Абай және батыс әдебиеті

Европамен таныса келе Абайдың «Шығ ысым – батыс, батысым – шығ ыс боп кетті» деуі ақ ынның Батыс елінің мол рухани қ азынасына, мә дени, ә деби ө су жолына қ атты қ ызық қ аннан айтқ ан сө зі. Абай оқ ып, біліп, таныс болғ ан Батыс Европалық философия, тарих, мә дениет, ә дебиет қ орының кө лемін, шең берін нақ ты анық тау қ иын. Ақ ынның кітапханасы сақ талмағ ан. Бұ л жайында М. Ә уезов: «Батыс Европа мен орыс жазушыларының кө пшілігін ол ә уелі кө п оқ ып, тексеріп ө теді. Ө зінің білім алып, дү ние тануына солардың шығ армаларын азық етеді. Осы ретпен оқ ып шық қ ан ақ ын-ғ алымдарының ішінде Батыс Европаның Гетесі, Шекспир, Шиллер, Гейнесі, Байрон, Бальзак, Беранжесі де болады. Ол кездегі білім-ө нерлердің мол қ оры, ү лкен бесігі Батыс Европа екенін аң ғ арып, сол жақ тың ақ ындары ғ ана емес, неше алуан философ білімпаздарын да зерттейді. Европа философиясын зерттеу ретінде Спенсер, Спиноза, Декарттарды оқ иды. Бә рінен де Дарвинге қ ызығ ады. Қ иыр шығ ыс тарихынан Будданың жайын да біледі» деп жазғ ан.

Қ азақ халқ ының кө п ғ асырғ ы рухани ізденістері мен қ азынасының жемісі, жиынтығ ы, ә рі жаң а сатығ а кө терушісі бола алғ ан Абай – дү ниенің осы екі бө лігінің бірсыпыра халық тарының даму тарихына, ақ ыл-ой жү йесіне, мә дениетіне, ә дебиетіне кө з тігіп, танып, біліп ө зіндік шығ армашылық қ атынас қ алыптастырды, қ азақ қ оғ амының қ ажетіне, рухани ө суіне жарату ісін де, дә стү рлерін де байытты. Абай мұ расының батыс европа ә дебиетімен байланыстары ә ртү рлі тұ рғ ыдан, бірнеше арнада қ аралуғ а лайық. Ол байланыстардың негізгі салмағ ы, ө зекті сабақ тары, салалы ұ штары, ә рине, 19 ғ асырдағ ы қ азақ қ оғ амының даму ерекшеліктерінде, ағ артушылық, демократтық ақ ыл-ой ізденістерінде, кө ркем ә дебиеттің реалистік бағ ыт-бағ дарларында, ақ ынның дү ниеге кө зқ арастарында, қ оғ амдық, ә леуметтік, философиялық, этикалық, эстетикалық толғ аныстарында жатыр, «таза» ә дебиеттік қ ыры, кө ріністері де солармен ү йлесімде, сә йкестікте. Абай мен батыс европа ә дебиетін сө з еткенде бү л атаудың шартты тү рде алынғ анын ескеру керек. Ө йткені, дү ниенің бір бө лігі – Европада толып жатқ ан халық тар ә дебиеттері ішінен негізінде жалпы ә лемдік, адамзатқ а ортақ ежелгі грек, рим мұ раларының жекелеген нұ сқ алары, ағ ылшын, француз, неміс, поляк ақ ын-жазушыларының туындылары қ азақ ақ ынының шығ армашылық жолында жақ сы игерілген, олармен ү ндестіктер, сырластық тар, кө ркемдік ой ізденістердегі сабақ тастық тар тапқ ан, ал бірқ атары қ азақ ша аударылғ ан. Батыс Европа халық тары кө ркем мұ раларын Абайдың игеру ерекшеліктері, қ азақ ша аудармалары, ақ ын шығ армаларының кейбір европалық тілдерге аударылуы, шетелдік жылы лебіздер - бү гінгі абайтану ғ ылымындағ ы терең зерттеуді, байсалды тұ жырым жасауды қ ажет ететін ө зекті мә селелердің бірі. Қ азақ ә дебиетінің басқ а елдер ә дебиетімен, оның ішінде, Европа халық тары ә дебиетімен қ арым-қ атынас, байланыс тарихында Абай Қ ұ нанбаевтың орны ерекше.

Абай оқ ып, біліп, таныс болғ ан Батыс Европалық философия, тарих, мә дениет, ә дебиет қ орының кө лемін, шең берін нақ ты анық тау қ иын. Ақ ынның кітапханасы сақ талмағ ан, кү нделік, не басқ а да жазба деректер жоқ, жазылды ма, жоқ па - ол жағ ы да беймә лім. Алайда Абай ө мір сү рген кезде Қ азақ станда, Семейде болып, осы аймақ ты, ә сіресе, оның тынысын жан-жақ ты зерттеген, Семей кітапханасының қ орын тә птіштей сипаттап, ақ ын туралы жазба мә ліметтер қ алдырғ ан американ жазушысы, публицист Дж. Кеннанның деректеріне жә не Орыс географиялық қ оғ амы Семей бө лімшесінің Семейдің кітапханасы каталогінің (1902-1910) тізімінде кө рсетілген мә ліметтерге қ арағ анда Абай білген Батыс Европа кітаптары едә уір қ омақ ты болғ ан. Сол кезде Семей кітапханасында Спенсер, Спиноза, Р. Декарт, Д. С. Милль, Дрэпер, Чарлз Дарвин, У. Шекспир, И. В. Гете, Ф. Шиллер, Г. Гейне, Д. Байрон, О. Бальзак, А. Мицкевич, А. Дюма т. б. авторлардың шығ армалары жинақ талыпты. Семей кітапханасының тұ рақ ты оқ ырманы болғ ан Абайдың рухани ө рісінің кең ейе тү суінің бір қ ыры – осы. Бұ л хақ ында Ә уезов:

«Батыс Европа мен орыс жазушыларының кө пшілігін ол ә уелі кө п оқ ып, тексеріп етеді. Ө зінің білім алып, дү ние тануына солардың шығ армаларын азық етеді. Осы ретпен оқ ып шық қ ан ақ ын-ғ алымдарының ішінде Батыс Европаның Гетесі, Шекспир, Шиллер, Гейнесі, Байрон, Бальзак, Беранжесі де болады. Ол кездегі білім-ө нерлердің мол қ оры, ү лкен бесігі Батыс Европа екенін аң ғ арып, сол жақ тың ақ ындары ғ ана емес, неше алуан философ, білімпаздарын да зерттейді. «Европаның есею тарихы», «Ескі Шығ ыс мә дениетінің тарихы» сияқ тыларды да сол Батыс Европа ғ алымдары арқ ылы оқ ып-біледі. Европа философиясын зерттеу ретінде Спенсер, Спиноза, Декарттарды оқ иды. Бә рі де Дарвинге қ ызығ ады. Қ иыр шығ ыс тарихынан Будданың жайын да біледі», - деп жазды. (М. Ә уезов. Абай Қ ұ нанбаев. Мақ алалар мен зерттеулер. - А., 1967, 253 б. ).

ІV Сабақ ты бекіту:

Тапсырмалар:

1. Абай шығ армашылығ ына батыстың ық палы.

2. Аударма тіліне талдау жасаң дар.

3. Абай ө з халқ ының ғ асырлар бойы рухани мә дениеті мен ә лем ә дебиетінің алтын қ орын жалғ астырушы кө пір қ ызметін атқ арғ андығ ын дә лелдең дер.

⇐ Предыдущая 11 12 13 14 151617 18 19 20 Следующая ⇒