіпсіздікті қ амтамасыз етудің негізгі кө рсеткіші ретінде демократиялы, индустриясы дамығ ан басты мемлекеттермен байланыстарды кү шейту, халық аралық институттар мен форумдардың кө мегі мен жә рдемін пайдалану қ ажеттігі атап кө рсетілді. Мұ ның ө зі халық аралық қ оғ амдастық тарапынан Қ азақ станғ а қ олдау жасаудың жақ сы жолғ а қ ойылуын, бай табиғ и қ орлардың тиімді пайдаланылуын қ амтамасыз етеді, Қ азақ стан азаматтарының ө з еліне деген сү йіспеншілік сезімін арттырады. Қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету жұ мысындағ ы сө зсіз басым бағ ыт сыртқ ы саяси қ ызметке, Қ азақ станның ө з кө ршілерімен жә не дү ние жү зінің жетекші елдерімен ө зара тиімді қ атынастар қ алыптастыруғ а саяды.

Ішкі саясаттың орнық тылығ ы жә не қ оғ амның шоғ ырлануы: бірлік – қ оғ ам мен мемлекеттің одан ә рі дамуының кепілі. Бұ л салада барша азаматтар ү шін тең мү мкіндіктің жә не барлық этникалық топтар ү шін тең қ ұ қ ық тың болуына кепілдік беру, ауқ аттылар мен кедейлер арасындағ ы айырманы азайту, ә леум. мә селелерді шешу, саяси орнық тылық пен қ оғ амның шоғ ырлануын ұ зақ мерзімге қ амтамасыз ететін дә улетті Қ азақ стан мемлекетін орнату міндеті қ ойылды.

Шетелдік инвестициялар мен ішкі жинақ қ аражаттың дең гейі жоғ ары болатын ашық нарық тық экономика негізінде экономикалық ө рлеу. Негізгі қ ағ идалары: мемлекеттің белсенді рө лін сақ тай отырып, оның экономикағ а араласуын шектеу, макроэкономиканы орнық тыру, экономикалық ө рлеуді қ амтамасыз ету, экономиканың нақ ты секторын сауық тыру, кү шті ә леум. саясат жү ргізу, қ атаң қ азыналық жә не монетарлық шектеулер жағ дайында бағ аны ырық тандыру, ашық экономика мен еркін сауда қ атынасын орнату, энергетикалық жә не табиғ и қ орды ө ндіруді одан ә рі жалғ астыру, шетелдік инвестицияларды қ орғ ау.

Қ азақ стандық тардың денсаулығ ы, білім алуы жә не игілігі: азаматтардың тұ рмыс жағ дайы мен дең гейін кө теру, экологиялық ортаны жақ сарту. Сырқ аттардың алдын алу жә не салауатты тұ рмыс салтына ынталандыру, азаматтарды салауатты тұ рмыс салтын ұ стауғ а, дұ рыс тамақ тану, гигиена мен тазалық ережелерін сақ тауғ а баулу, нашақ орлық пен наша бизнесіне қ арсы кү ресу, маскү немдік пен темекі шегуді қ ысқ арту, ана мен баланың денсаулығ ын сақ тау, қ оршағ ан орта мен экологияны таза ұ стау мә селелерін қ амтиды.

Энергетикалық қ орлар: тұ рақ ты экономикалық ө рлеу ү шін мұ най мен газ ө ндірудің жә не оларды шетке шығ арудың кө лемін жедел ұ лғ айту жолымен энергетикалаық қ орды тиімді пайдалану. Бұ л стратегия: таң даулы халық аралық технологияларды, коммерциялық қ ұ пия жә не қ омақ ты капиталды тарту, қ ордың тез де ұ тымды пайдаланылуы ү шін басты халық аралық мұ най компанияларымен ұ зақ мерзімді серіктестік орнату, мұ най мен газ экспорты ү шін қ ұ бырлар желісінің жү йесін жасау, отын қ орын пайдалану қ ызметінде дү ниежү зілік қ оғ амдастық тағ ы ірі елдердің Қ азақ станғ а жә не оның ә лемдік отын берушілік рө ліне ынтасын ояту бағ ытын ұ стау, ішкі энергетикалық инфрақ ұ рылымды жасау, ө зін-ө зі қ амтамасыз ету жә не бә секеде тә уелсіз болу мә селелерін шешу мә селелерін қ амтиды.

Инфрақ ұ рылым (кө лік жә не байланыс): ұ лттық қ ауіпсіздікті, саяси тұ рақ тылық ты нығ айту, экономикалық ө рлеуді кү шейту. Отандық кө лік-коммуникациялық кешеннің ә лемдік рыноктағ ы бесекелестік қ абілетін қ амтамасыз ету жә не Қ азақ стан арқ ылы ө тетін сауда ағ ынын ұ лғ айту міндеті қ ойылғ ан.

Кә сіпқ ой мемлекет: іске шын берілген жә не елдің негізгі мақ саттарына қ ол жеткізуде халық ө кілдері болуғ а лайық мемлекеттік қ ызметкерлердің осы заманғ ы қ абілетті қ ұ рамын жасақ тау. Бұ л саладағ ы міндет осы заманғ а сай тиімді мемлекеттік қ ызмет пен нарық тық экономикағ а оң тайлы басқ ару қ ұ рылымын қ ұ ру, басты мақ саттарды іске асыруғ а қ абілетті Ү кіметті жасақ тау, ұ лттық мү дделердің сақ шысы болатын мемлекет орнату.

Президенттің жолдауында бү кіл кү ш-жігерді осы бағ ыттарғ а жұ мылдырудың, мү мкіндіктерді шоғ ырландырудың жә не ү йлестірудің келелі идеялары айқ ын тұ жырымдалғ ан, басқ ару жү йесіндегі реформаларды жү зеге асырудың ә дістері мен тә сілдерін тү бірімен қ айта қ арау қ ажеттілігі атап кө рсетілген. Бұ л қ ысқ а жә не ұ зақ мерзімді негізгі бағ ыттарды іске асыру барысында, ең алдымен, еліміздің барлық азаматтарының бостандығ ына кепілдік беруге, халық тың ә л-ауқ атын жақ сартуғ а жә не ертең гі кү нге деген сенімін нығ айтуғ а бағ ытталғ ан бірден-бір бағ дарламалық -стратегиялық ресми қ ұ жат болып табылады.

Қ азақ стан осы стратегиялық міндеттерді орындай отырып, 2030 жылғ а қ арай дамығ ан елдердің дең гейіне жетуге, дү ние жү зінің ең дамығ ан жиырма елінің қ атарына қ осылуды кө здейді. Реформалар стратегиясында экон. жә не саяси қ ұ рамдағ ы ырық тандырудың ө зара ажырамайтын байланыста болатындығ ы ескерілген. Бә секелестік қ абілеті ашық та риясыз жағ дайда қ алыптасқ ан қ оғ ам орнату одан ә рі демократияландыру арқ ылы ө теді, ол, тү птеп келгенде, сайлауды ә діл ө ткізуге, саяси партиялардың, парламенттің рө лін, ү кіметтің мү мкіндігін кү шейтуге, сот жү йесін реформалауғ а, БАҚ -қ а еркіндік беруге, ә йелдердің қ оғ амдағ ы рө лін кү шейтуге саяды. [1]

Нарық тық Экономиканы жогарлату мақ сатында республиканың 1995-2005ж. ж. аралығ ында экономикасының даму ерекшеліктері қ арастырылғ ан. Қ азақ станда реформа жасау жылдарында, нарық тық экономикағ а кө шуде орасан зор кө п жұ мыстар атқ арылды:
Барлық тауарлар мен кө рсетілетін қ ызметтерге бағ а мен тариф ырық тандырылды; Сыртқ ы экономикалық қ ызмет кө п жағ дайда ырық тандырылды, соның ішінде ә ртү рлі тарифтік емес шектеулер мен экспортқ а шығ арылатын ө німдерге кеден бажы алып тасталынды; 1995 жылы 1 шілдеден салық жө ніндегі жаң а заң енгізілді, салық саны бұ рынғ ы 45-тен енді 11-ге дейін қ ысқ арды, олардың алым кө лемге ретке қ ойылды, олар экономикадағ ы нарық тық қ атынастарғ а лайық тандырылды; тү бегейлі институциялдық ө згерістер жасалды жә не жасалынып жатыр. Елімізде мемлекеттік меншікті жекешелендіру жоғ ары қ арқ ынмен жү ргізілді, реформа жылдары (1992-1995) мемлекеттік 16мың кә сіпорын жекешелендірілді, оның ішінде экономиканың экспорттық секторына жататын ө неркә сіптің ірі жетекші кә сіпорындары бар. Бү гінде шаруашылық қ ызметпен айналысатын субъектілердің жалпы санының 80%-дан астамы жеке меншікте, мемлекет меншігінде тек 15, 5%-ы ғ ана қ алғ ан; рыноктық инфраструктураның базасы жасалды: 100-ден астам екінші дә режедегі банк жұ мыс істейді, олардың 30-дан астамы жеке меншіктегі, 72-сі акционерлік, 6-ы шетелдік банктер. Кейбір банктер банкрот болып, кейбіреулері ө зара бірігіп, іріленіп деген сияқ ты табиғ и процесс жү ріп жатыр.

Яғ ни экономикамыздың барлық саласында тү бегейлі ө згерістер жү ріп жатыр.
1. 1 Нарық тық экономикағ а ө тудің негізгі бағ ыттары.
Басқ а республикалар сияқ ты Қ азақ станның да нарық қ а бағ ытталғ ан экономика қ ұ руғ а бет алғ анына он жылдан да асты. Бұ рынғ ы жоспарлы экономиканы нарық тық экономика тү ріне алмастыру экономиканың барлық салаларында дерлік жү ргізілді. Кө лемі мен терең дігі жө нінен бұ рын болып кө рмеген ә леуметтік – экономикалық жә не саяси дағ дарыстан елімізді алып шығ у жолында кү рделі істер атқ арылуда. Біздің халқ ымыз кө шпелі экономиканың ауыртпалығ ы мен бейнетін бастан кешіруде.
Экономикалық жағ дайды обьективті бағ алау ү шін ТМД елдері ө з басынан тек жә й кө шпелі экономиканы емес, оның кең естік дә уірден кейінгі ерекше тү рін ө ткеріп жатқ анын ескеруіміз керек. Ол екінші дү ниежү зілік соғ ыстан кейінгі Батыс жә не Орталық Еуропа, Жапония, Шығ ыс Азия елдеріндегі, сондай-ақ Шығ ыс Еуропа мен Балтық тең ізі жағ алауындағ ы елдердегі социализмнен кейінгі кө шпелі экономикадан бө лек. Бірінші топтағ ы елдерде нарық тық қ атынастар мен шаруашылық тә сілдерін соғ ыс бө ліп кеткен-ді, соғ ыс аяқ талысымен олар қ айта қ алпына келтірілді. Ал екін-ші топтағ ы елдердің социалистік жоспарлы экономикасы да онша кө п уақ ытқ а созылғ ан жоқ, оның ү стіне олардағ ы экономиканың кейбір секторларында шаруашылық тың нарық тық қ атынастары сақ талды, олар дамығ ан елдермен қ анаттас еді. Сондық тан, бұ л елдерде экономиканы ө згер-ту процесі жең ілірек болды.
Ал ТМД елдерінде нарық тық қ атынастарды тың нан бастау қ ажет болды. Кең ес адамдарында нарық тық ә леуметтік тү сінік, кә сіпкерлік рух, демократиялық ой-пікір сияқ ты қ асиеттер кең інен дамымағ ан еді. Сондық тан да бұ л елдерде нарық тық қ атынастардың ө мірге баяу енуі, қ алыптасуы, бекуі тү сінікті, ө йткені оларда экономиканы басқ арудың барлық буынында бұ рынғ ы кадрлар іс басында отырғ аны айдан анық еді.
Қ азақ стан ТМД-ның басқ а елдері сияқ ты нарық қ а бет алғ ан экономика жолына 1992 жылдың қ аң тарында аяқ басты. Нарық тық экономикағ а ө ту барысында Қ азақ станғ а ө зара тұ тасып жатқ ан екі міндетті шешу қ ажет болды:
Экономиканы тұ рақ тандыру жә не оны тамыры терең ге кеткен дағ дарыстан шығ ару; нарық тық қ атынастарды қ ұ ру жә не дамыту;

Экономикада нарық тық қ атынастармен нарық тетіктерін қ ұ лашын кең ге жайғ ан дағ дарыс жағ дайында дамыту ө те кү рделі еді, сондай-ақ экономикалық дағ дарысты жең у де қ иын еді, ө йткені шаруашылық жү ргізудің ескі тетіктері оғ ан жарамайтын, ал жаң алары тек енді ғ анғ қ алыптаса бастағ ан болатын.
Міне, осындай жағ дайда Ресей ү кіметі бағ аны тез ырық тандыруғ а, қ атаң ақ ша – кредит жә не қ аржы – бюджет саясатына, рубльдің (сомның ) біртұ тас жылжымалы курсына, сыртқ ы экономикалық қ ызметті ырық тандыруғ а жә не жекешелендіруді шапшаң жү ргізуге, яғ ни «есең гіретіп емдеу» саясатына негізделген реформаның стратегиясын ұ сынды.
Кең естік жоспарлы экономикадан нарық тық экономикағ а кө шудің бұ л бірден-бір жолы жә не тү бегейлі ө згерістің дұ рыс стратегиясы болатын. Ре-форманың алғ ашқ ы сә тінде саналы тү рде мақ сат етіп қ ойылғ ан «есең гіреу» (шок) кең ес ө кіметінен кейінгі экономиканы ө згертудің қ ашып қ ұ тылмайтын қ иындығ ы еді. Ө йткені бұ л экономикада бағ а алшақ тығ ы жағ дайында жасанды тағ айындалғ ан бағ алар орын алғ ан-ды, қ айта қ ұ ру заманында экономикалық саясаттың жә не біліксіз жү ргізілген табыс саясатының нә тижесінде шектен тыс кө п жиналғ ан ақ ша массасы бар-тұ ғ ын, ал мұ ның ө зі ө те тапшы тұ тыныс рыногын тудырғ ан болатын. Қ ысып ұ стап, қ олдан жасалғ ан жасырын инфлияция ашық тү рге айналды. Бұ л, осылай болуғ а тиісті, ө йткені бұ л қ ауіпті ісік кө п жылдар бойы экономиканы іштен жеп, оның жазылмас дертіне айналғ ан еді. Сондық тан одан жазылу ү шін ауыр болғ анымен «есең гіретіп емдеу қ ажет болды.
Алғ ашқ ыда экономиканы ырық тандыруғ а жә не қ аржыны шектеудің макроэкономикалық тұ рақ тандыруына негізделген басымдық тан гө рі қ ұ рылымдық ө згерістермен қ абат жү ретін экономиканы қ аржыландырумен ө ндірісті ө сіру қ ызық тырың қ ырағ ан стратегия болды. Бірақ -та, аса зор инфлияция, қ аржы жү йесі қ аусағ ан, тұ рғ ындар қ олында жиналғ ан ақ шаның массасы шектен тыс кө п жағ дайда мұ ндай стратегия – экономикалық кү йреу болды. Оның ү стіне ондай стратегияны жү зеге асыру да мү мкін болмайтын, ө йткені бұ рынғ ы біртұ тас кең естік нарық бө лшектенді, бұ рынғ ы шаруашылық байланыстар ү зілді, ал басқ а нарық тарғ а біздің тауарлармен шығ у мү мкін емес еді. Экономиканы қ ар-жыландыруғ а қ ажетті ақ шаны қ андай да ақ ша станогы басып шығ арып ү лгермейтін еді, ақ ша тапшылығ ы кү ннен – кү нге арта берген болар еді.
Бұ дан басқ а тағ ы бір қ ызық тырарлық стратегия нарық қ а біртіндеп кө шу болды. Алайда, коммунистік кө зқ арас басым, нарық қ а қ арсы институционалдық ортада оны жү зеге мү мкін емес еді. Нарық қ а деген ә р қ адам, нарық тық тұ рақ тандыру тетіктері қ атты қ арсылық кездестіріп, ақ ыр аяғ ы ескі жү йеге қ айтып келер еді.
Қ алай болғ анда да, сомдық аймақ та отырғ ан жә не Ресейдің Ү кіметі Орталық банкі жә не Парламенті жү ргізіп отырғ ан экономикалық саясатқ а тә уелді, ө з валютасын енгізіп, оның курсын реттеп отыруғ а уақ ыты да тә жірибесі де жә не ресурсы, ө зінің қ аржы жө ніндегі институттары жоқ Қ азақ стан Ресейдің стратегиясын оның кейінгі бұ лтарыстарымен бірге қ абылдауғ а мә жбү р болды.
Қ азақ стан ө зінің іс жү зіндегі жеке дара экономикалық саясаты мен ө з реформасын ө зінің ұ лттық валютасын енгізгеннен соң 1994 жылдан бастап ғ ана жү ргізе бастады. Осыдан кейін ғ ана ө кіметтен ұ лттық банктің экономикалық саясаты азды-кө пті қ ажетті дә йектілікке жә не алдын-ала болжауғ а ие болды. Ө кінішке орай, 1992 жылғ ы мамырда реформаның қ абылданғ ан стратегиясынан бас тартқ ан соң келесі жылдар аса асқ ындағ ан жә не шапқ ылағ ан инфляция, ө ндірістің қ ұ лдырауының ө су жә не тұ рғ ындар ө мір дең гейінің шапшаң тө мендеу жылдарына айналды. Реформа жылдары инфляция дең гейі 13250есе ө сті, ө ндірістің қ ұ лдырауы 1991 жыл дең гейінің 50 пайызына, ал ө мір дең гейі 4 есеге дейін қ ұ лдырады.
Қ азақ станда реформа жасау жылдарында, нарық тық экономикағ а кө шуде орасан зор кө п жұ мыстар атқ арылды:

-барлық тауарлар мен кө рсетілетін қ ызметтерге бағ а мен тариф ырық тандырылды;

-сыртқ ы экономикалық қ ызмет кө п жағ дайда ырық тандырылды, соның

ішінде ә ртү рлі тарифтік емес шектеулер мен экспортқ а шығ арылатын

ө німдерге кеден бажы алып тасталынды;

-1995 жылғ ы 1-шілдеден салық жө ніндегі жаң а заң енгізілді, салық

саны бұ рынғ ы 45-тен енді 11-ге дейін қ ысқ арды. Олардың алым кө лемі

ретке қ ойылды, олар экономикадағ ы нарық тық қ атынастарғ а лайық тандырылды;

-тү бегейлі институциалдық ө згерістер жасалды жә не жасалынып жатыр. Елімізде мемлекеттік меншікті жекешелендіру жоғ ары қ арқ ынмен жү ргізілді, реформа жылдары (1992-1995) мемлекеттік 16 мың кә сіпорын жекешелендірілді, оның ішінде экономиканың экспорттық секторына жататын ө неркә сіптің ірі – ірі жетекші кә сіпорындары бар. Бү гінде шаруа-

шылық қ ызметпен айналысатын субъектілердің жалпы санының 80 пайыздан астамы жекеменшікте, мемлекет меншігінде тек 15, 5 пайызы ғ ана қ алғ ан;

-рыноктық инфраструктураның базасы жасалды: 100 ден астам екінші дә режедегі банк жұ мыс істейді, олардың 30 дан астамы жеке меншіктегі, 72- сі акционерлік, 6-ы шетелдік банктер. Кейбір банктер банкрот болып, кейбіреулері ө зара бірігіп, қ осылып, іріленіп деген сияқ ты табиғ и процесс жү ріп жатыр. Ұ лттық банк қ абылданғ ан заң бойынша тә уелсіз банкке айналды. Инвестициялық жә не қ амсыздандыру компаниялары, зейнетақ ы жә не басқ а қ орлар сияқ ты банкке жатпайтын қ аржылық институттар қ ұ рыла бастады, толық нарық тық тә ртіпке қ азақ стандық банкаралық валюта – қ аржылық биржа, бірнеше тауар биржасы – осының бә рі нарық тық экономиканың ө зіне тә н айнымас белгілері;

-нарық тық экономиканың, оны мемлекеттік реттеудің қ ұ қ ық тық базасы жасалды, ол ү немі жетілдірілуде.

Қ орыта айтқ анда, Қ азақ станның бү гінгі экономикасы нарық тық экономикағ а ә бден ұ қ сайды, бұ дан былай жоспарлы экономикағ а қ айтар жол жоқ.

Нарық тық экономикағ а ө ту барысында экономикамызда тө мендегідей бағ ыттар бойынша қ ұ рылымдық ө згерістер жү ргізілді:

-мемлекет меншігінде болғ ан барлық ө неркә сіп орындары мен ауыл-

шаруашылық бірлестіктерін жекеменшікке беру;

-экономика қ ұ рылымында ө неркә сіптің ә сіресе ө ң еуші ө неркә сіптің ү лесін арттыру. Ө неркә сіптің артта қ алғ ан салаларында ө німділікті арттыру ү шін жә не жаң а техникамен технологияларды пайдалану ү шін шетел инвестицияларын тарту;

-Ғ ТР нә тижелерін экономиканың барлық саласында кең інен пайдалану;

-жеке кә сіпкерлікті дамыту;

-отандық тауардың сапасын жақ сарту рақ ылы дү ние жү зілік нарық тағ ы бә секелестігін арттыру;

-экономикадағ ы қ ажетсіз салаларды басқ а салалармен ауыстыру, орта жә не ұ сақ кә сіпорындардың санын кө бейту;

-Ә лемдік шаруашылық қ а интеграциалану, яғ ни халық аралық ең бек бө лінісіне қ атысып, сыртқ ы сауда қ ұ рылымын ө згертіп, экспортқ а тек шикі-затты ғ ана емес, сонымен қ атар дайын ө німді шығ ару.

Н. Ә. Назарбаев Қ Рның тұ нғ ыш президенті

Нұ рсұ лтан Ә бiшұ лы Назарбаев (6 шілде 1940 жыл, Шамалғ ан ауылы, Алматы облысы) — Қ азақ станның мемлекет қ айраткері, ғ алым, Қ азақ стан Республикасының тұ ң ғ ыш президенті. Қ азақ стан президенті 1990 жылғ ы 24 сә уірден бастап.

Бұ рын ол Қ азақ КСР-ның президенті болды. 2015 жылдың сә уір айында мерзімінен бұ рын президенттік сайлауда бесінші президенттік мерзімге қ айта сайланды, ресми деректерге сә йкес, 97, 75% дауыс жинады. Қ азақ КСР Министрлер Кең есінің Тө рағ асы (1984-1989). 1962 жылдан бастап КОКП мү шесі. КОКП ОК (1986-1991) мү шесі; КОКП Орталық бақ ылау комиссиясының мү шесі (1981-1986). Қ азақ стан Компартиясы Орталық Комитетінің хатшысы (1979-1984 жж. ), Қ азақ стан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы (1989-1991). Солтү стік Қ азақ стан облысының КСРО Жоғ арғ ы Кең есінің 10-11-шақ ырылымының (1979-1989) мү шесі. КСРО халық депутаты (1989-1991). Қ азақ ССР Жоғ арғ ы Кең есінің тө рағ асы (1990). Посткең естік кең істіктегі билік ө кілдеріне ұ зақ тығ ы бойынша рекордшы: 1989 жылдың 22 маусымынан бастап Қ азақ стан Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы лауазымына тағ айындалғ ан кү н - 28 жыл, 8 ай, 16 кү н. «Ұ лт кө шбасшысы» ресми атауының иесі.

1960 жылы Днепродзержинск қ аласының № 22 кә сіптік лицейін бітірді. 1967 жылы Қ арағ анды металлургия комбинатындаВТУЗ-ды бітірді.

Ең бек жолын 1960 жылы «Казметаллургстрой» трестінің қ ұ рылыс басқ армасының қ ызметкерлері бастады Қ арағ анды облысының Теміртау қ аласы. Содан кейін ол қ ұ ю машиналары ү шін шойын ретінде жұ мыс істеді, Қ арағ анды металлургия комбинатында тау-байыту пеші.

1965-1969 жылдары Қ арағ анды металлургия комбинатында (1966 жылдан - зауыт) қ айта жұ мыс істеді: диспетчер, газ маманы, домна пештің дү кеніндегі ағ а газетші.

1969-1973 жылдары - Қ арағ анды облысы, Теміртау қ аласындағ ы партиялық, комсомол жұ мысында. 1973-1978 жылдары - Қ арағ анды металлургия комбинаты партия комитетінің хатшысы. 1978-1979 жж. - хатшы, Қ арағ анды облыстық партия комитетінің екінші хатшысы.

1979-1984 жылдары Қ азақ стан Компартиясы Орталық Комитетінің хатшысы.

1984-1989 жылдары - Қ азақ КСР Министрлер Кең есінің Тө рағ асы. 1989-1991 жылдары Қ азақ стан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы. 1990 жылғ ы 14 шілдеден бастап 1991 жылғ ы 23 тамызғ а дейін - КОКП Орталық Комитетінің Саяси бюросының мү шесі. КОКП Орталық бақ ылау комиссиясының мү шесі (1981-1986). (1981-1986). КОКП Орталық комитетінің мү шесі (1986-1991).

1990 ж. ақ пан—сә уір аралығ ында Қ азақ КСР Жоғ ары Кең есiнiң тө рағ асы болды.

1990 ж. сә уірінен — Қ азақ КСР президенті.

1991 ж. желтоқ санның 1-інде тұ ң ғ ыш рет Қ азақ стан Республикасы Президентінің жалпыхалық тық сайлауы ө тті. Сайлау нә тижесінде Нұ рсұ лтан Ә бішұ лы Назарбаев басым дауыспен (98, 78 %) жең іске жетті.

1995 ж. сә уірдің 29-ында жалпыхалық тық референдум нә тижесінде Қ азақ стан Республикасы Президенті Н. Ә. Назарбаевтың ө кілеттігі 2000 ж. дейін ұ зартылды.

1999 ж. қ аң тардың 10-ында ө ткен жалпыхалық тық сайлаудың нә тижесiнде Н. Назарбаев 79, 78 % дауыс алып, Қ азақ стан Республикасы Президенті болып қ айта сайланды.

2005 ж. желтоқ санның 4-інде сайлаушылардың 91, 5 % дауысын алып, Қ азақ стан Республикасының Президенті болып қ айта сайланды. [1]

2011 ж. сә уірдің 3-інде сайлаушылардың 95, 5 % дауысын алып, Қ азақ стан Республикасының Президенті болып қ айта сайланды. [2]

2015 ж. сә уірдің 26-ында сайлаушылардың 97, 7 % дауысын алып, Қ азақ стан Республикасының Президенті болып қ айта сайланды.

67, Қ азақ стан Республикасының Конституциясы — Қ азақ стан Республикасының Ата Заң ы. Ағ ымдағ ы Конституция 1995 жылы 30 тамыз кү ні жалпыхалық тық Референдумнегізінде қ абылданды жә не 5 қ ыркү йек кү ні ө з кү шіне енді. Конституция 9 тараудан, 98 баптан тұ рады.

Конституция мемлекеттік қ ұ рылыстың қ ұ қ ық тық негізін қ алыптастырушы қ ұ жат болып табылады. Ол мемлекеттілік тетік, қ оғ амдық, саяси институттар ретінде қ ызметтің негізі боларлық принциптерін орнық тырды, адам мен азаматтың конституциялық мә ртебесін белгіледі, экономикалық қ ұ рылыстың негіздерін айқ ындады. Бұ л тә уелсіз Қ азақ станның қ абылдағ ан екінші конституциясы. Алдың ғ ы конституция 1993 жылы 28 қ аң тарда қ абылданғ ан болатын.

Тә уелсіз Қ азақ станның алғ ашқ ы Конституциясы 1993 жылы 28 қ аң тарда ХІІ шақ ырылғ ан Қ азақ стан Жоғ арғ ы Кең есінің ІХ сессиясында қ абылданды. Ол кіріспеден, 4 бө лім, 21 тарау жә не 131 баптан тұ рады.

Конституция Қ азақ стан мемлекеттік егемендігін алғ ан сә ттен бергі кө птеген қ ұ қ ық тық нормаларды:

халық тық егемендік

мемлекет тә уелсіздігі

билікті бө лісу принципі

қ азақ тілін мемлекеттік деп тану

Президентті мемлекет басшысы деп тану

сот органдарын — Жоғ арғ ы, Конституциялық жә не Жоғ ары Арбитраждық соттар жә не басқ аларды қ амтыды.

1993 жылғ ы Конституция негізіне парламенттік республика моделі алынды

Қ азақ стан Республикасының Конституциясы 1995 жыл

Қ азақ стан Республикасының Конституциясы 1995 жылы 30 тамызда қ абылданды.

1995 жылы 30 тамызда республикада бү кілхалық тық референдум ө тті, нә тижесінде Қ азақ станның жаң а Конституциясы қ абылданды. Дауыс беру еліміздің қ алалары мен ауылдарындағ ы 10253 сайлау учаскелерінде жү рді. Бұ л Конституцияның 1993 жылғ ы Конституциядан айырмашылығ ы оның мазмұ нының сапасында еді. Жаң а Конституцияғ а алғ аш рет азаматтың қ ұ қ ығ ына қ атысты ғ ана емес, адам дү ниеге келген сә ттен одан ажырамас қ ұ қ ық тарына да қ атысты нормалар енді. Ол бойынша Қ азақ стан Республикасының Президенті саяси жү йенің басты тұ лғ асы болып табылады, билік тармақ тарынан жоғ ары тұ рады. Бұ л президенттік басқ ару жү йесіндегі мемлекетке сай келеді. Парламент туралы конституциялық бө лім ө згерістерге ұ шырады.

1995 ж. желтоқ санда екі палаталы (жоғ арғ ы палаталы — Сенат, тө менгі палаталы —Мә жіліс) Парламентке сайлау ө ткізілді.

Конституция қ ұ рылымы

I бө лім. Жалпы ережелер

II бө лім. Адам жә не азамат

III бө лім. Президент

IV бө лім. Парламент

V бө лім. Ү кімет

VI бө лім. Конституциялық кең ес

VII бө лім. Соттар жә не сот тө релігі

VIII бө лім. Жергілікті мемлекеттік басқ ару жә не ө зін-ө зі басқ ару

IX Бө лім. Қ орытынды жә не ө тпелі ережелер

Қ азақ стан Республикасы Президентінің қ ұ қ ық тық жағ дайы[ө ң деу ]

Қ азақ стан Республикасының Президенті — мемлекет басшысы, оның ең жоғ ары лауазымды тұ лғ асы. Ол мемлекеттің ішкі жә не сыртқ ы саясатының негізгі бағ ыттарын айқ ындайды. Президент халық тар бірлігінің нышаны болып табылады, кө пұ лтты Қ азақ стан Республикасының халқ ы сайлайды, оның халық атынан сө йлеуге қ ұ қ ығ ы бар, ел ішінде жә не халық аралық қ атынастарда мемлекет атынан ө кілдік етеді. Конституцияғ а сә йкес республикада мемлекеттік билік біртұ тас, бірақ, сонымен қ атар билік ү ш: заң шығ арушы, атқ арушы жә не com тармақ тарына бө лінеді.

Заң шығ арушы билікті — Парламент, атқ арушы билікті — Ү кімет, сот билігін — соттар жү зеге асырады. Ә рқ айсысы Конституция жә не заң арқ ылы белгіленген міндеттерін атқ аруғ а тиісті. Мемлекеттік биліктің ү ш тармағ ы кү нделікті қ ызметінде ө зара тығ ыз жә не келісімді байланыста болуы керек. Президент мемлекет билігінің барлық тармағ ының келісіп жұ мыс істеуін қ амтамасыз етеді. Сондық тан Президент мемлекеттік биліктің кепілі болып табылады.

Президент мемлекеттік органдардың халық алдындағ ы жауапкершілігін қ амтамасыз етеді. Ол, сондай-ақ мемлекеттік органдардың, лауазымды жә не тағ ы баска тұ лғ алардың Конституция мен заң дардың талаптарын бұ лжытпай сақ тауын камтамасыз етеді. Президент адам мен азаматтардың қ ұ қ ығ ы мен бостандық тарының кепілі болып табылады. Президентті Қ азақ стан Республикасының кә мелетке толғ ан азаматтары жалпығ а бірдей, тең жә не тө те сайлау қ ұ қ ығ ы негізінде жасырын дауыс беру арқ ылы жеті жыл мерзімге сайлайды. Қ азақ стан Республикасының Президенті болып, тумысынан республика азаматы болып табылатын, қ ырық жасқ а толғ ан, мемлекеттік тілді еркін мең герген жә не Қ азақ станда кемінде он бес жыл бойы тұ рғ ан республика азаматы сайлана алады. Қ азақ стан Республикасының Президенті Конституция мен заң дар негізінде жә не оларды орындау ү шін Республиканың бү кіл аумағ ында міндетті кү ші бар жарлық тар мен ө кімдер шығ арады. Конституцияда кө зделген ретте Президент зандық кү ші бар заң дар, сондай-ақ жарлық тар шығ арады. Қ азақ стан Республикасы Парламентінің қ ұ қ ық тық мә ртебесі Парламент республиканың заң шығ ару қ ызметін жү зеге асыратын ең жоғ ары ө кілді органы болып табылады. Ол қ ос палаталы, тұ рақ ты негізде жұ мыс істейтін — Сенат пен Мә жілістен тұ рады. Сондық тан да біздің Парламентіміз кә сіби заң шығ арушы орган ретінде қ аралады.

Сенат ә р облыстан, республикалық манызы бар қ аладан жә не Қ азақ стан Республикасының астанасынан екі адамнан, тиісінше облыстың, республикалық маң ызы бар қ аланың жә не Республика астанасынын барлық актілеу органдары депутаттарының бірлескен отырысында сайланатын депутаттардан қ ұ ралады. Сенаттың жеті депутатын Сенат ө кілеттігі мерзіміне Республика Президенті тағ айындайды.

Мә жіліс жетпіс жеті депутаттан тұ рады. Алпыс жеті депутат республиканың ә кімшілік-аумақ тық бө лінісі ескеріле отырып қ ұ рылатын жә не шамамен сайлаушылардын саны тең бір мандатты аумақ тық сайлау округтері бойынша сайланады. Он депутат партиялық тізім бойынша сайланады. Парламент ө з жұ мысын сессиялық тә ртіппен жү зеге асырады. Сессия бірлескен жә не бө лек палаталардан, палаталар бюроларынан, тұ рақ ты комитеттерден жә не палаталардың бірлескен комиссияларынан тұ рады. Сенат пен Мә жілістің бірлескен отырысында республикалық бюджет қ аралады жә не бекітіледі, оның орындалуы туралы Ү кімет есеп береді.

Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі атқ арушы биліктің жоғ ары органы болып табылады. Ү кімет атқ арушы органдар жү йесін басқ арады жә не олардың іс-ә рекетіне басшылық етеді. Ү кімет бү кіл елде мемлекеттік басқ аруды жү зеге асырады. Ү кімет мү шелері республика халқ ына жә не Президентке ант береді. Ү кімет Президент ө кілеттігі мерзімінің негізінде ә рекет етеді жә не жаң адан сайланғ ан Президент алдында ө з ө кілеттігін доғ арады. Ү кімет мү шелерінің ө кілетті органдарда (мысалы: Парламент, мә слихат) депутат болуғ а, ө зге де ақ ы тө ленетін жұ мысты атқ аруғ а (оқ ытушылық, ғ ылыми немесе ө зге шығ армашылық қ ызметтерді қ оспағ анда), кә сіпкерлікпен шұ ғ ылдануғ а, коммерциялық ұ йымның басшы органының немесе бақ ылаушы кең есінің қ ұ рамына кіруге қ ұ қ ығ ы жок. Ү кіметке кең ауқ ымды ө кілеттіктер берілген. Бұ л ө кілеттіктердің бә рі — Конституцияда жә не " Қ Р Ү кіметі туралы" Конституциялық заң да кө рсетілген.

⇐ Предыдущая 24 25 26 27 282930 31 32 33 Следующая ⇒