V глава. ИМНЕ ПУКШЫМАШ

V глава

ИМНЕ ПУКШЫМАШ

Вес изарня кас. Кече шинчын. Вольык шукертак пӧ ртылын. Тыште-тушто шорык тӱ шка. Капкаончыл еда ушкал-влак. Шогышыжо шогет, шукыжо кият. Чыланат йоҥ ыжат. Верын-верын комбо-влак коедат. Шке семынышт когоклат. Вольыкат, кайыкат канынешт. Лудо-влак гына огыт ярсе — урем мучко южгат, копшаҥ ге почеш куржталыт.

Орол пӧ рт. Пӧ рт воктене шым-кандаш йоча. Мончаш пуренытат, модаш лектыныт. Воштылыт, мыскарам ыштат. Орол Онисим шоям колта. Ятыр рӱ мбалген.

— Ынде имне пукшаш каяшат йӧ рен, — шоктыш Семон.

Кайышаш гын, кайышаш манын, чыланат мӧ ҥ гӧ велыш ошкылыт.

Изиш лиймеке, лу утла имнешке орол пӧ рт дек погына. Имне еда оҥ гыр. Васлият туштак. Кугу мыжерым чиен. Помыштыжо кинде шултыш. Пота олмеш аркалык. Ола вӱ льыжӧ тӧ рштылеш: олыкыш шикшалтнеже... Опанасым вучет. Салтак Ведатат пырля кая...

Опанас тор алашажым кушкыж толеш. Йолыштыжо ачаж кем. Вуйысо картуз изажын.

— Япий, ончыч кае!

— Алаша пакмарак. Ондрий, тый кудал!

— Эх, кудалаш гын, кудалаш!

Ондрий имньым лупшал колта — йошкар вӱ льӧ почым веле шогалта, кудалеш. Ондрий почеш Метрий, Метрий почеш Осып... Чымат гына. Урем мучко пурак. Шорыкет, комбет выж-вуж!.. Ял койын кодеш.

Орша олык. Верын-верын арама. Тыгыде кожер ден нӧ лперат уло. Имне колтымо. Олык мучко оҥ гыр йӱ к...

Йоча-влак пум нумалыт. Йӱ дланат шапашлат. Пу ситен. Тӧ ррак вереш тулым оптат. Васлий ден Опанас нулго лӱ сым конденыт.

Чыланат тул йыр погынат. Малаш верым ыштеныт. Иктынат омо ок шу. Сапан пытен ыш керт, тӧ рштен кынелят, кычкырале:

— Айдыза, вувер тоя дене модына!

— Эй, кынелза, модаш гын, модаш!

— Ондрий, потам ямдыле.

— Кӧ лан кычалаш — шывагам кучена. Шывага тоя олмеш Сапан потам руден. Шывагам кучымек, кычалаш Миклайлан логалын. Вувер тоя тулышто. Йӱ лаш шӱ яҥ ын. Метрий налешат, кожер гоч кудалтен колта. Чолгыжшо тоя, йыл-юл койын, умбаке камвозеш. Миклай тоя почеш куржеш. Молышт куш лие, тушко шылын пытат. Опанас омарта шеҥ гелне, Васлий арама лоҥ гаште, Осып кож йымалне... Иктат кодын огыл. Чыланат шып. Тул пудештме, карш чаргыжме да оҥ гыр йӱ к веле шокта.

Миклай тоям муын. Тул воктеке конден пышта. Йолташ-влакшым кычалаш тӱ ҥ алеш. Мӱ ндыркак кораҥ аш ок тошт: уке гын тоятымат руалтат... Пундыш шеҥ гелне Опанасым ужеш.

— Опанас, лек, пундыш шеҥ гелне улат! — манын, содоррак миен, тояжым пералта. Опанас лектеш.

Молыштымат кычал муэш. Ик Ондрий гына кодын. Ондрий мӱ ндырнат огыл, кож вуйыш кӱ зен шинчын. Опанас пеш кычалеш. Кож шеҥ гекат, арама лоҥ гашкат миен тольо... Уке. Пундыш ора шеҥ гек гына ончалшаш кодын. Тушкыла ятыр кораҥ аш. «Ынде тояжым шолыштамак» манын, Ондрий кож вуй гыч шыдыр-шодыр вола. Пеш талын куржеш, кенета оргаж ораш шӱ ртнен возеш. Миклай ужылалта. «Ондрий накас! » манын, вувер тоям пералта. Чыланат погынат.

— Ынде кӧ лан каяш? Миклай, кӧ м ончыч ужынат?

— Опанасым, Опанас, айда шикшалт!

Нойымешкышт модыт. Куш гына огыт шыл: кож вует, кож йымалет, арама лоҥ гат, пундыш лакет — чыла вереат шуыт. Куржталмаште тӱ рлыжат лийман. Миклайын йолаш кушкедалтын. Опанасын мӱ шкыр рожын. Васлийын пел йолжо рудалтыш. Лайдемыр куткышуэш верештын: уло могыр йӱ ла гына!..

Модын чарненыт. Чыланат тул йыр шӱ лешт шинчат. Изишак каналтат...

Йоча кужун каныман мо? Каврий тӧ рштен кынелешат, ала-куш каен йомеш. Изиш лиймек, кадыр укш ден мекшан пундышым нумал конда.

— Айдыза сӱ анла модына, — ойым ышта Каврий. — Шӱ выр олмеш — кадыр укш. Тӱ мыржылан — мекшан пундыш.

— Айдыза, айдыза! — келшат йоча-влак.

Каврий — шӱ вырзӧ, Метрий — тӱ мырзӧ... Комдык-кумык кадыргылыт... Шот уке — койышланат. Нуным ончен, молыштат кынелыт. Орша олык шергылташ веле...

— Айдыза сӱ анмарийым ыштена! — шоктышт.

— Пеш йӧ ра, ыштышаш. Кӧ ӱ дыр-каче лиеш?

— Миклай, Вачий, те ӱ дыр-каче лийза!

— Йӧ ра.

— Ондрий, тый савуш лий!

— Опанас ден Васлий сӱ анвате лийыт.

— Лайдемыр ден Павыл — кугурак шотышто.

— Молышт сӱ ан калык шот...

Миклай — чевер ӱ дыр. Вуйышто рожын мыжер — вӱ ргенчык. Шинчажымат ок нӧ лтал: вожылмыла койышлана. Ӱ дыр воктен качымарий, Вачиет Вачият огыл... Картуз — вуй шӧ рыштӧ. Кыдалне шӱ кшӧ ыштыр — лопка пота. Йолышто рожын кем. Ӱ дыр ӱ мбак шӧ рын гына ончалеш. Чоян-чоян шыргыжаш. Каче-ӱ дыр пеш ушан... Воктенышт савуш — Ондрий. Сӱ ан пашам виктара.

Сӱ ан тӱ ҥ алшашлык. Каврий шӱ вырым оҥ ара. Метрий ваче гоч тӱ мырым ний дене йӧ нештара. Сӱ ан вате-влак — Опанас ден Васлий — вургемым келыштарат. Чыланат чият, ӱ шталедат, кылдештыт...

— Шуын улыда мо? — савушын йӱ кшӧ шоктыш.

— Чыла ямде! Тӱ ҥ алшаш веле...

Шӱ вырзӧ ден тӱ мырзӧ ончык лектыт. Каврий комдык-кумык кадыргылеш: мучаш уке — шӱ вырым шокта. Метрий толеш гына — тӱ мырым лочка. Сӱ ан калык раш-раш копам сова. Шӱ выр-тӱ мыр почеш келыштарен, шелыт гына — мурат:

Яраҥ велым пыл толеш,

Озаҥ велым йӱ р толеш,

Ош куп ошмам вӱ д налеш.

Ужар вольыкетым кондышна!

Кудо вӱ тадам пуэда?

Чевер ӱ дыретым кондышна! —

Кудо клатдам пуэда?..

Кок сӱ анвате шот уке — руштыныт. Сӱ ан йӱ к кумылыштым лывыртен. Кид-йолет моткоч куштылемын. Лоҥ ыт гына — чӱ чкат. Умшашт ок петырне — пешак мурат:

Эргымже гын, кумыт уло,

Шешкым гына икте дыр.

Ушкалемже коктыт уло,

Презыже шем почан... —

манеш иктыже.

Вес «ватыже» тидын денат чот колта:

Йыраҥ ат пелат ковыштам шынденам,

Йыраҥ лишке ушменем уло.

Шем шорыкем пачажым кудалтен,

Йошкар чывем пӱ кташ шинчын...

Сӱ ан моткоч тале. Кадыргылмыже, чӱ чкен койышланымыже... мучашат уке!

Сӱ анвате ден савушым кушташ луктыт. Сӱ ан калык кок могырышто. Куштышо-влак покшелне. Тӱ мырзӧ ден шӱ вырзӧ налыт гына! Каврийын логар кошкен гынат, чарнаш эрык уке: «Ри-ро-ро, ри-ро-ро! » — шӱ вырым шокта. Метрий тӱ мырым мӱ гырыкта: «Коп-коп, коп-коп-коп! » — оҥ еш сакыме мекшан пундышыжым перкала. Молышт, раш келыштарен, копам соват. Чыланат уло кертмын койышланат. Сӱ анвате ик велне, савуш — вес велне. Шыман гына тӱ ҥ алыт, мурымо семын кумыл нӧ лтеш. Паша вийныш. Пешак чот шелыт... Сӱ анвате — Опанас, шола кидым кӱ ш нӧ лтен, пурла кидше — кыдалне, ласкан гына кушталта. Васлий, савуш, пеш колта: кок кидшымат шалатен, вуйым шӧ рын кудалтен, комдык-кумык лийылалта, агытанла «шулдыр сакен», «вате» йыр савырна. Вашлийыт... Ойырлалыт. Шинчаш ончен шыргыжыт, тӱ рвышт дене пыльгыжыт. Лыж-лыж-лыж лыжгыктат. Ачаж мыжер кужырак да нимат огыл, ок аптырате. Кугу кемжат лач веле: тӱ мыр-шӱ выр куштылемден. Сӱ ан моткоч талышнен. Муралтат, савалтат, олык мучко шергылтарат:

Кигик-когок комбыжо

Шойвӱ д ошмам йӧ рата.

Шернур марийын ӱ дыржӧ

Мемнам гына йӧ рате...

Рия-рия шӱ вырӧ

Парня мучашым тӱ гата.

Визым марийын ӱ дыржӧ

Мемнан чоным йӱ лалта...

— Ир-ро-ро-ро, ир-ро-ро, йори-йор-йор, йори-йор-йор!.. Кертеш, кертеш, кертеш! Ачаж денат мастар, аваж дечат мастар!.. Рашт! Рашт! Рашт! — манын, пешак чеслын кошартат.

Вара имньым ончен толытат, тул йыр чумалтен, малаш возыт. Тӱ рлӧ шомак лектеш.

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 9 10 Следующая ⇒