Урал батыр. 9-сы бүлек

Ү лем кү рә алмай ҡ аң ғ ырғ ан ҡ арттың ә йткә не; Уралдың Йә ншишмә не уртлағ аны, тамсыһ ын да йотмағ аны, тирә -яҡ ҡ а һ ипкә не – ер йә нлә неп киткә не

Шү лгә нде шулай оҙ атҡ ас,
Урал халыҡ ты йыйҙ ыртҡ ан да:
– Кү ҙ гә кү ренер Ү лемде
Илдә н ҡ ыуып юҡ иттек,
Ҡ ан эсеү се дейеү ҙ ең
Барын ҡ ырып тау иттек.
Йә ншишмә нең бар һ ыуын
Һ оҫ оп алып килә йек.
Бар кешегә бирә йек.
Кү ҙ гә кү ренмә ҫ Ү лемдә н –
Килер ауырыу-сырхауҙ ан,
Ауыртыныу-һ ызлауҙ ан
Кешелә рҙ е ҡ отҡ арып,
Барыһ ыны шат ҡ ылып,
Мә ң ге ү лмә ҫ ҡ ылайыҡ, –
Тип, Урал һ ү ҙ асҡ анда,
Аһ -ваһ итеп зарланып,
Ү лем саҡ ырып-ялбарып,
Бар һ ө йә ге ҡ аҡ шағ ан,
Тә нендә ит ҡ алмағ ан,
Ата-ә сә, берен дә
Кем булғ анын белмә гә н
Бер ҡ арт килеп еткә н, ти,
Ошо һ ү ҙ ен ә йткә н, ти:
– Бик кү п быуын кү рҙ ем мин,
Бик кү п ерҙ ә булдым мин,
Һ ис нә мә не тоймағ ан,
Бер нә мә нә н ҡ урҡ мағ ан,
Бала – атаһ ын белмә гә н,
Ата – балам тимә гә н
Осорҙ о ла кү рҙ ем мин;
Кешелә р бергә тупланып,
Ү ҙ -араһ ы йопланып,
Кө слө ырыуҙ ар кө сһ ө ҙ ҙ ө
Талауын да кү рҙ ем мин;
Йылан, дейеү, батшалар,
Кеше затын эҙ ә рлә п,
Тапҡ ан ерҙ ә берә млә п
Ашап башын ү ҫ тереп,
Ҡ айныһ ын ҡ ол иттереп,
Ил ө ҫ тө ндә тү ш киреп,
Кешелә рҙ е буҫ ығ ытып,
Ҡ ан илатҡ ан осорҙ а
Егет тә булып ү ҫ тем мин.
Ү лемде лә белмә нем,
Етемде лә кү рмә нем,
Дейеү илде ҡ аплағ ас,
Йылан кү пте ялмағ ас,
Ү лем кү ҙ гә сағ ылғ ас,
– Миң ә лә кө н килер, тип;
Минең ҡ улдан килмә һ ә,
Илгә бер ир тыуыр, тип;
Дейеү ҙ ә р менә н йыланғ а
Бер кө н ҡ ыраң һ алыр, тип,
Кешелә рҙ ең шул кө ндө
Шатлыҡ туйы булыр, тип,
Һ ыҡ тап йө рә ге һ ыҙ ғ ан,
Ҡ ан илап кү ҙ е тонғ ан
Кешелә рем йылмайып,
Рә хә т һ улыш алыр, тип,
Ерҙ ә байман ҡ орор, – тип, –
Шуны ө ҙ ө лө п кө ттө м мин.
Ү лемгә йә н бирмә ҫ кә,
Туйҙ ан тороп ҡ алмаҫ ҡ а,
Йә ншишмә нә н эстем мин.
Ү лем кү п саҡ осраны,
Ө ҫ кә ҡ андар сә срә не,
Ү ң ә семдә н кү п алды,
Боғ аҙ ғ а бысаҡ кү п һ алды,
Ҡ андарымды арҡ ытты,
Һ ө йә гемде ҡ ыйратты, –
Шунда ла буй бирмә нем,
– Йә немде ал! – тимә нем,
Йә нем бирмә й серә штем,
Ү лем менә н кө рә штем,
Инде туйҙ ы кү рҙ ем мин,
Шуғ а бында килдем мин,
Һ еҙ гә сә лә м бирҙ ем мин;
Кешелә рҙ ең кө лә с йө ҙ ө н
Кү ҙ алдымда кү рҙ ем мин;
Кеше, кеше тигә ндең
Батырлығ ын һ иҙ ҙ ем мин.
Инде ү лһ ә м дә, ҡ айғ ым юҡ:
Ҡ алҡ ып ятҡ ан ҙ ур юлың
Кешегә тө йә к булырлыҡ;
Дейеү ҙ ә н ө йгә н тауҙ арың
Кейеккә торлаҡ булырлыҡ,
Һ ә р ҡ айһ ыһ ы йә йерә п
Йопланып тү л йә йерлек;
Быуын-быуын ү рсешеп,
Бергә уйнап-кө лө шө п,
Байман табып ерлә шеп,
Ү ткә ндә рен йырлашып,
Кө н итерҙ ә й ил булып,
Торасағ ын белдем мин.
Егетем, батыр икә нһ ең,
Кү ҙ ҡ арамдай һ аналғ ан
Илгә ҡ ашҡ а икә нһ ен;
Быуын-быуын буйына
Маҡ талырлыҡ икә нһ ең.
Ил ырыҫ ын табырғ а
Атаң һ иң ә ҡ от биргә н,
Ә сә ң һ иң ә һ ө т биргә н;
Дошманғ а таш йө рә кле,
Дуҫ ың а аш йө рә кле
Батыр итеп ү ҫ тергә н,
Тә ү арыҫ лан мендергә н.
Яҡ шылыҡ ҡ а ынтылғ ан
Йө ҙ ө кө ндә й һ ылыуғ а,
Һ ыны тиң һ еҙ һ ылыуғ а –
Һ омайғ а тап булғ анһ ың.
Утҡ а ҡ аршы ут булыр,
Һ ыуғ а ҡ аршы һ ыу булыр,
Елгә ҡ аршы тау булыр,
Яуғ а ҡ аршы яу булыр
Аҡ буҙ атҡ а атланып,
Дейеү ҙ ә ргә яу асҡ ан;
Ерҙ ә н диң геҙ киптергә н,
Ергә ырыҫ сә стергә н,
Илгә байман килтергә н
Һ ине ҡ ашҡ а тип белдем,
Һ инең алдың а килдем.
Кү бә лә ктә й йә нем бар,
Бер йотомдай ҡ аным бар,
Ә лберә гә н тә нем бар;
Һ ө йә к-һ аяҡ ҡ ыйралғ ан,
Тик тарҡ алмаҫ һ ыным бар,
Хә ҙ ер уйым тарҡ алды,
Йә шә р хә лем ҡ алманы;
Ү лем саҡ ырып ҡ араным,
Буй бирергә уйланым.
– Йә ншишмә нә н һ ыу эстең –
Миң ә ҡ аршы кө с иттең,
Мә ң ге йә нең алалмам,
Һ ине ү лек итә лмә м;
Кө сө ң бө тө р – ҡ алырһ ың,
Ү л(ә )алмай ҡ аң ғ ырырһ ың;
Тә нең сереп, ҡ орт ашар,
Шунда ла һ ин ү лмә ҫ һ ең,
Һ ис донъянан китмә ҫ һ ең,
Мине бушҡ а кө тө рһ ө ң,
Алйып-ҡ анғ ып бө тө рһ ө н, –
Тип, йә немде алманы,
Ү лем баҙ нат ҡ ылманы.
Егет, һ иң ә килдем мин,
Килеп хә лем ә йттем мин.
Ҡ олаҡ һ алһ аң һ ү ҙ емә,
Ә йтә торғ ан һ ү ҙ ем бар;
Илгә йола булырҙ ай,
Һ ынап белгә н заң ым бар:
Донъяла мә ң ге ҡ алам, тип,
Донъялай ғ ү мер һ ө рә м, тип,
Ү лемгә буй бирмә ҫ кә,
Уны бер заң итмә ҫ кә
Йә ншишмә нә н эсмә геҙ,
Миндә й хурлыҡ кү рмә геҙ.
Донъя ул бер бағ икә н,
Йә н эйә һ е шул бағ та
Донъя быуынын һ анағ ан,
Ҡ айһ ы быуын аҡ лағ ан,
Ҡ айһ ы уны таплағ ан,
Тө рлө тө ҫ кә биҙ ә гә н,
Бары – ү ҫ емлек, гө л икә н;
Беҙ Ү лем тип һ анағ ан,
Яуыз ул тип ҡ арағ ан –
Бағ тың туҙ ғ ан ү ҫ мерен
Йә ки кө нө тулғ анын
Сү плә п, бағ ты бушатҡ ан,
Унан донъя ташлатҡ ан
Бө тмә й торғ ан йола икә н.
Мә ң ге ҡ алам тимә геҙ,
Йә ншишмә нә н эсмә геҙ.
Донъяла мә ң ге ҡ алыр эш –
Донъяны матур тө ҙ ө гә н,
Бағ ты мә ң ге биҙ ә гә н –
Ул да булһ а яҡ шылыҡ.
Кү ккә лә осор – яҡ шылыҡ,
Һ ыуғ а ла батмаҫ – яҡ шылыҡ,
Утҡ а ла янмаҫ – яҡ шылыҡ,
Телдә н дә тө шмә ҫ – яҡ шылыҡ.
Бары эшкә баш булыр,
Ү ҙ ең ә лә, кешегә
Мә ң ге йә шә р аш булыр, –
Тигә н һ ү ҙ ен ишеткә с,
Бө тә серҙ е анлағ ас,
Бар халыҡ ты эйә ртеп,
Урал юлғ а сыҡ ҡ ан, ти,
Йә ншишмә гә барғ ан, ти,
Һ ыуын уртлап алғ ан, ти;
Ү ҙ е сапҡ ан юлына,
Дейеү ҙ ә н ө йгә н тауына
Һ ыуҙ ы шунда бө рккә н, ти.
– Тау-урмандар йә шә рһ ен,
Мә ң ге ү лмә ҫ тө ҫ алһ ын,
Ҡ ошо һ айрап маҡ таһ ын,
Халҡ ы йырлап хуплаһ ын,
Ерҙ ә н ҡ асҡ ан дошмандар
Бары кү реп һ оҡ ланһ ын,
Ил һ ө йө ргә ил булып,
Ер һ ө йә ргә бағ булып,
Дошман кү ҙ ен ҡ ыҙ ҙ ырып,
Балҡ ып торор ер булһ ын! –
Тигә н һ ү ҙ ен ә йткә н, ти.
Һ ыу кү п һ ипкә н еренә н
Ҡ арағ ай, шыршы ү ҫ кә н, ти,
Һ ыуыҡ ҡ а тө ҫ ҡ оймаҫ лыҡ,
Эҫ егә лә кипмә ҫ лек,
Ҡ орт, мыр-мазар тө шмә ҫ лек,
Япрағ ы тө рө лө п,
Беҙ ә нә ктә й булғ ан, ти,
Мә ң ге йә шел ҡ алғ ан, ти.

Шү лгә н быны ишеткә с:
– Хә ҙ ер мине яҡ лаусы,
Кешене аранан сү плә ү се,
Бара-бара аҙ -маҙ лап,
Донъянан юҡ ҡ ылыусы
Ү лем тигә н яу ҡ алды,
Уғ а иркенлек булды, –
Миң ә ярҙ ам итер ул,
Кешене тар-мар итер ул, –
Тиеп уйлап ҡ ыуанғ ан,
Дейеү -йыланды йыйнағ ан,
Барыһ ына һ ө йлә гә н.
Уралғ а баш эймә ҫ кә,
Кешегә һ ыу бирмә ҫ кә
Бар дейеү гә ҡ ушҡ ан, ти.

Айҙ ар, кө ндә р уҙ ғ ан, ти,
Кешелә р торлаҡ ҡ орғ ан, ти;
Бер-беренә йө рө шө п,
Уйнап бергә, кө лө шө п,
Ҡ оҙ а-ҡ оҙ ағ ый булышып,
Йә ше-ҡ арты йоплашып,
Ҡ анлы яуҙ ан тынышып,
Байман табып, тын алып,
Рә хә тлә неп ҡ алғ ан, ти.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 5 6 789 Следующая ⇒