![]()
|
|||||||
Қобыланды батыр 8 страница ⇐ ПредыдущаяСтр 8 из 8 Туын ұ стап батырлар Қ ала аузына келеді. Шә рге жақ ын келгенде, Ақ сұ ң қ ар қ ұ стай шү йіліп, Қ абағ ы тастай тү йіліп, Арыстан туғ ан Қ обыланды Кү н шығ уғ а қ арамай Ат қ оюғ а ойланды. Ата-анасы, ел-жұ рты Асыра Қ ыпшақ баласы Жатқ аннан соң байлауда. Қ ақ паның келіп аузына Батыр Қ обылан шақ ырды, Нар тү йедей бақ ырды. Алшағ ыр деп бақ ырды. «Ау, Алшағ ыр, Алшағ ыр! Сӛ зіме қ ұ лақ сал, Шағ ыр! Менің атым Қ обыланды Ә уелі ӛ зің алдан шық, Алды-артың ды қ армай шық, Қ алдырмастан жалмай шық. Арманда қ апы қ алмай шық! Қ ара қ асқ а атың міне шық, Оқ ӛ тпес тоның кие шық, Қ арың а сү ң гі іле шық! » Белес-белес бел еді. Хан болғ алы Алшағ ыр Асып жү рген айласы Мұ сылманнан қ анша ердің Басын жойғ ан ер еді, Қ ызылбастың пілі еді. Қ обыландының даусы Қ ұ лағ ына келеді. Естіген соң даусын, Шешесінің сӛ зіне Енді Алшағ ыр сенеді. Шыдай алмай Алшағ ыр, Ү стіне сауыт киеді, Беліне байлап болатын, Қ арына найза іледі. Ертеден шапса, кешке озғ ан, Томағ алы қ асқ а азбан, Ылдидан шапса, тӛ ске озғ ан, Алтын тұ рман ер салып, Енді атына мінеді. Қ ара қ асқ а тұ лпардың Қ ұ йрығ ын шарт тү йеді, Шақ ырып тұ рғ ан батырғ а – «Қ орық ты дер деп бармасам», Алдынан жү ре береді. Сол уақ ыттар болғ анда, Тү лкідей кӛ зін жайнатып, Қ аруы сыймай қ айнатып, Тасқ а шаншып найзасың, Қ арыс сү йем бойлатып, Қ обылекең келді бұ л жақ тан Тайбурыл атты ойнатып. ' Жайық тың бойы қ амысты, Бермейміз деп намысты Екі батыр екпінмен Жақ ындасып қ алысты. Ӛ шігіп жү рген батырлар Бір ауыз сӛ зге келмей-ақ, Шегінісіп екеуі Еменнен найза салысты. Итерісіп тұ рысты, Ат тізесін бү гісті, Бү гісе-бү гісе тұ рысты. Біріне-бірі ұ мтылып, Тақ ымдары қ ұ рысты. Он саусағ ы қ арысты. Бірін-бірі ала алмай, Біреуі дү ние сала алмай, Қ ақ ырғ аны қ ан татып, Тү кіргені жын татып, Қ ақ ырғ анда қ ан ішті. Тү кіргенде жын ішті. Жанынан кү дер ү зісті. Қ анжарменен қ армасты. Семсерменен серместі. Сӛ йтіп ойын ойнасты, Шыбын жанды қ инасты. Қ анжар қ алды қ айысып, Семсер қ алды майысып, Ерлерің жаннан тү ң ілді, От шығ ады ұ ртынан, Ү мітін ү зді Алшағ ыр Шә рі, байтақ жұ ртынан. Сол уақ ыттар болғ анда Домаланып барып жығ ылды, Қ ара қ асқ а аттың сыртынан Сонда жатып қ ұ лайды. Артық туғ ан Қ обыланды Ерегіскен дұ шпанның Басын жоймай қ оймайды. Есіктің алды кендір-ді, Қ обыландыдай батырың Найзасын ырғ ап ендірді, Алшағ ырдай дұ шпанын Ат саурына міндірді. Қ атуланып Қ обыланды Тү гі шығ ып білектен, Етке тоқ тар қ айрат па? Ӛ тіп кетті сү йектен, Қ айта тартса шық пайды, Қ обыланды ердің найзасы Қ анмен қ атыс жібектен. Алшағ ыр ханды ӛ лтіріп, Дұ шпанның кү нін қ уырып, Артық ша тартып найзасын Кү шпенен алды суырып. Алшағ ырдың соң ынан Белгілі судың сағ асы, Қ ызылбастың ағ асы, Қ ұ ртқ аны алар сапарда Ӛ лтіріп кеткен Қ обыланды, Шауып шық ты қ аладан Қ ырық бес кез баяғ ы Қ ызыл ердің баласы – Ағ анас пен Тоғ анас – Қ аладан шық ты екі жас. Ә кесін Қ обылан ӛ лтіріп, Қ ұ ртқ аны алғ ан жерінде. Кӛ ктім аймақ елінде Ежелден кекті болғ ан қ ас, Ағ асы еді Ағ анас, Інісі еді Тоғ анас. Қ аладан шығ ып екі жас Қ обыландыдай батырғ а Кӛ здерінен ағ ып жас, Ортағ а алып екеулеп, Келе салды найзаны, Таптырмай ақ ыл, айланы. Қ араспан таудай алысып Еменнен найза салысып, Олар екеу, бұ л жалғ ыз Қ арсыласып шабысып, Дұ шпанын Қ обылан табады, Енді ортағ а алады, Пірлер кә міл қ олдады, Қ обыландыдай баланы Кӛ ң ілге кінә болмаса, Қ обылекең нің бӛ ксесін Бурыл аттың ү стінен Қ исайтып кетіп барады. Қ обыландының ауғ анын Қ арлығ а кӛ зі шалады. Жетіп келіп Қ арлығ а Ағ анасты сол жерден Алып тастай береді. Қ исайғ ан Бурыл ү стіне Тү зеліп Қ обылан мінеді. Жеке бір жалғ ыз қ алғ асын Тоғ анасты Қ обыланды О да бү ріп іледі. Бұ л екеуінің артынан Кӛ к қ асқ а атпен Ақ тайлақ Ұ рысқ а шық ты жағ дайлап. Орақ шығ ып бұ жақ тан Ақ тайлақ ты сол жерде Іліп тастай береді. Ақ тайлақ тың соң ынан Баласы еді Нарқ ызыл Шығ ып еді қ аладан, Қ араман шығ ып бұ жақ тан Бұ л-дағ ы іліп тастады. Қ азан басты қ ара дә у Шығ ып еді қ аладан, Қ арлығ а іліп тастады. Қ алмақ тың қ ара батыры Шығ ып еді қ аладан, Қ обылекең іліп тастады. Қ ылышпенен ұ рады, Осылайша батырлар Келгендерін қ алмақ тың Кезек-кезек тӛ ртеуі Баудай жаншып тұ рады. Сонда ердің соң ында Кү мбезді найза қ олында Ағ ын судың сағ асы, Берен тонның жағ асы, Қ ызылбастың ағ асы, Кӛ бікті ханның баласы. Қ ұ ндыз бӛ рік басында, Ә скері бар қ асында, Ӛ зі он бес жасында Сү йіншіге қ ыз алып, Кү йеу боп жатқ ан осында. Ү стіне дұ шпан келгесін, Байлауда қ алғ ан Қ обылан Босағ анын білгесін Ұ рыспақ қ а айла таба алмай Ү стіне сауыт киеді. Болатты байлап жанына. Қ арына найза іледі. Қ аланың аузын аштыртып, Біршымбай шық ты қ аладан. Шығ а салып Біршымбай Ала кетті жағ адан, Кӛ рсетің дер деп ерлікті, Мен кӛ рмеген манадан Келуімен Біршымбай Бӛ тен сӛ зге қ арамай, Қ обыландыны бір шаншып, Қ арлығ аны бір шаншып, Қ араманды бір шаншып, Ер Орақ ты бір шаншып, Кӛ к ала атпен Біршымбай Сыпыртып ӛ тіп жӛ нелді. Жә не айналып-толғ анып Найзасын жә не қ олғ а алып, Ер Орақ ты бір шаншып, Қ араманды бір шаншып, Қ арлығ аны бір шаншып, Қ обыландыны бір шаншып, Сыпыртып ӛ тіп жӛ нелді. Етіне киген жейде еді, Маң дайы шып-шып терледі, Біршымбайдың қ айраты Барғ ан сайын ӛ рледі. Самсап тұ рғ ан ерлерді. Бір адамдай кӛ рмеді. Осылайша Біршымбай Ү ш-ү штен найза тү йреді, Етіне найза ендірді. Ү ш-ү штен найза тигесін, Етіне найза енгесін, Тӛ рт кӛ кжал да мең деді. Мең дегенін кӛ ргесін Қ арлығ а сұ лу сӛ йледі: «Мал шыдамас жауырғ а, Жан шыдамас бауырғ а, Сендер мұ нда тұ ра тұ р, Есебін тауып, жігіттер, Ӛ лтірейін мен, – деді, – Менен кү ші ә кемнің Бір батпандай артық -ты. Ә кемнен кү ші мұ ның да Сегіз батпан тартыпты. Ү стіндегі сауыттан Атсаң оғ ы ӛ тпейді. Шапсаң қ ылыш кеспейді. Жел соғ арлық шамалы Кӛ к желкеден артында-ай. Ӛ лтіріп кетсе мені егер Кӛ к желкеден атың дар. Жігіттер, болмай ғ апыл-ай! Мінген аты кер еді, Аты ә йел демесең, Қ арлығ а қ ыз да ер еді. Қ обыландыдай батырың Қ арлығ ағ а сенеді. «Есебін тауып айламен Ӛ лтірмесем, болмас», – деп, Бӛ ркін жұ лып алады, Шашын жайып Қ арлығ а Ақ моншақ атты қ амшылап, Ерлердің шығ ып қ асынан, Біршымбайдың алдынан Қ арлығ а шауып барады. Жетіп барып сӛ йлейді, Сӛ йлегенде бү й дейді: «Айналайын Біршымбай, Сал қ ұ лағ ың сӛ зіме, Сен кеткесін, Біршымбай, Шаһ арды басып кӛ п дұ шпан, Елің е ойран салғ аны. Байлаудан қ ашып Қ обыланды, Ә скер жиып барғ аны, Қ айратқ а ә кең жарамай Қ аза тауып қ алғ аны. Дұ шпанды қ ырып, шырағ ым, Бә рің ді алдым босатып, Бір жанымды аямай. Жалғ ыздық тү сті басыма Серікке атаң жарамай. Қ ашып еді ү ш батыр Жалғ ыз қ удым шыдамай. Енді ӛ лсем де арман жоқ, Кӛ рсетті енді бір Қ ұ дай. Мені танып, шырағ ым, Атың ның басын бұ рмадың Қ айратың нан айналып, Жалғ ыз бауырым, Біршымбай, Болайын сенің қ ұ рбаның. Менен қ ашқ ан ү ш дұ шпан Мынау келіп тұ рғ аны. Сӛ зімді тың да, шырағ ым, Жалғ ыздық тү сіп басыма, Кӛ ң ілімде бар қ апа, Бұ л дұ шпанды ала алмай, Басына қ айғ ы сала алмай, Ақ ыл-айла таба алмай, Басымды сағ ан қ оса алмай, Жаудың тұ рып қ асында Жаралы болғ ан басымды Адам кӛ рмес жерге апар. Қ айтып келіп ү ш жерден Найза сұ ғ ып кек ә пер. Бір туғ ызғ ан, шырағ ым, Екеумізді бір Қ ұ дай. Туғ аны кӛ рсе кемшілік Кімнің жаны шыдайды? » Жара қ атты, жан тә тті, Басынан бӛ ркін жұ лып ап, Бірге туғ ан Қ арлығ а Алдына келіп жылайды, Біршымбай сонда сӛ йлейді: «Ой, апеке, білмедім, Жау ішінде жү ргенің, Кім екенің кӛ рмедім. Толық сығ ан найзамды Оң ды-солды сермедім. Кетті кӛ зім қ арайып, Кім екенін білмедім. Бері жү ргін, жан апа, Тауғ а апарып қ ояйын, Қ айтып келіп ү ш ерге Найзамды кезек ұ райын». Алдына тү сіп барады, Қ арлығ адай сұ луың Алды-артына қ арады, Кӛ к желкенің тұ сы деп, Ӛ лер жерің осы деп, Жайымен бара жатқ анда Найзаны алып ұ рады. Біршымбайдай серкеден Тозады мақ пал кӛ рпеден, Назары ә рмен ауғ анда Ӛ з апасы Қ арлығ а Найзаны салды желкеден. Біршымбай мінген ала атты Ала атты шауып сұ латты, «Жан апа» деп жылапты. Жан апасы қ ұ рысын. Біршымбайды Қ арлығ а, Айламенен қ ұ латты. Біршымбайды ӛ лтірді, Сә тіне ісін келтірді, Кӛ к ала атты жетелеп, Жү рер жолын тӛ телеп Ерлігін анық білдірді. Ү ш батырғ а келеді. Келгеннен соң Қ арлығ а Кӛ ң ілі тасып шат болып, Қ арлығ ағ а сенеді. Кӛ рген адам таң данар, Қ арлығ аның порымына Кӛ п дұ шпанын мұ қ атып, Қ ұ дайы қ алап ерлерді, Істері келді орнына. Қ арлығ а мінген кер ме еді, Қ апияда Біршымбай Айламенен ӛ леді. Қ арлығ а айла қ ылмаса. Кү шті туғ ан Біршымбай, Дұ шпанғ а болар ер ме еді? Қ арлығ а менен Қ обылан. Қ араман, Орақ тӛ ртеуі Бастарын қ осып батырлар Намыстарын бермеді. Қ обыланды ердің бақ ыты Барғ ан сайын ӛ рледі. Біршымбайдың соң ынан Ешкім шық пай қ аладан, Баспақ ты сиыр танадан, Алтын-кү міс шарадан, Жү гін тиеп шанағ а Тоқ тар бас боп кӛ п Қ ыпшақ Шуылдап шық ты қ аладан, Қ алмай қ атын, баладан. Есіктің алды Есіл-ді, Есілдің талы кесілді, Ү лкен қ ақ па алдында Қ аладан шығ ып кӛ п Қ ыпшақ Қ ойдай маң ырап шуылдап, Қ озыдай маң ырап дуылдап, Қ обыланды ерге қ осылды, Ертең гі кү н бесінде. Қ абыл болды бұ л сапар Қ обыланды ердің мұ раты. Қ ұ тылып жаудан ел-жұ рты Есендік-саулық сұ рады. Кӛ п мұ қ атып дұ шпанды Ерлердің кӛ ң ілі тынады. Алшағ ыр ханның шаһ арын Бү кіл Қ ыпшақ жабылып, Он сегіз кү н шабады. Атаң а нә лет ит қ алмақ, Іздегенін табады. Қ ыпшақ қ а тиген Алшағ ыр Бү тін жұ ртын жалмады. Алтын-кү міс, бар малын, Ырғ ап-жырғ ап алады. Артық бақ ыт табады, Шауып жаудың қ аласын, – «Шырағ ым», – деп жұ батты Жылағ ан Қ ыпшақ баласын. Олжа малғ а толтырғ ан Қ араспан таудың сағ асын Белдемше буды беліне. Белгілі болды еліне, Нан піседі деміне. Қ алың Қ ыпшақ – кӛ п Қ ият Кӛ п олжағ а кенелді. Дұ шпаннан алғ ан кӛ п малды Қ араспан тауын бет алып, Ызғ ытып айдап жӛ нелді. Артық туғ ан Қ обыланның Келмеді дұ шпан шеніне Ойлағ ан оның мұ ратын Келтірді тә ң ірім жӛ ніне. Ү ш ай, ү ш кү н дегенде, Қ араспан тауын жағ алап, Азаулы деген кӛ ліне Тоқ тар басы кӛ п Қ ыпшақ Келіп қ онды баяғ ы Алшағ ыр шауып зарлатып, Бӛ лініп кӛ шкен жеріне. Қ ұ ланнан аиқ ан қ одық ты, Кӛ лден тартқ ан борық ты - Қ алың Қ ыпшақ жағ алап, Қ араспан тауғ а қ оныпты. Кемшілік кӛ ріп кә пірден Пенде болып байланғ ан, Жылағ ан Қ ыпшақ баласы Бұ рынғ ыдай екі есе Бақ -дә улетке жолық ты. Келіп қ онды кӛ п Қ ыпшақ Азулы деген кӛ ліне. Бұ рынғ ыдан кӛ п артық Дә улет бітті еліне. Артық туғ ан Қ обыланның Ісі келді жӛ ніне, Келмеді дұ шпан шеніне. Қ алмақ тан алғ ан кӛ п олжа Ә ділдікпен батырдың Жиып алып кӛ п халқ ын, Бӛ ліп берді еліне, Пақ ыр, кедей, кеміне, Кедейі байғ а тең еліп, Риза болды бә рі де Қ обыланды сынды еріне. __
|
|||||||
|