Пәні: Абайтану. Сыныбы: 10-сынып. ІІІ Жаңа сабақты түсіндіру.. Абайтану мәселесіне қатысты әр алуан көзқарастар

Кү ні: 08. 09. 2016

Пә ні: Абайтану

Сыныбы: 10-сынып

Cабақ тың тақ ырыбы: Абайтану мә селесіне қ атысты ә р алуан кө зқ арастар

Сабақ тың мақ саты:

1. Білімділік: оқ ушыларғ а Абайтану мә селесіне қ атысты ә р алуан кө зқ арастар туралы толық тү рде тү сінік бере отырып, олардың ой-пікірін қ алыптастыру.

2. Дамытушылық: ой-ө рісін, ойлау белсенділігін, сө йлеу шеберлігін, тіл мә дениетін дамыту, сө здік қ орын молайту, шығ армашылық ізденіске баулу.

3. Тә рбиелік: елін, жерін, Отанын қ адірлеуге, адамгершілікке, адалдық қ а, ең бексү йгіштікке тә рбиелеу.

Сабақ тың тү рі: лекция сабақ.

Сабақ тың ә дісі: тү сіндіру, суреттеу, салыстыру, сұ рақ -жауап, сө здікпен жұ мыс, бағ алау, бекіту, қ орытындылау.

Сабақ тың кө рнекілігі: кө ркем ә дебиеттер, бейнелі суреттер, рефераттар, бү ктемелер.

Сабақ тың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұ жымымен жұ мыс жү ргізу..

Сабақ тың типтері: ұ йымдастыру кезең і, ү й тапсырмасын сұ рау, жаң а сабақ ты тү сіндіру, бекіті, бағ алау, қ орытындылау,

Сабақ тың барысы:

І Ұ йымдастыру кезең і:

1. Оқ ушылармен амандасу, тү гелдеу;

2. Оқ у қ ұ ралдарын, сабақ қ а дайындығ ын тексеру;

3. Сыныптың тазалығ ына кө ң іл бө лу;

4. Оқ ушылардың зейінін сабақ қ а аудару;

5. Cабақ тың мақ сатымен таныстыру;

ІІ Ү й тапсырмасын пысық тау: Абайтану курс туралы тү сінік.

Сұ рақ тар арқ ылы ө ткен сабақ ты пысық тау:

1. Абай ө мір сү рген дә уір қ андай кезең ге тұ спа-тұ с келді?

2. Абайдың «Мен бір жұ мбақ адаммын оны да ойла» деп жырлауының себебі неде?

3. Абай ө мір сү рген дә уірдің ерекшелігі неде?

ІІІ Жаң а сабақ ты тү сіндіру.

Абайтану мә селесіне қ атысты ә р алуан кө зқ арастар

Қ азіргі ә дебиеттану ғ ылымында абайтану ғ ылымының бір тармағ ы болып абайтану тарихы да ө рісін кең ейтіп келе жатыр десек қ ателесе қ оймаймыз. Сол себепті абайтану мә селесін сө з еткенде абайтану тарихына да тоқ талмай ө ту мү мкін емес. Осы ретте «Абайтану ғ ылымының бел-белестері» деп аталатын ғ ылыми ең бек жазғ ан академик, филология ғ ылымдарының докторы, профессоры Серік Смайылұ лы Қ ирабаевтың келесі бір пікіріне назар аударсақ, ол тө мендегідей: «Абайтану — қ азақ ә дебиеттану ғ ылымының ең кө п зерттелген ө німді саласының бірі. Ақ ын шығ армаларының алғ аш баспасө з бетінде жарық кө ріп, оқ ырман жү регіне жол табуынан бастасақ, оның бү гін жү з жылдан астам тарихы бар. Абай ө мірі мен шығ армашылығ ы туралы ғ ылыми мә ні бар алғ ашқ ы ой-пікірлердің жарық кө руі де осы ғ асырдың бас кезінен басталады. Бірақ Абайдың алғ ашқ ы зерттеушілерінің аты-жө ні мен ең бектері соң ғ ы кезге дейін жабық саналып, Абайтанудың алғ ашқ ы кезең і ақ таң дақ кү йінде қ алып келді. Тек еліміздің тә уелсіздік алуы жағ дайында ғ ана бұ л мә селені ашық ә ң гімелеуге мү мкіндік туды».

Абайтану тарихына қ атысты ғ алым Зә ки Ахметов былай деп бағ амдайды: «Абайтанудың арғ ы бастау бұ лағ ы, қ айнар кө зі жайында айтқ анда, алдымен Ә лихан Бө кейханов, Ахмет Байтұ рсынов, Міржақ ып Дулатовтың мақ алаларын ауызғ а аламыз. А. Байтұ рсынов, 1913 жылы «Қ азақ » газетінде басылғ ан «Абай — қ азақ тың бас ақ ыны» атты мақ аласында: «Онан асқ ан бұ рынғ ы-соң ғ ы заманда қ азақ баласында біз білетін ақ ын болғ ан жоқ », — деп Абайды аса жоғ ары бағ алады».

Абай шығ армаларын жинап, қ ағ азғ а тү сіріп, реттеп баспағ а дайындау ісі ақ ын қ айтыс болғ аннан соң ұ замай-ақ қ олғ а алынғ анын дә лелдейтін нақ тылы деректер жетерлік. Жарық кө руінен бірнеше жыл бұ рын қ ұ растырылып, 1909 жылы Санкт-Петербургте басылғ ан Абай ө лең дерінің жинағ ында ақ ынның жү з қ ырық тай ө лең дері (аударма ө лең дерін қ осып санағ анда) жә не «Ескендір» мен «Масғ ұ т» поэмасы басылғ ан, яғ ни, осы кү нгі белгілі поэзиялық шығ армаларының кө рнектілері тү гелге жуық қ амтылғ аны айрық ша атап айтарлық. Бұ л тұ ң ғ ыш жинақ ты дайындағ ан, бастырып шығ арғ ан Кә кітай Ысқ ақ ұ лы мен Абайдың баласы Тұ рағ ұ л болатын.

Абайтанудың бастамасы, алғ ашқ ы деректік арнасы ретінде осы 1909 жылы жарық кө рген Абай шығ армаларының тұ ң ғ ыш жинағ ын, оғ ан кірген Кә кітай Ысқ ақ ұ лы Қ ұ нанбаев жазғ ан ақ ынның тұ ң ғ ыш ө мірбаянын айтуымыз қ ажет. Абайдың кө зі тірісінде жарық кө рген шығ армалары бірлі-екілі ғ ана екенін жә не ақ ын ө зі қ олмен жазғ ан қ олжазбалары сақ талмай, шығ армалары тү гелдей дерлік Мү рсейіт Бікеұ лының қ олжазбалары арқ ылы жеткенін ескерсек, бұ л тұ ң ғ ыш жинақ тың мә ні зор екені анық. Басқ а жекелеген қ олжазбалардың кө лемі шағ ын, оларда Мү рсейіт қ олжазбасында жоқ ө лең дер ө те аз, сондық тан олар қ осымша деректер ретінде бағ алануы орынды. Ал кейінгі жинақ тарды айтсақ, бір топ бұ рын жарық кө рмеген жаң а ө лең дер 1916 жылы Орынборда Самат Ә бішұ лы бастырғ ан «Абай термесі» атты кітапта жарияланды. 1922 жылы Ташкентте, Қ азанда басылғ ан жинақ тар сол 1909 жылы жинақ та жария болғ ан шығ армаларды қ амтиды.

І. Жансү гіров 1923 жылы «Тілші» газетінде Ташкентте шық қ ан жинақ қ а сын пікір ретінде «Абай кітабы» атты мақ ала жазып, бір алуан қ ате басылғ ан сө здерді қ алай дұ рыстап оқ у керек екендігін нанымды кө рсетті.

Ә. Бө кейханов, А. Байтұ рсынов, М. Дулатовтарғ а ілесе Абай шығ армашылығ ы жайында ү лкенді-кішілі мақ ала жазып, ақ ын шығ армаларын жұ ртшылық қ а танытуғ а Н. Рамазанов, Ғ абдрахман Сағ ди жә не Н. Н. Белослюдов т. б. атсалысты. Бұ лардың ең бектерінің Абай шығ армашылығ ын сипаттап, бағ алаудағ ы мә ні ә ркелкі болса да, ақ ын шығ армаларын насихаттауғ а қ алайда ү лес қ осқ анын мойындағ ан жө н.

Абай шығ армашылығ ына қ айтадан жү йелі, дә йекті тү рдегі дұ рыс кө зқ арастың қ алыптаса бастағ анын 1933 жылы М. Ә уезов бастырғ ан жинақ тан жә не 1934 жылы жарық кө рген І. Жансү гіров, Қ. Жұ банов секілді белгілі ә дебиет, ғ ылым қ айраткерлерінің мақ алаларынан байқ ауғ а болады.

Абайтануды дербес ғ ылым саласы дә режесіне кө терген М. Ә уезов болды. Ә уезов ө зінің «Абай жолы» эпопеясымен ұ лы ақ ын, ағ артушының алып тұ лғ асын дү ниежү зі оқ ырмандарына толық танымал ә деби бейне қ атарына жеткізсе, ғ ылымда да сондай кү рделі ең бек етті. М. Ә уезовтің Абай жө ніндегі зерттеулері осы ғ ылымның мызғ ымас негізі боп табылады. М. Ә уезов 1933 жылдан 1957 жылғ а дейін ақ ын шығ армаларын жариялауда, олардың ғ ылыми басылымын жасауда орасан зор ең бек етті. Бұ л басылымдар ақ ынның 1909 жылғ ы жинағ ы мен Мү рсейіттің бірнеше қ олжазбасы негізінде жү зеге асырылды. Ә сіресе, 1957 жылы «Ғ ылым» баспасынан жарық кө рген, М. Ә уезовтің басшылығ ымен жә не тікелей қ атысуымен дайындалғ ан Абай шығ армаларының екі томдық толық жинағ ының абайтану ғ ылымындағ ы елеулі табыс болғ анын атап айту қ ажет. Алдағ ы уақ ытта осы ғ ылыми басылым ү немі негізге алынуғ а тиіс. М. Ә уезов ұ зақ жылдар бойы ізденіп, саналуан деректерді зерттеп, жү йеге тү сіріп, Абайдың ғ ылыми ө мірбаянын жазып шық ты.

40-50 жылдарда Абай ө мірі мен шығ армашылығ ын зерттеу ісі кең кө лемде жү ргізіліп, жаң а белеске кө терілді. Абайдың қ оғ амдық, эстетикалық, философиялық кө зқ арасын, психологиялық жә не педагогикалық пікірлерін, ақ ындық тілін, композиторлық ө нерін, аудармаларын терең деп тексерген ең бектер жарық кө рді. Абайтану ғ ылымына Қ. Жұ малиев, Т. Тә жібаев, Қ. Мұ хамедханов, М. Сильченко, Ы. Дү йсенбаев, Б. Ерзакович, Х. Сү йінішә лиев, М. Мырзахметов, А. Ысқ ақ ов, Р. Сыздық ова секілді ғ алымдар салмақ ты ү лес қ осты.

Абайтану тарихында тың серпіліс жасағ ан, жаң а сарын қ алыптастырғ ан, ең бастысы қ азіргі қ азақ ә дебиеттану ғ ылымындағ ы абайтану тарихын жасағ ан ғ алым М. Мырзахметұ лы. Белгілі абайтанушы, филология ғ ылымдарының докторы, профессор, ұ зақ жылдар бойы абайтану ғ ылымына қ осқ ан орасан зор ең бегі ү шін Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік сыйлығ ының лауреаты атағ ын алғ ан М. Мырзахметұ лының бұ л кітабында ұ лы Абай мұ расы, оның зерттелуі туралы жазылғ ан қ ұ нды деректер мен архив қ азыналары егжей-тегжейлі екшеленіп, Абайтану тарихының қ алыптасу жағ дайы сала-салағ а бө лініп баяндалғ ан. Бір ғ асырдан бастам уақ ыттағ ы ұ лы ақ ын мұ расын танып, бағ алау жолындағ ы жетістіктеріміз бен кемшіліктеріміз бү гінгі кү н тұ рғ ысынан жан-жақ ты таразыланды, ой елегінен ө ткізіледі, баяндалады.

Ұ лы Абай мұ расын тануда, танытуда, дә лірек айтқ анда абайтану тарихын жасауда ерекше роль атқ аратын зерттеулердің бірі монографиялық зерттеулер десек қ ателесе қ оймаймыз. М. Мырзахметұ лы ө зінің бұ л мә селелерге арнағ ан ең бегін «Абай мұ расы монографиялық зерттеулер желісінде» деп атапты. Демек ғ алым Абай мұ раларын там-тұ мдап зерттеудің нә тижелері уақ ыт ө те келе ү лкен, кө лемді іргелі зерттеуге ұ ласқ ан тарихын атап кө рсетеді.

Абайтану тарихын сө з етіп отырғ анда ұ лы Абайдың ә деби мектебі жайында айтпай кету мү мкін емес. Сол себепті профессор Мырзахметұ лы бұ л мә селелерге де ерекше кө ң іл бө ліп, зерттеу нысанасы етеді.

Қ азіргі кезде, ә дебиеттану жә не басқ а қ оғ амдық ғ ылымдар идеологиялық қ атаң қ ағ идалардың тар шең берінен шығ ып, кең қ ұ лаш жаюғ а мү мкіндік алғ ан жағ дайда абайтану ғ ылымы жаң а белеске кө теріліп, жалғ аса, толығ а беруі керек. Абай творчествосының танымдық, кө ркемдік, тә рбиелік мә нін жаң а қ ырларынан қ арап, терең ашып кө рсететін ең бектер ғ ана абайтану ғ ылымын байыта тү спек.

ІV Сабақ ты қ орытындылау: Сабақ соң ында сұ рақ қ ою арқ ылы жаң а тақ ырыпты қ орытындылаймын.

1. Серік Сымайылұ лы Қ ирабаев абайтану ғ ылымына қ атысты қ андай пікір айтты?

2. «Абайтанудың арғ ы бастау бұ лағ ы, қ айнар кө зі жайында айтқ анда, алдымен Ә лихан Бө кейханов, Ахмет Байтұ рсынов, Міржақ ып Дулатовтың мақ алаларын ауызғ а аламыз. А. Байтұ рсынов, 1913 жылы «Қ азақ » газетінде басылғ ан «Абай — қ азақ тың бас ақ ыны» атты мақ аласында: «Онан асқ ан бұ рынғ ы-соң ғ ы заманда қ азақ баласында біз білетін ақ ын болғ ан жоқ », — деп Абайды аса жоғ ары бағ алады». Пікірді айтқ ан ғ алым.

3. 40-50 жылдарда Абайтану ғ ылымының жаң а белеске кө терілуіне ү лес қ осқ ан ғ алымдарды атаң ыз.

4. Абайтануды дербес ғ ылым саласы дә режесіне кө терген ғ алымды атаң ыз.

V Бағ алау: оқ ушылардың берген жауаптарына қ арай білімдерін бағ алаймын.

VІ Ү йге тапсырма:

1. Абайтану мә селесіне қ атысты ә р алуан кө зқ арастар туралы тү сінік.

2. Реферат жазу.

Тексерілді:

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒