Тексерілді:. Пәні: Абайтану. Сыныбы: 10-сынып. ІІ Жаңа сабақты түсіндіру.. Кіріспе.

Тексерілді:

Кү ні: 01. 09. 2016

Пә ні: Абайтану

Сыныбы: 10-сынып

Cабақ тың тақ ырыбы: Кіріспе. «Мен бір жұ мбақ адаммын оны да ойла». Абай ө мір сү рген дә уірдің ерекшелігі

Сабақ тың мақ саты:

1. Білімділік: оқ ушыларғ а Абайтану курсы, Абай ө мір сү рген дә уірдің ерекшелігі туралы толық тү рде тү сінік бере отырып, олардың ой-пікірін қ алыптастыру.

2. Дамытушылық: ой-ө рісін, ойлау белсенділігін, сө йлеу шеберлігін, тіл мә дениетін дамыту, сө здік қ орын молайту, шығ армашылық ізденіске баулу.

3. Тә рбиелік: елін, жерін, Отанын қ адірлеуге, адамгершілікке, адалдық қ а,
ең бексү йгіштікке тә рбиелеу.

Сабақ тың тү рі: аралас сабақ.

Сабақ тың ә дісі: тү сіндіру, суреттеу, салыстыру, сұ рақ -жауап, сө здікпен жұ мыс, бағ алау, бекіту, қ орытындылау.

Сабақ тың кө рнекілігі: кө ркем ә дебиеттер, бейнелі суреттер, рефераттар, бү ктемелер.

Сабақ тың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұ жымымен жұ мыс жү ргізу..

Сабақ тың типтері: ұ йымдастыру кезең і, ү й тапсырмасын сұ рау, жаң а сабақ ты тү сіндіру, бекіті, бағ алау, қ орытындылау,

Сабақ тың барысы:

І Ұ йымдастыру кезең і:

1. Оқ ушылармен амандасу, тү гелдеу;

2. Оқ у қ ұ ралдарын, сабақ қ а дайындығ ын тексеру;

3. Сыныптың тазалығ ына кө ң іл бө лу;

4. Оқ ушылардың зейінін сабақ қ а аудару;

5. Cабақ тың мақ сатымен таныстыру;

ІІ Жаң а сабақ ты тү сіндіру.

Кіріспе.

Ұ лы Абайдың шығ армашылық мұ расы – халқ ымыздың ғ асырлар бойы маң ызын жоймайтын рухани қ азынасы. Абайдың сө зі – қ азақ тың бойтұ мары, Абайды тану, бағ алау, насихаттау, оқ ыту – қ оғ амдық ой-санада тың серпілістер туғ ызып, мақ саткерлікке жұ мылдырады. Заман, уақ ыт талабына орай Абайды жаң а қ ырынан тану, ғ ылыми тұ рғ ыдан тың байламдар жасалуы – заң дылық.

Абай мұ расының XX ғ асырдың 30-60 жылдарындағ ы зерттелу жайы қ арастырылды; ақ ынның ө мір жолынан, туып-ө скен ортасы мен ә деби мектебі, тә лім-тә рбиелік мә ні зор қ арасө здері, ө лең дері, аудармалары мен поэмалары, поэзияғ а қ ойғ ан биік мақ саттары, қ азіргі абайтанудағ ы ө зекті мә селелертоптастырылып берілді;

Абай шығ армашылығ ындағ ы тұ лғ а болмысы, толық адам танымдарының идеялық -кө ркемдік ұ станым негізіндегі байламдарын байыпты бағ дарлауғ а назар аударылды;

Абайдың талантты ақ ын шә кірттерінің шығ армашылығ ына кө ң іл бө лінді;

Бағ дарлама Абай Қ ұ нанбайұ лының:

қ азақ ә дебиетінің кө шбасшысы ретіндегі қ ұ былыстық сипатын:

ақ ындық ә лемін, ө лең ө неріндегі қ айталанбас ө згешелігі мен шеберлігін;

шығ ыс пен еуропа, орыс ә дебиеті классиктерінің туындыларымен жете танысуын жә не оның шығ армашылық, ақ ындық ө неріне игі ық палын тигізіп, поэзия мен қ арасө з жанрында тең дессіз дү ниелер тудырғ андығ ын;

Абайдың ә деби мұ расының аударма арқ ылы дү ниежү зі халық тары ә дебиетінің алтын қ орына қ осылғ ан жә дігер туындылар екендігін;

Абай шығ армашылығ ының ұ лттық ә дебиетіміздің ө ркендеуіне жасағ ан идеялық -кө ркемдік ық палын;

Абайтану ілімін қ алыптастырғ ан М. Ә уезовтің Абайдың ақ ындық дә стү рінің негізгі арналарын сараптап, Абайдың ақ ындық мектебін айқ ындап, оның ақ ындық айналасын ғ ылыми жү йелеп беруінің маң ызы мен мә нін оқ ушының ғ ылыми негізде ұ ғ ынуына жә не тарихи, ғ ылыми қ ұ нды нә тижелерін терең танып, білуіне;

курстың соң ына қ арай: «Қ алың елім, қ азағ ым, қ айран жұ ртым» деп ө сиет қ алдырғ ан қ айраткер, кемең гер ойшыл Абай «Қ азақ тың бас ақ ыны» ретінде танылуына бағ ытталғ ан.

Курсты оқ ытудың мақ саты:

1) ұ лы ақ ын шығ армаларын терең де, жан-жақ ты таныту арқ ылы елжанды, халқ ымыздың ә дебиетін, ө нерін, салт-дә стү рін, мә дениетін, тілін ұ лттық қ ұ ндылық ретінде бағ алайтын, эстетикалық талғ амы жоғ ары, білім, білік, дағ дылармен қ аруланғ ан, тү йген ойларын іс жү зінде ө з кә десіне жарата білетін, ұ лттық сана-сезімі қ алыптасқ ан, ө ркениетті қ оғ амда ө мір сү руге лайық ты, терең ойлайтын дара тұ лғ а қ алыптастыру.

Курсты оқ ытудың міндеттері:

1) қ азақ сө з ө неріндегі Абайдың орны мен ақ ындық болмысын тану. Абай шығ армаларын оқ ып, білудің ө зектілігін, абайтану ғ ылымының мол мұ расы – қ азақ ө мірінің тарихи факторы іспеттес екендігін ұ ғ ындыру.

2) ақ ынның мұ рат-мақ саттарын, кө ркем-ә деби туындыларын, ғ ылым, білім, ө нер, тә рбие мә селелері туралы ө сиеттерінің маң ыздылығ ын тү сіндіру арқ ылы оқ ушылардың ұ лттық танымын қ алыптастыру, шығ армашылық қ иялын дамыту, автордың ұ станымын тү сінуге баулу, кө ркем туындының тілдік ерекшеліктерін, идеялық мә нін талдауғ а, пікір алмасуғ а ү йрету, жастардың ө мірден ө з орнын табуғ а бағ ыттау;.

3) Абайдың ақ ындық мектебі, поэзиясындағ ы дә стү р мен жаң ашылдық ұ ғ ымының мә ні мен маң ызын рухани кемелдік танымы тұ рғ ысынан таныту, ақ ынның кө ркем-ә деби туындыларындағ ы ұ лттық таным мен рухани- мә дени қ ұ ндылық тарды оқ ушылардың бойына дарыту, ақ ын идеяларын кү нделікті тұ рмыста басшылық қ а алуғ а тә рбиелеу, шығ армаларының адамгершілікті, имандылық ты, махаббатты, достық ты, ә ділеттілікті, татулық ты, бірлікті жырлайтындығ ын келер ұ рпақ қ а ү лгі-ө неге ету.

4) абайтанудың кезең дерін саралап, шығ армашылығ ындағ ы тұ лғ а, толық адам концепциясына қ атысты ө зекті мә селелерді айқ ындау. Ұ лы ақ ынның ө мірбаяндық тың деректеріне сү йене отырып, қ азақ ә дебиетіндегі кө шбасшылық орнын кө рсету;

5) ғ ұ лама ойшылдың философиялық ақ ыл-нақ ыл сө здерінің мә н-мағ ынасын ашып, тә лімгерлік тағ ылымын сө з ету, қ оғ амдық қ ұ рылыс, азаматтық кө ң іл кү й, тарихи таным ү рдісі туралы жазғ ан ғ ылыми-философиялық трактаттарындағ ы кө зқ арастарымен таныстыру;

6) ақ ынның шетел ақ ындарының шығ армаларын аударудағ ы шеберлігі, қ арасө здері, ө лең дері мен поэмаларындағ ы ақ ындық биік мұ рат, адамгершілік идеяларын таныту;

7) Абай жә не қ азіргі қ азақ ә дебиетінің рухани байланысын ғ ылыми негізде пайымдау. Қ азіргі абайтанушы ғ алымдардың ақ ын шығ армаларын зерттеу, жинақ тау, жариялау, насихаттау турасындағ ы жұ мыстарынан хабардар ету;

Курс жү ктемесінің кө лемі:

10-сынып – аптасына 1 сағ ат, оқ у жылында – 34 сағ ат;

Абай дә уірі - Абай ө мір сү ріп, шығ армашылық қ ызметпен айналысқ ан кезең – XIX ғ асырдың екінші жартысы қ азақ қ ауымының ә леуметтік, экономикалық саяси жә не мә дениет ө міріндегі тү бегейлі ө згерістермен сипатталады. Бұ л ө згерістер соншама белгілі дең гейде бір жарым ғ асырғ а созылып, 19 ғ асырдың 60 жылдарында аяқ талғ ан қ азақ жерінің Россияғ а қ осылуына байланысты туындады. Патша ә кімшілігіне ө лкені отаршылдық тұ рғ ыда игеру ү шін қ азақ даласына басқ арудың барлық бірің ғ ай жү йесін енгізу жә не басқ а да шараларды жү зеге асыру арқ ылы Қ азақ станды тү гел дерлік бағ ындыру қ ажет болды. Сібір қ ырғ ыздары аймағ ына Орта жү з жайлаулары, Ұ лы жү здің Батыс Сібір губернаторлығ ының қ арамағ ындағ ы бө лігі қ арайтын. «Жарғ ығ а» сә йкес бұ л жерлер, болыстар мен ауылдарғ а бө лінеді. Округтар қ ауымының рулық бө ліністерін ескере отырып, қ ысқ а қ оныстар негізінде ұ йымдастырылды. 19 ғ асырдың бас кезінде патшалық қ ұ рылыстың ең басты тірегі болғ ан сұ лтандардың экономикалық жә не саяси жағ дайы ү лкен ө згерістерге ұ шырады. Олардың феодалдық билеуші ретіндегі праволары мен ық палы барғ ан сайын шектеле тү сті. Бірте – бірте батырлар да қ оғ амдағ ы ө з мә нінен айырыла бастады. Сұ лтандар ө кіметінің қ ұ лдырауына байланысты алым – салық жинайтын тө лең гіттердің де қ ажеті болмай қ алды. Жаң а ә кімшілік қ ұ рылыс бойынша басқ аратын округтарғ а бө лінді. Орта жү з жері сұ лтандар басқ аратын округтарғ а бө лінді, ағ а сұ лтандар бұ рынғ ыдай емес, сайланып қ ойылатын болды. Сайлау барысында жергілікті патша ә кімшілігі бақ ылау жасады. Бұ дан былай билеуші сұ лтандық қ а бұ рынғ ыдай « Ақ сү йек» атанғ ан Шың ғ ыс ә улетінің ө кілдері ғ ана емес, ру феодалдарынан кө терілген дә улетті адамдар да сайланатын болды.
Ру феодалдарының ішінде руларды басқ арғ ан билердің шарты кү шті болды. Экономикалық билікті қ олдарына жинақ тап, сот ісін жү ргізген билер ө здері басқ арғ ан рулар ішінде кө птеген артық шылық тар болды. Жерді бө лу билігі солардың қ олына кө шті, ру аралық соғ ыстар мен қ ақ тығ ыстарда саяси белсенділігі артты. «Жарғ ыда» билер сотына шектеу қ ойылып оны бірте – бірте жалпы мемлекеттік сотпен алмастыру кө зделді. Ірі байлардың, сондай – ақ, болыстардың, сайланып қ ойылатын соттардың, ауы ақ сақ алдарының ық палы кү шейді. Халық тың басым кө пшілігін ә р тү рлі патриархалдық – феодалдық қ анауғ а ұ шырағ ан қ азақ шаруалары қ ұ рды.
19 ғ асырдың екінші жартысында ө зара кереғ ар келетін тү рлі право нормалары: ә дет (Қ азақ тардың ә дет – ғ ұ рыптық правосы), шариғ ат (мұ сылмандық право нормалары) жә не жалпы орыстық право нормалары қ атар қ олданылды. Тарихи деректерге қ арағ анда Абай Павлодар, Қ арқ аралы, Семей, Ө скемен уездері мен Семей облысы Зайсан приставтығ ы билерінің 1885 жылы ру аралық Шар съезіне қ абылданғ ан ережені дайындауғ а қ атысқ ан. Ол ұ сынғ ан жоба 93 баптан тұ рды. Онда қ азақ тың дә стү рлік праволық заң жү йелері кө рініс тапқ ан, сонымен қ атар азаматтық жә не отбасылық – некелік қ атынастарғ а байланысты жаң а дә уір талабы да ескерілген. Отарлық саясаттың кү шеюіне қ азақ тың ә дет –ғ ұ рып заң дарының бірқ атар негізгі ережелері бірте –бірте патша ө кіметінің қ ылмысты істер заң дары нормаларымен алмастырыла бастады. 19- ғ асырдың ортасында Қ азақ станның саяси ө мірі ру аралық кү реске толы болды. Бұ л кү ресте феодалды билеуші топ ә деттегісінше тек қ ана ө здеріне пайдалы экономикалық жә не саяси мақ саттарды кө здеп, ол алауыздық қ ақ тығ ыстарды бұ қ ара халық қ а ру мү ддесін қ орғ ау жолындағ ы кү рес етіп кө рсетуге тырысты. Қ ұ нанбайдың заң ғ а қ арсы ә рекеттегі істерді қ озғ ау ұ зақ қ а созылды, ол 1862 жылғ а дейін созылып нә тижесіз қ алды. Бұ л тергеудің мұ нша ұ зақ қ а созылуы – ру аралық кү ресті бә сең дету ү шін ерекше жағ дайларда ғ ана болмаса батыл шаралар қ олдана қ оймайтын патша ө кіметінің отаршылдық саясатын айқ ын дә лелдейді. Патша ө кіметі оларды ә детте отаршылдық қ а қ арсы кү рестен бұ рып ә кету ү шін жергілікті жерлерде қ азақ руларын іштей ө зара қ ақ тығ ыстар жағ дайында ұ стауғ а тырысты.
Туғ ан жеріне оралып, Кө кше – Тобық ты болысының ел билігін қ олына алып, болыстық қ ызметке қ айта отырумен аяқ талғ ан Қ ұ нанбай ісінің ақ ыры - патша ө кіметінің осы саясатының айқ ын кө рінісі. Бұ л жер тұ тастығ ы – қ андас туыстық (Бір атаның ) ұ рпақ тары туралы тү сінікпен қ атар идеологиялық мә селеде кө біне патриархалы – рулық сарқ ыншақ тарды мү дде тұ тып, руды экономикалық жә не саяси жағ ынан біріктіруге негіз болды. Халық тың санасындағ ы патриархалы – рулық сарқ ыншақ тар ең бекшілердің таптық сана – сезімінің қ алыптасуын кешеулетеді. Таптық кү рестің дамуына тежеу болып, феодалдардың оны ө з мү дделерін қ орғ ау ү шін пайдалануларына кө мектесті.

ІІІ Сабақ ты бекіту: Абайдың «Ө лсем орным қ ара жер сыз болмай ма? » ө лең ін қ ұ рылысына қ арай талдатамын.

Ө лсем, орным қ ара жер сыз болмай ма?

Ө ткір тіл бір ұ ялшақ қ ыз болмай ма?

Махаббат, ғ адауат¹ пен майдандасқ ан,

Қ айран менің жү регім мұ з болмай ма?

Амалсыз тағ дыр бір кү н кез болмай ма?

Біреуге жай, біреуге тез болмай ма?

Асау жү рек аяғ ын шалыс басқ ан

Жерін тауып артқ ығ а сө з болмай ма?

Сонда жауап бере алман мен бишара,

Сіздерге еркін тиер, байқ ап қ ара.

Екі кү ймек бір жанғ а ә ділет пе?

Қ аны қ ара бір жанмын, жаны жара.

Жү регің нің тү біне терең бойла,

Мен бір жұ мбақ адаммын, оны да ойла.

Соқ тық палы, соқ пақ сыз жерде ө стім,

Мың мен жалғ ыз алыстым, кінә қ ойма!

Жасымда албырт ө стім, ойдан жырақ,

Айлағ а, ашуғ а да жақ тым шырақ.

Ерте ояндым, ойландым, жете алмадым,

Етекбасты кө п кө рдім елден бірақ.

Ой кіргелі тимеді ерік ө зіме,

Сандалмамен кү н кешкен тү спе ізіме.

Ө зі ермей, ерік бермей, жұ рт қ ор етті,

Сен есірке, тыныш ұ йық тат, бақ сө зіме!

Ішім толғ ан у мен ө рт, сыртым дү рдей,

Мен келмеске кетермін тү к ө ндірмей.

Ө лең шіркін - ө секші, жү ртқ а жаяр,

Сырымды тоқ татайын айта бермей.

¹ Ғ адауат (арабша) - дұ шпандық, ашу, жек кө ру

ІV Сабақ ты қ орытындылау: Сабақ соң ында сұ рақ қ ою арқ ылы жаң а тақ ырыпты қ орытындылаймын.

1. Абай ө мір сү рген дә уір қ андай кезең ге тұ спа-тұ с келді?

2. Абайдың «Мен бір жұ мбақ адаммын оны да ойла» деп жырлауының себебі неде?

3. Абай ө мір сү рген дә уірдің ерекшелігі неде?

V Бағ алау: оқ ушылардың берген жауаптарына қ арай білімдерін бағ алаймын.

VІ Ү йге тапсырма: Абайтану курс туралы тү сінік.

Тексерілді:

12 3 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒