Эрых Марыя Рэмарк 12 страница

- Вядома, - хутка адазвалася чарнявая. - Гэта ж сапраўды танна, любы...

- Чакайце! - Булачнік падняў руку.

- Ды што ты зноў прыдумаў? - накінулася яна на яго. - Спачатку ты абяцаеш купіць машыну, а цяпер стаіш і адмаўляешся.

- Ён не адмаўляецца, - умяшаўся я. - Мы ўсё ўжо абмеркавалі.

- Ну, што... мілы... навошта тады... - Яна прытулілася да яго. Ён зноў паспрабаваў вызваліцца, але яна прыціснулася да яго сваімі вялікімі грудзьмі. Ён паспрабаваў злавацца, але супраціўленне аслабла.

- «Форд»... - сказаў ён.

- Бярэцца, вядома, у кошт аплаты...

- Чатыры тысячы марак...

- Калісьці каштаваў столькі, праўда? - спытаў я зычліва.

- Вы яго возьмеце за чатыры тысячы марак, - цвёрда заявіў булачнік. Ён знайшоў, за што ўчапіцца, каб перайсці ў контратаку, ачомаўся. - Машына ж, лічы, новая.

- Новая, - сказаў я, - пасля вялізнага рамонту...

- Сёння раніцай вы самі сцвярджалі...

- Раніцай была іншая справа. Новая... і новая - гэта розныя рэчы ў залежнасці ад таго, купляеш ці прадаеш. На чатыры тысячы марак вашаму «форду» трэба было б мець залатыя поршні...

- Чатыры тысячы марак, інакш і гаварыць не варта... - упарта сказаў булачнік. Ён зноў зрабіўся такім самым, як быў, - старым, які вырашыў канчаткова пазбавіцца сентыментальнасці, якой ён толькі што паддаўся.

- Тады да пабачэння! - заявіў я і павярнуўся да чарнавокай. - Шкада, шаноўная пані, але цярпець страты не магу. На «кадзілаку» мы і так нічога не зарабляем, як жа нам браць яшчэ «форд» за такую высокую цану... Бывайце...

Яна затрымала мяне. Вочы яе гарэлі, яна накінулася на булачніка так, што той не ведаў, куды падзецца.

- Ты сам сто разоў паўтараў, што гэты «форд» ужо нічога не варты, - зашыпела яна нарэшце са слязьмі на вачах.

- Дзве тысячы марак, - сказаў я. - Дзве тысячы, хоць і гэта - самагубства.

Булачнік маўчаў.

- Ты што маўчыш, скажы што-небудзь! Што ты стаіш як язык праглынуў! - бушавала чарнявая.

- Панове, - сказаў я, - я зараз прыганю «кадзілак». Вам лепей абмеркаваць гэтую справу без сведкаў.

Я адчуваў, што будзе найлепш, калі я знікну. Чарнявая сама давядзе маю справу да канца.

Праз гадзіну я вярнуўся на «кадзілаку». Я адразу ўбачыў, што спрэчка закончылася самым мірным чынам. У булачніка быў пакамячаны выгляд, на яго касцюме вісела пер'е. Чарнявая ж, наадварот, палала, трэсла цыцкамі і ўсміхалася здрадліва-сыта. Яна пераадзелася і была цяпер у тонкай шаўковай сукенцы, якая шчыльна аблягала яе цела. Непрыкметна для булачніка яна падміргнула мне і дала зразумець, што ўсё ў парадку. Мы зрабілі пробны выезд. Чарнявая ўтульна ўладкавалася на шырокім сядзенні, увесь час шчабечучы. Мне хацелася выкінуць яе, але пакуль што яна была мне патрэбная. Булачнік даволі меланхалічна сядзеў побач са мной. Ён ужо насіў жалобу па сваіх грошах, а такая жалоба - самая шчырая.

Мы пад'ехалі да дома булачніка і зноў вярнуліся ў памяшканне. Булачнік выйшаў з пакоя, каб прынесці грошы. Гэта быў зусім стары чалавек, цяпер я заўважыў, што валасы ў яго фарбаваныя.

Чарнявая абцягнула сукенку.

- Выдатна правярнулі справу, праўда?

- Так, - сказаў я нехаця.

- Сто марак павінна перапасці мне...

- Вось як... - сказаў я.

- Стары скнара, - даверліва зашаптала яна, падыходзячы бліжэй, - у яго грошай як вошай. Але паспрабуй вырваць! Нават завяшчання не хоча пісаць. Потым усё захапаюць дзеткі, а ты рабі што хочаш. Не вялікае шчасце гэты кілун.

Яна падышла бліжэй, пагойдваючы грудзьмі.

- Дамовіліся: я заўтра прыйду па сто марак? Калі вы бываеце на месцы? Ці вы заскочыце сюды? - Яна хіхікнула. - Заўтра паполудні я тут адна...

- Я перашлю вам грошы... - сказаў я.

Яна зноў захіхікала.

- Прынясіце лепш самі. Ці вы баіцеся?

Відаць, я здаваўся ёй баязліўцам, і яна хацела падбадзёрыць мяне.

- Чаго баяцца, - сказаў я. - Але часу няма. Якраз заўтра іду да доктара. Застарэлы сіфіліс, каб вы ведалі! Тут не разгуляешся...

Яна так паспешліва адступіла, што ледзь не ўпала, спатыкнуўшыся аб крэсла. У гэты момант вярнуўся булачнік. Ён кінуў падазроны позірк на чарнявую. Потым падышоў да стала і адлічыў мне грошы. Ён лічыў іх павольна, нібы вагаючыся. Яго цень хістаўся на ружовых шпалерах, паўтараючы яго рухі. Калі я пісаў распіску, то падумаў, што сёння падобная сцэна ўжо была, толькі на маім месцы быў Фердынанд Граў. Хоць у гэтым не было нічога асаблівага, мне такое здалося дзіўным.

Я ўзрадаваўся, аказаўшыся на вуліцы. Паветра было па-летняму мяккае. «Кадзілак» пабліскваў каля тратуара.

- Ну, стары, вялікі дзякуй табе, - сказаў я і пагладзіў яго. - Рыхтуйся да новых подзвігаў!

Над лугамі стаяў светлы іскрысты ранак. Мы з Пат сядзелі на лясной паляне і снедалі. Я ўзяў два тыдні адпачынку. Мы вандравалі да мора. На дарозе стаяў невялічкі стары «сітраэн». Мы ўзялі яго ў кошт платы за стары «форд» булачніка, і Кёстэр даў мне яго на час водпуску. Ён напамінаў старога ішака - так быў абвешаны чамаданамі.

- Будзем спадзявацца, што за дарогу ён не зваліцца з ног, - сказаў я.

- Вытрымае, - адказала Пат.

- Адкуль ты ведаеш?

- Інакш не можа быць, бо гэта ж наш водпуск, Робі.

- Магчыма, - сказаў я. - Але, акрамя ўсяго, я ведаю, якая ў яго задняя вось. Яна не вельмі надзейная. Асабліва пад нагрузкай.

- Гэты аўтамабіль - брат «Карла». Ён не падвядзе.

- Жахліва рахітычны брат.

- Кінь ганьбіць, Робі. На сёння лепшай машыны я не ведаю.

Мы яшчэ крыху паляжалі на лузе. Ад лесу дзьмуў цёплы, мяккі вецер. Пахла смалой і травамі.

- Скажы мне, Робі, - спытала Пат неўзабаве, - што гэта за кветкі там, каля ручая.

- Анемоны, - адказаў я, не гледзячы.

- Ну што ты, дарагі! Гэта не анемоны. Анемоны маленькія, акрамя таго, яны цвітуць толькі вясной.

- Правільна, - сказаў я. - Гэта буйміна лугавая.

Яна пахітала галавой.

- Буйміну я ведаю. Яна выглядае зусім інакш.

- Тады гэта цыкута.

- Што ты, Робі? Цыкута ж белая, а не чырвоная.

- Тады я не ведаю. Да гэтага часу, калі ў мяне пыталіся, я абыходзіўся гэтымі трыма назвамі. І заўсёды адной з іх верылі.

Яна засмяялася.

- Шкада. Каб ведала, задаволілася б анемонай.

- Трэба было спыніцца на буйміне, - сказаў я. - З ёй у мяне часцей за ўсё бываў поспех.

Яна села.

- Вось гэта здорава! І часта ў цябе пыталіся?

- Не вельмі. І пры розных акалічнасцях.

Яна ўперлася далонямі ў зямлю.

- Шчыра кажучы, гэта ганьба, што мы ходзім па зямлі, амаль нічога не ведаючы пра яе. Не ведаем нават назваў, якіх не так шмат.

- Не перажывай, - сказаў я. - Яшчэ большая ганьба, што мы не ведаем, чаго ходзім па зямлі. Таму ведаць на некалькі назваў больш ці менш нічога не значыць.

- Не кажы так! Але мне здаецца, што ты гаворыш так толькі ад ляноты.

Я павярнуўся.

- Вядома. Лянота таксама яшчэ грунтоўна не асэнсавана. Яна - крыніца шчасця і канец філасофіі. Хадзем, ляж на сваё месца. Чалавек занадта мала ляжыць. Ён увесь час стаіць ці сядзіць. Гэта шкодна для жывёльнага самаадчування. Толькі лежачы, цалкам прыміраешся з самім сабой.

Загудзеў матор, міма праехала машына.

- Маленькі «мерседэс», - сказаў я, не ўстаючы. - Чатырохцыліндровы.

- Яшчэ адна ідзе, - падказала Пат.

- Так, я ўжо чую. «Рэно». Радыятар, як свіное рыла?

- Так.

- Тады гэта «рэно». Але паслухай, што за штуковіна ідзе цяпер. «Ланча»! Яна, напэўна, гоніцца за гэтымі дзвюма, як воўк за парай ягнятак. Паслухай толькі, як спявае матор! Як арган!

Машына праімчалася міма.

- Тут ты, мусіць, ведаеш больш за тры назвы? - спытала Пат.

- Вядома. І нават правільна.

Яна засмяялася.

- І гэта сумна ці не?

- Чаму сумна. Гэта нармальна. Мне бывае даражэй адна машына, чым дваццаць квяцістых лугоў.

- Тыповы сын дваццатага стагоддзя! Сентыментальнасці няма ў цябе ні кроплі...

- Ёсць, ты ж чуеш, у адносінах да машын...

Яна зірнула на мяне.

- Як і ў мяне, - сказала яна.

У ельніку закукавала зязюля. Пат пачала лічыць.

- Навошта ты гэта робіш? - спытаў я.

- А ты не ведаеш? Колькі разоў яна пракукуе, столькі гадоў мне застанецца жыць.

- Ах, вось што. Але тут ёсць яшчэ нешта. Калі кукуе зязюля, трэба трэсці грошы. Тады яны будуць весціся. Я дастаў з кішэні дробязь і пачаў трэсці яе ў жмені.

- Вось ты які, - сказала Пат і засмяялася. - Я хачу жыць, а ты хочаш грошай.

- Каб жыць, - адказаў я. - Сапраўдны ідэаліст імкнецца мець грошы. Грошы - гэта свабода. Свабода - гэта жыццё.

- Чатырнаццаць, - налічыла Пат. - Аднойчы ты казаў пра гэта інакш.

- Гэта было ў змрочную пару майго жыцця. Пра грошы нельга гаварыць з пагардай. Многія жанчыны нават кахаюць за грошы. І наадварот, у шмат якіх мужчын каханне выклікае цягу да грошай. Грошы, такім чынам, параджаюць ідэалы, каханне ж, наадварот - матэрыялізм.

- У цябе сёння ўдалы дзень, - сказала на гэта Пат. - Трыццаць пяць.

- Мужчына, - разважаў я далей, - робіцца сквапным на грошы толькі праз жаданні жанчын. Калі б не было жанчын, не было б і грошай, і мужчыны хадзілі б усе героямі. У акопах не было жанчын, таму і не надавалася значэння, хто чым валодае, глядзелі толькі, што ты за чалавек. Гэта я кажу не ў абарону акопаў, а толькі каб высветліць, што такое каханне. Яно абуджае ў чалавеку горшыя інстынкты - прагу штосьці мець, нешта значыць, зарабляць, не хвалявацца. Нездарма дыктатары любяць, каб іх памагатыя мелі сям'ю, - тады яны не такія небяспечныя. І нездарма каталіцкія духоўнікі не маюць жонак, інакш яны не сталі б адважнымі місіянерамі.

- У цябе сёння нават незвычайны дзень, - сказала Пат лагодна. - Пяцьдзесят два.

Я схаваў дробязь у кішэню і запаліў.

- Ці не пара табе ўжо перастаць лічыць? - спытаў я. - Табе ўжо за семдзесят.

- Сто, Робі. Сотня - добрая лічба. Я хачу дажыць да ста.

- Малайчына! Вось гэта - мужнасць! Але навошта табе такое доўгае жыццё?

Яна кінула на мяне беглы погляд.

- Будзе відаць. Я на гэта гляджу інакш, чым ты.

- Ну, вядома. Між іншым, найцяжэй жыць толькі першыя семдзесят гадоў. Потым, як кажуць, будзе лягчэй.

- Сто! - заявіла Пат, і мы ўсталі.

Мора набліжалася, як вялізны срабрысты ветразь. Ужо здалёку мы адчулі яго салёнае дыханне. Гарызонт пашыраўся і святлеў, і раптам яно адкрылася перад намі - неспакойнае, магутнае, бясконцае.

Дарога, зрабіўшы дугу, падбегла да самага берага. Потым з'явіўся лес, а за ім - вёска. Мы знайшлі дом, дзе думалі жыць. Ён стаяў крыху ў баку ад вёскі. Адрас нам даў Кёстэр. Ён жыў тут каля года пасля вайны.

Гэта была невялічкая адзінокая віла. Я, зрабіўшы на сваім «сітраэне» элегантны разварот, спыніўся і пасігналіў. У адным акне з'явіўся шырокі твар, невыразна зыркнуў на нас і знік.

- Будзем спадзявацца, што гэта не фройляйн Мюлер, - сказаў я.

- Ці не ўсё роўна, як яна выглядае? - сказала Пат.

Дзверы адчыніліся. Ну, дзякуй богу, гэта была не фройляйн Мюлер. Гэта была служанка. Фройляйн Мюлер, гаспадыня дома, з'явілася праз хвіліну. Гэта была манерная старая дзева з сівымі валасамі. На ёй была закрытая чорная сукенка, а замест брошкі - залаты крыжык.

- На ўсякі выпадак надзень зноў панчохі, Пат, - прашаптаў я, глянуўшы на крыжык.

Я выйшаў з машыны.

- Спадзяюся, што пан Кёстэр ужо паведаміў пра нас, - сказаў я.

- Так, ён прыслаў тэлеграму, што вы едзеце. - Яна строгім выпрабавальным позіркам аглядала мяне. - Дарэчы, як пажывае пан Кёстэр?

- Ах, выдатна, наколькі можна сёння ўжываць гэтае слова.

Яна кіўнула галавой і зноў зірнула на мяне, ацэньваючы.

- Вы даўно знаёмыя?

«Сапраўдны экзамен», - падумаў я і далажыў, з якога часу мы знаёмыя з Ота. Здалося, яна задаволена адказам. Падышла Пат. Яна ўжо была ў панчохах. Позірк фройляйн Мюлер памякчэў. Да Пат у яе, відаць, было больш даверу, чым да мяне.

- У вас ёсць пакой для нас? - спытаў я.

- Калі пан Кёстэр просіць тэлеграмай, вам заўсёды знойдзецца пакой, - заявіла фройляйн Мюлер і глянула на мяне крыху пагардліва. - Я адцам вам нават самы лепшы пакой, - звярнулася яна да Пат.

Пат усміхнулася. Фройляйн Мюлер адказала ёй усмешкай.

- Пойдзем глянем, - сказала яна.

Яны пайшлі ўдзвюх поплеч па вузкай дарожцы праз невялічкі сад. Я цягнуўся ззаду, як лішні тут - фройляйн Мюлер звярталася толькі да Пат.

Пакой, які яна паказала нам, быў на першым паверсе, з асобным уваходам з саду. Гэта вельмі мне спадабалася. Пакой быў даволі вялікі, светлы і ўтульны. З аднаго боку, у нішы, стаялі два ложкі.

- Ну як? - спытала фройляйн Мюлер.

- Выдатна, - сказала Пат.

- Нават шыкоўна, - дадаў я, каб падлізацца да гаспадыні. - А дзе другі?

Фройляйн Мюлер павольна павярнулася да мяне.

- Другі? Які - другі? Вы гэтага не хочаце? Ён вам не падабаецца?

- Пакой проста цудоўны, - адказаў я. - Але...

- Але? - сказала фройляйн Мюлер крыху з'едліва. - На жаль, лепшага за гэты ў мяне няма.

Я ўжо хацеў растлумачыць ёй, што нам патрэбны два асобныя пакоі, але яна дадала:

- Вашай жонцы пакой спадабаўся...

«Вашай жонцы... » Мне здалося, што я нават адступіў на крок. На самай справе я не зрушыўся з месца. Я асцярожна зірнуў на Пат, якая, прыхіліўшыся да падаконніка, намагалася не засмяяцца, убачыўшы мой выгляд.

- Вядома, мая жонка... - сказаў я і ўтаропіўся на залаты крыжык на грудзях фройляйн Мюлер. Нічога не зробіш, не тлумачыць жа ёй, як і што. Яна, пэўна, адразу самлела б.

- Мы проста прывыклі спаць у двух пакоях, - сказаў я. - Кожны ў асобным.

Фройляйн Мюлер незадаволена пахітала галавой.

- Дзве спальні для жанатай пары... што ні дзень, то новая мода...

- Ды не, - сказаў я, пакуль яна не перастала верыць мне. - Мая жонка вельмі чуйна спіць. А я, на жаль, вельмі моцна храпу.

- Ах, вось што, вы храпеце! - сказала фройляйн Мюлер, усім выглядам паказваючы: як я раней не здагадалася! Я ўжо спужаўся, што яна зараз выдзеліць яшчэ адзін пакой на другім паверсе. Але сям'я была ў яе справай свяшчэннай. Яна адчыніла дзверы маленькага пакойчыка побач, у якім стаяў толькі ложак.

- Цудоўна! - сказаў я. - Тое, што трэба. Але ці не буду я каму перашкаджаць? - Мне хацеяася даведацца, ці не будзе каго на паверсе, акрамя нас.

- Вы нікому не перашкодзіце, - заявіла фройляйн Мюлер, і яе ганарыстасць раптам знікла. - Акрамя вас, тут ніхто жыць не будзе. Усе астатнія пакоі - пустыя. - Яна пастаяла хвілінку, потым схамянулася. - Вы будзеце есці тут, у пакоі, ці ў сталовай?

- Тут, - сказаў я.

Яна кіўнула і пайшла.

- Ну, фраў Локамп, - звярнуўся я да Пат, - вось мы і ўліплі. Але я не рызыкнуў прызнацца: у старой вядзьмаркі ёсць нешта царкоўнае. Здаецца, я ёй не спадабаўся. Цікава - мне ж заўсёды шанцавала са старымі дамамі.

- Яна не старая дама, Робі. Гэта вельмі сімпатычная старая дзева.

- Сімпатычная? - Я паціснуў плячыма. - Праўда, трымацца яна ўмее. Ніводнага чалавека ў доме - і такая велічная пастава.

- Не такая яна ўжо велічная.

- З табой - не.

Пат засмяялася.

- Мне яна спадабалася. Але давай прынясём валізкі і дастанем наша адзенне для купання.

Я гадзіну паплаваў і цяпер ляжаў, загараў. Пат была яшчэ ў вадзе. Яе белая шапачка час ад часу паказвалася на блакітнай гойданцы хваль. Крычалі чайкі. На гарызонце павольна рухаўся параход, над якім, як сцяг, віўся дым.

Сонца прыпякала. Яно плавіла волю, мяне ахутвала бяздумная дрымота. Я заплюшчыў вочы і выцягнуўся. Гарачы пясок храбусцеў. У вушах аддаваўся слабы шум прыбою. Ён мне нешта напамінаў... дзень, калі я ляжаў, як цяпер...

Гэта было ўлетку 1917 года. Наша рота размяшчалася ў той час у Фландрыі. Мы нечакана атрымалі водпуск на некалькі дзен і паехалі ў Остэндэ - Маер, Хольхоф, Браер, Лютгенс, я і яшчэ некалькі чалавек. Большасць з нас ніколі не былі на моры, і гэтыя некалькі дзён, гэта амаль незразумелая паўза паміж смерцю і смерцю, былі аддадзены цалкам сонцу, пяску і мору. Мы цэлы дзень прабылі на пляжы, мы падставілі голыя целы сонцу - а голае цела, не абцяжаранае зброяй і формай, азначала ў нас мір - мы дурэлі на пяску і ўвесь час кідаліся ў мора, мы адчувалі сваё цела, дыханне, рухі з усёй сілай, якая звязвала нас жыццём, мы забывалі ў гэтыя гадзіны пра ўсё, і нам хацелася пра ўсё забыцца. Але ўвечары, на змярканні, калі сонца заходзіла і шэрыя цені з-за гарызонту беглі на бляклым моры, тады памалу ў шоргат прыбою запаўзаў іншы гук, ён мацнеў і нарэшце перакрываў яго, як прыглушаная пагроза: гарматны гром з фронту. Тады здавалася, што раптам невыразнае маўчанне перарывала размовы і з вясёлых твараў зняможаных гульнёй дзяцей пазіраў жорсткі абрыс салдат з імгненна выхапленым выразам здзіўлення, тугі, у якой было ўсё, пра што ніколі не гаварылася: мужнасць, і горыч, і прага жыцця, воля выканаць абавязак, адчай, надзея і загадкавая жалоба так рана пазначаных. Праз некалькі дзён пасля гэтага пачалося вялікае наступленне, і ўжо трэцяга ліпеня ў роце засталося толькі трыццаць два чалавекі. Маер, Хольтхоф і Лютгенс загінулі...

- Робі! - паклікала Пат.

Я расплюшчыў вочы. Мне спатрэбіўся нейкі час, каб прыпомніць, дзе я. Заўседы, калі наплывалі ваенныя ўспаміны, я адразу адключаўся. Пры іншых успамінах гэтага не было.

Я прыўзняўся. Пат выходзіла з вады. Яна ішла якраз па дарожцы, утворанай на моры сонечным святлом, блішчастая стужка сцякала з яе плячэй. Яна так была ахутана святлом, што здавалася амаль зялёнай. З кожным крокам набліжаючыся да пляжа, яна нібы ўрастала ў шырокі сонечны прамень, пакуль вечаровае сонца не стала над самай яе галавой, як німб.

Я зусім міжволі ўскочыў - нібы з іншага свету з'явіўся гэты вобраз: бязмежнае сіняе неба, белыя пенныя марскія хвалі і прыгожая стройная фігура на пярэднім плане, - мне здалося, што я адзін на белым свеце, а з вады да мяне крочыць першая жанчына. На хвіліну я адчуў незвычайную ціхую прываблівую сілу прыгажосці і зразумеў, што яна была мацнейшая за ўсё крывавае мінулае, што яна і павінна быць мацнейшай - інакш рухне ўвесь свет, задыхнецца ў жудасным тлуме. І яшчэ больш за ўсё гэта я адчуў, што я існую, проста існую, і што Пат існуе, што я жыву, што я неяк уратаваўся ад жахаў, што ў мяне ёсць вочы, і рукі, і думкі, і палкія хвалі крыві і што ўсё гэта - цуд, які цяжка зразумець.

- Робі! - крыкнула Пат яшчэ раз і памахала рукой. Я ўзяў яе халат і хутка пайшоў ёй насустрач.

- Ты занадта доўга была ў вадзе, - сказаў я.

- Я зусім не замерзла, - адказала яна ледзь чутна.

Я пацалаваў яе ў мокрае плячо.

- Спачатку табе трэба пасцерагчыся.

Яна пахітала галавой і глянула на мяне ззяючымі вачыма.

- Я даволі доўга асцерагалася.

- Праўда?

- Вядома. Занадта доўга. Хачу быць нарэшце неасцярожнай! - Яна засмяялася і прытулілася шчакой да мяне. - Давай забудзем пра асцярожнасць, Робі! Не будзем думаць ні пра што, зусім ні пра што, толькі пра саміх сябе, пра сонца, адпачынак і мора!

- Добра, - сказаў я і ўзяў кашлаты ручнік. - Спачатку дай я цябе вытру насуха. Калі ты паспела так загарэць?

Яна апранула халат.

- Гэта засталося яшчэ з таго часу, калі я паводзіла сябе асцярожна. Тады я кожны дзень гадзіну загарала на балконе. А ў восем вечара ішла спаць. Сёння ў восем вечара я пайду яшчэ раз купацца.

- Будзе бачна, - сказаў я. - У намерах чалавек заўсёды вялікі. У ажыццяўленні - не заўсёды. Гэтым ён і прываблівы.

З купаннем увечары не атрымалася. Мы зрабілі прагулку пехатой да вёскі, а на змярканні пакаталіся на «сітраэне», потым Пат раптам адчула недамаганне і папрасілася дадому. Я і раней часта заўважаў у яе гэта - раптоўны пераход ад ажыўлення да раптоўнай зморы. У яе было няшмат сілы і ніякіх рэзерваў, хоць па ёй гэтага нельга было заўважыць. Яна заўсёды траціла ўсе свае ўнутраныя запасы жыццёвай сілы, і здавалася, што яна нястомная ў сваім маладым спрыце - але раптоўна наступаў момант, калі яе твар рабіўся бледны, а вочы глыбока западалі. Сілы пакідалі яе. Яна стамлялася не паступова, а за некалькі секунд.

- Паедзем дадому, Робі, - сказала яна, і яе прыглушаны голас гучаў на больш нізкіх нотах, чым звычайна.

- Дадому? Да фройляйн Эльфрыды Мюлер з залатым крыжыкам на шыі? Невядома, што гэты д'ябал прыдумаў тым часам.

- Дадому, Робі, - сказала Пат і зморана схілілася да майго пляча. - Тут наш дом.

Я зняў адну руку з руля і абняў яе. Так мы павольна ехалі праз сіні туманны змрок, і калі нарэшце ўбачылі асветленыя вокны маленькага дамка, які, нібы цёмны звярок, прымасціўся ў куточку роўнай даліны, мне сапраўды здалося, што мы прыехалі дадому.

Фройляйн Мюлер ужо чакала нас. Яна пераапранулася і была не ў чорнай шарсцяной сукенцы, а ў чорнай шаўковай - такога ж пурытанскага крою. Замест крыжыка на шыі цяпер вісела эмблема сэрца, якара і крыжа адначасова - царкоўны сімвал веры, надзеі і любові.

Яна была цяпер значна больш зычлівая, чым удзень, і спытала, ці згодныя мы павячэраць яйкамі, халодным мясам і вэнджанай рыбай. Яна вячэру ўжо прыгатавала.

- Ну, што ж, - сказаў я.

- Вам не падабаецца? Свежавэнджаная рачная камбала. - Яна глядзела на мяне са страхам.

- Добра, - холадна сказаў я.

- Свежавэнджаная камбала вельмі смачная, - заявіла Пат і з дакорам зірнула на мяне. - Гэта найлепшая яда нанач, лепшай і прыдумаць нельга ў першы дзень на моры, фройляйн Мюлер. Каб яшчэ гарачанькай гарбаты...

- Ёсць, ёсць! Гарбата сапраўды гарачая! З задавальненнем. Зараз прынясуць.

Фройляйн Мюлер з палёгкай пабегла, шоргаючы шаўковай сукенкай.

- Ты сапраўды не любіш рыбы? - спытала Пат.

- Яшчэ як люблю! Камбалу! Пра яе я мару ўжо некалькі дзён.

- А сам задзіраеш нос. Вось гэта здорава!

- Трэба было аддзячыць за тое, як яна сустрэла нас удзень.

- Ах, божа мой! - Пат засмяялася. - Навошта табе? Я ўжо даўно забылася.

- А я - не, - сказаў я. - Я так лёгка не забываю.

- А варта было б, - падказала Пат.

Прыйшла служанка з падносам. Скура камбалы была залацістая, як тапаз, яна пахла морам і дымам. На падносе былі яшчэ свежыя крэветкі.

- Я пачынаю забываць, - сказаў я замілавана. - Акрамя таго, у мяне абуджаецца воўчы апетыт.

- У мяне таксама. Але падай мне спачатку гарачай гарбаты. Дзіўна, як мне холадна. А на дварэ ж вельмі цёпла.

Я зірнуў на яе. Яна была бледная, хоць і ўсміхалася.

- Больш і гаворкі не можа быць пра такія працяглыя купанні, - сказаў я і спытаў у служанкі: - У вас ёсць ром?

- Што?

- Ром. Пітво ў бутэльках.

- Ром?

- Ром.

- Няма.

Яна ўтаропілася на мяне. Твар яе быў падобны на поўню з цеста.

- Няма, - сказала яна яшчэ раз.

- Добра, - сказаў я. - Нічога. Бывайце. Бог з вамі.

Яна знікла.

- Якое шчасце, Пат, што ў нас прадбачлівыя сябры, - сказаў я. - Сёння раніцай, калі мы ад'язджалі, Ленц паставіў мне ў машыну даволі цяжкі скрутак. Глянем, што там.

Я прынёс пакунак з машыны. Гэта быў карабок з дзвюма бутэлькамі рому, бутэлькай каньяку і бутэлькай партвейну. Я падняў іх на святло.

- Нават ром «Сен-Джэймс»! Хлопцы надзейныя.

Я адкаркаваў бутэлькі і лінуў Пат у гарбату. Я заўважыў, што яе рука дрыжала.

- Табе сапраўды так холадна? - спытаў я.

- Было. Цяпер ужо лепш. Добры ром. Але я зараз пайду ў пасцель.

- Ідзі неадкладна, Пат, - сказаў я. - Мы падсунем стол і павячэраем.

Яна паслухалася. Я прынёс ёй яшчэ адну коўдру з майго ложка і падсунуў стол.

- Можа, табе зрабіць сапраўдны грог, Пат? Гэта яшчэ лепш. Я хуценька прыгатую.

Яна пахітала галавой.

- Я зноў адчуваю сябе добра.

Я зірнуў на яе. Яна і праўда выглядала ўжо лепш. Вочы яе зноў заззялі, вусны былі вельмі чырвоныя, а скура мела матавы колер.

- Дзіўна, як хутка гэта праходзіць, - сказаў я. - Напэўна, ром дапамог.

Яна ўсміхнулася.

- І ложак таксама, Робі. Найлепш мне дапамагае ложак. Ён мой прытулак.

- Дзіўна. Я звар'яцеў бы, калі б мне давялося так рана класціся спаць. Аднаму, вядома.

Яна засмяялася.

- Жанчына адносіцца да гэтага крыху інакш.

- Не кажы: жанчына. Ты - не жанчына.

- А хто ж?

- Не ведаю. Але не жанчына. Калі б ты была сапраўдная, нармальная жанчына, я не пакахаў бы цябе.

Яна глянула на мяне.

- А ты ўвогуле можаш пакахаць?

- Што ж, - сказаў я. - Пытанне якраз для вячэры. Яшчэ ёсць пытанні?

- Магчыма. Але дзе адказ на гэтае?

Я наліў сабе чарку рому.

- Будзь здарова, Пат. Магчыма, ты маеш рацыю. Магчыма, ніхто з нас не можа. Ну, так, як раней. Але мы кахаем не горш. Толькі інакш. Іншыя погляды на гэта.

Пастукалі ў дзверы. Увайшла фройляйн Мюлер. У руцэ ў яе быў маленькі графінчык, на дне якога пляскалася кропля нейкай вадкасці.

- Я прынесла вам рому.

- Дзякую, - сказаў я, з хваляваннем разглядаючы шкляны напарстак. - Вельмі ўдзячны вам за ласку, але мы ўжо знайшлі сродак.

- О божа! - яна са страхам разглядала бутэлькі на стале. - Вы так шмат п'яце?

- Толькі для лячэння, - адказаў я мякка, пазбягаючы глядзець на Пат. - Прапісана лекарам. У мяне занадта сухая печань, фройляйн Мюлер. Але ці не зробіце нам ласку?

Я адкаркаваў бутэльку партвейну.

- За ваша здароўе! Каб ваш дом напоўніўся кліентамі.

- Вялікі дзякуй!

Яна ўздыхнула, зрабіла лёгкі паклон і прыклалася да чаркі, як птушачка.

- За добры адпачынак! - Потым яна з хітрынкай усміхнулася мне. - Моцны партвейн. І добры.

Ад здзіўлення, што яна так перамяніла тон, у мяне ледзь чарка не выпала з рук. Фройляйн Мюлер зачырванелася, вочы яе заіскрыліся. Яна пачала гаварыць пра ўсё ўсякае, што нас зусім не цікавіла. Пат з анёльскім цярпеннем трывала яе. Нарэшце фройляйн звярнулася да мяне:

- Значыць, у пана Кёстэра ўсё ў парадку?

Я кіўнуў галавой.

- Ён быў такі сціплы ў той час, - сказала яна. - Бывала, за дзень не вымавіць ніводнага слова. Ён і цяпер такі маўклівы?

- Цяпер ён час ад часу размаўляе.

- Ён прабыў тут амаль год. Заўсёды адзін...

- Так, - сказаў я. - У такіх выпадках заўсёды гаворыш менш.

Яна сур'ёзна кіўнула галавой і глянула на Пат.

- Вы, пэўна, замарыліся.

- Крыху, - сказала Пат.

- Вельмі, - дадаў я.

- Тады я пайду, - заявіла яна спуджана. - Дабранач! Спіце спакойна!

Яна няўпэўнена пайшла.

- Мне здаецца, ёй хацелася пабыць яшчэ, - сказаў я. - Дзіўна, што гэта з ёй, праўда?

- Беднае стварэнне, - пашкадавала Пат. - Кожны вечар, пэўна, сядзіць адна ў пакоі ў палоне турбот.

- Ну, так, сапраўды, - сказаў я. - Але мне здаецца, што ўвогуле я паводзіў сябе з ёй прыстойна.

- Так і было. - Яна пагладзіла мне руку. - Адчыні крышачку дзверы, Робі.

Я пайшоў і адчыніў дзверы. На дварэ праяснілася, палоска месячнага святла пралегла па сцяжынцы аж у дзверы. Здавалася, што сад толькі таго і чакаў, калі адчыняцца дзверы, - так настойліва сюды адразу ўварваўся водар кветак, салодкі пах жоўтафіёля, рэзеды і руж, запоўніўшы сабой пакой.

- Паглядзі, - сказаў я, паказваючы на двор. У яркім месячным святле ва ўсю даўжыню бачылася садовая дарожка. Кветкі, нахіліўшыся, стаялі абапал яе, лістота была серабрыстага колеру, а краскі, якія так страката свяціліся днём, пафарбаваныя ў мяккія пастэльныя таны, мігцелі цяпер загадкава-пяшчотна. Месяцава святло і ноч прыглушылі іх фарбы і сілу, затое іх пах стаў больш моцны і саладжавы, чым удзень.

Я глянуў на Пат. Яе галава з цёмнымі валасамі - кволая, маленькая, бездапаможная - ляжала на белай падушцы. У яе было мала сілы, але была тайна кволасці, тайна кветак у змроку, у плывучым святле месяца.

Яна крыху прыўзнялася.

- Я сапраўды вельмі замарылася, Робі. Гэта кепска?

Я прысеў да яе на ложак.

- Нічога. Ты выспішся.

- Але ж ты яшчэ не хочаш спаць.

- Я схаджу яшчэ на пляж.

Яна кіўнула галавой і легла. Я хвілінку пасядзеў яшчэ.

- Не зачыняй нанач дзверы, - сказала яна сонна. - Быццам спіш у садзе...

Яна пачала дыхаць слабей, і я ціха ўстаў і выйшаў у сад. Каля драўлянага плота я спыніўся і запаліў. Адсюль можна было зазіраць у пакой. На крэсле вісеў халат, наверх былі кінуты сукенка і штосьці з бялізны, на падлозе, каля крэсла, стаялі туфлі. Адзін перавярнуўся. У мяне было незвычайнае пачуццё, быццам я дома. Гледзячы на гэта ўсё, я думаў, што ёсць на свеце чалавек і што ён будзе, што варта зрабіць толькі некалькі крокаў, каб убачыць яго і быць з ім, сёння, заўтра і, магчыма, доўга-доўга...

«Магчыма, - падумаў я. - Магчыма... увесь час гэтае слова, без якога не абысціся! Упэўненасць, якой не хапала... упэўненасць, якой не хапала ўсяму і ўсім».

Я пайшоў да пляжа, да мора, насустрач ветру і прыглушанаму шуму, які накатваўся, як далёкая кананада.

XVI

Я сядзеў на пляжы і назіраў, як заходзіла сонца. Пат не пайшла са мной. Увесь дзень яна дрэнна сябе адчувала. Калі прыцямнела, я ўстаў. Трэба было ісці дадому. Тут я ўбачыў, што ад лесу бегла служанка. Яна махала рукой і нешта крычала. Я не разумеў. Усе гукі заглушаліся ветрам і морам. Я памахаў ёй, каб яна спынілася: я зараз падыду сам. Але яна ўсё бегла, падносячы рукі да твару.

- Пані... - зразумеў я. - Хутка...

Я пабег.

- Што здарылася?

Яна хапала паветра.

⇐ Предыдущая 7 8 9 10 111213 14 15 16 Следующая ⇒