7. Күлтегін, Білге қаған, Тоныкөк жырлары мен қазақ жыраулары.

Орта Азия мен Қ азақ стан территориясында бірте-бірте патриархалды-феодалдық қ атынастар қ алыптасып, ежелгі феодалдық мемлекеттер қ ұ рыла бастады. Орталық Азиядағ ы кө птеген тайпалық одақ тардан бірігіп пайда болғ ан ежелгі феодалдық мемлекеттердің бірі Тү рік қ ағ андығ ы (552-745) еді.

«Тү рік» термині тұ ң ғ ыш рет 542 жылы аталды. « Тү рік» этнонимі алғ ашқ ы кезде белгілі бір адамның ата- тегі шонжар топтан немесе ә скери ақ сү йектерден шық қ анын білдірген. Тарихи аренағ а сақ тардан кейін шық қ ан ірі тайпалық бірлестік саналатын ү йсіндер мен қ аң лылар да тү ркі тілінде сө йлеген. Тү рік қ ағ анаты тұ сында тү ркі тілінің ө рісі барынша кең іп, ұ лан-ғ айыр ө лкедегі негізгі тілге айналды. Тү рік қ ағ анаты тарихының алғ ашқ ы кезең інде-ақ, кө не тү рік таң баларына, яғ ни ру символдарына ұ қ сас болып келетін тү ріктердің ө з жазуы ө мірге келді. Бұ л жазу геометриялық пішіндегі 38 таң бадан тұ рады. Ең бастысы- бұ л жазу тү рік тілінің фонетикалық ерекшеліктерін айна-қ атесіз дә л жеткізуге мү мкіндік берді. Осы кө не тү рік жазуы бертін келе « руна» жазуы деп аталып кетті. Скандинавия халық тарының тілінде «рунь» деген сө з «қ ұ пия», яғ ни «сыр ашылмағ ан» деген ұ ғ ымды білдіреді. Ө йткені, XVIII ғ асырдың 20-жылдарында Орхон-Енисей аң ғ арынан табылғ ан кө не тү рік жазуын кө пке дейін ешкім оқ и алмады. Бұ л жазудың сырын Дания ғ алымы В. Томсен 1893 жылы ашты.

Ежелгі тү ркі дә уірінің қ оғ амдық, ә деби, мә дени ө мірін жыр еткен ғ ажайып дастандар бар. Бұ лар-« Кү лтегін», « Білге қ ағ ан», «Тоныкө к» жырлары деп аталады. Бұ дан 1250 жыл бұ рын ү лкен қ ұ лпытастарғ а қ ашап жазылғ ан осы ә деби ескерткіштер идеялық мазмұ ны жағ ынан да, кө ркемдік шеберлері тұ рғ ысынан да кү ні бү гінге дейін оқ ушысын таң дандырып, тамсандырып келеді. Руна жазуындағ ы жә дігерліктер жанры туралы соң ғ ы кезге дейін ә ртү рлі пікірлер айтылып жү р. Бұ ларды біресе прозалық шығ арма десе, екінші жолы поэзиялық туынды деп келеді.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 5 678 Следующая ⇒