VI глава. АДАКАТ ТАРГЫЛТЫШ

VI глава

АДАКАТ ТАРГЫЛТЫШ

Пелйӱ д лишемын. Ондрий Ервӱ д йомакым колтен кия. Молышт пылышым шогалтен колыштыт.

— Пелйӱ д шушаш деч ончыч ала-кӧ тумнала кычкыраш тӱ ҥ але. Изиш лиймеке, Пивлат ватын агур велым «О-ой... о-о-о-ой! » шоктыш. Ваштарешыже Ильмон колмаш велым весе ны неле. Кумышыжо Кӧ крем вакш гутлаште варгыжеш. Кумытынат мемнам авырен лишемыт... Орол Онисим нер йӱ кын мала. Нигуш пураш ӧ рынна!.. Чылт лишемыныт...

Ондрий кошартен ыш шукто. Мӱ ндырнат огыл пеш раш гына тумна «Мызин, мызик, мызик! » шоктыш. Чыланат чурик лийын шинчыт. Васлий — йыж-юж мыжер йымак, ӧ рдыжтырак кийышышт тул дек лишемыт. Адак, тугак «Мызин, мызик! » манын, Карен шындыш. Йӱ к чылт лишеммыла шокта. Йоча шӱ мет шуй... Ондрий лӱ ддымыла койнеже:

— Ой, юмо, тумна, каваршаш, теве лӱ дыкта вет...

Тумнаже тумна, да ала-мо тул дек пеш лишемын.

— Тумна тудо тугане вет, тулым ужешат, чак то... Ондрийын мунло кӱ рылтӧ. Йӱ лем велым, коп-коп-коп шулдыржым пералтышан, «О-й, о-о-о-ой! » манын, каралтен шындыш. Чыланат шинчам карат. Могырлан шокшын-йӱ штын веле чучеш. Малаш вочшо Салтак Ведатат кынел шинче. Лавр Иван Метрий, Япи шӱ лалташат огыт тошт, мыжер йымалне кият. Шукат ыш эрте, адакат, «О-ой!, о-о-ой! » манын, мӱ ндырнат огыл варгыжаш тӱ ҥ але. Нигуш пураш! Ситыдымыже кӱ сото велым шотдымо тале йӱ кан кугу пырыс, «Мияу, мияу» манын, чон лекшашла магыра! Нинышт чарнен гына шуктат — Казна лук велым олыкетым шелеш гына... Чыве кыдетла: «Кыде-эт, кыд-кыд, кыде-эт, кыд-кыд! » манмыже пешак раш шокта.

Йоча-влак чылт ӧ рыныт. Вуй коваште ковыж-ж! Ӱ п кынелеш веле. Чыланат тӧ рштен кынелыт. Ваш-ваш, шинчам Карен, ваш ончат. Тӱ сышт — ош шовыч... Адак лӱ дмыштымат ынешт ончыкто. Иктыже-весыже шолып ыреслат, юмымат пелештылыт. Метрий, тул орам тӧ рлатышат, «Осподи ослови! » шоктыш. Ик жаплан йӱ к тыплана. Чыланат изиш шӱ лалтат.

— Мо, каваршаш, тыге кычкырлымаш уке ыльыс!..

— Ала так гына шоктыш гын веле.

— Уке, мыят пеш раш кольым. Тиде Йӱ лем кува ден Кавырлян вате толашат дыр.

Ойлен гына кошарта, чылт лишнак коп-коп-коп пералтышат, «Мызик-мызик, мызик! » шоктыш. Ынде шот пытыш... Адакат «О-ой, о-о-о-ой! » карен шындыш. Мучаш уке — «Кыде-эт, кыд-кыд-кыд, кы-де-эт, кыд-кыд-кыд! »

Чыве кыдетла. Варгыжеш гына — пырыс магыра! Укшер тодышталтеш... Пундышым ала-кӧ коп да коп лӧ чка... Уш кайыш! Чыташ вер пытыш — кӧ мыжерым руалта, кӧ шӧ рмычым. Имнет-мочет — тӧ рштат да мӧ ҥ гӧ велыш! Эн ончыч Салтак Ведат чыма. Оргажет оргаж огыл, пундышетат ок кучо — Салтак Ведат важык кутыш тӧ ршталта, мландеш йолжат ок логал, шкеже паровозла шӱ лешташ. Йыван ӱ мбак изиш гына ыш верешт. Йӧ ра эше кож йымак кораҥ шуо. «Кристос, Кристос! » манын, эртен куржеш. Шыдыр-шодыр шоктыметлан мален кийыше кум сӧ сна лӱ дын кынелынытат, ял велыш Ведат почеш кудалыт.

Ведат утыр писештеш. Ведат почеш — сӧ сна, сӧ сна почеш — Ондрий. Кужу мыжерет лыж-лож веле коеш. Шӱ лештеш. Кожеретат, укшеретат шинчажлан ок перне. Мыжер урвалте укшеран пундышеш пижын шинче. «Ынде кучышак аман! » — Ондрий шоналта. Мыжер гыч вушт лектын возешат, чоклен-чоклен шикшалтеш.

Ондрий почеш — Васлий. Васлий почеш — Япий. Кугу кем шукертак кудашалт возын. Картузат ала-кушто. Чымат гына!

Вич-куд тыгыде йоча лӱ дмышт дене, мыжер йымач лекташ тоштде, тул воктенак киен кодыныт. «Ынде пытышна ала-мо? » шоналтен, чытырен кият.

«Таргылтышет-влак» арама кокла гыч куржын лектычат, тул дек лишемын, элнен каен воштылыт. «Чуза, ме улына вет! Шогыза, ида курж! Ондрий, Опанас... Ушда кайыш мо?! » — почеш кычкырат.

Йӱ к-йӱ ан шокта, мо ойлымым куржшо-влак огыт умыло. «Ынде вуй пытыш! » манын, пичкайышашла куржыт. Кок-кум йоча ӧ рын чарналтат, тул дек толыт. Чытырен кийыше-влакат лектыт. Чылаштынат логар кошкен, чурий ошемын. Вашлийытат, ӧ рын шогалыт...

Тиде... лӱ мын лӱ дыкташ толшо Йыван, Сепан, Эчук улмашын.

— Мо, те тыге чуриктарышда мо? — йодыт кодшо йоча-влак.

— Вара, таргылтышланак шотленда?

— Шайтан пала мо! Чылт таргылтышла шоктышат... ӧ рт лекте.

— Молыда огыт пӧ ртыл мо?

— Пӧ ртылыт — вучо! Ынде ялышкат шуыт дыр...

— Ынде, чылт келыштарыштыс! Салтак Ведатат шикшалтын аман?

— Ведат? Нигӧ деч ончыч тӧ рштыш. Йӧ ра эше мыйже кож йымак кораҥ ым, теве тошка. «Ом лӱ д» манше Опанасат почешыжак шикшалте.

— Ой, азап, кеч воштыл коло!

— Шогыза, мый шинчыме кож воктекем миен толам. Тушто Ондрий ушдымо шорыкла моткоч тӧ рштыльӧ. Очыни, иктаж-можо пижын улмаш дыр.

Тулвуйым налытат, каят. Чын, укшеран пундышеш мыжер пижын кодын. Мӱ ндырнӧ огыл пел кем кия. Поген налытат, тул дек пӧ ртылыт. Чылажымат шоналтен, адак элнен каен воштылыт. Воштыл-воштыл, мӱ шкыр кодын огыл. Мландыш возын, пӧ рдал-пӧ рдал воштылыт.

— Ынде эрла ялыште йомакым колышт гына!

— Ончыза-ян, ме ыштенна манын, ик мутымат ида пелеште. Мом нӧ лтыктымыштым колышт ончена.

— Йӧ ра, шып лийына...

Пелйӱ д эртен. Ӱ жара тӱ р коеш. Пум утларак оптат, тул йыр пӱ тырналт возыт. Модышет, таргылтышет чылаштымат чот нойыктарышт. Ласкан гына мален колтат.

* * *

Кугарня. Эр. Кече ятыр кӱ шнӧ. Йоча-влак иже помыжалтыт. Шӧ рмычым налын, имне дек каяш шогат.

— Ончыза, йӱ д мераҥ ет-влак пӧ ртылыныт! — шоктыш.

— Кӧ тиде, Ондрий вет? Мыжер ден кемжым кычалеш дыр?

Тыгыде кожер лоҥ гаште чынжымак Ондрий ковыштата. Тул воктенсе еҥ -влакым ужытат, нунын деч шылаш тӧ чат. Сапан лӱ мын кокыралтыш.

— Ондрий, мом йомдаренат? Ала мыжер ден кемет уке?

— Япий, тыйже мом кычалат?

Йолташ-влак ужыныт. Шылаш вер пытен. Лекде ок лий. Лишемыт.

— Мо пеш шуко маленда? — манеш Ондрий.

— Йӱ дым малаш ыш лий, садлан утларак киялте.

— Те тыштак кийышда мо? Вара, кузе чытышда?

— Шыгыр шуын ыле, да йӧ ра лач агытан мурымо йӱ к шоктыш. Кум вережат тыпланышт.

— Мый гын пыкше утлышым. Теве-теве йол гыч руалта. Мыжер почеш кержалтынат, огеш ак колто. Содоррак кудаш от кудалте!.. Мыжер ден пел кемем кушкед кодыш вет!.. Ала нумал каен, ала шылтен пыштен — шымак му.

— Вара тудым кычал толынат улмаш мо?

— Тудымат, адак имнемат тыштак коштеш...

— Мыжеретше ала тиде? — луктын ончыктат.

— Теве, тидак шол. Ала кемжымат муында?

— Кемжат уло. Адак ала-кӧ н картуз кодын.

— Эй, картузшо мыйын, кондо-ян, — шоктыш Япий.

«До-до-до, ола вӱ льӧ, до! » — олык велым йӱ к шокта. Чыланат ончалыт — Салтак Ведат турняла олык мучко чуйк-чуйк ошкылеш.

Изиш лиешат, икте почеш весе — таргылтыш деч шылын куржшо-влак — толедаш тӱ ҥ алыт. Мыжерет, кемет, шӧ рмычет — чылажымат кычал муэдат. Имньым кучен, ялыш пӧ ртылыт.

Кечывал ончыл. Мелнам кочкын тӧ рланенытат, изиже-кугужо орол пӧ рт дек погыненыт. Мутланат. Йыван, Сапан ден Эчукат туштак. Колыштыт.

— Ида гына ман, таче Орша олыкышто имне пукшышо-влаклан таргылтыш лектын, маныт. Япий ойлаш тӧ чыш.

— Мемнан Ондрият пич йӱ дым куржын толын. «Мыжер урвалтылан пижынат, йолым руалткала» манеш. Мыжерет, кемет кудаш кудалтенат — пыкше утарен, эрдене угыч кычал ыш кае!

— Йыван, Япий ончыкат копна ора гай чумырка, пел шинчан ала-мо, толын шинчынат, умшажым веле карен, манеш.

— «Ысмыла» манын, осал ӱ мбак ыреслаш ушышкыжо пурен — мардежла мӱ гырен кынел каен, манеш.

— Чынак туалгын, мый ынем инане ыле. Тикын Васлият «пеш виян шылын куржым» манеш.

— Ломбак аҥ а тураште ваштареш каза тага лектын. Васлий кораҥ неже — каза тага ок колто. Васлий шола велке — каза тагат шолаш, Васлий пурла велке — каза тагат пурлаш. «Ой, юмо! » манмешке колтенак огыл. Юмым налешат, иже ок утло?!

— Йочалан веле огыл, даже Салтак Ведатланат шокшым пуртен! Пелйӱ дым ватыж дек куржын толынат, эр марте чытырен киен, манеш. Кум кугу сӧ сна лектынытат, ял мучаш шумеш поктеныт. Ни пурлыт, ни уке гына манеш...

— Ик таргылтышак туге толаштарен мо?

— Уке. Иктыже Йӱ ле велым, весыже кӱ сото велым, кумшыжо Казна лук деч лектыныт. Первой тумна пеш чот «Мызик да мызик! » шоктыш, манеш. Вара ала-мо шулдырым лоп-лоп-лоп пералтышат, «Ой, ой! » манын, варгыжаш тӱ ҥ алын. Варажым чывет, агытанет, пырысет, пиет, турнят — шот уке йӱ кланат, манеш. Варажым озыркан мардеж лектын, чодыра йӧ рлмыла, пудыргылмыла шокташ тӱ ҥ алын. Ушет гына кая, манеш! Юмымат налын тӧ ченыт — сеҥ ен огытыл.

— Тиде Йӱ лем кува ден Кавырлян ватын пашаже дыр?

— Очыни, нуно дыр. Теҥ гече йоча-влак йӱ штылмаште оккӱ лым ойлышташ тӧ ченыт, маныт.

Мут гыч мут. Икте иктым колын гын, кумытым ешарен. Весе весым, манеш-манеш почеш мӱ ндыркӧ каяш лиешыс. Мучаш уке — йомакетым нӧ лтыктат. Ӧ рмаш веле.

Кенета «Ха-ха-ха! » воштыл колтышт. Тиде «таргылтышет-влак». Ынде нунылан черет шуо. Йыван, Сапан, Эчук калык коклаш лектытат, мо лиймыжым чыла раш каласен пуат: кузе Ервӱ д тӱ рыш коштыныт, тумна деч лӱ дшӧ -влакым лӱ дыктеныт, кузе Онисим кугыза тулвуйжым чодыраш кышкен, кузе йӱ дым имне пукшымашке шолып миеныт, кузе «таргылтыш» лийыныт. Шке чытен огыт керт — воштылыт: Ха-ха-ха! Ах-ха-ха!..

— Ынде!.. Келыштарышдас!..

— Теве манеш-маншылан инане! Ой, калтак, еҥ жат нӧ лтыкта вет, ӧ рат!..

Уло калык, эрдым совен, утымеш воштылеш.

«Таргылтыш» ужшо-колшет-влакше эркын-эркын удыралыт. Салтак Ведатат, упшыжым темдалешат, мӧ ҥ гыш шикшалташ.

_________

* Чортан — нужгол.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 8 9 10 Следующая ⇒