ІІІ Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ Жаң а сабақ ты тү сіндіру.

Ақ ын қ арасө здеріндегі философиялық ойдың ұ лттық дү ниетаныммен ү ндесуі.

Абай ХІХ ғ асырдың 90-жылдары ө зінің ой-толғ аныстарын қ арасө здермен жазғ ан. Қ арасө здер ақ ынның соң ғ ы туындылар қ атарына жатады. Абайдың қ арасө здері кө ркем ә ң гіме емес-ғ ақ лиялық даналық сө здер. Онда ғ ылыми-философиялық толғ аныстар кең орын алғ ан. Абай қ арасө здерін жазуғ а зор дайындық пен келген. Ол бұ л ең бектерін діни сопылық -теологиялық ғ ылымды да, жаратылыс заң дарын ашқ ан Галилей, Коперник, Спенсер, Ньютон, Пифагор, Дарвин ең бектерін де, ертедегі философ ғ ылымдар Сократ, Аристотель, Платон шығ армаларын да, Шығ ыстың ойшылдары Фирдоуси, Шамси, Қ ожа Хафиз, Бабыр, Иасауи т. б. ең бектерін де оқ ып, ақ ыл-парасаты ә бден толық сығ ан шағ ында жазуғ а кірісті.
Қ арасө здерінің жалпы саны-қ ырық бес. Оларды тақ ырып жағ ынан бірнеше топқ а бө луге болады.
1. Дү ниенің тылсым сырын танып-білу мә селесіне «Жетінші», «Он тоғ ызыншы», «Отыз бір», «Отыз сегізінші», « Қ ырық ү шінші».
2. Ілім-білімге ұ мтылуғ а бө гет болатын надандық, талапсыздық, жалқ аулық мінездерді сынауғ а арналғ ан. «Алтыншы», «Сегізінші», «Он бірінші»
3. Ар-ұ ят, адамгешілік мә селелері «Бесінші», «Он бірінші», «Он сегізінші», «Отыз ү шінші» сө здерінде ә ң гіме болады.
4. Ғ ылым, білім, ө нер жайында «Жиырма бесінші» сө зінде ә ң гіме етеді.

Абайдың отыз екінші қ ара сө зі

Білім-ғ ылым ү йренбекке талап қ ылушыларғ а ә уелі білмек керек. Талаптың ө зінің біраз шарттары бар. Оларды білмек керек, білмей іздегенмен табылмас.

Ә уелі – білім-ғ ылым табылса, ондай-мұ ндай іске жаратар едім деп, дү ниенің бір қ ызық ты нә рсесіне керек болар еді деп іздемекке керек. Оның ү шін білім-ғ ылымның ө зіне ғ ана қ ұ мар, ынтық болып, бір ғ ана білмектіктің ө зін дә улет білсең жә не ә р білмегенің ді білген уақ ытта кө ң ілде бір рахат хұ зур хасил болады. Сол рахат білгенің ді берік ұ стап, білмегенің ді тағ ы да сондай білсем екен деп ү міттенген қ ұ мар, махаббат пайда болады. Сонда ә рбір естігенің ді, кө ргенің ді кө ң ілің жақ сы ұ ғ ып, анық ө з суретімен ішке жайғ астырып алады.

Егер дін кө ң ілің ө зге нә рседе болса, білім-ғ ылымды бір-ақ соғ ан себеп қ ана қ ылмақ ү шін ү йренсең, ондай білімге кө ң ілің нің мейірімі асырап алғ ан шешең нің мейірімі секілді болады. Адамның кө ң ілі шын мейірленсе, білім-ғ ылымның ө зі де адамғ а мейірленіп, тезірек қ олғ а тү седі. Шала мейір шала байқ айды.

Екінші – ғ ылымды ү йренгенде, ақ иқ ат мақ сатпен білмек ү шін ү йренбек керек. Бахасқ а бола ү йренбе, азырақ бахас кө ң ілің ді пысық тандырмақ ү шін залал да емес, кө бірек бахас адамды тү земек тү гіл, бұ зады. Оның себебі ә рбір бахасшыл адам хақ ты шығ армақ ү шін ғ ана бахас қ ылмайды, жең бек ү шін бахас қ ылады. Ондай бахас хусідшілікті зорайтады, адамшылық ты зорайтпайды, бә лкім, азайтады. Жә не мақ саты ғ ылымдағ ы мақ сат болмайды, адам баласын шатастырып, жалғ ан сө зге жең дірмекші болады. Мұ ндай қ иял ө зі де бұ зық тарда болады. Жү з тура жолдағ ыларды шатастырушы кісі бір қ исық жолдағ ы кісіні тү зеткен кісіден садағ а кетсін! Бахас – ө зі де ғ ылымның бір жолы, бірақ оғ ан хирслану жарамайды. Егер хирсланса, ө з сө зімшіл ғ урурлық, мақ таншақ тық, хусідшілік бойын жең се, ондай адам бойына қ орлық келтіретұ ғ ын ө тіріктен де, ө сектен де, ұ рсып-тө белесуден де қ ашық болмайды.

Ү шінші – ә рбір хақ иқ атқ а тырысып ижтиһ атың мен кө зің жетсе, соны тұ т, ө лсең айрылма! Егерде ондай білгендігің ө зің ді жең е алмаса, кімге пұ л болады? Ө зің қ ұ рметтемеген нә рсеге бө теннен қ айтіп қ ұ рмет кү тесің?

Тө ртінші – білім-ғ ылымды кө бейтуге екі қ ару бар адамның ішінде: бірі – мұ лахаза қ ылу, екіншісі – берік мұ хафаза қ ылу. Бұ л екі қ уатты зорайту жаһ атінде болу керек. Бұ лар зораймай, ғ ылым зораймайды.

Бесінші – осы сө здің он тоғ ызыншы бабында жазылғ ан ақ ыл кеселі деген тө рт нә рсе бар. Содан қ ашық болу керек. Соның ішінде уайымсыз салғ ырттық деген бір нә рсе бар, зинһ ар, жаным, соғ ан бек сақ бол, ә сіресе, ә уелі – қ ұ даның, екінші – халық тың, ү шінші – дә улеттің, тө ртінші – ғ ибраттың, бесінші – ақ ылдың, ардың – бә рінің дұ шпаны. Ол бар жерде бұ лар болмайды.

Алтыншы – ғ ылымды, ақ ылды сақ тайтұ ғ ын мінез деген сауыты болады. Сол мінез бұ зылмасын! Кө рсеқ ызарлық пен, жең ілдікпен, я біреудің орынсыз сө зіне, я бір кез келген қ ызық қ а шайқ алып қ ала берсең, мінездің беріктігі бұ зылады. Онан соң оқ ып ү йреніп те пайда жоқ. Қ оярғ а орны жоқ болғ ан соң, оларды қ айда сақ тайсың? Қ ылам дегенін қ ыларлық, тұ рам дегенінде тұ рарлық мінезде азғ ырылмайтын ақ ылды, арды сақ тарлық беріктігі, қ айраты бар болсын! Бұ л беріктік бір ақ ыл, ар ү шін болсын!

ІV Сабақ ты қ орытындылау: Сабақ соң ында сұ рақ қ ою арқ ылы жаң а тақ ырыпты қ орытындылаймын.

V Бағ алау: оқ ушылардың берген жауаптарына қ арай білімдерін бағ алаймын.

VІ Ү йге тапсырма:

1. Ақ ын қ арасө здеріндегі философиялық ойдың ұ лттық дү ниетаныммен ү ндесуі. Абайдың отыз екінші қ ара сө зі туралы тү сінік.

2. Талдау.

Тексерілді:

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 8 9 10 Следующая ⇒