2. Шетел тілі мұғалімі. Шеберлік және жеке тұлға

2. Шетел тілі мұ ғ алімі. Шеберлік жә не жеке тұ лғ а

2. 1 Шетел тілі сабағ ының ерекшеліктері

Қ азіргі кезде мектептерде шетел тілін оқ ыту ө зекті мә селелердің бірі. Шетел тілін оқ ыту мақ саты тілдік жә не ә леуметтік-мә дени қ арым-қ атынас қ ұ ру болып табылады немесе ә леуметтік-мә дени ортаны білмей тіпті шектеулі кезде қ арым-қ атынас қ ұ ру мү мкін емес. Шетел тілін оқ ыту мә дениаралық қ арым-қ атынастарғ а қ атысқ ысы келетін жә не оғ ан қ абілетті тұ лғ аны қ алыптастыруғ а арналғ ан. Бірақ ондай тұ лғ аны оқ ытылатын тілдің мемлекетінің ә леуметтік-мә дени ерекшеліктерін білмей қ ұ ру мү мкін емес. Тілді жә не мә дениетті бір уақ ытта оқ у кезінде тә жірибелік, жалпы білім беретін жә не дамыту мақ саттары ғ ана тиімді емес, сонымен қ атар оқ ушылардың шақ ыру жә не ары қ арай қ атынасуларының маң ызды мү мкіншіліктерін қ ұ райды.

Шетел тілі сабағ ының мұ ғ алімі ескермей алмайтын ө зіндік ерекшелігі бар. Қ азіргі кезде шетел тілін игеру ғ аламдық мақ саты басқ а мә дениетке жә не мә дениеттер диалогіне қ атысу болып табылады. Бұ л мақ сат мә дениетаралық қ арым-қ атынасқ а қ абілетті қ алыптастыру жолымен жетеді. Ә сіресе, оқ ыту қ арым-қ атынас тү ріндегі мақ саттар тү рінде қ ұ рылғ ан оқ ыту бұ ғ ан барлық керекті тапсырмалар мен тә сілдерді қ олдана отырып, шетел қ арым-қ атынасына ү йрету шетел тілі сабағ ының айрық ша ерекшелігі болып табылады.

Шет тілдік қ арым-қ атынас сө йлеу теориясына негізделеді. Шетел тілін қ арым-қ атынастық оқ ыту қ ызметінің қ ұ ралы бойынша ә леуметтік қ арым-қ атынас шарты арқ ылы қ атынасушы адамдармен сө йлесу жү зеге асады. Шетел тілінің кө мегімен сө йлесуге қ атысушылар нақ ты жә не қ иялдағ ы мақ саттарды шешуге тырысып жатыр [10].

Шетел тілін коммуникативтік-бағ дарлық оқ ытудың қ ызметтік маң ызы оқ уғ а гумандық жағ ынан жақ ындау шарты болып табылады. Осындай жағ ынан жақ ындау тұ лғ аның белсенді жә не азат дамуына ә келеді.

Бастауыш мектеп жас шамасы механикалық жадтың ө те кү штi жұ мысымен ерекше болады. Бұ л топтың оқ ушыларына игерілген ө нер-бiлiм жә не ұ сыныстар жеткiлiксiз сезiнген жә не тә ртiпсiз болады. Бастауыш сынып оқ ушыларының ойлау қ абілеті кө бiнесе нақ ты жә не эмоционалды бейнелi. Эмоционалды ортаның басым болуымен кө рнекi - бейнелi ойлау бастауыш мектеп жас шамасы ү шiн негiзгi болып табылады. Балаларғ а қ имыл қ озғ алысқ а деген ү лкен қ ажеттілік, тез шаршау мен қ ызығ ушылық тың жоғ алуына ә келетін қ анағ аттанбаушылық тә н. Бұ л жерде оқ ытудың қ абылдауларын зейiн қ ою жә не жиi ауысымы маң ызды. Сонымен қ атар, бастауыш мектеп оқ ушыларының барлығ ын жаттап алу немесе тү п нұ сқ ағ а жақ ын айтуғ а тырысатыны белгілі. Олар есте сақ тауда ә детте берілген ретті сақ тайды жә не мең герудiң бiр тү рлi жолдарын пайдаланады. Бұ л кезең дерде қ арым-қ атынас жасауғ а ү йрету балағ а кө рген жайттар мен адамдар арасындағ ы қ арым-қ атынасты қ айталауғ а, ү лкендерге еліктеу, олардың мiнез-қ ұ лық нормасын мең геру, соның ішінде сө йлеуді игеруге мү мкіншілік беретін кө рнекіліктер мен ойындардың ауқ ымды қ олданылуын белгілейді. Ойындарда, ертегi қ ойылымдарында балалар кез келген кейіпкерлермен, соның ішінде тіпті жануарлармен ө здерін оң ай ұ қ сатады. Дегенмен, ойын ә дiстерiмен оқ ыту қ аншалық ты ә серлі жә не тиімді болса да, шектеулілік сезімін сақ тау керектігін білуіміз керек, себебі ойын жаттығ улар оқ ушыларды шаршатады жә не қ ызығ ушылық тарын жоғ алтады [11].

Шет тiлін оқ ыту мә селесіне байланысты аса мә нді жоғ ары сынып оқ ушыларының психолого- педагогикалық мiнездемесін атап ө тейік. Ә рбiр жоғ ары сынып оқ ушысы ө зінде ә лi жақ ында жас ө спiрiмнiң белгiлерін қ ұ райтыны белгілі. Онда оқ ушыда ә лi жоғ алтылғ ан белсенді ө судің белгілері мен балалық диалектикасы қ осылады.. Ол тұ лғ аның қ арқ ынды қ алыптасуы, ө зіндік тану мен ө здік белгілеудің мә нін табады. Қ ызығ ушылық тардың дифференциациясы айқ ын байқ алады. Бұ л кө бінесе таң даулы бола бастағ ан ә ртү рлі оқ у пә ндеріне қ атынасына қ атынасына таң ба қ ойып жатыр. Жоғ ары сынып оқ ушыларының ойлауы жоспарлы жә не ереже бойынша жұ мыс істей алады.

Психологтардың айтуы бойынша, кө рнекі-бейнелі ойлау мен абстрактілі ойлау қ абілеттілігінің қ атар келуі бастауыш дең гейде шетел тілін мең герудің жағ ымды шарттарын тудырады. Ә сіресе бастауыш дең дейде жаң а пә нге аса қ ызығ ушылық туындайды, ерекше дең гейде оқ у (танымдық ) мотивация іске асады. Сонымен қ атар, жағ ымды дидактикалық: ұ мыту заң дылық тары жү зеге ә лі аспайды, барлық игеріліп жатқ ан жаң а жә не ескі арасында қ айшылық тар болмайды.

Бастапқ ы кезең нің психолингвистикалық ерекшеліктеріне оқ ушылардың туғ ан тілдерінің кедергі келтіретін ә серінен шеттілінің мең герілуін тежейтін маң ызды емес ішкі тілдік интерференцияны жатқ ызуғ а болады. Бұ л жастағ ы балалардың психологиялық ерекшеліктері ойын тә сілдері мен оқ ыту арқ асында кө п кө лемді материалды мең геру ғ ана емес, оны ә ртү рлі ә дістермен, кестелермен жү йелеуге де мү мкіндік береді [12].

Бастауыш этап қ ұ рылымы тілдік материал, оның кө лемі мен ә дістемелік ұ йымдастырылуы, тілдік қ ызмет тү рлерінің дамуы қ алыптасуындағ ы реттілік жә не олардың шетел тілін оқ ытудағ ы аса салмақ тылығ ына қ атынасы ә ртү рлі болуы мү мкін. Бастауыш оқ ыту дең гейінің қ иыншылығ ы онда барлық ү ш сө йлеу жақ тары бір уақ ытта болатынында: фонетикалық, лексиалық, грамматикалық жә не барлық сө йлеу қ ызметінің тү рлеріне негіз қ ойылады.

Бастауыш сыныппен жұ мыс істейтін мұ ғ алім шетел тілі сабақ тарындағ ы жағ ымды психологиялық климат қ ұ растыру қ ағ идасын ескеруі міндетті. Бұ л оқ у тапсырмаларын орындау кезінде кө мек кө рсету тә сілдері мен ә ртү рлі мадақ тау тү рлерін қ олданудағ ы мұ ғ аліммен тө зімділік пен мейірімділіктің атмосферасын тудыруынан кө рінуі мү мкін. Қ иын балалармен жұ мыс жасауда коллективте мұ ғ алім интеграция ү рдісін жү зеге асыруы тиіс, яғ ни адамгершіліктік педагогиканың бір қ ағ идасы болып келетін осындай балаларғ а индивидуалды жақ ындауды іске асыру керек.

Ортанғ ы саты бір жағ ынан бастапқ ы саты сияқ ты қ асиеттері бар, ал екінші жағ ынан шетел тілі бойынша қ атысушылар білімін дамытуғ а жаң а кезең болып табылады.

Егер бастапқ ы кезең ү шін ө ндіретін сипат болса, онда ортанғ ы сатыда қ атысушылардан механикалық қ осу мен амитацияны талап етіп жә не тілдік алмастыруғ а тапсырмалар тү рі бар жә не жаттығ у функцияларын бір уақ ытта орындайтын жаттығ улар келеді. Ә р тү рлі жағ дайда сө йлесу кезінде белгілі материалды қ олдануғ а ү лкен назар аударады. Сондық тан ауызшаны дамытуғ а мағ ыналы орын алу арқ ылы жаттығ улар арасында тілдік-комцикация кө рсетіледі. Бастапқ ы сатымен салыстырғ анда жұ мыс оқ уды оқ умен байланысты мә тінді кө лемі мен жалпы оқ у кө лемі де ө седі. Негізі ең алдымен оқ у іштен оқ у т. б. жалпы мазмұ нды қ амту арқ ылы оқ умен танысу қ алыптасады. Оқ удың соң ында қ атысушылар тү гелдей мә тінмен анализ жасау арқ ылы оқ уды ү йреніп, менгере бастайды. Шетел тілін бірден тү сінуін дамытуғ а кө ң іл бө леді [13].

Шетел тілін бастауыш, негізгі, профильді жә не одан ә ргі мектептерде оқ ытудың тиімділігі ө зге тілдік коммуникативтік бағ дарларды барлық қ ұ рамдырын қ алыптастыру кезіндегі пә наралық байланыстарды игерумен қ амтамасыздандырылады.

Сабақ қ а дайындық кезінде ә р тү рлі кү нтізбеде (жұ ппен, топтық, ойын ретінде) жұ мыс жасау қ олйлы болуы ү шін мұ ғ алімге оқ ыту ортасының ұ йымдастырылуын ескеруі жө н.

Жоғ ары дең гейде аса ретті жә не қ арқ ынды сө йлеу қ ызметі жү зеге асады: барлық сө йлеуге керекті мағ лұ мат оқ у мен аудирование арқ ылы келеді жә не оқ ушы сол немесе басқ а ойды білдіруі жә не оны дә лелдеуі керек. Мұ ғ алім мә селерді талқ ылау барлық оқ ушыларды қ амтып, оларды тыс қ алдырмай, ә рбір оқ ушығ а тұ лғ алық маң ызды болуы тиіс мақ ссатына жетуі қ ажет. Оқ ытудың жоғ ары дең гейінің маң ызды ерекшелігі болып топтық талқ ылау мен пікірталастар сияқ ты жұ мыс тү рлерін қ амту табылады. Осындай ауызша –сө йлеу қ арым-қ атынасын қ амтамасыз ету ү шін мұ ғ алімге мү мкін болатын барлық тірек тү рлерін қ олдануы тиіс: мә ндік ассоциограммаларын, индивидуалды жә не жұ птық жұ мыс ү шін карточкалар, нақ ыл сө здер басы мен аяғ ының ү лгілері, тірек сұ раулық сө здері мен тағ ы басқ алары. Оқ ушыларғ а дифференциялы қ араудың маң ыздылығ ын ұ мытпай, олардың ө з уақ ытында тіректерден «босатылуын» қ амтамасыз ету маң ызды [14].

Шетел тілі сабағ ына жақ сы дайындық – бұ л оның тиімділігін арттыруғ а мү мкіндік беретін бірден бір жол.

Тілді мең геру ең алдымен сабақ та іске асады. Шетел тілінің заманауи сабағ ы – бұ л қ иын білім алу. Оғ ан дайырдық жә не оны ө ткізу мұ ғ алімнен ү лкен шығ армашылық кү ш кетіруді талап етеді.

Біріншіден, сабақ та кө п жоспарлы мақ саттар шешіледі. Ә р сабақ та оқ ушылар оқ ылатын тілдің тә жірибелік игерілуінің толық тырылуын кө ру керек. Ол сө йлеуді естігендегі оны жаң а сө здерді ү йрену арқ ылы жақ сырақ тү сіну, кө ркем ә дебиет, музыка, тарих салаларынан оқ ытылатын тіл елінің мә дениеті жайлы білім алу, яғ ни оқ ушылар оқ ылатын тін елінің ұ лттық мә дениеті мен ұ лттық психологиясына енуінен байқ алады.

Сабақ материалдары мен оны белсендіретін қ ұ ралдарды тә рбиелеу мақ сатында қ олданғ ан жө н. Оқ ушалардың эмоционалды жә не интеллектуалдық дамулары ү шін тә сілдер мен ә дістер қ олдана отырып, оларда осы сабақ та нақ ты нені тә рбиелеу керектігін мұ ғ алім шешеді.

Екіншіден, сабақ та тү рлі ұ йымдастыру тү рлері қ олданылады. Олар: топтық, жұ птық, индивидуалды. Барлығ ы мен ә рбірін кірістіру ү шін, сабақ барысын дайындау ү шін мұ ғ алім ө зінің ұ йымдастырушылық қ абілеттерін дамытуы керек.

Ү шіншіден, шешілетін мақ саттарғ а сә йкес сабақ оқ ыту қ ұ ралдармен қ амтамасыз етіледі.

Тө ртіншіден, осы қ ұ ралдарды мұ ғ алімнің қ олдануы олардың ү стімен билік жү ргізуге дейін жеткізілуі тиіс. Бұ л мұ ғ алімнің сол қ ұ ралдарды ү немі қ олданып, жұ мыс кү йінде ұ стап тұ ра алғ ан жағ дайда ғ ана мү мкін.

Бесіншіден, мұ ғ алімнің ә рбір оқ ушының тұ лғ асын терең білуінен шетел тілін оқ ытуда жағ ымды бағ ыт қ ұ ру маң ызды фактор болып табылады. Бұ л оқ ушыларда тапсырмаларды орындауына тұ лғ алық қ ызығ ушылығ ын тудыратын тә сілдерді қ олданумен іске асады.

Осығ ан орай, сабақ қ иын білім беру ретінде оқ ушылардың шетел тілін мең геруінде қ орытындылайтын роль ойнайды. Шетел тілі сабағ ы ерекше толық дайындық ты талап етеді. Онда сө йлеу дағ дылары мен біліктері қ алыптастырылады жә не дамытылады.

Мұ ғ алімнің одан оқ ушылардың не кү тетіндігін терең тү сінуін шетел тілі сабағ ының қ ызметінің жоғ арлауның тағ ы бір мү мкіндігі деп қ арастыруғ а болады [15].

Оқ ушылар алдында мұ ғ алім ең алдымен оқ ытылатынның жеткізушісі. Осығ ан байланысты, ең бірінші олар мұ ғ алімнен оқ ытылатын тілдің жақ сы тә жірибелік мең геруін кү теді.

Оқ ушы мұ ғ алімді филологиялық білімі бар, басқ а тіл мә дениетімен таныс, туғ ан тілің дегі қ ызық ты ә ң гімеші ретінде қ абылдайды. Мұ ғ алім оқ ушыларғ а оқ ытылатын тіл елі халық тарының мә дениетін, дә стү рлері, мә дени мұ раларын, суретші мен жазушыларымен таныстырады.

Мұ ғ алім білім береді, тә рбиелейді жә не оқ ушыларды дамытады. Ол оқ ушыларғ а шетел тілін оқ уғ а ә сер етіп ынталандырады, оны мең геру ү рдісің ұ йымдастырады, шетел тілінің ортасын қ ұ райды, оқ ушылардың алғ а келе жатқ аның қ амтамасыз ететін оны мең геру жағ дайларын жасайды.

Сонымен бірге ә дістеме ғ ылымын оқ ытудын болашағ ы мен дамуын жә не онын бағ дарламасын белгілеудің, бү кіл ә лемдегі жә не Қ азақ стандағ ы оқ ытуды акпараттандыру ү рдісінің қ азіргі ақ параттандыру коммуникациялық практикасын енгізудің негізі жасалып отыр. Соң ғ ы кезде білім берудің мемлекеттік стандартына сә йкес, оқ у урдісінде электронды ақ параттық қ ұ ралдардың пайдаланылуы жә не бұ ғ ан қ оса отандық бағ дарламалық қ ұ ралдардың шетелдік ү лгіде тиімді қ олданылуы біздің елімізде жалпы жұ ртшылық тың қ ызығ ушылығ ын арттыруда [16].

Шетел тілін ү йренудің заманауи ү рдісі мұ ғ алім мен оқ ушылардың жә не оқ ушылардың бір-бірімен ара қ атынасын белгілейді. Мұ ғ алімнің оқ ушылармен педагогикалық қ атынасын ұ йымдастыру қ абілеті оқ ушылардың тұ лғ алық ерекшеліктерінің ашылуына жә не мә дениетаралық қ атынас қ ұ ралы ретінде шетел тілін олардың мең геруіне бағ ытталғ ан шетел тілін оқ ытудың заманауи ү рдісінің кө п жағ дайда ә серлігін анық тайды.

⇐ Предыдущая 1 2 345 6 7 8 Следующая ⇒