2.2 Шетел тілі мұғалімі – мәдениетаралық коммуникацияны ұйымдастырушысы

Бү гінгі таң да шетел тілін оқ ытудың басты мақ саттарының бірі-мә дениетаралық қ арым-қ атынасқ а қ абілетті, шетел тілін сол тілде сө йлеуші ұ лттық тілдік жә не ә леуметтік - мә дени ерекшеліктеріне сай, дұ рыс қ олдана алатын, білімді де мә дениетті мамандар даярлау болып табылады.

Жаһ андануғ а тү бегейлі бет бұ рғ ан бү гінгі қ оғ амда ә лемдік аренадағ ы ө зара экономикалық, қ оғ амдық -саяси, ә леуметтік қ атынастармен қ атар ұ лтаралық, мә дениетаралық қ атынастар да аясын кең ейтіп, нығ аюда. Осы бір ә лемдік ү дерістен кеш қ алғ ысы келмегендер бү гінде ел игілігіне ең бек ету мақ сатында шегара асып білім алып, тіл мең геруде. Қ оғ амда ө з орнын тауып, ө зге ұ лтты терең ірек білу ү шін тек оның тілін біліп, сол тілде сө йлей білу жеткіліксіз екендігін ө мір ө зі дә лелдеді.

«Мә дениетаралық қ арым-қ атынас» термині тар мағ ынасында ә дебиетте 1970 – жылдары пайда болды. Сол кезге қ арай мә дениетаралық қ атынас жағ дайларында коммуникативтік сә тсіздіктер мен олардың салдарын зерттейтін ғ ылыми бағ ыт та жасақ талды. Соң ынан мә дениетаралық қ арым-қ атынас ұ ғ ымы аударма теориясы, шет тілдерді оқ ыту, салыстырмалы културология, контрастивті прагматика жә не басқ а салаларғ а тарады. Қ азір мә дениетаралық қ арым-қ атынас саласындағ ы ғ ылыми зерттеулер тілдік қ ызметте мә дени шартты айырмашылық тарына жә не солардың салдарларына душарласқ ан адамдардың мінез – қ ұ лқ ына бағ ыт бұ рғ ан [17].

Коммуниканттардың ахуалдық тілді іс - ә рекеттерді айту жә не тү сіндіру кезіндегі мә дени айырмалары сипаттау зертеу нә тижелері болды. Ә уел бастан бұ л зерттеулер ү лкен қ олданбалы мә нге ие болып, кросс - мә дени ә серлікті дамыту жө ніндегі практикалық сабақ тар (тренингтер) ү шін сандағ ан жасалымдарда пайдаланылды. Мә дениетаралық қ арым-қ атынас қ оғ амдық феномен ретінде 20 – ғ асырдан бастап «экзотикалық » аталатын мә дениеттер мен тілдерге қ атысты ғ ылыми орта мен қ оғ амдық санада қ алыптасқ ан мү ддемен идиологиялық жағ ынан бекіген соғ ыстан кейінгі ә лемнің практикалық сұ раныстарынан туғ ан. Практикалық сұ раныстар кө птеген елдер мен аймақ тардың қ арқ ынды экономикалық дамуының, технологиядағ ы революциялық ө згерістердің, осығ ан байланысты экономикалық қ ызметін жаһ андануының салдарынан шық қ ан. Нә тижесінде ә лем елеулі тарыла бастады ә р тү рлі мә дениет ө кілдерінің арасындағ ы ұ зақ байланыстың тығ ыздығ ы мен қ арқ ындылығ ы мейлінше ө сіп, одан ә рі ұ лғ аюда. Экономиканың ө зімен қ оса білім, туризм, ғ ылым, кә сіби жә не ә леуметтік мә дениет арқ ылы коммуникацияның аса маң ызды аймақ тарына айналды [17].

Бұ л практикалық сұ раныстар қ оғ амдық санадағ ы ө згерістермен, бірінші кезекте гуманитарлық жә не қ оғ амдық ғ ылымдарда евроцентристік жолдан постмодернистік бас тартумен қ олдау тапты. Ә лем мә дениетінің саналуандылығ ының шексіз қ ұ ндылығ ын мойындау, отарлаушылық мә дени саясаттан бас тарту, дә стү рлі мә дениеттер мен тілдердің басым кө пшілігінің омырылуғ а бейімділігі мен жойылып кету қ аупін сезіну тиісті пә ндердің жер шары халық тарының бір – біріне қ ызығ ушылығ ының адамзат тарихындағ ы жаң а феноменіне сү йене отырып, буырқ ана дамуына ә келді.

Мә дениетаралық қ арым-қ атынас зерттеулерінде психологиялық, социологиялық жә не лингвистикалық бағ ыттарды бө ліп қ арауғ а болады. Бұ лай бө лу зерттеу объектісіне, сондай-ақ қ олданылғ ан ә дістемеліктерге қ атысты. Мә дениетаралық қ арым-қ атынас саласында жұ мыс істейтін социологтар осы ғ ылым ү шін дә стү рлі ә лдеқ андай жолмен іріктеліп алынғ ан респондеттер топтарында сауалнама жү ргізу ә дісін қ олданады. Сауалнамалары адамдардың мінез қ ұ лқ ында қ алыптасқ ан қ ұ нды ұ станымдар мен дағ дыларды анық тауғ а бағ ытталғ ан [18]. Негізінен жұ мыс орнындағ ы, іскерлік қ атынастағ ы жә не бизнестегі мінез-қ ұ лық қ арастырылады. Бұ л социологиялық зерттеулердің іс жү зінде, бірінші кезекте қ азіргі транснационалдық корпорацияларда қ олданылады. Социологтардың белгілі бір мә дениет топтарына тә н жә не олардың қ адір тұ татын мінездері туралы мә ліметтердің жиынтығ ының негізінде тиісті практикалық ұ сыныстар жасалынып, арнайы мә дениетаралық тренингтер тү рінде ө ткеріледі. Сауалнама жү ргізудің келесі объективті аймақ тары: ақ парат алмасу, ә ріптестермен қ арым-қ атынас, шешімдер қ абылдау, шиеленісті жағ дайлардағ ы мінез-қ ұ лық, басшығ а кө зқ арас, жұ мыс пен жеке ө мірдің байланысы, инновацияғ а кө зқ арас. Зерттелген мә дени шартты мінез-қ ұ лық стереотиптерінің кө п бө лігінің Хофстеде енгізген мә дениет параметрлеріне кө терілуінің мү мкін екендігі белгілі. Сондық тан мұ ндай жұ мыстар кө бінесе сол параметрлердің кейбір нақ ты ортада қ алай болатынын тексеру сипатында жү ргізіледі: сол уақ ыт кезең іне, зерттелуші топтың, кө біне бірге жұ мыс істейтін екі немесе одан кө п мә дени топтың жасына қ атысты ө згерістер зерттеледі. Ауқ ымды социологиялық проблемалар мигранттардың ә леуметтік бейімделуімен, шағ ын ұ лттардың дә стү рлі мә дениетін сақ тауымен немесе жоғ алтуымен жә не тағ ы сол сияқ тылармен байланысты.

Тілдік қ атынаста мә дениетаралық ө зара іс-ә рекет бар екенін не білдіреді? Ә ртү рлі мә дениет ө кілдері алмасатын хабарларды сипаттайтын не? Ол қ андай коммуникативтік контекстерде байқ алады? Тү сінбеушілік, жете тү сінбеушілік қ алай болады, тілдік ерекшеліктер мен механизмдердің қ айсысы тү сінбеушіліктің орнын толтыруғ а мү мкіндік береді немесе бермейді? Жасалынғ ан лингвистиқ алық тақ ырыптардың ішінде тү рлі коммуникативтік стильдерді ө з тобының ішінде жә не тыс қ олданылуында зерделеу психологияғ а тақ ау тұ р. Аккомодацияның психологиялық ұ ғ ымы сө йлеу екпіні, тиісті лексиканы (шетелдікпен сө йлесекенде, баламен т. с. с. ә ң гімелескенде) таң дау, қ арапайымдандырылғ ан немесе кү рделендірілген грамматикалық қ ұ рылым сияқ ты коммуникация параметрлеріне қ олданылады. Аккомодацияның позитивті (ә ң гімелесіп тұ рғ ан адамның ың ғ айына бейімделу) немесе негативті (ә ң гімелесушіден ө згеше стильді ұ стану) болуы мү мкін. Тү рлі топ ө кілдері араласқ анда (мә дени компоненттің ү лесі туралы айтар болсақ ) аккомодацияның бағ ыты бір топтың басқ асына кө зқ арасына қ атысты болады. Қ атынастар қ ұ рылымына жақ сы-жаман, тө мен-жоғ ары, жақ ын-алыс межелері енеді Сө здің ө зінің жә не сө здің болмауы ретінде ү ндемеу функциялары сияқ ты қ арама қ арсылық тар ерекше қ арастырылады. Мә селен, Европа мә дениеттерінде, шала таныс немесе тіпті бейтаныс адамдармен араласқ ан жағ дайда ү ндемеу ә депсіздік болып саналады [19].

Ү нсіздік жайлап алмас ү шін ә ртү рлі, мысалы, ауа райы жайлы ә ң гіме қ озғ айтыны сондық тан. Мысалы, поездің купесінде жолаушылардың сө йлесіп отыратыны сол себепті. Солтү стік Американың ү ндістерінің Атапаск мә дениетінде таныс емес адамдармен ә ң гімелесу қ ұ пталмайды ол қ ауіпті саналады. Ә бден біліп танып алмағ анынша бейтаныс адаммен тіл қ атыспайды. Европа мә дениетінде қ алыптасқ андай ә ң гімелесу жақ ынырақ танысудың амалы болып саналмайды.

Лингвистикалық зерттеулердің екінші маң ызды бағ ыты соң ғ ы он жылдық тарда коммуникативтік қ ызмет ү шін орталық кейбір интегралды ү рдіс ретінде дискурсты зерделеудің қ арқ ынды дамуымен байланысты. Дискурс сияқ ты қ ұ былыстың кү рделілігі мен кө п қ ырлылығ ы мен олардың тұ лғ аларына ық пал ететін факторларды бө луге талпыныс дискурста бар тілдік (грамматика мен лексикадан ө зге) факторлардың ө зін зерделейтін бірқ атар бағ ыттардың дамуына соқ тырды. Прагматикалық факторлар шегінде мә дени сипат факторлары айқ ындалды [20].

Қ азіргі коммуникативтік кең істік кү рделі жү йеден тұ рады, онда негізгі орындардың бірі коммуникацияның ә р тү рлеріне тиесілі. Себебі адам ө зін ә р тү рлі жағ дайларда тү рліше ұ стайды, сө йтіп ә рбір жеке жағ дайда басқ а адамдармен ерекше қ атынас орнатады [21].

Сонымен қ атар коммуникацияның сипаты мен ерекшеліктері ақ парат беру қ ұ ралдарымен, тә сілдерімен, коммуникация субъектілерімен, мақ саттарымен жә не басқ а кө птеген себептермен анық талады. Мұ ның ө зі коммуникацияның мынадай тү рлерін ажыратуғ а мү мкіндік береді: этника аралық, іскерлік, ә леуметтік, халық аралық, тұ лғ ааралық, бұ қ аралық, мә дениетаралық жә не басқ алары.

Жаң а заман талаптары шетел тілін оқ ытушы ұ стаздардың алдына жаң а міндеттер қ ойып отыр. Осығ ан орай шетел тілінде қ арым - қ атынасқ а тү су бұ рынғ ыдай белгілі бір пә ннің, уақ ыттың аясында шектеліп қ алмай, ә ртү рлі мә дениетаралық байланыстарғ а тү су, басқ а елдердің рухани қ ұ ндылық тарына қ ұ рметпен қ арай отырып, елді ә лемдік аренағ а таныстыру мә селесіне бағ ытталып отыр. Бү гінгі таң да шетел тілін оқ ытудың басты мақ саттарының бірі-мә дениетаралық қ арым-қ атынасқ а қ абілетті, шетел тілін сол тілде сө йлеуші ұ лттық тілдік жә не ә леуметтік - мә дени ерекшеліктеріне сай, дұ рыс қ олдана алатын, білімді де мә дениетті мамандар даярлау болып табылады. Бұ л мақ сатқ а жетуде «тіл-ұ лт-мә дениет» ү штігін ө зара тығ ыз байланыста қ арастырудың, оқ ушының бойында мә дениетаралық қ арым-қ атынас қ ұ зыреттілігін қ алыптастырудың маң ызы зор. Ө йткені шетел тілін оқ ытудың бұ л аспектісі тілді этностың мә дениетімен тығ ыз байланысты қ арастыруды, соның негізінде оқ ушылардың бойында тілін ү йреніп отырғ ан халық тың салт-дә стү рі, наным сенімдері, тарихы т. б. жайындағ ы білімді қ алыптастыруды талап етеді.

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 Следующая ⇒