Урал батыр. 8-се бүлек

Уралдың Ҡ атил батша ҡ ыҙ ынан тыуғ ан Яйыҡ атлы, Гө лө стандан – Нө гө ш, Һ омайҙ ан – Иҙ ел атлы ө с улы, Шү лгә ндең Ай ҡ ыҙ ы Айһ ылыуҙ ан тыуғ ан Һ аҡ мар атлы улы Уралғ а килгә не, оло батырғ а тоғ ро юлдаш булып, яуҙ а таҫ ыллы ҡ улдаш булып, яуыз йә ндә рҙ е ең гә не; Урал менә н Шү лгә ндең яҫ ҡ ышып алышҡ аны

Урал кү п йыл һ уғ ышҡ ан,
Кү п дейеү ҙ ә рҙ е ҡ ырғ ан,
Кү п тау барлыҡ ҡ а килгә н;
Урал яуғ а сыҡ ҡ анда
Яң ы тыуғ ан балалар
Ат менерҙ ә й ир булғ ан.
Урал барғ ан ер буйлап,
Һ ыҙ ылып ятҡ ан тау буйлап
Яҡ шы толпар атланғ ан,
Яу батырҙ ай ҡ ораллы
Дү рт йә ш батыр килгә н, ти;
Улар артынса дү ртә ү
Ҡ алышмайсы елгә н, ти,
Килеп сә лә м биргә н, ти.

Беренсеһ е:

– Ҡ атил батша ҡ ыҙ ынан
Һ инә н тыуғ ан улың мын;
Һ игеҙ йә штә ат мендем,
Ил аралап кү п йө рө нө м,
Ҡ ыуам һ инең юлың ды, ти.
Бер ерҙ ә бер ҡ ан кү рҙ ем –
Ү ҙ е ергә һ ең мә йҙ ер,
Ү ҙ ен ҡ оҙ ғ он эсмә йҙ ер;
Йыртҡ ыс, ҡ оҙ ғ он йыйылып,
Кө н дә килеп еҫ кә йҙ ер.
Ә сә мә ҡ айтып һ ө йлә нем,
Бар серене һ ораным;
Ә сә м миң ә ә йтмә не,
Ултырып ү кһ еп иланы,
Ни ә йтергә белмә нем,
Аптыраным-алъяным,
Серенә тө шө нмә нем.
Ил аралап кү п йө рө нө м,
Кү п кешелә рҙ е кү рҙ ем,
Йә шен-ҡ артын осраттым,
Ҡ ан турында һ ораштым.
Береһ е асыҡ ә йтмә не,
Былай тиеп һ ө йлә не:
– Атаң беҙ гә тә ң релә й
Ярҙ ам итте, балаҡ ай,
Атаң хаҡ ын һ аҡ лайбыҙ,
Ә сә ң хә терен ҡ аҡ майбыҙ,
Һ ин – атаң дан ҡ от йыйғ ан,
Һ ин – ә сә ң дә н һ ө т имгә н,
Уларғ а уртаҡ бала һ ин,
Беҙ гә дана бала һ ин.
Ә сә ң дә н ү теп, балағ а
Уртаҡ серен ә йтмә беҙ:
Атаң ҡ ә ҙ ере хаҡ ына
Ә сә ң ә ант иткә нбеҙ.
Бар, балаҡ ай, ҡ айт, бала,
Ә сә ң дә н һ орап кү р, дана,
Ә сә ң ә йтһ ә бар серен,
Ү ҙ ең уйлап бел, бала, –
Тигә с, ҡ айттым ө йө мә,
Тағ ы баҡ тым ә сә мә,
Ә сә м һ ис тә ә йтмә не,
Минә н серен йә ллә не.
Мин ултырып иланым, –
Ул һ аман да ә йтмә не,
Урын һ алып ятҡ ырҙ ы,
Йоҡ латырғ а бә плә не.
Мин дә һ ү ҙ ен тың ланым,
Мин йоҡ лағ ан булайым,
Ни һ ө йлә р тип уйланым.
Мине йоҡ лай типмелер,
Ә ллә онотопмолор, –
Ә сә м ү кһ еп иланы,
Башын баҫ ып уйланды,
Ошолай тип һ ө йлә нде:
– Уралым китте – юғ алды,
Ҡ абат ҡ айтып килмә йҙ ер;
Улы етте – ат менде,
Уны атаһ ы белмә йҙ ер.
Атаһ ындай тыуғ андыр,
Йө рә ге ҡ уш булғ андыр.
Яуыз атам ҡ андары
Ә ле шиң мә й яталыр,
Бала, кү реп ҡ айта ла,
Һ орашып ҡ аң ғ ырталыр.
Инде нисек итә йем,
Ә йтмә й нисек тү ҙ ә йем?
Ә йтһ ә м, серҙ е белер ул,
Атаһ ыны эҙ лә р ул,
Башын ситкә аҙ ҙ ырыр,
Мине яң ғ ыҙ ҡ алдырыр, –
Тип, ә сә йем зарланғ ас,
Мин дә торҙ ом, таң атҡ ас.
Ҡ ан янына барҙ ым мин,
Ҡ анды урап йө рө нө м мин:
– Ә й, һ еҙ ҡ андар – ҡ ан икә н,
Атам ҡ ойғ ан ҡ ан икә н;
Атам Урал тигә нгә,
Яу асҡ андар һ еҙ икә н,
Батыр ҡ улы тейгә нгә
Һ ыуынмаймы ҡ анығ ыҙ,
Шуғ а тынмаймы йә негеҙ?
Ҡ анығ ыҙ бысраҡ булғ анғ а,
Ҡ оҙ ғ он да эсмә й, ер йотмай,
Кү псеп ята ҡ анығ ыҙ,
Йонсоп ята йә негеҙ, –
Тигә н һ ү ҙ ем ә йткә йнем,
Ҡ анлы был кү л ҡ айнаны;
Ҡ ан кү ленә н ситтә рә к
Бер аҡ ташҡ а сә срә гә с,
Ҡ ан ҡ ыймылдай башланы,
Серҙ е һ ө йлә п ташланы:
– Оло бабаң Ҡ атилдың
Ҡ оллап алғ ан дү рт батыр,
Бабаң ҡ ушҡ ас, яу астыҡ,
Яуыз ҡ анғ а олғ аштыҡ.
Ер ҙ ә эсмә й ҡ аныбыҙ,
Кө н киптермә й ҡ аныбыҙ,
Ҡ оҙ ғ ондарҙ ы һ орайбыҙ,
Улар ҙ а эсмә й ҡ аныбыҙ,
Ө ҙ гө лә нә йә небеҙ.
Урал атаң а бар ә ле,
Беҙ ҙ ең зарҙ ы ә йт ә ле:
Сара тапһ ын, терелтһ ен,
Уҙ енә юлдаш булырлыҡ
Яуғ а сабыр ир итһ ен, –
Тигә с, серҙ е белдем мин,
Ә сә мә һ ө йлә п бирҙ ем мин.
Ә сә м уйлап торҙ о ла,
Тауғ а ҡ арай барҙ ы ла,
Ҡ оҙ ғ ондарҙ ы йыйҙ ы ла,
Бер ҡ оҙ ғ ондо оҙ атты,
Һ ә р кө н сығ ып кү ҙ ә тте.
Бер талай кө н уҙ ғ ас та,
Ҡ оҙ ғ оно килде шау менә н,
Ауыҙ ы тулы һ ыу менә н.
Ә сә м ҡ анғ а тө кө рттө, –
Барыһ ын да терелтте.
Дү рт батырғ а ҡ арата:
– Атамда хур булһ ағ ыҙ,
Унан этлек кү рһ ә геҙ,
Уралғ а дуҫ булһ ағ ыҙ,
Атайымдың дуҫ тарын
Донъянан юҡ итегеҙ;
Улым менә н Уралды
Эҙ лә п бергә китегеҙ,
Барып сә лә м ә йтегеҙ.
Дү рт батырҙ ы эйә ртеп,
– Атам – Урал икә н, тип,
Урал улы – Яйыҡ, тип,
Һ иң ә юлдаш булайыҡ, тип,
Алыҫ тан эҙ лә п килдем мин,
Һ иң ә ярҙ ам итергә
Билем биштә н быуҙ ым мин,
Һ инең юлды ҡ ыуҙ ым мин.

Икенсеһ е:

– Минең ә сә м – Гө лө стан,
Мин алтығ а еткә ндә,
Йылан, Шү лгә н ҡ абатлап
Илде талай килгә ндә,
Бар кешенең ҡ ото осоп,
Илдә н ҡ асып киткә ндә,
Ә сә м һ ине уйлағ ан,
Шул ҡ айғ ынан ҡ алғ ығ ан.
Аяғ ына баҫ алмай,
Урынында ятҡ анда,
Илдә йылан яу аҫ ты,
Бө тә ерҙ е һ ыу баҫ ты.
Балаһ ына, ҡ артына
Ҡ айыҡ яһ ап барыһ ына.
Барын тейә п ҡ айыҡ ҡ а,
Яң ғ ыҙ ү ҙ ем яу астым.
Яуҙ а илде бирмә гә с,
Һ ыуҙ а берә ү батмағ ас,
Ү ҙ ем йә ш бер балалай
Кү ҙ ҙ ә ренә сағ ылғ ас,
Зә рҡ ум килеп туҡ талды,
Ҡ ылыс алып уҡ талды.
Мин да ҡ арап торманым,
Балаһ ынып ҡ алманым:
Ҡ ылыс алып айҡ аштым,
Уғ а һ ис кө с бирмә нем,
Ул һ уҡ ҡ анда йығ ылмай,
Батырҙ арҙ ай сайҡ аштым.
Зә рҡ ум бик ужарланғ ас,
Уны яҡ лап дейеү ҙ ә р
Тағ ы ө ҫ тә леп уҡ талғ ас,
Унда ла кө с бирмә нем,
Дейеү ен да, Зә рҡ умды ла
Быуын-быуын тураным.
Хә лһ еҙ лә нгә н кө йө тороп,
Ә сә м килеп ҡ ул һ алды,
Йә шлә ндереп кү ҙ ҙ ә рен
Былай тиеп һ ө йлә нде:
– Атаң – Урал батырым,
Унан тыуғ ан Нө гө шө м,
Батыр булып тыуғ анһ ың,
Атаң а ҡ улдаш булғ анһ ың.
Мен толпарғ а һ ин, балам,
Атаң а юлдаш бул, балам! –
Тиеп ә сә м, һ ө йҙ ө лә,
Толпар тотоп бирҙ е лә,
Миң ә юлды ө йрә тте,
Мине яуғ а оҙ атты.

Ө сө нсө һ ө:

– Минең ә сә м – Һ омайҙ ыр,
Кө ндә кү ккә менә лә,
Нимә нелер тың лайҙ ыр.
– Ай Уралым, нишлә йһ ең?
Мин янамын - белмә йһ ең;
Дейеү -ендә р тупланды,
Бары бергә йопланды, –
Ил ҡ аплағ ан диң геҙ ҙ е
Нисек йө ҙ ө п сығ ырһ ың?
Ҡ ан дулағ ан дейеү ҙ е
Нисек ең еп сығ ырһ ың? –
Тип, аһ ороп ялбарҙ ы,
Ү ҙ алдына зарланды.
Миң ә теклә п торҙ о ла,
Бер кө рһ ө нө п алды ла:
– Һ ай, иртә рә к тыуһ аң сы,
Ат менерлек булһ аң сы,
Кү п йыл яуҙ а йонсоғ ан
Атаң а терә к булһ аң сы, –
Тиеп мине бә плә йҙ ер,
Ү ҙ е һ ыҡ тап илайҙ ыр;
Мине бала типмелер,
Бер ҙ ә серен ә йтмә йҙ ер.
Тө ндә икә ү ята инек,
Берә ү ишеккә һ уҡ ты,
Ишек селпә рә мә килде, –
Ө йгә бер дейеү керҙ е,
Ә сә йемә ҡ ул һ уҙ ҙ ы.
– Илгә ҡ ыран һ алғ андың,
Илде тар-мар ҡ ылғ андың,
Таш аттырып ҡ ая тауғ а,
Дейеү гә ут һ алғ андың
Йә н һ ө йгә не Һ омаймы?
Уралғ а Буҙ ат биреп,
Тау ярҙ ырғ ан Һ омаймы?
Булат ҡ ылыс тоттороп,
Бар дейеү ҙ е ҡ ырҙ ырып,
Байман тапҡ ан Һ омаймы?
Ә йт тиҙ ерә к, шулаймы?
Хә ҙ ер башың киҫ ә мен,
Кисеп ҡ аның эсә мен;
Кә ү ҙ ә ң утҡ а атамын,
Башың ташлап Уралғ а,
Уны һ алып ҡ айғ ығ а
Ярты кө сө н аламын, –
Тип, ә сә мә уҡ талды.
Мине кү ргә с, туҡ талды:
– Урал ҡ отонан тыуғ ан
Батыр бала тү гелме? –
Тиеп, ү ҙ е һ ө йлә нде;
Ә сә м бер һ ү ҙ ә йтә лмә й,
Шомғ а ҡ алып уйланды,
Йә шлә ндереп кү ҙ ҙ ә рен,
Бигерә к мине ҡ ыҙ ғ анды.
Ү ҙ ем бала тимә нем,
Һ ис ни уйлап торманым,
Дейеү гә мин ташландым, –
Бер башынан ут сә сте,
Бер башынан ыу сә сте.
Ул бер алды, мин – алдым,
Ө ҫ тө нә менеп атландым.
Ҡ улымда һ уҡ ҡ ы юҡ ине,
Тас яланғ ас ҡ ул ине;
Шулай ҙ а кө с бирмә нем,
Дейеү гә юл ҡ уйманым,
Тубарлата башланым.
Ҡ ыҫ ып алдым муйынынан,
Ҡ ан бө ркө ттө м ауыҙ ынан,
Тағ ы ө ҫ тә п бер һ уҡ тым, –
Албырланы, ҡ аҡ шаны,
Баҫ ыр хә ле ҡ алманы.
Тағ ы ынтылып бер һ уҡ тым, –
Тау ҡ олатҡ андай иттем.
Дейеү ятып йә н бирҙ е,
Һ арай эсе ҡ ан булды;
Ә сә м билдә н ҡ ан кисеп,
Һ ыуһ аның, тип, һ ыу бирҙ е,
Йө ҙ ө нә шатлыҡ тулды.
– Батырҙ ан батыр тыуғ анһ ың,
Атаң дай батыр булғ анһ ың;
Кә ү ҙ ә ң бала булһ а ла,
Йө рә гең йә ш булһ а ла,
Инде ү ҫ еп еткә нһ ең,
Атаң янғ ыҙ тилмерә,
Ауыр кө ндә р кисерә,
Атаң янғ ыҙ булмаһ ын.
Дошман яуы ең мә һ ен,
Бар атаң а, юлдаш бул, –
Тип, ә сә м димлә гә н,
Атаһ ыны эҙ лә гә н
Иҙ ел тигә н улың мин,
Һ иң ә тө бә п килдем мин.

Дү ртенсеһ е:

– Минең ә сә м – Айһ ылыу,
Атам Шү лгә н булғ андыр,
Шү лгә н һ иң ә туғ андыр,
Дейеү ҙ ә р менә н киткә ндер,
Аҙ аҡ кү п ҡ ан ҡ ойғ андыр;
Яҡ шығ а дошман булғ андыр,
Ә сә м барып хур булғ ан,
Ҡ айғ ыһ ынан һ ары алғ ан.
Ә сә м оҙ аҡ тү ҙ мә не,
Мине саҡ ырып янына
Былай тиеп һ ө йлә не:
– Ҡ аранғ ы тө н яҡ тыртҡ ан
Айҙ ан тыуғ ан бала инем,
Ә сә м һ ө йгә н дана инем;
Шү лгә нде кейә ү иткә нгә
Ә сә м бер йө ҙ ҡ апланы:
Ҡ айғ ы баҫ ты йө ҙ ө нө,
Миң дә р баҫ ты битене.
Кө ндә йө ҙ ө ү ҙ гә рә,
Нуры кә меп, хурлана;
Элек кө ндә ш булһ а ла,
Ҡ ояштан ул нурлана.
Атайым да хурланды,
Шү лгә нгә биреп алданды,
Ҡ айғ ыһ ынан китепме, –
Хә ҙ ер кү ҙ ҙ ә н юғ алды.
Кейә ү гә тигә н бү лә гем –
Һ ары толпар бирә йем;
Балам, атҡ а мен, тине,
Иҙ ел менә н кит, тине.
Урал атаң юлынан,
Балам, яуғ а сап, тине,
Һ аҡ мар батыр бул, тине,
Атаң ды эҙ лә п тап, – тине.

Дү рт егеттең был һ ү ҙ ен
Урал батыр ишеткә с,
Балалары ү ҫ кә нен,
Батыр булып еткә нен
Ү ҙ кү ҙ е менә н кү ргә с,
Урал батыр ҡ ыуанғ ан,
Ғ ә йрә те тағ ы артып,
Аҡ буҙ атҡ а атланғ ан,
Аталы-уллы биш батыр,
Бер-береһ енә иш батыр,
Йә нә баяғ ы дү рт батыр]
Дейеү гә яу башлағ ан,
Ҡ ыйратып ташлағ ан.
Ай һ уғ ышҡ ан, ти, былар,
Йыл һ уғ ышҡ ан, ти, былар
Ҡ аты яуҙ ың береһ ендә
Ҡ ә һ ҡ ә һ ә не ҡ олатҡ ан –
Диң геҙ ярып, дулатҡ ан,
Асы тауыш сығ артҡ ан,
Кү к кү крә теп, олотҡ ан,
Кә ү ҙ ә һ ен ө йө п, диң геҙ ҙ ә
Тағ ы бер тау яһ атҡ ан.
Тылсымлы Шү лгә н диң геҙ е
Ҡ ап урталай быуылғ ан,
Һ ыуҙ а йө ҙ гә н дейеү ҙ ә р
Ике яҡ ҡ а бү ленгә н.
Шү лгә н йү нгә килмә гә н,
Ни эшлә ргә белмә гә н,
Ү ҙ яғ ында ҡ алғ андың
Барыһ ын бергә йыйнағ ан,
Урал тағ ы юл сапҡ ан,
Дейеү ҙ ә ргә яу асҡ ан.
Ҡ аты яуҙ ар барғ анда,
Кү ктә уттар бө ркө лө п,
Диң геҙ һ ыуы эркелеп,
Һ ыуҙ ар ҡ айнап торғ анда,
Шү лгә н, Урал икә ү һ е
Бер-береһ енә тап булғ ан
Икә ү -ара яҫ ҡ ышып,
Тө рлө яҡ лап алышҡ ан.
Таяғ ы менә н Уралғ а
Шү лгә н яман уҡ талғ ан –
Утҡ а ө тмә ксе булғ ан,
Башына етмә ксе булғ ан.
Урал һ ис тайшанмағ ан,
Булат ҡ ылысын алып,
Ҡ аты айбарын һ алып,
Серле таяҡ ҡ а сапҡ ан, –
Таяҡ киткә н сә срә п,
Кү ктә тауыш кү крә п,
Дингеҙ бө тө п, кү л булғ ан
Һ ыуһ ыҙ ҡ алып дейеү ҙ ә р,
Кә ре китеп хур булғ ан.
Урал тотҡ ан Шү лгә нде,
Аҡ буҙ аты, улдары
Ҡ ырғ ан дейеү, бү тә нде.
Кө сө менә н Шү лгә н дә
Уралғ а кә р ҡ ылмағ ан,
Алышһ а ла, тү ҙ ә лмә й,
Шунда ергә ҡ олағ ан,
Һ аҡ мар килеп Шү лгә нгә
Ҡ ылыс менә н уҡ талғ ан;
Урал тыйғ ас, Һ аҡ мар ҙ а
Сапмайынса, туҡ талғ ан.
Урал халыҡ ты йыйғ ан,
Шү лгә нде уртағ а ҡ уйғ ан.

– Йә штә н яуыз ү ҫ тең һ ин,
Урлап ҡ ан да эстең һ ин -
Атам һ ү ҙ ен тотманың,
Яуызлыҡ ҡ а ыҡ ланың,
Яҡ шылыҡ ты ташланың.
Ҡ анда йө ҙ ҙ ө ң яуың менә н,
Ил ҡ апланың һ ыуын менә н
Ил ү ртә нең утың менә н.
Дейеү ҙ ә рҙ е дуҫ иттең,
Кешелә рҙ е ү с иттең;
Яуызлығ ың ат иттең,
Йө рә гең де таш иттең,
Атам йө ҙ ө н ят иттең,
Ә сә м һ ө тө н ыу иттең.
Юлда юлдаш булдым мин,
Яуҙ а ҡ улдаш тинем мин;
Ҡ ыҙ һ айланың – буй ҡ уйҙ ым,
Ат һ айланың – яй ҡ уйҙ ым;
Дан эҙ лә ргә телә нең –
Телә гең ә юл ҡ уйҙ ым.
Ҡ улың а таяҡ тотторҙ ом, –
Яҡ шылыҡ тан кү ҙ йомдоң,
Ҡ ан ҡ ойорғ а ынтылдың;
Илде утта ҡ алдырҙ ың,
Кү пте һ ыуғ а батырҙ ың,
Дейеү ҙ ә ргә алданып,
Кеше ҡ аны тү ктерҙ ең,
Һ ө ттә й таҙ а берә ү ҙ ең –
Кү ҙ ҡ аралай икә ү ҙ ең
Берен димлә п бирҙ ерҙ ем,
Йө рә ген аҡ булыр, тип,
Һ ине маҡ тап һ ө йҙ ө рҙ ө м,
Һ ин һ ү ҙ ең дә торманың,
Яҡ шығ а юл борманың,
Атам һ ү ҙ ен тотманың,
Ә сә м һ ү ҙ е йоҡ маны.
Бө тә илде һ ыу иттең,
Кеше ҡ анын ҡ ойорғ а
Дейеү ҙ ә рҙ е ө ҫ кө ттө ң;
Ер ө ҫ тө н дә эркеттең,
Тигеҙ ятҡ ан ер йө ҙ ө н
Онҡ ар-шоң ҡ ар иттерҙ ең.
Яманлыҡ ты яҡ шылыҡ
Ең гә нен хә ҙ ер белдең ме?
Кешелә рҙ ең донъяла
Ө ҫ тө нлө гө н кү рҙ ең ме?
Инде бө тә дейеү ең
Йә нлеккә тө йә к тау булыр,
Ҡ ә һ ҡ ә һ ә нең яуҙ ары –
Аяҡ һ ыҙ ҡ алғ ан яу булыр.
Ер ү беп ант итмә һ ә ң,
Кеше алдында баш эйеп,
Аҡ һ ү ҙ ең де бирмә һ ә ң,
Кешелә рҙ ең кү ҙ йә шен
Ү ҙ ө ҫ тө ң ә алмаһ аң,
Атам менә н кү решкә ндә,
– Ғ ә йеплемен, – тимә һ ә ң, –
Башын сарҙ ай сорғ отоп,
Он-талҡ андай итермен;
Кү бә лә ктә й йә нең де
Тө нгө томан ҡ ылырмын;
Ҡ аның а буяп кә ү ҙ ә ң де,
Ә зрә ҡ ә нә н бар булғ ан,
Ямантау тип аталғ ан
Тауғ а илтеп кү мермен.
Башың а йә н килмә ҫ тә й,
Килеп хә лең белмә ҫ тә й,
Яҡ шылап телгә алмаҫ тай,
Бер ү лә н-зат ү ҫ мә ҫ тә й,
Бите кө нгә ярылғ ан,
Ҡ асҡ ан-боҫ ҡ ан йыланғ а,
Яуыз уйлы бө ркө ткә,
Ҡ ан кө ҫ ә гә н ҡ оҙ ғ онғ а
Ҡ унып, йә нлек аң дырғ а
Яуыз тағ ы булырҙ ай
Ҡ ара ҡ ая итермен, –
Тигә н һ ү ҙ ен Уралдың
Шү лгә н тың лап торғ ан да,
Урал ҡ уймаҫ, ү лтерер, –
Тип, йө рә ге ҡ урыҡ ҡ ан да:
– Ү ҙ тылсымым яһ ағ ан
Диң геҙ емдең ҡ алдығ ы,
Уҫ аллығ ым шомлоғ о
Кү лдә н битем йыуайым;
Һ ис яуызлыҡ ҡ ылмаҫ ҡ а,
Йоланан баш тартмаҫ ҡ а,
Һ инең менә н берлектә,
Кешелә р менә н дуҫ лыҡ та
Ил батыры булырғ а,
Илдә тыныс ҡ алырғ а,
Урал, юлың ү бә йем;
Ысын туғ ан булайым,
Бергә торлаҡ ҡ орайым,
Атам-ә сә м кү рә йем,
Уларғ а һ ү ҙ бирә йем.
– Ҡ андан ү ҫ кә н бит итең
Кү лдә йыуып таҙ армаҫ,
Ҡ анһ ырағ ан йө рә гең
Яҡ шылыҡ ҡ а баҫ алмаҫ;
Ҡ анда йө ҙ ө п, ут йотҡ ан
Кеше һ ине ишкә алмаҫ;
Кешегә асыу тарҡ ығ ан,
Ҡ ә һ ә рҙ ә таштай ҡ атырғ ан,
Яҡ шығ а ҡ аршы ут булғ ан,
Бә ғ ерлектең тоҡ омо
Тыумыштан уҡ юҡ булғ ан
Һ инең ыулы йө рә гең,
Таш иреһ ә лә, иремә ҫ,
Якшылыҡ ты тиң һ енмә ҫ,
Кешелә рҙ е ишһ енмә ҫ.
Кешелә рҙ е һ ө йһ ә ң һ ин,
Бергә йә шә п, ил ҡ ороп,
Батыр булам, тиһ ә ң һ ин,
Кешелә ргә дошманды
Ү ҙ ең ә ҡ аршы яу һ ана,
Дошман ҡ анын кү л итеп,
Битен йыуыр һ ыу һ ана.
Кешелә ргә яу асып,
Буштан-бушҡ а ҡ ан ҡ ойоп,
Яуызлыҡ ты дан һ анап,
Яҡ шылыҡ ты хур яһ ап,
Олпатланып, маһ айып,
Кә перә йгә н тә нең де,
Ҡ арайып бө ткә н ҡ аның ды, –
Ү ткә нең де уйлатып,
Йө рә гең де һ ыҙ латып,
Тә нең һ ыҙ лап ҡ ағ айһ ын,
Йә нең һ ыҙ лап ағ арһ ын,
Йө рә гендә ге ҡ ара ҡ ан
Кибеп, ҡ абат ҡ ыҙ арһ ын, –
Шунда кеше булырһ ың,
Илдә бергә ҡ алырһ ың,
Яуҙ а батыр булырһ ың, –
Урал шулай тигә н һ уң,
Шү лгә н ҡ абат һ орағ ан,
Ү ҙ телә ген һ ө йлә гә н:
– Һ ыбай йө рө гә н арыҫ ланым
Ике һ ө рө нө п абынды,
Ике тапҡ ыр һ уғ ылды,
Тә нендә ҡ андар кү ренде,
Кү ҙ енә уттар сағ ылды, –
Аяғ ыма йығ ылды.
Ө сө нсө тапҡ ыр һ ө рө ндө –
Миң ә ҡ арап ү кенде,
Ҡ абат инде һ ө рө нмә м,
Тип, арыҫ ланым елкенде.
Мин да ҡ абат һ уҡ маным,
Телем менә н һ ү кмә нем.
Ағ аң булғ ан Шү лгә н дә
Ике тапҡ ыр юғ алды,
Һ ө рө нгә н арыҫ ландай,
Кү ң елең ә шом һ алды.
Ө сө нсө гә – китә йем,
Дейеү ҙ е тар-мар итә йем;
Ҡ ара йө ҙ ө м йыуайым,
Аҡ йө ҙ менә н алдың а
Килеп, ерҙ е ү бә йем,
Кешелә ргә иш булып,
Бергә торлаҡ ҡ орайым.
[Урал тынламаҡ булғ ан,
Һ уң ғ ы ҡ ат һ ынамаҡ булғ ан: ]
– Намыҫ тапар ир булһ а,
Ө мө тө булмаҫ кө нө нә н;
Ил быуынын һ анағ ан
Кө нө н айырмаҫ тө нө нә н:
Йыртҡ ыс булғ ан йә ндә ргә
Ҡ ара тө нө кө н булыр,
Кү ҙ е ҡ алғ ыр байғ ошто
Тө ндә аулап, шат булыр.
Кешелә ргә тө н ине,
Һ иң ә яҡ ты кө н ине.
Ҡ алғ ып торғ ан кешене
Ҡ ырып, ҙ ур дан дауланың,
Кешегә дошман дейеү ҙ е
Ү ҙ ең ә дуҫ һ айланың;
Кешенең ҡ ара тө нө ндә
Айы ҡ алҡ ыр тимә нең,
Айы батһ а, таң атып,
Кө н балҡ ырын белмә нең.
Инде кү рҙ ек кү ҙ менә н
Кешегә кө н килгә нен,
Дейеү ең менә н ү ҙ ең ә
Ҡ ара тө ндө ң килгә нен;
Дейеү йө ҙ гә н диң геҙ ҙ ең
Ергә ә йлә неп ҡ алғ анын,
Ә зрә ҡ ә тигә н батшаң дың
Ҡ аялы тау булғ анын;
Уҫ ал да менә н аҡ ҡ ыҙ ҙ ан
Һ аҡ мар батыр тыуғ анын;
Йылан ейгә н ирҙ ә рҙ ең,
Унда бикле ҡ ыҙ ҙ арҙ ың
Кө лә с йө ҙ лө булғ анын,
Алдың а килеп тыуғ анын
Инде кү реп, ышанһ аң;
Кешегә ҡ аршы сайҡ ашып,
Яуызлыҡ тан яу асып,
Мә ң ге ең ә лмә ҫ ең де,
Бер туҡ талып уйлаһ аң,
Уҫ аллығ ың а баш булып,
Кешелекте һ айлаһ аң,
Ү ҙ арыҫ ланың һ ү ҙ енә н
Ө лгө алырлыҡ булһ аң, –
Мин дә бер юл ҡ уяйым,
Һ инә н яҡ шылыҡ кө тә йем.
Атамдың хаҡ ы ө сө н,
Ә сә мдең хә тере ө сө н,
Тағ ы ла бер һ ынайым,
Телә гең де бирә йем.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 5 678 9 Следующая ⇒