Эрых Марыя Рэмарк 8 страница

Я кіўнуў і заплаціў. Потым я няспешна пайшоў дадому.

«Форд» гатовы стаяў у майстэрні. Новага заказу не было. Нам нешта трэба было рабіць. Мы з Кёстэрам пайшлі на аўкцыён. Мы хацелі купіць там з малатка таксі. Таксі можна было з выгадай перапрадаць. Памяшканне для аўкцыёнаў было ў паўночнай частцы горада, у флігелі ў двары. Акрамя таксі тут прадавалася процьма іншых рэчаў. Некаторыя з іх стаялі пад адкрытым небам. Ложкі, расхістаныя сталы, пазалочаная клетка з папугаем, які крычаў: «З богам, каханы! », кнігі, шафы, стары фрак, табурэткі, посуд - прадметы бядняцкага разбітага быту.

Мы прыйшлі зарана. Аўкцыянера яшчэ не было. Я корпаўся ў рэчах на двары і ўбачыў некалькі кніг - зачытаныя танныя экземпляры грэчаскіх і лацінскіх класікаў з заўвагамі на палях. На выцвілых зашмальцаваных старонках цяпер былі не вершы Гарацыя ці песні Анакрэона - на іх быў крык беднасці і бездапаможнасці страчанага жыцця. Уладару гэтых кніг яны да апошняга моманту былі прытулкам, ён іх бярог, колькі мог, а той, хто здаў іх сюды, дайшоў да ручкі.

Кёстэр з-за маёй спіны глянуў на кнігі.

- Сумна бачыць такое, праўда?

Я кіўнуў галавой і паказаў на іншыя рэчы.

- І гэта таксама, Ота. Дзеля забавы табурэткі і буфеты сюды чалавек не пацягне.

Мы пайшлі да машыны, якая стаяла ў кутку двара. Лак аблез і выцвіў, але машына была чыстая, нават пад крыламі. Прысадзісты чалавек з шырокімі далонямі стаяў непадалёк і тупа глядзеў на нас.

- Ты ўжо агледзеў машыну як след? - спытаў я Кёстэра.

- Учора яшчэ, - адказаў ён. - Даволі старая, але беззаганна дагледжаная.

Я кіўнуў.

- Відаць, што так. Машыну мылі сёння раніцай, Ота. Аўкцыёншчык, пэўна ж, гэтага не рабіў.

Кёстэр пахітаў галавой і зірнуў на прысадзістага.

- Гэта, відаць, гаспадар. Ён і ўчора стаяў тут і выціраў машыну.

- Д'ябальшчына, - сказаў я. - Ён падобны да сабакі, які трапіў пад колы.

Праз двор да машыны падышоў малады чалавек. Ён быў у паліто з поясам і меў да непрыемнасці фарсісты выгляд.

- Гэта, відаць, і ёсць тая калымага, - сказаў ён, звяртаючыся не то да нас, не то да таго мужчыны, і пастукаў гачкай па капоце. Я ўбачыў, як у вачах у гаспадара ўспыхнула непрыязнасць.

- Нічога, нічога, - велікадушна апраўдаўся ўладар пояса. - Лак усё роўна ўжо нікуды не варты. Ганарыстая ламачына. Ёй месца ў музеі, ці не так? - Ён магутна засмяяўся са свайго жарту і глянуў на нас, чакаючы адабрэння. Мы не падтрымалі яго смеху. Ён звярнуўся да гаспадара:

- Што вы хочаце за бабулю?

Чалавек моўчкі пракаўтнуў.

- Як за металалом, так? - балбатаў хлапец у цудоўным настроі. Ён зноў павярнуўся да нас.

- Паны таксама зацікавіліся? - І прыцішаным голасам: - Мы маглі б згаварыцца. Вытаргаваць машыну за бясцэнак, а барыш падзяліць. Навошта гэтым людзям даваць дармавыя грошы! Дарэчы: Гвіда Ціс з фірмы «Аўгека».

Ён крутнуў сваю гачку і з даверлівай перавагай падміргнуў нам.

«Для гэтага дваццаціпяцігадовага смаўжа няма ніякіх тайнаў», - падумаў я са злосцю. Мне шкада было чалавека, што стаяў каля машыны, і я сказаў:

- Вам бы мець іншае прозвішча, а не Ціс.

- Магчыма, - згадзіўся ён, усцешаны. Відаць было, што ён прывык да кампліментаў за спрыт.

- Вядома, - працягваў я. - Вам лепш было б звацца Смаркач. Гвіда Смаркач.

Ён адхіснуўся.

- Ну, пэўна, - нарэшце вымавіў ён. - Два на аднаго...

- Калі на тое, - сказаў я, - я пайду з вамі адзін. Куды захочаце.

- Дзякую, - адказаў Гвіда холадна. - Шчыра дзякую! - і падаўся ад нас.

Прысадзісты мужчына з засмучаным тварам стаяў, быццам яго нічога не тычылася, і, утаропіўшыся, глядзеў на машыну.

- Не будзем купляць яе, Ота, - сказаў я.

- Тады яе купіць браняносец Гвіда, - запярэчыў Кёстэр. - Мы не зможам дапамагчы чалавеку.

- І праўда, - сказаў я. - І ўсё ж - нешта тут не так.

- А дзе сёння ўсё так, Робі? Павер мне: для чалавека нават лепш, што мы тут. Магчыма, дзякуючы гэтаму ён атрымае за машыну крыху больш. Але я абяцаю табе: калі браняносец не дасць першую цану, я змоўчу таксама.

Прыйшоў аўкцыёншчык. Ён спяшаўся, відаць, у яго было шмат спраў. Кожны дзень праходзіла дзесятак аўкцыёнаў. Лёгка жэстыкулюючы, ён пачаў аўкцыён вартых жалю рэчаў. У яго быў жалезны гумар і дзелавітасць чалавека, які кожны дзень мае справу з беднасцю, прычым яго самога яна ніколькі не кранае.

Рэчы прадаваліся за грашы. Некалькі перакупшчыкаў забралі амаль усё. Яны нібы нехаця толькі падымалі палец, сустракаючыся з позіркам аўкцыёншчыка, або хіталі галавой. Але за позіркам аўкцыёншчыка час ад часу сачыла і яшчэ адна пара вачэй... вочы на зняможаным твары пазіралі на пальцы перакупшчыкаў, як на знак божы - з надзеяй і страхам. На таксі заявілі цану тры чалавекі, і першы сярод іх - Гвіда: трыста марак. Смехатворная цана. Падышоў бліжэй прысадзісты чалавек. Ён нешта бязгучна шаптаў. Здавалася, што ён хоча прапанаваць сваю цану. Але рука апусцілася. Ён адступіў назад.

Наступная цана - чатырыста марак. Гвіда пайшоў на чатырыста пяцьдзесят. Узнікла паўза.

Аўкцыёншчык пазіраў па баках.

- Хто больш? Раз... два...

Гаспадар таксі стаяў з шырока адкрытымі вачамі і паніклай галавой. Здавалася, што ён чакае ўдару па галаве.

- Тысяча, - сказаў Кёстэр.

Я зірнуў на яго.

- Яна вартая трох, - прамармытаў ён. - Не магу глядзець, як мардуюць чалавека...

Гвіда рабіў нам адчайныя знакі. Ён забыўся на «Смаркача» - справа была важней.

- Тысяча сто, - прагугніў ён і заміргаў нам. Калі б у яго было яшчэ адно вока на задніцы, ён міргаў бы і ім.

- Тысяча пяцьсот, - сказаў Кёстэр.

Аўкцыёншчыка ахапіў азарт. Ён прытанцоўваў, як дырыжор, трымаючы ў руцэ малаток. Тут у ход пайшлі не дзве-тры маркі, а зусім іншыя лічбы.

- Тысяча пяцьсот дзесяць, - заявіў успацелы Гвіда.

- Тысяча васемсот, - сказаў Кёстэр.

Гвіда пакруціў пальцам каля лба і здаўся.

Аўкцыёншчык падскочыў. Я раптам падумаў пра Пат.

- Тысяча восемсот пяцьдзесят, - сказаў я нечакана для самога сябе.

Кёстэр здзіўлена павярнуў галаву.

- Пяцьдзесят я дадаю ад сябе, - хутка прамовіў я. - Для... надзейнасці...

Ён кіўнуў.

Аўкцыёншчык стукнуў малатком - машына наша. Кёстэр адразу заплаціў.

- Дзіўна! - сказаў Гвіда, які не мог пайсці проста так і наблізіўся да нас, быццам нічога не здарылася.

- Можна было набыць гэтую скрыню за тысячу марак. Трэцяга мы пасадзілі б адразу.

- З богам, каханы! - прагучаў металёвы голас за яго спіной. Настала чарга папугая ў пазалочанай клетцы.

- Смаркач, - дадаў я.

Гвіда паціснуў плячыма і знік.

Я падышоў да былога гаспадара машыны. Цяпер побач з ім стаяла жанчына з бледным тварам.

- Так... - сказаў я.

- Ведаю... - адказаў ён.

- Нам не хацелася гэтага рабіць, - сказаў я. - Але вы атрымалі б тады менш.

Ён кіўнуў, не ведаючы, што рабіць з рукамі.

- Машына добрая, - раптам сказаў ён хутка, спяшаючыся, - машына добрая, яна вартая гэтых грошай, напэўна, вы не пераплацілі, справа была не ў машыне, зусім - не, справа ў тым...

- Я ведаю, - сказаў я.

- Гэтымі грашыма мы не пакарыстаемся, - сказала жанчына. - Усё аддадзім.

- Будуць яшчэ, маці, - сказаў мужчына. - Будуць яшчэ.

Жанчына нічога не адказала.

- Пры пераключэнні з першай на другую хуткасць крыху скрыгоча, - сказаў мужчына. - Але гэта не дэфект. Яна і новая скрыгатала.

Ён гаварыў нібы пра малое дзіця.

- Яна ў нас ужо тры гады, і ніколі нічога. Справа ў тым, што спачатку я захварэў, а потым мяне падкузьмілі... адзін сябра...

- Нягоднік, - сказала жанчына жорстка.

- Пакінь, маці, - сказаў чалавек і зірнуў на яе. - Я яшчэ ачомаюся. Не верыш, маці?

Жанчына не адказала. Мужчына ўзмакрэў ад поту.

- Дайце мне свой адрас, - сказаў Кёстэр. - Магчыма, нам спатрэбіцца шафёр.

Мужчына старанна пісаў цяжкімі працавітымі рукамі. Я зірнуў на Кёстэра. Мы абодва ведалі, што толькі цуд мог дапамагчы. А цудаў даўно няма. Цуд мог толькі дабіць.

Чалавек усё гаварыў і гаварыў, як у ліхаманцы. Аўкцыён закончыўся. Мы адны засталіся ў двары. Ён даваў нам парады, як лепш заводзіць машыну зімой. Ён увесь час кранаў яе. Потым замоўк.

- Ну, хадзем, Альберт, - сказала жанчына.

Мы паціснулі яму руку. Пачакалі, пакуль яны выйдуць. Потым мы запусцілі матор.

Праязджаючы па вуліцы, убачылі маленькую бабулю. Яна несла на руках клетку з папугаем, адбіваючыся ад дзяцей. Кёстэр спыніўся.

- Куды вам? - спытаў ён у яе.

- Ах ты, божа мой, у мяне грошай няма на таксі, - запярэчыла яна.

- І не трэба, - сказаў Ота. - Сёння ў мяне дзень нараджэння - катаю дарма.

Яна з недаверам прыціснула да сябе клетку.

- А пасля запатрабуеце...

Мы супакоілі яе, і яна села.

- Навошта вы купілі папугая, маці? - спытаў я, калі яна вылазіла.

- Для вечароў, - сказала яна. - Вы думаеце, што корм дарагі?

- Не, - сказаў я. - Але як гэта - для вечароў?

- Ён жа ўмее гаварыць, - адказала яна і паглядзела на мяне яснымі старэчымі вачыма. - Вось і будзе істота, якая гаворыць...

- Ах, вось як... - сказаў я.

Апоўдні прыйшоў булачнік, каб забраць свой «форд». Выгляд у яго быў шэры і засмучаны. Я быў адзін у двары.

- Вам колер падабаецца? - спытаў я.

- Сыдзе, - сказаў ён і нерашуча паглядзеў на машыну.

- Верх стаў вельмі прыгожы.

- Так...

Ён стаяў і, здавалася, не рашаўся паехаць. Я чакаў, што ён паспрабуе яшчэ нешта выцыганіць задарма - дамкрат, попельніцу ці нешта падобнае.

Ды было інакш. Нейкі час ён пасоп, потым паглядзеў на мяне сваімі набеглымі крывёй вачыма і сказаў:

- Як падумаеш... толькі некалькі тыдняў назад яна сядзела ў машыне жывая і здаровая...

Я вельмі здзівіўся, убачыўшы яго такога расчуленага, і падумаў, што жвавая чарнявая сцерва, з якой ён прыязджаў мінулы раз, ужо насаліла яму. Ад злосці людзі робяцца сентыментальнымі хутчэй, чым ад кахання.

- Добрая жанчына была, - працягваў ён, - душэўная. Ніколі нічога не патрабавала. Дзесяць гадоў хадзіла ў адным паліто. Блузкі і іншае шыла сабе сама. І дом вяла адна, без служанкі.

«Ага, - падумаў я. - Новенькая, відаць, нічога гэтага не робіць». Булачніку захацелася выгаварыцца. Ён расказаў, якая ашчадная была жонка. Было дзіўна, якім расчуленым зрабіў гэтага прапітага гуляку ўспамін пра зэканомленыя грошы. Яна нават не сфатаграфавалася ні разу, ёй здавалася гэта задорага. У яго засталася толькі картка з вяселля і некалькі «пяціхвілінак».

Гэта навяло мяне на думку.

- Вы можаце заказаць у мастака цудоўны партрэт вашай жонкі, - сказаў я. - Тады ў вас будзе памяць назаўсёды. Фатаграфіі з часам выцвітаюць. Я ведаю мастака - ён зробіць.

Я растлумачыў яму, чым займаецца Фердынанд Граў. Ён адразу з недаверам сказаў, што гэта, мусіць, вельмі дорага. Я супакоіў яго: калі я прывяду яго, то будзе скідка. Ён паспрабаваў адбаярыцца. Але я яго ўжо не выпусціў, заявіўшы: калі ён так любіць сваю жонку, то пра цану і гаварыць няма чаго. Нарэшце ён згадзіўся. Я патэлефанаваў Фердынанду Граў і расказаў яму пра ўсё. Потым мы з булачнікам паехалі па фотакарткі.

Чарнявая выскачыла з крамы нам насустрач. Яна забегала вакол «форда».

- Чырвоны колер выглядаў бы лепш, пупсік! Але ж ты мусіш, вядома, зрабіць па-свойму.

- Ну, перастань, - незадаволена сказаў Пупсік.

Мы пайшлі ў чысты пакой. Чарнявая не адстала. Яе жвавыя вочкі бачылі ўсё. Булачнік занерваваўся. Ён не хацеў пры ёй шукаць фотакарткі.

- Пакінь нас, - нарэшце сказаў ён груба.

Дэманстратыўна патрасаючы цыцкамі пад туга нацягнутым світэрам, яна выскачыла вон. Булачнік дастаў з зялёнага плюшавага альбома некалькі фотакартак і паказаў мне. Жонка - яшчэ нявеста - а побач ён з закручанымі ўверх вусамі. Тады яна яшчэ смяялася. На другой картцы яна, ужо схуднелая, спрацаваная, з баязлівымі вачыма, сядзела на крайку крэсла. Толькі дзве маленькія картачкі - і ўсё жыццё.

- Добра, - сказаў я. - Па іх ён намалюе.

Фердынанд Граў сустрэў нас у сурдуце. Выгляд у яго быў паважна-ўрачысты. Гэтага патрабаваў яго занятак. Ён ведаў, што для многіх, хто насіў жалобу, павага да іх болю была важней, чым сам боль.

На сценах майстэрні вісела некалькі салідных маляваных алеем партрэтаў у пазалочаных рамах, а пад імі - адпаведныя фатаграфіі. Кожны кліент мог такім чынам адразу ўбачыць, што можна зрабіць нават з выцвілай «пяціхвілінкі».

Фердынанд з булачнікам зрабілі абход, і ён спытаў таго, якая манера выканання яму больш падабаецца. Булачнік, у сваю чаргу, спытаў, ці залежаць цэны ад памераў. Фердынанд растлумачыў, што справа тут не ў квадратных метрах, а ў выкананні. Пасля гэтага булачніку больш за ўсё спадабаўся самы вялікі партрэт.

- У вас добры густ, - пахваліў Фердынанд, - гэта - партрэт прынцэсы Баргезэ. Цана - 800 марак. З рамай.

Булачнік уздыхнуў.

- А без рамы?

- Семсот дваццаць.

Булачнік даваў чатырыста марак. Фердынанд затрос ільвінай галавой.

- За чатырыста марак вы самае большае можаце атрымаць галаўны партрэт у профіль, а не паясны анфас. Тут жа ў два разы больш работы.

Булачнік разважыў, што хопіць галавы ў профіль. Фердынанд звярнуў яго ўвагу на абодва здымкі анфас. Па іх нават Тыцыян не зрабіў бы партрэта ў профіль. Булачніка кінула ў пот. Відаць было, што ён у адчаі з-за сваёй неабачлівасці, праяўленай тады яшчэ, калі фатаграфаваліся. Даводзілася прызнаць, што Фердынанд мае рацыю: анфас трэба было маляваць на паўтвару больш, чым у профіль. Больш высокая цана была апраўданая. Ён пакутна сумняваўся. Фердынанд пакуль што быў даволі стрыманы, цяпер пачаў пераконваць. Яго магутны бас прыцішана пракочваўся па майстэрні. Як спецыяліст я павінен быў заўважыць, што работу ён выконваў бездакорна. Булачнік неўзабаве спёкся, асабліва калі Фердынанд апісаў яму ўздзеянне такога шыкоўнага партрэта на незычлівых суседзяў.

- Добра, - сказаў ён, - але пры разліку наяўнымі - дзесяць адсоткаў скідкі.

- Згода, - адказаў Фердынанд, - дзесяць адсоткаў скідкі і задатак трыста марак на выдаткі - на фарбы і палатно.

Мы яшчэ крыху патаргаваліся, потым сышліся канчаткова. Пачалося абмеркаванне самога партрэта. Булачнік хацеў, каб на партрэце былі намаляваны жамчужныя пацеркі і залатая брошка з брыльянтам. На фотакартках іх не было відаць.

- Без сумнення, - заявіў Фердынанд, - каштоўнасці жонцы дамалюем. Было б найлепш, каб вы прынеслі іх на якую гадзінку сюды, тады яны атрымаліся б найбольш натуральна.

Булачнік зачырванеўся.

- У мяне іх ужо няма. Яны... яны ў родзічаў.

- Ах, вось як. Ну добра, абыдземся і без іх. Брошка была такая, як на гэтым партрэце?

Булачнік кіўнуў.

- Толькі меншая.

- Цудоўна. Тады зробім такую. Пацеркі нам увогуле не патрэбны - жэмчуг ёсць жэмчуг.

Булачнік з палёгкай уздыхнуў.

- А калі партрэт будзе гатовы?

- Праз шэсць тыдняў.

- Добра.

Булачнік развітаўся.

Мы з Фердынандам яшчэ нейкі час пасядзелі ў майстэрні ўдвух.

- Табе на гэта трэба шэсць тыдняў? - спытаў. я.

- Што ты. Чатыры-пяць дзён. Але ж я не магу сказаць пра гэта чалавеку - ён адразу зробіць падлікі, колькі я зараблю за адну гадзіну, і падлічыць, што яго падманулі. Шэсць тыдняў - і ён задаволены. Гэткая ж самая лухта і наконт партрэта прынцэсы Баргезэ. Такая ўжо людская натура, дарагі Робі. Калі б я сказаў яму, што гэта швачка, то партрэт здаўся б яму горшым. Між іншым, гэта ўжо шостая нябожчыца жонка, якая насіла такія ж каштоўнасці, як на тым партрэце. Вось табе гульня выпадку. Партрэт добрай Луізы Вольф служыць мне выдатнай рэкламай.

Я азірнуўся. Са сцен узіраліся на мяне вочы з нерухомых твараў, якія даўно гнілі ў магілах. Гэта былі партрэты, якія не забралі альбо не аплацілі блізкія. І гэта ўсё былі людзі, якія некалі спадзяваліся і дыхалі.

- Гэта не наганяе на цябе меланхоліі, Фердынанд?

Ён паціснуў плячыма.

- Не, я раблюся надзвычай цынічным. Меланхолікам робішся, калі думаеш пра жыццё, а цынікам - калі бачыш, як ім распараджаецца большасць жывых.

- Ну, той-сёй адносіцца да яго больш сур'ёзна.

- Вядома. Але гэтыя не заказваюць маляваць партрэты.

Ён устаў.

- А можа, і добра, Робі, што яны ўвесь час занятыя сваімі важнымі дробязямі, якія іх падтрымліваюць і абараняюць. Пачуццё адзіноты - сапраўднай адзіноты, без ілюзій - прыходзіць перад вар'яцтвам і самагубствам.

Вялізнае пустое памяшканне плавала ў паўзмроку. У суседнім пакоі былі чутны крокі. Здавалася, там нехта хадзіў. Гэта была аканомка. Яна ніколі не паказвалася пры нас. Яна нас ненавідзела, бо ёй здавалася, што мы нацкоўваем на яе Граў. Я пайшоў. Унізе мяне сустрэў вулічны шум. Я кінуўся ў яго, як у цёплую ванну.

Я ішоў да Пат. Я ўпершыню ішоў да яе дамоў. Раней яна сама прыходзіла да мяне альбо я сустракаў яе каля дома, каб разам пайсці куды-небудзь. Але заўсёды было так, быццам яна прыходзіла ў госці. Я хацеў ведаць пра яе больш. Я хацеў ведаць, як яна жыве.

Мне прыйшла ў галаву думка, што варта было б прынесці ёй кветкі. Гэта было лёгка зрабіць. Гарадскі сквер за кірмашовай плошчай стаяў у буйной квецені. Я пераскочыў праз агароджу і пачаў аблатошваць белы куст бэзу.

- Што вы там робіце? - раптам прагучаў моцны голас. Я ўзняў вочы. Чалавек, твар якога меў колер бургундскага віна, з закручанымі сівымі вусамі глядзеў на мяне з абурэннем. Гэта быў не паліцэйскі і не вартаўнік. «Вайсковы чын у адстаўцы», - здагадаўся я адразу.

- Не цяжка зразумець, - адказаў я ветліва. - Я ламаю бэз.

У чалавека на момант адняло мову.

- Ці вы не ведаеце, што гэта гарадскі сквер? - забурчаў ён разгневана.

Я засмяяўся.

- Вядома, ведаю. А вам здаецца, што я пераблытаў яго з Канарскімі астравамі?

Чалавек пасінеў. Я спужаўся, каб яго не разбіў паралюш.

- Прэч адсюль, дзяцюк! - закрычаў ён першакласным казарменным голасам. - Вы замахваецеся на гарадскую маёмасць. Я здам вас!

Я ўжо наламаў, колькі мне трэба было.

- Тады лаві мяне, дзядуля! - прапанаваў я старому, пераскочыў праз агароджу і знік.

Перад домам Пат я яшчэ раз агледзеў свой касцюм. Потым я падняўся па лесвіцы і азірнуўся. Гэта быў новы дом сучаснай архітэктуры, поўная процілегласць старому пампезнаму бараку, дзе жыў я. На лесвіцы ляжала чырвоная дарожка. Нічога падобнага ў пані Залеўскі не было, не гаворачы ўжо пра ліфт.

Пат жыла на трэцім паверсе. На дзвярах была прымацавана гордая латунная таблічка: «Эгберт фон Хакэ, падпалкоўнік». Я доўга ўзіраўся на яе. Потым, перш чым пазваніць, міжволі паправіў гальштук. Адчыніла дзяўчына ў бялюткай наколцы і гэткім жа беленькім фартушку - не параўнаць з нашай касавокай няўдаліцай Фрыдай. Мне зрабілася няёмка.

- Пан Локамп? - спытала яна.

Я кіўнуў.

Яна правяла мяне праз маленькі пярэдні пакой, а потым адчыніла дзверы. Я не вельмі здзівіўся б, калі б там перада мной з'явіўся падпалкоўнік Эгберт фон Хакэ пры поўным парадзе і ўсчыніў бы мне допыт, - такімі сур'ёзнымі здаліся мне партрэты генералаў, якія, усе ў ордэнах, зласліва ўзіраліся ў мяне, цывільнага. Але тут насустрач мне сваімі прыгожымі вольнымі крокамі выйшла Пат, і пакой раптам ператварыўся ў востраў цеплыні і весялосці. Я зачыніў за сабой дзверы і пяшчотна абняў яе. Потым я ўручыў ёй крадзены бэз.

- Вось, - сказаў я. - Гарадское кіраўніцтва шле вам прывітанне.

Яна паставіла кветкі ў вялікую светлую керамічную вазу, якая стаяла на падлозе каля акна. Я тым часам агледзеўся ў пакоі. Мяккія прыглушаныя колеры, нешматлікая старая прыгожая мэбля, светла-блакітны дыван, пастэльных таноў фіранкі на вокнах, зручныя невялікія крэслы, абабітыя выцвілым аксамітам...

- Божа мой, як табе пашэнціла знайсці такі пакой, Пат? - сказаў я. - Кватарантам жа ў пакой звычайна ставяць па прынцыпе «На табе, божа, што мне нягожа» альбо непатрэбныя падарункі, атрыманыя да дня нараджэння.

Яна асцярожна адсунула ад сцяны вазу з кветкамі. Я ўбачыў яе сагнутую хударлявую шыю, прамыя плечы і танклявыя рукі. Стоячы на каленях, яна была падобная да дзіцяці. Гэтае дзіця трэба было абараняць. Але рухі ў яе былі як у гнуткага звера, і калі яна потым устала і прыхілілася да мяне, гэта ўжо было не дзіця. У яе вачах і ў яе вуснах таілася запытальнае чаканне і таямнічасць, якія мяне збянтэжылі. Я думаў, што іх ужо не існуе ў гэтым брудным свеце.

Я абняў яе за плечы. Прыемна было адчуваць яе так блізка.

- Гэта мае ўласныя рэчы, Робі. Кватэра раней належала маёй маці. Калі маці памерла, я здала яе, а сабе пакінула гэтыя два пакоі.

- Дык яна ўсё-такі твая? - спытаў я з палёгкай. - А падпалкоўнік Эгберт фон Хакэ жыве ў цябе на кватэры?

Яна пахітала галавой.

- Ужо не мая. Я не змагла ўтрымліваць яе. Я прадала астатнюю мэблю, а кватэру здала назусім. Цяпер я тут кватарантка. Але якая табе справа да старога Эгберта?

- Ніякай. У мяне проста натуральны страх перад паліцэйскімі і штабнымі афіцэрамі. Гэта ідзе яшчэ ад маёй вайсковай службы.

Яна засмяялася.

- Мой бацька таксама быў маёр.

- Маёр - гэта якраз мяжа, - адказаў я.

- Ты знаёмы са старым Хакэ? - спытала яна.

Мяне раптам ахапіла нядобрае прадчуванне.

- Ён нізкарослы, падцягнуты, з чырвоным тварам, сівымі вусамі і магутным голасам? Ён любіць шпацыраваць у гарадскім скверы?

- А! - яна зірнула на бэз, а потым са смехам перавяла позірк на мяне. - Не, ён высокі, з бледным тварам і ў рагавых акулярах.

- Тады мы з ім незнаёмыя.

- Хочаш пазнаёміцца? Будзеш прыемна ўражаны.

- Барані божа! Пакуль што мая кампанія - механікі ды кватаранты пані Залеўскі.

Пастукалі ў дзверы. Дзяўчына прывезла нізенькі столік на колцах. Тонкі белы фарфор, срэбны паднос з пірожнымі, другі - з неверагодна маленькімі бутэрбродамі. Сурвэткі, цыгарэты, чорт ведае што яшчэ - я глядзеў на ўсё, як баран на новыя вароты.

- Злітуйся, Пат, - сказаў я потым. - Усё як у кіно! Яшчэ на лесвіцы я заўважыў, што мы стаім на розных сацыяльных прыступках. Ты ж май на ўвазе, што я прывык есці з тлустай паперыны на падваконніку фраў Залёўскі, побач з верным прымусам. Злітуйся з жыхара беднага пансіёна, калі ён, небарака, магчыма, аберне кубачак.

Яна засмяялася.

- Гэтага нельга. Твой гонар спецыяліста па маторах не дазваляе. Ты павінен быць лоўкі. - Яна ўзялася за збаночак.

- Гарбаты ці кавы?

- Гарбаты ці кавы? А што - ёсць і тое, і тое?

- Ёсць. Глядзі!

- Цудоўна! Як у лепшых рэстаранах! Не хапае толькі музыкі.

Яна нахілілася і націснула на кнопку маленькага радыёпрыёмніка, якога я нават не заўважыў.

- Дык чаго табе наліць - гарбаты ці кавы?

- Кавы, голай кавы, Пат. Я - вясковец. А ты?

- Я вып'ю з табой кавы.

- А звычайна ты п'еш гарбату?

- Так.

- Я так і думаў.

- Я ўжо пачынаю прывыкаць да кавы. Пірожнага хочаш? Ці бутэрброд?

- Тое і тое, Пат. Трэба выкарыстаць магчымасці. Потым я яшчэ вып'ю гарбаты. Я павінен пакаштаваць усяго, што ў цябе ёсць.

Яна засмяялася і напоўніла мне талерку вышэй краёў. Я адмаўляўся.

- Хопіць, хопіць. Не забывай, што паблізу - падпалкоўнік. Вайскоўцы любяць, каб ніжнія чыны трымаліся меры.

- Толькі ў выпіўцы, Робі. Стары Эгберт сам вельмі любіць пірожнае з вяршкамі.

- І ў камфорце таксама, - запярэчыў я. - Некалі яны нас старанна адвучалі ад яго.

Я катаў столік туды-сюды. Ён спакушаў на гэта. Ён ездзіў на гумавых колцах па дыване бясшумна. Я агледзеўся. Усё тут было падабрана з густам.

- Так, Пат, - сказаў я. - Вось як жылі нашы продкі.

Яна засмяялася.

- Ну што ты прыдумляеш?

- Я не прыдумляю. Так было.

- Толькі выпадкова я зберагла гэтыя рэчы, Робі.

Я пахітаў галавой.

- Не выпадкова. І не пра рэчы гаворка. Галоўнае ў тым, што за імі. Грунтоўнасць. Ты гэтага не зразумееш. Зразумее толькі той, хто страціў гэта.

Яна паглядзела на мяне.

- Ты таксама мог бы ўсё гэта мець, калі б захацеў.

Я ўзяў яе за руку.

- Але я не хачу, Пат. Вось у чым справа. Тады я сам сабе здаваўся б прайдзісветам. Наш брат жыве заўсёды на знос. Так мы прывыклі, такі цяпер час.

- Гэта вельмі зручна.

Я засмяяўся.

- Магчыма. Але налі мне крыху гарбаты. Хачу пакаштаваць.

- Не, - сказала яна. - Будзем піць адно - каву. Але з'еш што-небудзь. На знос дык на знос.

- Цудоўная ідэя. Але ці не разлічвае Эгберт, палкі аматар пірожных, што нешта застанецца і яму?

- Магчыма. Але ён павінен разлічваць і на помсту ніжніх чыноў. Гэта якраз у духу часу. Еш спакойна ўсё і не думай пра яго.

Яе вочы гарэлі, яна была надзвычай прыгожая.

- Слухай, - сказаў я. - А ты ведаеш, калі перастаюць жыць да зносу - і не ад нечага шкадавання?

Яна не адказала, а толькі глядзела на мяне.

- Калі я з табой! - сказаў я. - А цяпер без страху і сумнення за зброю супроць Эгберта!

Раніцай я выпіў толькі кубак булёну ў шафёрскай забягалаўцы. Таму я мог без цяжкасці з'есці ўсё, што было на стале. Падбадзёраны словамі Пат, я выпіў таксама ўвесь збаночак кавы.

Мы сядзелі каля акна і палілі. Вечар чырванню разліваўся над дахамі.

- З табой вельмі хораша, Пат, - сказаў я. - Я згадзіўся б тыднямі не выходзіць адсюль, каб забыцца пра ўсю будзённую мітусню.

Яна ўсміхнулася.

- Быў час, калі я ўвогуле не спадзявалася выйсці адсюль.

- Калі?

- Калі хварэла.

- Гэта іншая справа. А што ў цябе было?

- Нічога страшнага. Мне трэба было паляжаць. Я, мусіць, занадта хутка расла, а ела мала. У час вайны і пасля яе жылося бедна.

Я кіўнуў.

- І колькі часу ты ляжала?

Яна на момант завагалася.

- Каля года.

- Але ж гэта вельмі доўга.

Я ўважліва паглядзеў на яе.

- Усё даўно мінулася. Але ў той час мне здалося, што прайшло цэлае жыццё. Ты аднойчы ў бары распавядаў мне пра твайго сябра Валянціна. Быццам пасля вайны ён ніяк не можа забыць, што жывы і якое гэта шчасце. І што пасля гэтага яму ўсё астатняе - абыякава.

- Ты добра запомніла, - сказаў я.

- Бо мне гэта зразумела. З таго часу я таксама лёгка радуюся. Мне здаецца, што я вельмі павярхоўная.

- Павярхоўныя толькі тыя людзі, якім здаецца, што яны не такія.

- Я, напэўна, такая. Я не вельмі разбіраюся ў жыцці. Я разумею толькі прыгажосць. Вось гэты бэз ужо робіць мяне шчаслівай.

- Гэта не павярхоўнасць, гэта самая высокая філасофія.

- Толькі не ў мяне. Я павярхоўная і легкадумная.

- Я таксама.

- Але не такі, як я. Ты надоечы нешта сказаў пра прайдзісветаў. Я сапраўдная прайдзісветка.

- Я так і думаў, - сказаў я.

- Так, так. Мне ўжо даўно пара змяніць кватэру, нечаму навучыцца і зарабляць грошы. А я ўсё адсоўвала гэта на потым. Мне карцела пажыць так, як хочацца. Не разважаючы, ці разумна я раблю. Я так і дзейнічала.

Я засмяяўся.

- Чаму ў цябе пры гэтым такі ўпарты выгляд?

- Таму што ўсе мне казалі, што так жыць - бязмежная легкадумнасць. Лепш было б сабраць крыху грошай, знайсці сабе месца і працу. А мне хацелася жыць лёгка і радасна, а не прыгнечана, і рабіць, што захочацца. Так было пасля смерці мамы і пасля маёй працяглай хваробы.

- У цябе ёсць браты, сёстры? - спытаў я.

Яна пахітала галавой.

- Я так і думаў. Інакш цяжка ўявіць сабе, - сказаў я.

- Ты лічыш, што я паводзіла сябе легкадумна?

- Не, мужна.

- Ах, мужнасць... я не вельмі мужная. Мне часамі бывала вельмі страшна. Такі страх бывае ў чалавека ў тэатры, які ведае, што сядзіць не на сваім месцы, і ўсё-такі не ўстае.

- І тым не менш ты была мужная, - сказаў я. - Мужнасць тады і праяўляецца, калі страшна. Акрамя таго, ты паводзіла сябе разумна. Ты магла б дарма патраціць грошы. А так ты хоць штосьці атрымала. Чым ты займалася?

- Шчыра кажучы, нічым. Жыла, і ўсё.

- Малайчына! Лепш не прыдумаеш.

Яна ўсміхнулася.

- Скора гэтаму канец. Неўзабаве я пайду працаваць.

- Куды? Ці не наконт гэтага ў вас была дзелавая сустрэча з Біндзінгам?

Яна кіўнула.

- З Біндзінгам і доктарам Максам Матушайтам, дырэктарам крамаў грамафоннай кампаніі «Электрола». Буду прадаўшчыцай з музычнай адукацыяй.

- Так, - сказаў я. - Нічога іншага Біндзінгу не прыйшло ў галаву.

- Прыйшло, - адказала яна, - але я таго не захацела.

- І я таго яму не параіў бы. Калі ж ты прыступаеш?

- Першага жніўня.

- Ну, тады яшчэ ёсць шмат часу. Магчыма, мы знойдзем штосьці іншае. Ва ўсякім разе: мы твае надзейныя кліенты.

- А ў цябе ёсць грамафон?

- Няма, але я абавязкова адразу ж куплю. Пакуль што, праўда, мне ўсё гэта не падабаецца.

- А мне падабаецца, - сказала яна. - Я ж нічога не ўмею. А з таго часу, як ёсць ты, усё стала для мяне нашмат прасцей. Але не варта было нічога табе расказваць.

Яна бегла зірнула на мяне.

- Добра, Робі, - сказала яна. Потым устала і падышла да тумбачкі. - Ты ведаеш, што ў мяне ёсць? Ром. Здаецца, добры ром.

Яна паставіла на стол чарку і запытальна зірнула на мяне.

- Добры ром, я ўжо чую носам здалёку, - сказаў я. - Але, Пат, ці не лепш табе быць больш ашчаднай, каб крыху адцягнуць з грамафонамі?

- Не, - адказала яна.

- Таксама правільна, - сказаў я.

Ром, як я вызначыў па колеру, быў разбаўлены, Прадавец, відавочна, падмануў Пат. Я выпіў чарку.

⇐ Предыдущая 3 4 5 6 789 10 11 12 Следующая ⇒