Қобыланды батыр 8 страница

⇐ ПредыдущаяСтр 8 из 8

Туын ұ стап батырлар

Қ ала аузына келеді.

Шә рге жақ ын келгенде,

Ақ сұ ң қ ар қ ұ стай шү йіліп,

Қ абағ ы тастай тү йіліп,

Арыстан туғ ан Қ обыланды

Кү н шығ уғ а қ арамай

Ат қ оюғ а ойланды.

Ата-анасы, ел-жұ рты

Асыра Қ ыпшақ баласы

Жатқ аннан соң байлауда.

Қ ақ паның келіп аузына

Батыр Қ обылан шақ ырды,

Нар тү йедей бақ ырды.

Алшағ ыр деп бақ ырды.

«Ау, Алшағ ыр,

Алшағ ыр!

Сӛ зіме қ ұ лақ сал, Шағ ыр!

Менің атым Қ обыланды

Ә уелі ӛ зің алдан шық,

Алды-артың ды қ армай шық,

Қ алдырмастан жалмай шық.

Арманда қ апы қ алмай шық!

Қ ара қ асқ а атың міне шық,

Оқ ӛ тпес тоның кие шық,

Қ арың а сү ң гі іле шық! »

Белес-белес бел еді.

Хан болғ алы Алшағ ыр

Асып жү рген айласы

Мұ сылманнан қ анша ердің

Басын жойғ ан ер еді,

Қ ызылбастың пілі еді.

Қ обыландының даусы

Қ ұ лағ ына келеді.

Естіген соң даусын,

Шешесінің сӛ зіне

Енді Алшағ ыр сенеді.

Шыдай алмай Алшағ ыр,

Ү стіне сауыт киеді,

Беліне байлап болатын,

Қ арына найза іледі.

Ертеден шапса, кешке озғ ан,

Томағ алы қ асқ а азбан,

Ылдидан шапса, тӛ ске озғ ан,

Алтын тұ рман ер салып,

Енді атына мінеді.

Қ ара қ асқ а тұ лпардың

Қ ұ йрығ ын шарт тү йеді,

Шақ ырып тұ рғ ан батырғ а –

«Қ орық ты дер деп бармасам»,

Алдынан жү ре береді.

Сол уақ ыттар болғ анда,

Тү лкідей кӛ зін жайнатып,

Қ аруы сыймай қ айнатып,

Тасқ а шаншып найзасың,

Қ арыс сү йем бойлатып,

Қ обылекең келді бұ л жақ тан

Тайбурыл атты ойнатып. '

Жайық тың бойы қ амысты,

Бермейміз деп намысты

Екі батыр екпінмен

Жақ ындасып қ алысты.

Ӛ шігіп жү рген батырлар

Бір ауыз сӛ зге келмей-ақ,

Шегінісіп екеуі

Еменнен найза салысты.

Итерісіп тұ рысты,

Ат тізесін бү гісті,

Бү гісе-бү гісе тұ рысты.

Біріне-бірі ұ мтылып,

Тақ ымдары қ ұ рысты.

Он саусағ ы қ арысты.

Бірін-бірі ала алмай,

Біреуі дү ние сала алмай,

Қ ақ ырғ аны қ ан татып,

Тү кіргені жын татып,

Қ ақ ырғ анда қ ан ішті.

Тү кіргенде жын ішті.

Жанынан кү дер ү зісті.

Қ анжарменен қ армасты.

Семсерменен серместі.

Сӛ йтіп ойын ойнасты,

Шыбын жанды қ инасты.

Қ анжар қ алды қ айысып,

Семсер қ алды майысып,

Ерлерің жаннан тү ң ілді,

От шығ ады ұ ртынан,

Ү мітін ү зді Алшағ ыр

Шә рі, байтақ жұ ртынан.

Сол уақ ыттар болғ анда

Домаланып барып жығ ылды,

Қ ара қ асқ а аттың сыртынан

Сонда жатып қ ұ лайды.

Артық туғ ан Қ обыланды

Ерегіскен дұ шпанның

Басын жоймай қ оймайды.

Есіктің алды кендір-ді,

Қ обыландыдай батырың

Найзасын ырғ ап ендірді,

Алшағ ырдай дұ шпанын

Ат саурына міндірді.

Қ атуланып Қ обыланды

Тү гі шығ ып білектен,

Етке тоқ тар қ айрат па?

Ӛ тіп кетті сү йектен,

Қ айта тартса шық пайды,

Қ обыланды ердің найзасы

Қ анмен қ атыс жібектен.

Алшағ ыр ханды ӛ лтіріп,

Дұ шпанның кү нін қ уырып,

Артық ша тартып найзасын

Кү шпенен алды суырып.

Алшағ ырдың соң ынан

Белгілі судың сағ асы,

Қ ызылбастың ағ асы,

Қ ұ ртқ аны алар сапарда

Ӛ лтіріп кеткен Қ обыланды,

Шауып шық ты қ аладан

Қ ырық бес кез баяғ ы

Қ ызыл ердің баласы –

Ағ анас пен Тоғ анас –

Қ аладан шық ты екі жас.

Ә кесін Қ обылан ӛ лтіріп,

Қ ұ ртқ аны алғ ан жерінде.

Кӛ ктім аймақ елінде

Ежелден кекті болғ ан қ ас,

Ағ асы еді Ағ анас,

Інісі еді Тоғ анас.

Қ аладан шығ ып екі жас

Қ обыландыдай батырғ а

Кӛ здерінен ағ ып жас,

Ортағ а алып екеулеп,

Келе салды найзаны,

Таптырмай ақ ыл, айланы.

Қ араспан таудай алысып

Еменнен найза салысып,

Олар екеу, бұ л жалғ ыз

Қ арсыласып шабысып,

Дұ шпанын Қ обылан табады,

Енді ортағ а алады,

Пірлер кә міл қ олдады,

Қ обыландыдай баланы

Кӛ ң ілге кінә болмаса,

Қ обылекең нің бӛ ксесін

Бурыл аттың ү стінен

Қ исайтып кетіп барады.

Қ обыландының ауғ анын

Қ арлығ а кӛ зі шалады.

Жетіп келіп Қ арлығ а

Ағ анасты сол жерден

Алып тастай береді.

Қ исайғ ан Бурыл ү стіне

Тү зеліп Қ обылан мінеді.

Жеке бір жалғ ыз қ алғ асын

Тоғ анасты Қ обыланды

О да бү ріп іледі.

Бұ л екеуінің артынан

Кӛ к қ асқ а атпен Ақ тайлақ

Ұ рысқ а шық ты жағ дайлап.

Орақ шығ ып бұ жақ тан

Ақ тайлақ ты сол жерде

Іліп тастай береді.

Ақ тайлақ тың соң ынан

Баласы еді Нарқ ызыл

Шығ ып еді қ аладан,

Қ араман шығ ып бұ жақ тан

Бұ л-дағ ы іліп тастады.

Қ азан басты қ ара дә у

Шығ ып еді қ аладан,

Қ арлығ а іліп тастады.

Қ алмақ тың қ ара батыры

Шығ ып еді қ аладан,

Қ обылекең іліп тастады.

Қ ылышпенен ұ рады,

Осылайша батырлар

Келгендерін қ алмақ тың

Кезек-кезек тӛ ртеуі

Баудай жаншып тұ рады.

Сонда ердің соң ында

Кү мбезді найза қ олында

Ағ ын судың сағ асы,

Берен тонның жағ асы,

Қ ызылбастың ағ асы,

Кӛ бікті ханның баласы.

Қ ұ ндыз бӛ рік басында,

Ә скері бар қ асында,

Ӛ зі он бес жасында

Сү йіншіге қ ыз алып,

Кү йеу боп жатқ ан осында.

Ү стіне дұ шпан келгесін,

Байлауда қ алғ ан Қ обылан

Босағ анын білгесін

Ұ рыспақ қ а айла таба алмай

Ү стіне сауыт киеді.

Болатты байлап жанына.

Қ арына найза іледі.

Қ аланың аузын аштыртып,

Біршымбай шық ты қ аладан.

Шығ а салып Біршымбай

Ала кетті жағ адан,

Кӛ рсетің дер деп ерлікті,

Мен кӛ рмеген манадан

Келуімен Біршымбай

Бӛ тен сӛ зге қ арамай,

Қ обыландыны бір шаншып,

Қ арлығ аны бір шаншып,

Қ араманды бір шаншып,

Ер Орақ ты бір шаншып,

Кӛ к ала атпен Біршымбай

Сыпыртып ӛ тіп жӛ нелді.

Жә не айналып-толғ анып

Найзасын жә не қ олғ а алып,

Ер Орақ ты бір шаншып,

Қ араманды бір шаншып,

Қ арлығ аны бір шаншып,

Қ обыландыны бір шаншып,

Сыпыртып ӛ тіп жӛ нелді.

Етіне киген жейде еді,

Маң дайы шып-шып терледі,

Біршымбайдың қ айраты

Барғ ан сайын ӛ рледі.

Самсап тұ рғ ан ерлерді.

Бір адамдай кӛ рмеді.

Осылайша Біршымбай

Ү ш-ү штен найза тү йреді,

Етіне найза ендірді.

Ү ш-ү штен найза тигесін,

Етіне найза енгесін,

Тӛ рт кӛ кжал да мең деді.

Мең дегенін кӛ ргесін

Қ арлығ а сұ лу сӛ йледі:

«Мал шыдамас жауырғ а,

Жан шыдамас бауырғ а,

Сендер мұ нда тұ ра тұ р,

Есебін тауып, жігіттер,

Ӛ лтірейін мен, – деді, –

Менен кү ші ә кемнің

Бір батпандай артық -ты.

Ә кемнен кү ші мұ ның да

Сегіз батпан тартыпты.

Ү стіндегі сауыттан

Атсаң оғ ы ӛ тпейді.

Шапсаң қ ылыш кеспейді.

Жел соғ арлық шамалы

Кӛ к желкеден артында-ай.

Ӛ лтіріп кетсе мені егер

Кӛ к желкеден атың дар.

Жігіттер, болмай ғ апыл-ай!

Мінген аты кер еді,

Аты ә йел демесең,

Қ арлығ а қ ыз да ер еді.

Қ обыландыдай батырың

Қ арлығ ағ а сенеді.

«Есебін тауып айламен

Ӛ лтірмесем, болмас», – деп,

Бӛ ркін жұ лып алады,

Шашын жайып Қ арлығ а

Ақ моншақ атты қ амшылап,

Ерлердің шығ ып қ асынан,

Біршымбайдың алдынан

Қ арлығ а шауып барады.

Жетіп барып сӛ йлейді,

Сӛ йлегенде бү й дейді:

«Айналайын Біршымбай,

Сал қ ұ лағ ың сӛ зіме,

Сен кеткесін, Біршымбай,

Шаһ арды басып кӛ п дұ шпан,

Елің е ойран салғ аны.

Байлаудан қ ашып

Қ обыланды,

Ә скер жиып барғ аны,

Қ айратқ а ә кең жарамай

Қ аза тауып қ алғ аны.

Дұ шпанды қ ырып, шырағ ым,

Бә рің ді алдым босатып,

Бір жанымды аямай.

Жалғ ыздық тү сті басыма

Серікке атаң жарамай.

Қ ашып еді ү ш батыр

Жалғ ыз қ удым шыдамай.

Енді ӛ лсем де арман жоқ,

Кӛ рсетті енді бір Қ ұ дай.

Мені танып, шырағ ым,

Атың ның басын бұ рмадың

Қ айратың нан айналып,

Жалғ ыз бауырым,

Біршымбай,

Болайын сенің қ ұ рбаның.

Менен қ ашқ ан ү ш дұ шпан

Мынау келіп тұ рғ аны.

Сӛ зімді тың да, шырағ ым,

Жалғ ыздық тү сіп басыма,

Кӛ ң ілімде бар қ апа,

Бұ л дұ шпанды ала алмай,

Басына қ айғ ы сала алмай,

Ақ ыл-айла таба алмай,

Басымды сағ ан қ оса алмай,

Жаудың тұ рып қ асында

Жаралы болғ ан басымды

Адам кӛ рмес жерге апар.

Қ айтып келіп ү ш жерден

Найза сұ ғ ып кек ә пер.

Бір туғ ызғ ан, шырағ ым,

Екеумізді бір Қ ұ дай.

Туғ аны кӛ рсе кемшілік

Кімнің жаны шыдайды? »

Жара қ атты, жан тә тті,

Басынан бӛ ркін жұ лып ап,

Бірге туғ ан Қ арлығ а

Алдына келіп жылайды,

Біршымбай сонда сӛ йлейді:

«Ой, апеке, білмедім,

Жау ішінде жү ргенің,

Кім екенің кӛ рмедім.

Толық сығ ан найзамды

Оң ды-солды сермедім.

Кетті кӛ зім қ арайып,

Кім екенін білмедім.

Бері жү ргін, жан апа,

Тауғ а апарып қ ояйын,

Қ айтып келіп ү ш ерге

Найзамды кезек ұ райын».

Алдына тү сіп барады,

Қ арлығ адай сұ луың

Алды-артына қ арады,

Кӛ к желкенің тұ сы деп,

Ӛ лер жерің осы деп,

Жайымен бара жатқ анда

Найзаны алып ұ рады.

Біршымбайдай серкеден

Тозады мақ пал кӛ рпеден,

Назары ә рмен ауғ анда

Ӛ з апасы Қ арлығ а

Найзаны салды желкеден.

Біршымбай мінген ала атты

Ала атты шауып сұ латты,

«Жан апа» деп жылапты.

Жан апасы қ ұ рысын.

Біршымбайды Қ арлығ а,

Айламенен қ ұ латты.

Біршымбайды ӛ лтірді,

Сә тіне ісін келтірді,

Кӛ к ала атты жетелеп,

Жү рер жолын тӛ телеп

Ерлігін анық білдірді.

Ү ш батырғ а келеді.

Келгеннен соң Қ арлығ а

Кӛ ң ілі тасып шат болып,

Қ арлығ ағ а сенеді.

Кӛ рген адам таң данар,

Қ арлығ аның порымына

Кӛ п дұ шпанын мұ қ атып,

Қ ұ дайы қ алап ерлерді,

Істері келді орнына.

Қ арлығ а мінген кер ме еді,

Қ апияда Біршымбай

Айламенен ӛ леді.

Қ арлығ а айла қ ылмаса.

Кү шті туғ ан Біршымбай,

Дұ шпанғ а болар ер ме еді?

Қ арлығ а менен Қ обылан.

Қ араман, Орақ тӛ ртеуі

Бастарын қ осып батырлар

Намыстарын бермеді.

Қ обыланды ердің бақ ыты

Барғ ан сайын ӛ рледі.

Біршымбайдың соң ынан

Ешкім шық пай қ аладан,

Баспақ ты сиыр танадан,

Алтын-кү міс шарадан,

Жү гін тиеп шанағ а

Тоқ тар бас боп кӛ п Қ ыпшақ

Шуылдап шық ты қ аладан,

Қ алмай қ атын, баладан.

Есіктің алды Есіл-ді,

Есілдің талы кесілді,

Ү лкен қ ақ па алдында

Қ аладан шығ ып кӛ п Қ ыпшақ

Қ ойдай маң ырап шуылдап,

Қ озыдай маң ырап дуылдап,

Қ обыланды ерге қ осылды,

Ертең гі кү н бесінде.

Қ абыл болды бұ л сапар

Қ обыланды ердің мұ раты.

Қ ұ тылып жаудан ел-жұ рты

Есендік-саулық сұ рады.

Кӛ п мұ қ атып дұ шпанды

Ерлердің кӛ ң ілі тынады.

Алшағ ыр ханның шаһ арын

Бү кіл Қ ыпшақ жабылып,

Он сегіз кү н шабады.

Атаң а нә лет ит қ алмақ,

Іздегенін табады.

Қ ыпшақ қ а тиген Алшағ ыр

Бү тін жұ ртын жалмады.

Алтын-кү міс, бар малын,

Ырғ ап-жырғ ап алады.

Артық бақ ыт табады,

Шауып жаудың қ аласын, –

«Шырағ ым», – деп жұ батты

Жылағ ан Қ ыпшақ баласын.

Олжа малғ а толтырғ ан

Қ араспан таудың сағ асын

Белдемше буды беліне.

Белгілі болды еліне,

Нан піседі деміне.

Қ алың Қ ыпшақ – кӛ п Қ ият

Кӛ п олжағ а кенелді.

Дұ шпаннан алғ ан кӛ п малды

Қ араспан тауын бет алып,

Ызғ ытып айдап жӛ нелді.

Артық туғ ан Қ обыланның

Келмеді дұ шпан шеніне

Ойлағ ан оның мұ ратын

Келтірді тә ң ірім жӛ ніне.

Ү ш ай, ү ш кү н дегенде,

Қ араспан тауын жағ алап,

Азаулы деген кӛ ліне

Тоқ тар басы кӛ п Қ ыпшақ

Келіп қ онды баяғ ы

Алшағ ыр шауып зарлатып,

Бӛ лініп кӛ шкен жеріне.

Қ ұ ланнан аиқ ан қ одық ты,

Кӛ лден тартқ ан борық ты -

Қ алың Қ ыпшақ жағ алап,

Қ араспан тауғ а қ оныпты.

Кемшілік кӛ ріп кә пірден

Пенде болып байланғ ан,

Жылағ ан Қ ыпшақ баласы

Бұ рынғ ыдай екі есе

Бақ -дә улетке жолық ты.

Келіп қ онды кӛ п Қ ыпшақ

Азулы деген кӛ ліне.

Бұ рынғ ыдан кӛ п артық

Дә улет бітті еліне.

Артық туғ ан Қ обыланның

Ісі келді жӛ ніне,

Келмеді дұ шпан шеніне.

Қ алмақ тан алғ ан кӛ п олжа

Ә ділдікпен батырдың

Жиып алып кӛ п халқ ын,

Бӛ ліп берді еліне,

Пақ ыр, кедей, кеміне,

Кедейі байғ а тең еліп,

Риза болды бә рі де

Қ обыланды сынды еріне. __

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 5 6 78