И. Одар «Таргылтыш». I глава. КОЛ КУЧАШ КАЯТ

И. Одар «Таргылтыш»

I глава

КОЛ КУЧАШ КАЯТ

Яра кеҥ еж. Оролпӧ рт. Орол Онисим эҥ ырым ямдыла. Таче изарня. Андрийобед жапыште Ервӱ д тӱ рыш кайышашлык.

Онисим шкет еҥ. Ынде кум ий лиеш ороллан шога. Изижат-кугужат тудым палат, шке ешеш шотлат. Кочкаш тудо черет дене пӧ рт еда коштеш. Пайрем годым уна семын ончат: лапаш гай лиймешкыже йӱ ктат. Тыглай кечынже озажлан мо — Онисимланат тудак. Онисим ок кычалтыл. Йӱ дым уремым орола. Вор лӱ дыкташ оролоҥ ам перкала. Онисим ӱ лыл мучаште гын, воржо оҥ а йӱ кым колешат, кӱ шыл мучашке кӱ за. Адак кӱ шыл мучаште перкалыгыч шокта гын, воржо ӱ лыл мучашке вола. Ваш-ваш нигунамат огыт аптыране. Оза-влакат кылтик-кылтик перкалымым колытат, ласканрак малат. Кечывал марте Онисим каналта. Варажым, кынелешат, йыдалым ышта.

Онисим моткоч кӱ леш еҥ. Семык шуэш ма, Покро толеш ма — чылажланат йыдал кӱ леш. Индеш ниян, латкок ниян йыдалым лач Онисимак веле ыштен мошта. Ик ӱ дырат, тудым сӧ рвалыде, марлан ок кае.

Йоча-влакат Онисимым йӧ ратат. Йӧ ратыде огешат лий. Кол верым ончыкташ, имне шар дене эҥ ыр шӱ ртым пунаш, йомак колташат тудын деч уста еҥ уке.

Шошым годсек йоча-влак кол эҥ ыраш кайынешт. Чылаштымат таче Онисим Ервӱ д тӱ рыш наҥ гаяш лийын. Садлан эр годсек ямдылкален куржталыт. Ачашт-аваштлан шыгыр шуын: йоча-влак эҥ ыр налаш муным яҥ ышат. Ургымшӱ ртӧ дене аҥ ыстарен пытареныт.

Имне поч изиш шуэмын. Идым еда шӱ йшӧ олым ора пургед пытаралтын: йылым кычалыныт. Пырня ден моклака-влакат верышт гыч тарваталтыныт.

Ондрият пеш ямдылкала. Эҥ ыркыллан аваже ургымшӱ ртым пуэн. Шемемдаш шӱ чан шыштым йыга. Шӱ ртӧ ямде. Кугурак олаҥ гыланат чыта дыр. Чоткыдыжым палынеже. Издерыш эҥ ыркылым пижыктенат, тудым леваш йымалне шупшын коштеш. Издерым веле огыл, кугужымат шупшын сеҥ а. «Чу-ян, адак ачай деч йодын ончышаш», — манешат, пӧ ртыш куржын пура.

— Ачий, ончал-ян, эҥ ыркылем вичкыж огыл дыр?

— Ой, эргым, вичкыж огыл, пеш мотор ыштенат!

— Ала кугурак олаҥ гылан ок чыте?

— Ит ойгыро, ола ушкалнам вӱ раҥ лет гынат, чыта. Олаҥ ге огыл, эн кугу чортан* пижеш гынат, ок утло. Шкендым гына кол шӱ дырен ынже кай...

Кечывал. Ондрий чыла ямдылен. Кол опташ торык мешакым налын. Мешакыште кинде, шинчал, перемеч осо, паккӱ зӧ ден моло кӱ леш арвер-влак. Кол шӱ р шолташ аважлан шоган ден шӱ рашым пыштыктен. Подшым Онисим кугыза налаш лийын ыле.

Ондрий шонымыж дене шукертак Ервӱ д тӱ рыштӧ. Мо кынелын — иктаж лу гана миен толын. Шонымаште чылажымат кертат вет... Теве Пивлат ватын агур. Кол пешак модеш. Ондрий серыште шинчалта. Эҥ ырже вӱ дыштӧ. Пробко тарваныш-тарванышат, пульт вӱ дйымак йомын кайыш. Ондрий шупшыл колта — чытырнен, куго пардаш лектын возеш. Изи колызо тудым руалтен налешат, мешакыш пуртен пышта. Пардаш почеш пардаш, мешак темынат шуын. Эртак Ондрий гына куча, йолташыже-влак ӧ рыныт. Онисим кугыза! эрдым веле пералта. Кол моткоч шуко. Шкет нумал сеҥ ышаш гай огыл. Ондрий йолташыж-влаклан нумалта. Полшымылан ик кугу кол гыч... Ондрий ялыште. Урем мучко калыкым ӧ рыктарен, мӧ ҥ гышкыжӧ толын пура. Ача-аважат шинчам веле кареныт. Лум нӧ реп тич кол. Кол когыльым ыштат, кол шӱ рым шолтат. Пӧ рт тич калык. Чылаштымат шунат. Ондрий ӱ стелтӧ рыштӧ. Ондрий гае тале колызо, пиалан еҥ уке... Кол шотдымо шуко. Кочкын пытарыш ашлык огыл. Ондрий ден ачаже колым ужалаш наҥ гаят. Кӱ сен тич окса. Икыраш, кокыраш, латшымыраш... Мучашат уке. Покро пайрем шуын. Ондрий покро пазарыште. Мӱ гиндым, калачым налын. Ӱ мбалне пеледышан камзол ден шем шаровар. Вуйышто ший окан картуз. Уло пазар калык Ондрийым ӧ рын онча. Ондрийын кидыштыже шотдымо шуко сату. Нумал сеҥ ышашлык огыл. Орвам кычкаш вереште. Орва яшлык тич клендыр, олма, кечшудо, шӱ шпык, гармонь... Ушетат кая!..

— Ондрий, шӱ р кӱ ын, кочкаш пуро! — аважын йӱ кшӧ шоктыш.

Ондрий шӱ кшӧ комдо ӱ мбалне шинча улмаш. Кынелешат, пӧ ртыш пура, Ӱ стелтӧ рыш пурен шинчеш. Аваже пеш сийла:

— Чотрак коч, эргым. Мӱ ндыр корно, мӱ шкырет шужа.

— Мӱ ндыржӧ... ик вич меҥ ге ала-моак огыл-ла. Миенат, кол шӱ рым шолтена.

— Ынде, шолтеда дыр. Тушто лемже шуко, совлаш колжо гына шагалрак верештеш, маныт.

— Чылт орадак омыл вет. Кугу салтак совлам пыштенам-ла...

Андрийобед жап. Оролпӧ рт тич тыгыде ньогар — кандаш ияш, лу ияш йоча-влак. Еҥ еда мешак я лаче. Чыланат ӱ мбал тувырым да шыҥ акалпакым налыныт. Онисимат шокшынрак чиен. Кыдалыштыже товар, кидыштыже изи под. Тупышто кугу лаче. Лаче пелен калай чайник.

— Чыланат погынышда мо — шотлен налшаш.

Чыланат толыныт.

— Ряд дене шогалза!.. Иктыт, коктыт... Латкандаш еҥ... Ынде пиал верештше. Тарванышаш... Корнышто эркынрак ошкылза, — ноеда...

Чыланат тарванатат, Ервӱ д корно деке ошкыл колтат.

12 3 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒