2.3 Шетел тілі мұғалімінің кәсіптік және педагогикалық дамуы

Шетел тілі оқ у пә ні ретінде ө зінің міндеттерін тек оқ у процесінің барлық аспектілері (шетел тілін оқ ыту, қ арым-қ атынасқ а ү йрету, кә сіби лексиканы анық тау, кә сіби лексикағ а оқ ыту, кә сіби тілде қ арым-қ атынас жасауғ а ү йрету) тең жағ дайда қ арастырылғ ан жағ дайда ғ ана толық қ анды орындай алады, бұ л студент тұ лғ асын қ алыптастыру ү шін маң ыздылығ ы тұ рғ ысынан олардың тең қ ұ қ ық тығ ын білдіреді. Болашақ лингвист маманның кә сіби біліктілігін қ алыптастыру мә селесі мә нмә тінінде жә не жаң а саяси-ә леуметтік жә не экономикалық жағ дайларды ескере отырып кә сіби шеттілдік қ арым-қ атынасқ а қ абілеттілік пен дайындық ерекше мағ ынағ а ие болады жә не аса білікті лингвист-мамандарды дайындаудың маң ызды бө лігі болады. Сонымен қ атар, болашақ лингвисттерді кә сіби дайындаудың негізінде жатқ ан біліктілік тә сілдемесіне тоқ талып ө ту қ ажет [22].

Ғ алымдар жұ мыстарына талдау жасау «біліктілік» жә не «қ ұ зыреттілік» ұ ғ ымдарын бө ліп қ алыптастыруғ а мү мкіндік береді. «Қ ұ зыреттілік» біреудің ө кілеттіктерінің аясы; бұ л адам тә жірибе мен танымғ а ие сұ рақ тар аясында; қ ұ зыретті адам кең танымғ а жә не тә жірибелік қ ызметтің тә жірибесіне ие білім немесе тә жірибе аясы ретінде қ арастырылады. «Біліктілік» ұ ғ ымы бір нә рсеге талдау жасауғ а мү мкіндік беретін қ ұ зыреттіліктерге, білімдерге ие болу дегенді білдіреді; қ андайда бір облыста жан-жақ ты білімдерге ие жә не оның пікірі салмақ ты, беделді болады. Осығ ан байланысты қ ұ зыреттілік – бұ л белгілі бір саладағ ы білімдер мен тә жірибе, біреудің хабардарлығ ының аясы, ал біліктілік – бұ л қ ұ зыреттілікке ие болу екендігіне кө ң іл аударылады [23].

Кө птеген зерттеушілердің ойынша, кә сіби біліктілік болашақ маманның кә сіби қ ызметтің барлық аясында тұ рақ ты ө мірлік іс-ә рекетін қ амтамасыздандыруғ а қ абілетті маң ызды факторларының бірі болып табылады. Жә не де ол студент-болашақ лингвисттердің жемісті қ ызметінің кә сіби қ ызметті орындауғ а қ ажетті кә сіби білімдерден, біліктер мен дағ дылардын тұ ратын қ ажетті шарты болып табылады. Осылайша, жаң а буын шетел тілі мұ ғ алімінің тұ лғ асын қ алыптастыру ү шін оның фундаментализациясын, гуманитаризация, гуманизация мен дифференциациясын, сонымен қ атар, инновациялық педагогикалық технологияларды ә зірлеу мен қ олдануды ескеретін жоғ арғ ы лингвистикалық білімінің мазмұ нының ө згеруі негіз болады. Оқ у іс-ә рекеті барысында қ ызмет субъектісінің қ алыптасуы болады, бұ л айтарлық тай адамның жеке ерекшеліктеріне байланысты жә не оның барлық маң ызды кү штерінің тұ тас дамуы мен жетілуіне бағ ытталғ ан. Зерттеушілер ЖОО-да оқ у іс-ә рекеті ө зіне келесі кезең дерді қ осқ ан жағ дайда тұ тас болады деген тұ жырымғ а келді: қ ажеттіліктің туындауы, мақ сатты тұ жырымдау, іс- ә рекеттіжоспарлау, жоспарды нақ ты орындау, ө зін-ө зі бақ ылау, іс-ә рекет ө німін иемдену жолымен қ ажеттілікті қ анағ аттандыру[24].

Сонымен бірге, оқ у іс-ә рекетінің қ ұ ралдары арқ ылы студенттер тұ лғ асының кә сіби дамуы жә не қ алыптасуы жү зеге асады, атап айтқ анда:

1) ә лемге деген эмоционалды-бағ алаушылық кө зқ арас, сезімдер, эмоциялар дамиды;

2) студенттердің тұ лғ алық жә не кә сіби ө зіне-ө зі анық тау, олардың ә леуметтік бейімделуі қ амтамасыздандырылады.

3) студенттің мә дениетаралық ә рекеттестік субъектісі ретінде, ә лемдік қ ауымдастық тағ ы интеграциялық ү рдістер қ атысушысы ретінде белсенді коммуникативті позициясы қ алыптасады;

4) тіл тапқ ыштық, қ арым-қ атынас мә дениеті, тө зімділік, мақ саттылық, ынтымақ тастық та жұ мыс істей білу, жауапкершілік, дербестік, шығ армашылық белсенділік сияқ ты тұ лғ алық сапалар дамиды;

5) зияткерлік жә не танымдық қ абілеттердің дамуы қ амтамасыз етіледі, соның ішінде, шетел тілін дербес жә не ү здіксіз ү йренуге қ абілеттілік жә не дайындық, соның кө мегімен ә рі қ арай ө з бетімен білім алу;

6) жемісті шығ армашылық іс-ә рекет тә жірибесі жетіледі, оқ ытылатын тілді қ олдану арқ ылы ғ ылыми зерттеу ә рекетінде тә жірибе жинақ талады;

7) ЖОО-да мамандық бойынша базалық білім аясында алынатын қ ызметтің кә сіби тә жірибесі жинақ талады [25]. Осылайша, тілдік білім беру студент-лингвисттердің тұ лғ асын қ алыптастыруғ а кең мү мкіндіктер береді. Осығ ан байланысты шетел тілі мұ ғ алімінің кә сіби іс-ә рекетінің негізгі компоненттеріне қ атысты біздің позициямызды анық тағ ан жө н. Зерттеуімізде қ ұ рылымдық тә сілдемеге ерекше кө ң іл бө ле отырып, біз, И. В. Кузьмина мен Л. А. Щелкуновағ а ере отырып, шетел тілі мұ ғ алімінің кә сіби қ ызметін конструктивті іс-ә рекет (оқ у-тә рбие жұ мысын іріктеу, қ ұ ру жә не жобалау), ұ йымдастырушылық іс-ә рекет (ө зінің педагогикалық жұ мысына жә не балалардың тә ртібі мен іс-ә рекетіне байланысты) жә не коммуникативті іс- ә рекет (педагогикалық қ арым-қ атынас) деп бө леміз [26].

Педагогикалық іс- ә рекеттің бұ л тү рлерін жү зеге асыру ү шін сапалы жә не жан-жақ ты дайындық қ ажет, ал шетелтілі мұ ғ алімінің мұ ндай кә сіби дайындығ ының негізгі компоненті болып шетел тілін кә сіби мең геру саналады. Шетел тілі мұ ғ алімі оқ ытылатын тіл елдерінің мә дениетінің тарихы аясында кең білімдерге ие болуы, этнографиялық жә не лингвоелтанушылық сипаттағ ы ерекшеліктерді тү сіне алуы (ә сіресе, тіл тасышыларының ә дет- ғ ұ рпын, салт-дә стү рін, мерекелерін, діни рә сімдерін білу), нақ ты шеттілдік мә дениетке байланысты негізгі паралингвистикалық қ орғ а ие болуы (тіл тасушыларының мимикасының, ишарасының ерекшеліктері тү сіне білу), белгілі бір тілде сө йлейтін халық тың музыкалық мұ расы жайлы хабардар болуы (соның ішінде, халық ә ндерін білу, оларды орындай алу) тиіс. Шетел тілі мұ ғ алімінің кең кә сіби қ ұ зыреттілігінің бұ л компоненттері мұ ғ алімге бар оқ у қ ұ ралдарын толық тыруғ а кө мегін тигізуі тиіс, тілді оқ ытудың ү рдісін тү рлендіру ғ ана емес, сонымен қ атар белгілі бір тіл тасушыларының ұ лттық ділінің ерекшеліктерімен оқ ушыларды таныстыру барысында септігін тигізуі тиіс. ЖОО-да лингвистикалық дайындық барасында студенттерде қ ажетті кә сіби білімдерді, біліктер мен дағ дыларды қ алыптастырудың отандық жү йесін жетелдіру ү шін осы дайындық ты жү зеге асыратын батысеуропалық оқ у орындарының педагогикалық тә жірибесінің келесі элементтерін қ азақ стандық жағ дайларғ а бейімдеген жө н: біріншіден, абитуриенттерді тек шетел тілін мең геру дең гейіне қ арай емес, сонымен қ атар, кә сіби жә не кә сіби емес маң ызды сапалардың базалық қ ұ рылымдарын анық тау негізінде кә сіби тү рде іріктеу; екіншіден, ЖОО-да болашақ маман білімі мазмұ нын прагматизациялау, яғ ни білімнің біліктік-дағ дылық компонентіне сү йене отырып, маман моделінен шығ а отырып, білім мазмұ нының қ ұ рылымын жасау; ү шіншіден, болашақ лингвисттің ана жә не шетел тілдерін практикалық қ ұ рал дең гейінде кә сіби мең геруін қ амтамасыз ету; тө ртіншіден, болашақ мамандарғ а шетел тілін кә сіби іс-ә рекет ретінде ү йрету; бесіншіден, студенттердің ө зінің кә сіби тұ лғ асын дамыту жә не ө зін-ө зі дамыту бойынша ө зіндік жұ мысын ұ йымдастыру, болашақ мамандарғ а оқ ытылатын тіл елінде машық тану мү мкіндігін жасау [27].

Ақ параттық қ ауымдастық та студент тұ лғ асын болашақ кә сіпқ ой-лигвист ретінде қ алыптастыру тілдік қ ұ зыреттіліктің белгілі бір дең гейімен қ арым- қ атынас жасауғ а деген нақ ты қ абілеттерді қ алыптастырум барысында жү зеге асады, яғ ни басқ а тілді мә тіндерді тү сіне білу (тың дап тү сіну жә не оқ ып тү сіну), ақ паратты байланысқ ан, дә лелді сө йлемдермен жеткізе білу (сө йлеу, жазу), ө зінің сө йлеу тә ртібін жоспарлау. Сонымен бірге, студенттің кә сіби лингвистикалық дайындығ ы ө зіне тіл жә не тұ лғ ааралық қ атынас аясында белгілі бір білімдер, біліктер мен дағ дылар қ орынан тұ ратын ақ параттық -тұ лғ алық дең гейді, болашақ та кә сіби сұ ранысты қ амтамасыз ету мақ сатымен жеке ақ параттық ө ріс жасауды қ осады. Шетел тіліне ү йрету бойынша негізгі оқ у бағ дарламасының мазмұ нын жә не оғ ан қ ойылатын талаптардың жалпы мазмұ нын зерттеу барысында, біз, талдай отыра: - студент пен оқ ытушы қ арым-қ атынасының тү рі тек ү йрету емес, ө зара ақ парат алмасу (интерактив) екендігіне; - қ атысушылар арасындағ ы қ арым-қ атынас сипаты оқ ыту прцесінен максималды қ айтарымғ а қ ол жеткізу мақ сатымен оқ ытушы мен студенттің ынтымақ тастығ ына акценттелгендігіне; - рухани кү шті, коммуникативті жә не тілдік қ абілеттер мен біліктерді дамыту студенттің тұ лғ асын жә не кә сіби ө суіне мү мкіндік беретіндігіне сү йенеміз. Шетел тілін ү йрену, ең алдымен, қ алыптасқ ан шеттілдік коммуникативті қ ұ зыреттілікті студенттің бейінді бағ ытының жә не ө зін-ө зі анық таудың қ ұ ралы ретінде шет тілін қ олдануды қ амтамасыз ететін оның барлық қ ұ рауыштарының бірлігінде тілдік, сө йлеу, мә дени-ә леуметтік, оқ у-танымдық қ ұ зыреттіліктерді ә рі қ арай дамыту жә не жетілдіруге бағ ытталғ ан [26].

Заманауи шетел тілін оқ ыту оны ү йрететін студенттерге басқ атілді мә дениетті дағ дыландырусыз мү мкін емес. Шетел тілін оқ ыту ү рдісі тек білім беру, біліктер мен дағ дыларды қ алыптастырумен ғ ана емес, сонымен қ атар, тұ лғ аның қ алыптасуына ә сер етуімен сипатталады. Бө тен тілді игере отырып, адам жаң а ұ лттық мә дениетке енеді. Лингвистикалық білім беру мә дениет негіздері қ аланатын жә не қ ұ ндылық тар тарлатын ортағ ан айналуы тиіс. Шетел тілін оқ ыту уә ждемесін жоғ арылату, ү йренушінің қ ажеттіліктері мен қ ызығ ушылық тарын ескере отырып, оның сө здік қ орын кә сіби терминдермен байыту, біздің ойымызша, шетел тілін анғ ұ рлым саналы тү рде ү йренуге алып келеді. Лингвист-студенттерге шетел тілін ү йрету тә жірибесі шетел тілін ү йренудің бастапқ ы жә не ортаң ғ ы дең гейінде уә ждемені жоғ арылату ынталандырмасы дә л лексикалық компонент екенін кө рсетті. Шетел тілін жалпы дең геймен қ оса кә сіби білу адамдар арсындағ ы қ арым- қ атынаста еркіндік пен тә уелсіздіктің дамуына септігін тигізеді, оларғ а дербес қ имылдауғ а жә не жеке комуникативті мақ саттарын жү зеге асыруғ а мү мкіндік береді. Лингвист-студенттердің кә сіби дайындығ ын оң тайландыру, біздің ойымызша, нақ ты ә леуметтік коммуникативті жағ дайларда мамандарғ а тиімді ө зара ә рекеттесуге мү мкіндік беретін лингвистикалық, ә леуметтік- лингвистикалық, мә дени, стратегиялық жә не дискурсивті білімдер, біліктер мен дағ дылар жү йесін студенттер-болашақ шетел тілі оқ ытушыларының тиімді мең геруінің жағ дайларын анық тауды, сонымен қ атар, бар білімді педагогика, психология жә не шетелтілін оқ ыту ә дістемесі аясында қ олдана білу қ абілеті мен дағ дыларына ие болуды білдіреді.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 8 Следующая ⇒