«Қартайдық, қайғы ойладық, ұлғайды арман» өлеңі

«Қ артайдық, қ айғ ы ойладық, ұ лғ айды арман... » – Абайдың 1886 жылы жазғ ан ө лең і. Кө лемі 50 жол. Ақ ын ө з дә уіріндегі қ азақ қ оғ амының ә леуметтік топтарын дә л ажыратып, айқ ын саралап, ә рқ айсысының мін-мерезін ащы тілмен кү йдіре ө ртейді. Ең бексіздік, терін сатпай, телміріп кө зін сатқ ан теп-тегіс алармандық ты айыптайды. Абай таң балайтын ө кілдер мыналар: бай, би, болыс, елубасы, жау, жарлы, дос, сұ м-сұ рқ ия, аларман, орыс, паң. Бә рі де ә рекетімен, ө з қ ылығ ымен кө рінген. Осылардың ә рқ айсысының адал ең бек етпей, арамдық пен дү ние табар амалдарын зерек суреткер дә л басып, мінез, психология ерекшеліктерін, қ улық -сұ мдық табиғ атын, айла-шарғ ы тә сілдерін улы сатира найзасына қ алай тастайды, не деп бопсалайды, қ алай қ орқ ытады, қ алай торғ а тү сіреді – осы сауалдардың жауабы бар, ә р кейіптің сыры жария болады. Жанды бейнелер жасалады. Табан ақ ы, маң дай теріне сү йенбей, айла-шарғ ығ а аяқ артқ ан, біреуді-біреу жеген қ оғ амдық ортаның азуын ақ ын қ айғ ысы суретке айналдырады. Айналып келгенде, бір шаң ырақ астынан да береке-ырыс кеткен, Ата мен бала, ағ а мен іні арасына от тү скен. Бә рі де арын сатып, ө тірік ант ішіп, алдау-арбаумен мал табуғ а бет бұ рғ ан. Жұ з қ ұ былғ ан, қ ысқ а кү нде қ ырық жерге қ ойма қ ойғ ан, қ улық ойлағ ан сойқ андар тү гел мансұ қ етіледі. Аруақ ты ақ ынның алдамшылық, жә дігө йлік, айлакерлікке қ арғ ыс айтқ ан қ аһ арлы байламы бар. Ө лең 11 буынды қ ара ө лең ұ йқ асы ү лгісімен жазылғ ан. Алғ аш рет 1909 жылы Санкт-Петербургте жарық кө рген «Қ азақ ақ ыны ИбраҺ им Қ ұ нанбайұ ғ ылының ө лең і» атты жинақ та жарияланды. Басылымдарында аздағ ан текстологиялық ө згерістер кездеседі. Мү рсейіт қ олжазбаларында, 1954 жылғ ы жинақ та 3-шумақ тың 3-жолы «Жалаң қ ақ қ ан жат мінез жау алады» болса, 1939, 1945, 1957 жылғ ы басылымдарда «Жалаң қ ая жат мінез жау алады» деп берілген. Мү рсейіт қ олжазбаларында 6-шумақ тың 2-жолы «Мал сойсам, сен мендік бол деп берем деп», 7-шумақ тың 2-жолы «Ант бұ зуды кім ойлар дерт кө рем деп», 10-шумақ тың 2-жолы «Ит қ орлық немене екен кө рген кү ні» делінсе, жинақ тарда 1909 жылғ ы басылым негізінде «Ет берсем, сен мендік бол деп берем деп», «Ант ішуді кім ойлар дерт кө рем деп», «Ит қ орлық немесе екен сү йткен кү ні» болып алынғ ан. Кейінгі басылымдарда Мү рсейіт қ олжазбалары бойынша 6-шумақ тың 3-жолы «Бар ма екен жай жү рген жан қ анағ атпен», 10-шумақ тың 3-жолы «Арын сатқ ан мал ушін антұ рғ анның » деп берілсе, 1909 жылғ ы жинақ та бұ л жолдар «Қ ара қ арғ а сық ылды шуласын жұ рт», «Бар ма екен жай журген жұ рт қ анағ атпен», «Жанын сатқ ан мал ү шін антұ рғ анның » болып алынғ ан. 1933, 1939, 1945, 1954 жылғ ы жинақ тарда 11-шумақ тың 3-жолы «Мал мен бақ тың кеселі ұ я бұ зар» делінсе, қ алғ ан басылымдарда Мұ рсейіт қ олжазбалары, 1909 жылғ ы жинақ негізінде «Мал мен бақ тың кеселін ұ я бұ зар» деп алынғ ан. Мү рсейіт қ олжазбаларында, 1939, 1945, 1954 жылғ ы басылымдарда соң ғ ы шумақ тың соң ғ ы жолы «Ө з ү йінде шіренғ ен паң ы қ ұ рсын» болса, 1957, 1977 жылғ ы жинақ тарда 1909 жылғ ы басылым бойынша «Ө з ү йінде шартиген паң ы қ ұ рсын» деп берілген. Туынды қ арақ алпақ, қ ырғ ыз, орыс, ұ йғ ыр т. б. тілдерге аударылғ ан.

ІV Жаң а сабақ ты мең герту:

1. Мә нерлеп оқ у:

⇐ Предыдущая 28 29 30 31 323334 35 36 37 Следующая ⇒