Пәні: Абайтану. Сыныбы: 9-сынып. М.Әуезовтің абайтануға қатысты зерттеу еңбектері. Абай Құнанбаев творчествосын зерттеудің маңызды мәселелері

Кү ні: 02. 12. 2016

Пә ні: Абайтану

Сыныбы: 9-сынып

Сабақ тақ ырыбы: М. Ә уезовтің абайтануғ а қ атысты зерттеу ең бектері

Сабақ мақ саты:
1. Білімділік: М. Ә уезовтің абайтануғ а қ атысты зерттеу ең бектері туралы оқ ушыларғ а толық тү рде тү сінік беру;

2. Дамытушылық: ой-ө рісін, ойлау белсенділігін, сө йлеу шеберлігін, тіл мә дениетін дамыту, сө здік қ орын молайту, шығ армашылық ізденіске баулу.

3. Тә рбиелік: елін, жерін, Отанын қ адірлеуге, адамгершілікке, адалдық қ а,
ең бексү йгіштікке тә рбиелеу.

Сабақ тың тү рі: лекция сабақ.

Сабақ тың ә дісі: тү сіндіру, суреттеу, салыстыру, сұ рақ -жауап, бағ алау, бекіту, қ орытындылау.

Сабақ тың кө рнекілігі: кө ркем ә дебиеттер, бейнелі суреттер, рефераттар, бү ктемелер.

Сабақ тың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұ жымымен жұ мыс жү ргізу..

Сабақ тың барысы:

І Ұ йымдастыру кезең і:

1. Оқ ушылармен амандасу, тү гелдеу;

2. Оқ у қ ұ ралдарын, сабақ қ а дайындығ ын тексеру;

3. Сыныптың тазалығ ына кө ң іл бө лу;

4. Оқ ушылардың зейінін сабақ қ а аудару;

5. Cабақ тың мақ сатымен таныстыру.

ІІ Ү й тапсырмасын тексеру:

1. Абай мұ расын зерттеушілер туралы тү сінік.

2. Реферат жазу.

Сұ рақ тар мен тапсырмалар:

1. Абайтану ғ ылымының зерттелу кезең деріне талдау жасаң дар.

2. 20 ғ асырдың 40–60-жылдарында Абай ө мірі мен шығ армашылығ ын зерттеуде ғ алымдардың ең бектері жарық кө рді?

3. Ақ ынның 150 жылдық мерекесі қ арсаң ында қ андай ең бектер жарық кө рді?

4. Абай шығ армалары қ андай тілдерге аударылды?

5. Абайтану бү гінде қ андай пә н ретінде жоғ ары оқ у орындарында, орта білім беретін мектептерде оқ ытылады?

6. Абайтанудың тақ ырыптық, кезең дік мезгілдерін атаң дар.

ІІІ Жаң а сабақ ты тү сіндіру:

М. Ә уезовтің абайтануғ а қ атысты зерттеу ең бектері

Абай Қ ұ нанбаев творчествосын зерттеудің маң ызды мә селелері

Мұ хтар Ә уезов

Жү регің нің тү біне терең бойла,

Мен бір жұ мбақ адаммын, оны да ойла.

Соқ тық палы, соқ пақ сыз жерде ө стім,

Мың мен жалғ ыз алыстым, кінә қ ойма!

Абай болашақ ұ рпақ қ а осылай ү н қ атқ ан болатын. Бұ л сө здерді ө ткендегі қ ұ лазығ ан заманнан ө зі ү шін беймә лім, басқ а бір келешекке, нұ рлы келешекке дұ рыс жол тартқ ан ақ ын айтқ ан еді. Ол даланы басқ ан надандық тү негінің арасында алаулай жанғ ан шырағ ын жарқ ырата кө теріп, ө з халқ ына таң атып, кү н шығ атын жақ ты қ ажымай-талмай нұ сқ ап ө тті.

Иә, Абай ө зі ө мір сү ріп, ақ ындық еткен заманы ү шін шынында да жұ мбақ адам еді.

Абайдың бізге ө лең, поэма, аударма оқ ушы жұ ртшылық пен ә ң гімелесу (ө зі «ғ ақ лия» деп атағ ан қ ара сө здері) тү рінде қ алдырғ ан ә деби мұ расы соң ғ ы басылуында қ алың екі том болып шығ ады. Ақ ынның кө п жылдар бойындағ ы ойлары мен толғ аныстарыының, ізгі жаны тебіренуінің аса бір қ ымбатты нә тижесіндей бұ л ең бектер енді, тарихи тұ рғ ыдан қ арағ анда, қ азақ халқ ының рухани мә дениетінің жиынтығ ы сияқ ты болып кө рініп отыр.

Туғ ан халқ ының ө ткендегі ауызша, жазбаша ескерткіштерде сақ талғ ан ақ ындық мұ расына терең бойлағ ан Абай сол мө лдір бұ лақ тан қ ұ нарлы нә р алып, ө з поэзиясын молық тыра білді. Қ азақ халқ ына ол кезде жете таныс бола қ оймағ ан тә жік, азербайжан, ө збек сияқ ты шығ ыс халық тарының классиктік поэзиясы да Абай поэзиясына прогресшіл ық пал жасады. Бірақ қ азақ мә дениетінің келешекте ө ркендеуінің кепілі, оның тарихи дамуы жолында сенімді жолбасшысы болғ ан орыс мә дениетіне (ол арқ ылы бү кіл европалық мә дениетке), ең алдымен оғ ан дейін қ азақ халқ ына мү лде белгісіз орыстың ұ лы классиктері қ алдырғ ан мұ рағ а Абайдың ү міт артуы орасан маң ызы бар факт еді.

Ерекше дарынды, кемел ойлы Абай жаң а мә дениетті ақ ыл сарабынан ө ткізе, ө з бойына сің іре білді. Осындай асыл қ азынаны қ абылдаудан суретші Абайдың ө зіндік айқ ын ерекшелігі ө сіп, кө ркейе берді.

Абай қ азақ халқ ы ә лі мең геріп жетпеген мә дениеттерге бой ұ рғ анда, жаң а кө ркемдік суреттеу қ ұ ралдарымен ғ ана молық қ ан жоқ, рухани дү ниесін жаң а идеялармен де байытты. Ө зінің идеялық жә не творчестволық байлығ ының асылына келгенде, Пушкин сияқ ты, Абай да қ алың жұ ртқ а ортақ, сонымен бірге анық ұ лттық, халық тық ақ ын.

Абайдың сексенінші жылдардағ ы ө лендерінің кө пшілігі қ азақ қ оғ амының тағ дырына арналады. Сонымен қ атар, ақ ын халқ ының бү кіл рухани қ азынасын терең кө ркемдік-сыншылдық пен қ айта қ арап, ө зінің ақ ындық жаң а программасын ұ сынады.

Бұ л шығ армаларында Абай халық мұ расына жақ ын келеді. Алайда оның поэзиясының халық творчествосынан зор айырмасы барын дә л осы тұ ста айқ ын кө реміз. Абай бірде-бір ө лең жолында халық творчествосының қ алыптасқ ан дә стү рлі сө з жү йесі мен ақ ындық ой бітімін қ аз-қ алпында ала салмайды. Абай ауыз ә дебиетіндегі сө здерді де, образ жү йесін де, стиль тә сілдерін де терең детіп, жаң а ой, сезімдермен толық тырады, оның ө лең дерінде ө згеше бір идеялар мен жан сезімдері жү реді, алдымен, бұ л шығ армалардан ақ ынның ескілік ә дет, билеуші феодалдардың азғ ындық мінездері, қ араң ғ ылық, дау-жанжал жайлағ ан, ең бекші бұ қ ара мұ қ таждық пен жоқ шылық та ө мір сү рген сол кездегі қ азақ аулының қ оғ амдық қ алпына бітіспес кө зқ арасы айқ ын кө рінеді. Абайдың кө птеген ө лең дерінде (" Қ артайдық, қ айғ ы ойладық ", " Қ алың елім, қ азағ ым, қ айран жұ ртым", " Кү лембайғ а", " Кө жекбайғ алардан" бастап) надандық, дә укестік, парақ орлық, арамтамақ тық, қ азақ халқ ын билеп-тө стеушілердің рухани бейшаралығ ы ө лтіре сыналады. Семьяғ а, ата-анағ а, жас ұ рпақ ты тә рбиелеуге, ә сіресе ә йелге жаң а кө зқ арас қ азақ ә дебиетінің тарихында тұ ң ғ ыш рет соншама айқ ындық пен, соншама моральдық терең дікпен айтылады.

Абай ө здігінен білім алудың ұ зақ жолын ө тті. Пушкин, Лермонтов, Крыловтардан бастағ ан ол алпысыншы, жетпісінші жылдар ә дебиетімен де танысты, тек ақ ындарды ғ ана қ ұ рметтемей, Лев Толстой, Салтыков-Щедрин секілді ұ лы прозаиктерді де тү сің ді. Орысша аудармалар арқ ылы Абай Гете мен Байронды, Батыс Европаның басқ а да классиктерін білді. Орысша аудармалар арқ ылы ол кө не замандардағ ы ә дебиетпен де танысты. Ақ ынның достарының айтуы бойынша, Абай Батыс философиясымен де айналысқ ан кө рінеді (мысалы, Спиноза мен Спенсерді оқ ығ аны, Дарвин жайын сұ растырғ аны мә лім). Алайда оның философиядан алғ ан білімі белгілі бір жү йеге тү спеген еді. Маркс жә не оның ғ ылымы туралы ол білмеген болса керек.

Абайдың орыс классиктеріне творчестволық жолмен келуі ақ ын қ ызметінің ә рбір жаң а кезең інде жаң аша болып отырды. Крыловты аударғ анда, Абай мысал моралін қ азақ ұ ғ ымы мен тү сінігіне сә йкестендіре, кейде ө згертіп, ө згеше бір нақ ыл сө з тү ріне келтірді. Бірақ " Қ анжар", " Жолғ а шық тым бір жым-жырт тү нде жалғ ыз", " Теректің сыйы", " Жалау", " Демон" ү зінділерін алсақ, Лермонтовтан аударылғ ан ө лең дердің ішінде ө зінің дә лдігі мен шеберлігі жағ ынан кү ні бү гінге дейін бұ лардан асқ ан аударма жоқ.

Абайдың Пушкинге кө зқ арасында бү тіндей бір ө згешелік бар. " Евгений Онегин" ү зінділері аудармадан гө рі, Пушкин романын шабыттана ә ң гімелеуге ұ қ сайды. Бұ л ретте Абай шығ ыс поэзиясында ертеден қ алыптасқ ан " нә зира" ү лгісін қ олданып, ө зінен бұ рынғ ы ақ ындардың тақ ырыбы мен сюжетін жаң аша баяндайды.

Қ азақ ә дебиетінің ө ркендеуі ү шін Абайдың аудармашылық жұ мысының зор маң ызы болды, бірақ оның орыс ә дебиетімен байланысы мұ нымен ғ ана тамамдалмайды. Бұ л мә дениет пен кө ркемдік дә стү рлердің аса кү шті ық палын Абайдың ө з творчествосынан іздеу керек. Мысалы, Пушкинді Абай басқ а орыс классиктерінен гө рі сиректеу аударғ ан. Солай бола тұ рса да, оның ақ ынмен байланысы ө з творчествосында ә рі терең, ә рі айқ ын кө рінді: оның лирикалық ойғ а шомуларында, табиғ ат суретін реалистікпен беруінде, махаббат иесі ә йелдің жү регін терең тү сінуінде, ә леуметтік сарындардың адамгершілік ү нінде Пушкиннің кө птеген сипат белгілері бар.

Пушкиннің жә не дү ние жү зінің ақ ындық мә дениетімен іштей терең байланысу ғ ана Абайдың жылдың тө рт мезгілі туралы ө лең дерін, лирикалық ө лең дер мен ақ ындық толғ аныстарды, ақ ын қ ызметі жайындағ ы ө лең дерді, Александр Македонский мен Аристотель туралы поэманы жазуына мү мкіндік берді.

Ақ ынғ а арналғ ан ө лең інде Абай ақ ынды қ оршағ ан ұ ятсыз-арсыз, енжар ортағ а оның тә уелсіздігін, шыншылдығ ын, ө р тұ лғ асын, шабытты ойының шиыршық атып шарқ ұ руын қ арама-қ арсы қ ояды. Абай ө зінің поэзиялық кө зқ арастарында Пушкинмен осылайша туысып жатады.

Абай творчествосының халық тығ ын зерттеу – айрық ша маң ызды міндеттің бірі. Ө ткендегі ең бектерде бұ л проблеманы дұ рыс шешуге қ азақ ә дебиеті " бір арнамен" дамыды деген аса қ ате тү сінік кедергі жасады. " Бір арнамен даму теориясы" рухында жазылғ ан зерттеулерге Абай ө зінің тағ дыры мен творчествосын байланыстырғ ан ортадан – қ азақ тың реформадан кейінгі дә уірдегі шаруаларынан оқ шау алынды.

Абайдың тікелей халық тығ ы – халық ты езушілерді қ аналушы бұ қ араның тұ рғ ысынан ә шкерелеуінде. Бұ л ретте ол халық тың ауыз ә дебиетіндегі нақ ыл сө здерді, мә телдерді, тілдегі метафораларды, халық юморының тә сілдері мен қ ұ ралдарын пайдаланады. Ол ауыл кедейін, батырағ ын, қ азақ ә йелін, қ арапайым адамдардың бейбіт ең бегін жақ тайды, надан ә келердің содырлы мінез-қ ұ лық тарының кесірі тиетін жас ұ рпақ ты жақ тайды. Бұ л – тікелей халық тық белгілері. Ақ ын шығ армаларын ө з халқ ының тілінде жаза отырып, халық ойы мен арманын неғ ұ рлым ө ткір, терең, нә зік тү рде жеткізу ү шін бұ л тілді байытып, дамытады. Абай халық жыршылары айта алмағ ан, бірақ халық бұ қ арасының санасында жү рген ойларды айтты.

Осыдан келіп Абай халық тығ ының екінші бір саласы басталады. Халық тың саналы тү рде тү сініп болмағ ан, стихиялы тілектерін саналы тү рде айтып, бұ л ү шін ө з бойына жинағ ан нә рді пайдаланып, сол кездегі орыс мә дениетінің шың ына қ ұ лаш ұ ра, ақ ын жалпы мә дениеттік, жалпы тарихтық маң ызы бар бү кіл ұ лттық қ азына жасайды. Оның творчествосында кө рінген Белинскийдің, Чернышевскийдің эстетикалық принциптері, оның ө лмес-ө шпес лирикалық туындылары, Пушкинді, Лермонтовты, Крыловты аударушы жә не насихаттаушы ретіндегі ағ артушылық қ ызметі, адамгершілік қ асиеті жоғ ары адамның маң ызы мен ұ лылығ ы туралы поэмалары – айрық ша бағ алы қ азына. Бұ л шығ армаларда Абай халық тағ дыры, халық ты езушіліктен қ ұ тқ ару амалдары туралы тікелей айтпайды, бірақ та Абай мұ расының бұ л саласы да терең халық тық болып табылады.

Бү кіл дү ние жү зінің алдың ғ ы қ атарлы ақ ындық мә дениетінің маң ызды элементтерін қ амтығ ан Абай шығ армалары қ азақ ә дебиетін, оның бү кіл мә дениетін ғ асырлық оқ шаулану, мешеулік қ алпынан шығ арып, қ азақ мә дениетін жаң а, жоғ ары тарихи сатығ а кө терді. Абайдың халық тығ ы мынада: ол ө з халқ ының рухани кө зі болып, алысты кө ре білді, халық ү шін ойлап, халық ү шін сезе жү ріп, оның тарихи келешегін кө рсетіп берді.

IV Шығ армашылық тапсырма:

«Абай жә не Мұ қ тар» тақ ырыбына мақ ала жазың дар (тақ ырыпты ө згертуге болады).

V Сабақ ты бекіту:

Сұ рақ тар мен тапсырмалар:

1. М. Ә уезовтің зерттеулеріндегі Абай шығ армашылығ ы.

2. Ақ ын мұ расы қ алай насихатталғ ан?

3. М. Ә уезов ақ ын мұ расын таныту жолында қ андай ізденістер жасады?

VІ Ү йге тапсырма:

1. М. Ә уезовтің абайтануғ а қ атысты зерттеу ең бектері туралы тү сінік.

2. Реферат жазу.

VIІ Бағ алау: оқ ушылардың берген жауаптарына қ арай білімдерін бағ алаймын.

Тексерілді:

⇐ Предыдущая 18 19 20 21 222324 25 26 27 Следующая ⇒