Эрых Марыя Рэмарк 4 страница

- Блюменталь.

Гэта быў першы прыём: прадставіцца. Ленц сцвярджаў, што гэта стварае адразу больш інтымную атмасферу. Другі прыём: пачынаць вельмі стрымана і выслухаць кліента, каб ударыць у адпаведны час.

- Вы наконт «кадзілака», пан Блюменталь? - спытаў я.

Блюменталь кіўнуў.

- Вось ён, - сказаў я і паказаў на машыну.

- Я бачу, - адказаў Блюменталь.

Я хутка зірнуў на яго. «Увага, - падумаў я. - Хітрун».

Мы пайшлі праз двор. Я адкрыў дзверцы машыны і завёў матор. Потым памаўчаў, каб даць Блюменталю час на агледзіны. Ён, пэўна, знойдзе, што пакрытыкаваць. Тады і я пачну.

Але Блюменталь не аглядаў машыны. Ён не крытыкаваў. Ён увесь час маўчаў, стоячы як ідал. Мне нічога не заставалася, як самому пачынаць наўгад.

Я пачаў паволі і сістэматычна расказваць пра «кадзілак», як маці пра роднае дзіця, стараючыся заўважыць, ці цяміць той што-небудзь. Калі ён спецыяліст, тады трэба было б больш падрабязна спыніцца на маторы і шасі. Калі ён не разбіраецца ў машыне - на камфорце і розных дробязях.

Але ён і цяпер не выдаў сябе. Ён даваў мне выгаварыцца, пакуль я сам сабе не здаўся надзьмутым шарыкам.

- Навошта вам машына? Для язды ў горадзе ці для дальніх вандровак? - спытаў я нарэшце, каб знайсці нейкі пункт апоры.

- Для самых розных патрэб, - адказаў Блюменталь.

- Зразумела! А вы самі будзеце вадзіць ці шафёр?

- Як калі.

Як калі... Чалавек выдаваў адказы, як папугай. Здавалася, што ён належаў да нейкага Ордэна маўчальнікаў.

Каб узбадзёрыць яго, я прапанаваў яму праверыць тое-сёе ў машыне. Звычайна гэта аблягчала кантакт з кліентам. Я баяўся, што ён засне.

- Верх адкрываецца і падымаецца надзвычай лёгка для такой аграмадзіны, - сказаў я. - Паспрабуйце самі. Вы справіцеся адной рукой.

Але Блюменталь адмовіўся спрабаваць. Ён бачыць і так. Я з шумам ляпнуў дзверцамі і пацягаў за ручкі...

- Вось бачыце, ўсё як мае быць. Жалезна. Паспрабуйце самі.

Блюменталь не захацеў. Ён лічыў, што так і павінна быць. Надзвычай цвёрды арэшак!

Я паказаў яму шыбы.

- Вельмі лёгка падымаюцца і апускаюцца. На любым узроўні сядзяць мёртва.

Ён брывом не варухнуў.

- Да таго ж шкло не б'ецца, - працягваў я, ужо ў лёгкім адчаі. - Перавага, якую нельга пераацаніць. У нашай майстэрні стаіць «форд»... - Я расказаў пра няшчасны выпадак з жонкай пекара, крыху прыўкрасіўшы яго, дадаўшы туды яшчэ адно дзіця.

Думкі і пачуцці Блюменталя былі замкнёныя ў сталёвы сейф.

- Шкло, якое не б'ецца, стаіць ва ўсіх машынах, - перабіў ён мяне. - Тут нічога незвычайнага.

- Такое шкло не з'яўляецца серыйным абсталяваннем ніводнай машыны, - запярэчыў я мякка, але настойліва. - У некаторых марак толькі пярэдняе шкло такое. Але толькі не вялікія бакавыя.

Я пасігналіў і перайшоў да апісання ўнутраных выгод - скрынак, сядзенняў, кішэняў, шчытка кіравання, - я закрануў самыя дробныя дэталі, я нават працягнуў Блюменталю запальнічку і выкарыстаў магчымасць прапанаваць яму цыгарэту, каб неяк перамяніць яго настрой. Але ён адмовіўся.

- Не куру, дзякуй, - сказаў ён і паглядзеў на мяне з такім сумам, што ў мяне раптам закралася жудаснае падазрэнне: магчыма, ён ішоў зусім не да нас, магчыма, ён памыліўся - хацеў купіць нешта іншае, машыну, каб абстрочваць петлі, ці радыёпрыёмнік, а цяпер нерашуча стаяў тут, перш чым пайсці.

- Давайце пракоцімся на пробу, пан Блюменталь, - нарэшце прапанаваў я, ужо зняможаны.

- Пракоцімся? - здзівіўся ён, быццам я сказаў нейкую лухту.

- Праедземся. Вам жа трэба паглядзець, на што здольная гэтая машына. Яна проста сцелецца па дарозе, ідзе, як па рэйках. А матор цягне, быццам гэты цяжкі кузаў лягчэй пушынкі.

- Што ездзіць, - ён махнуў рукой, адмаўляючыся. - Едучы, нічога не ўбачыш. Недахопы машыны заўсёды заўважаеш толькі потым.

«А няўжо ж, д'ябал ты чыгунны, - падумаў я са злосцю. - Ці ты думаў, што я цябе буду носам тыцкаць у іх? »

- Ну, добра, не дык не, - сказаў я, страціўшы надзею. Чалавек не думаў купляць, усё было зразумела.

Але раптам ён павярнуўся, паглядзеў мне адкрыта ў вочы і сказаў ціха і рэзка і вельмі хутка:

- Колькі машына каштуе?

- Сем тысяч марак, - адказаў я не міргнуўшы, як выстраліў з пісталета. Ён не павінен быў заўважыць, што я хоць на момант задумаўся. Кожная секунда няўпэўненасці магла каштаваць тысячу марак, якія ён вытаргаваў бы. - Сем тысяч чыстымі, - паўтарыў я цвёрда і падумаў: «Калі дасі пяць, то і забірай! »

Але Блюменталь не даваў нічога.

Ён коратка засоп.

- Задорага!

- Вядома! - сказаў я, канчаткова здаючыся.

- Як гэта - вядома? - спытаў Блюменталь раптам даволі па-людску.

- Пан Блюменталь, - адказаў я, - вы сёння сустракалі хоць аднаго дзівака, каб, пачуўшы цану, сказаў нешта іншае?

Ён уважліва прыгледзеўся да мяне.

Потым на яго твары прамільгнула нешта падобнае да ўсмешкі.

- Так. Але машына сапраўды занадта дарагая.

Я не паверыў сваім вушам. Нарэшце з'явіўся доўгачаканы нармальны тон. Тон зацікаўленага чалавека. Ці нейкі новы закляты падвох?

У гэты момант у двары з'явіўся элегантны франт. Ён дастаў з кішэні газету, яшчэ раз праверыў нумар дома і накіраваўся да мяне.

- Тут прадаецца «кадзілак»?

Я кіўнуў і моўчкі глянуў на жоўтую бамбукавую палачку і скураныя пальчаткі.

- Можна паглядзець? - зноў спытаў ён без аніякага выразу на твары.

- Вось ён, - сказаў я. - Але, можа, вы пачакаеце хвілінку, пакуль што я заняты. Пасядзіце там, калі ласка.

Франт на хвілінку прыслухаўся да шуму матора, твар яго спачатку выявіў крытыку, а потым адабрэнне, і мы зайшлі з ім у майстэрню.

- Ідыёт, - буркнуў я яму і хутка вярнуўся да Блюменталя.

- Калі вы паездзіце на машыне, дык зменіце сваю думку пра цану, - сказаў я. - Вы можаце абкатваць яе столькі, колькі вам захочацца. Можа, мне вечарам заехаць па вас, каб зрабіць пробную ездку, калі гэта вам лепш падыходзіць.

Але часовы парыў ужо знік. Блюменталь зноў стаяў як гранітны прэзідэнт харавога таварыства.

- Не варта, - сказаў ён. - Мне трэба ісці. Калі я захачу зрабіць пробную ездку, то магу патэлефанаваць вам.

Я ўбачыў, што ўжо цяпер нічога не зробіш. Гэтага чалавека не пераканаеш.

- Ну добра, - пагадзіўся я. - Але, магчыма, вы далі б мне свой нумар тэлефона, каб я паведаміў вам пра з'яўленне яшчэ якой зацікаўленай асобы?

Блюменталь неяк дзіўна глянуў на мяне.

- Зацікаўленая асоба - яшчэ не пакупнік.

Ён дастаў цыгары і прапанаваў мне. Ён запаліў. «Карона»! Відаць, грошай у яго было як вошай. Але мне ўжо было ўсё роўна. Я ўзяў цыгару.

Ён зычліва падаў мне руку і пайшоў. Я глядзеў яму ўслед і ціха, але грунтоўна праклінаў яго. Потым вярнуўся ў майстэрню.

- Ну? - павітаў мяне франт Готфрыд Ленц. - Здорава я прыдумаў? Убачыў, як ты пакутуеш, і вырашыў дапамагчы. Пашанцавала, што Ота, ад'язджаючы, пераапрануўся. Я, як убачыў, што вісіць добры касцюм, галопам памчаўся, залез праз акно туды і назад і з'явіўся пад выглядам сур'ёзнага пакупніка! Выдатна, ці не праўда?

- Па-ідыёцку, - адказаў я. - Чалавек той хітрэйшы за нас абодвух, разам узятых. Паглядзі на цыгару! Марка пяцьдзесят за штуку. Ты мне адпудзіў міліярдэра.

Готфрыд забраў з рук у мяне цыгару, панюхаў яе і прыпаліў.

- Я спудзіў жуліка. Міліярдэры такіх цыгар не кураць. Яны кураць танныя, грош - штука.

- Глупства, - адказаў я. - Жулікі Блюменталямі сябе не называюць. Яны называюць сябе граф Блюменаў ці неяк падобна.

- Ён яшчэ вернецца, - прадказаў Ленц, самаўпэўнены, як заўсёды, і выпусціў цыгарны дым мне ў твар.

- Гэты не прыйдзе, - сказаў я пераканана. - Але адкуль у цябе бамбукавая палка і пальчаткі?

- Пазычыў. У краме Бэн і К°. У мяне там знаёмая прадаўшчыца. Магчыма, што я нават пакіну сабе гэтую палку. Яна мне падабаецца.

Ён самазадаволена пакруціў у паветры тоўстай палкай.

- Готфрыд, - сказаў я, - тут марна гіне твой талент. Ведаеш што? Ідзі ў вар'етэ. Там тваё месца.

- Вам тэлефанавалі, - сказала Фрыда, касавокая служанка фраў Залеўскі, калі я аполудні на хвілінку заскочыў дадому. Я павярнуўся.

- Калі?

- Паўгадзіны назад. Жанчына.

- Што яна сказала?

- Яна патэлефануе ўвечары яшчэ раз. Але я ёй адразу сказала, што не мае сэнсу. Вас увечары ніколі дома не бывае.

Я ўтаропіўся на яе.

- Што? Вы так сказалі? Божа мілы, калі ўжо вас хто навучыць размаўляць па тэлефоне?

- Я ўмею размаўляць, - нахабна заявіла Фрыда. - А ўвечары дома вас амаль ніколі няма.

- Гэта вас зусім не датычыцца, - лаяўся я. - Наступным разам раскажыце, ці ёсць у мяне дзірка ў шкарпэтках.

- Можна, - адказала Фрыда і з'едліва паглядзела на мяне чырвонымі запаленымі вачыма. Мы былі застарэлыя ворагі.

Лепш за ўсё я тыркнуў бы яе галавой у рондаль з супам, але я авалодаў сабой, выцягнуў з кішэні марку і ўціснуў ёй у руку, міралюбна пытаючыся:

- Жанчына не назвала свайго імя?

- Не, - сказала Фрыда.

- А які ў яе быў голас? Крыху прыглушаны і нізкі і як быццам хрыплаваты?

- Не ведаю, - адказала Фрыда так флегматычна, быццам я і не даваў ёй маркі.

- Цудоўны пярсцёнак у вас на пальцы, сапраўды прыгожы, - сказаў я. - Ну, падумайце добра, ці не прыпомніце...

- Не, - адказала Фрыда. Зласлівасць адбівалася на яе твары.

- Каб ты павесілася, чортаў венік, - вылаяўся я і пайшоў.

Роўна ў шэсць гадзін вечара я быў дома. Калі я адчыніў дзверы, я ўбачыў нязвыклую сцэнку. У калідоры стаяла медсястра фраў Бэндэр у акружэнні ўсіх жанчын пансіёна.

- Падыдзіце да нас, - сказала фраў Залеўскі.

Прычынай сходу было ўпрыгожанае банцікамі немаўля, якому было не больш за паўгода. Фраў Бэндэр прывезла дзіця са свайго прыюта ў дзіцячым вазку. Гэта было нармальнае дзіця. Але жанчыны нахіляліся над ім у такім вар'яцкім захапленні, быццам гэта было першае немаўля на свеце. Яны булькалі, пстрыкалі пальцамі перад вочкамі маленькай істоты і складвалі вусны ў трубачку. Нават Эрна Бёніг у кімано з драконамі ўдзельнічала ў гэтай оргіі платанічнага мацярынства.

- Прывабнае стварэнне? - пыталася фраў Залеўскі, паглядаючы з замілаваннем.

- Пра гэта можна будзе сказаць дакладна праз гадоў дваццаць - трыццаць, - выказаў я меркаванне, скоса пазіраючы на тэлефон. Я спадзяваўся, што ён не зазвоніць зараз, калі тут усе ў зборы.

- Вы паўзірайцеся на яго як след, - прапанавала мне фраў Хасэ.

Я паглядзеў. Немаўля як немаўля. Што там можна было заўважыць асаблівага? У крайнім выпадку - надзвычай маленькія ручкі. Няўжо і я быў калісьці такі?

- Бедны чарвячок, - сказаў я. - Ён і не ўяўляе, што яго чакае. Хацелася б ведаць, на якую вайну ён якраз паспее...

- Грубы чалавек, - запратэставала фраў Залеўскі. - Няўжо ў вас няма сэрца?

- Яшчэ якое, - адказаў я. - Інакш бы ў мяне не з'явіліся такія думкі.

Я падаўся ў свой пакой.

Праз дзесяць хвілін зазваніў тэлефон. Я пачуў сваё прозвішча і выйшаў. Канечне, уся кампанія была яшчэ тут. Яна не адступіла і тады, калі я паднёс да вуха слухаўку і пачуў голас Патрыцыі Хольман, якая дзякавала за кветкі.

А дзіця, якое, відаць, было самае разумнае з усіх прысутных і якому абрыдла гэтае крыўлянне, раптам зараўло.

- Прабачце, - сказаў я з адчаем у слухаўку. - Я вас не разумею, тут раз'юшана крычыць дзіця. Але яно не маё.

Дамы зашыпелі, як гняздо гадзюк, каб супакоіць дзіця. Яны дамагліся толькі таго, што яно раз'юшылася яшчэ больш. Толькі цяпер я заўважыў, што гэта сапраўды было незвычайнае немаўля. Відаць, яго лёгкія даставалі аж да ног, інакш чым можна было растлумачыць яго грымучы голас? Я трапіў у цяжкае становішча. Вачыма я злосна пазіраў на кола мацярок перада мной, а ў слухаўку стараўся вымаўляць зычлівыя словы. Ад галавы да пят ува мне бушавала бура, ад носа да падбародка - сонечны вясенні пейзаж. Заставалася загадкай, як насуперак усяму я змог дамовіцца на сустрэчу назаўтра ўвечары.

- Вам трэба ўстанавіць гукаізаляваную тэлефонную будку, - сказаў я фраў Залеўскі.

Яна таксама за словам у кішэнь не лазіла.

- Навошта? - спытала яна з іскрамі ўваччу. - У вас столькі сакрэтаў?

Я замаўчаў і адступіў. Нельга пачынаць спрэчку з чалавекам, які расхваляваны ад мацярынскага пачуцця. На яго баку мараль усяго свету.

Мы дамовіліся сустрэцца вечарам у Готфрыда. Я павячэраў у маленькім шынку і пайшоў да яго. Каб адзначыць гэты дзень, па дарозе ў краме мужчынскага моднага адзення я купіў шыкоўны гальштук. Я ўсё яшчэ дзівіўся, як гладка ўсё атрымалася, і даў сабе зарок быць заўтра сур'ёзным, як генеральны дырэктар інстытута пахавальных спраў.

Каморка Готфрыда была славутасцю. Яна ўся была завешана сувенірамі, якіх ён навёз з Паўднёвай Амерыкі. Стракатыя цыноўкі на сценах, некалькі масак, засушаны чалавечы чэрап, незвычайныя гліняныя збаны, дзіды, а галоўнае - выдатная калекцыя фатаграфій, якая займала ўсю сцяну: дзяўчаты - індыянкі і крэолкі, прыгожыя, смуглявыя, гнуткія істоты выключнай прывабнасці і пяшчоты.

Акрамя Ленца і Кёстэра былі яшчэ Браўмюлер і Граў. Тэа Браўмюлер з загарэлай, чырвонай, як медзь, лысінай прыладзіўся на валік канапы і з захапленнем разглядаў фотакалекцыю Готфрыда. Ён быў гоншчыкам-выпрабавальнікам аўтазавода і даўно сябраваў з Кёстэрам. Шостага ён удзельнічаў у гонках, на якія Ота заявіў «Карла».

Фердынанд Граў, ужо на падпітку, сядзеў за сталом - масіўны і азызлы. Калі ён убачыў мяне, шырокай лапай падцягнуў да сябе.

- Робі, - сказаў ён, запінаючыся. - Што табе трэба тут сярод страчаных людзей? Табе тут няма чаго рабіць. Ідзі адсюль. Ратуйся. Ты яшчэ можаш уратавацца.

Я зірнуў на Ленца. Ён падміргнуў мне.

- Фердынанд у лепшай форме. Ён ужо два дні прапівае дарагую нябожчыцу. Прадаў партрэт і адразу атрымаў грошы.

Фердынанд Граў быў мастак. Але ён даўно памёр бы з голаду, калі б не знайшоў сабе спецыялізацыі. Ён па фатаграфіях маляваў вельмі жывыя партрэты памерлых. З гэтага ён жыў, нават вельмі добра. Яго выдатных пейзажаў ніхто не купляў. Гэта надавала яго выказванням крыху песімістычнае адценне...

- На гэты раз я атрымаў заказ ад шынкара, Робі, - сказаў ён. - У шынкара памерла цётка, якая гандлявала воцатам і алеем. - Ён здрыгануўся. - Жахліва.

- Слухай, Фердынанд, - запярэчыў Ленц. - Не варта ўжываць такія рэзкія выразы. Ты ж жывеш з аднаго з выдатнейшых чалавечых пачуццяў - з жалобы.

- Лухта, - заявіў Граў. - Я жыву з пачуцця абавязку. Жалоба - гэта не што іншае, як пачуццё абавязку. Людзі хочуць апраўдацца за тое, чаго яны жадалі і што яны прычынілі нябожчыкам пры жыцці. - Ён паволі правёў рукой па полымнай лысіне. - Як ты думаеш, колькі разоў мой шынкар жадаў смерці сваёй цёці - а за гэта ён заказвае яе лірычны партрэт і вешае яго над канапай. Так яна яму падабаецца больш. Жалоба! Чалавек прыпамінае пра свае нешматлікія добрыя якасці толькі тады, калі ўжо позна. Тады ён крануты думкай, які высакародны мог бы ён быць, і лічыць сябе дабрадзейным. Зычлівасць, дабрыня, высакародства, - ён махнуў сваёй магутнай лапай, - гэтыя рысы пажадана бачыць у іншых, каб узяць верх над імі.

Ленц з'едліва ўсміхнуўся.

- Ты падрываеш асновы чалавечага грамадства, Фердынанд!

- Асновы чалавечага грамадства - сквапнасць, страх і карупцыя, - адказаў Граў. - Чалавек - злосны, але ён любіць дабрыню, калі ёй надзелены іншы.

Ён падставіў Ленцу сваю чарку.

- Вось так, а цяпер налі мне і не балбачы ўвесь вечар... дай і іншым слова сказаць.

Я пералез да Кёстэра. Мне раптам прыйшла ідэя.

- Ота, зрабі ласку. Заўтра вечарам мне патрэбны «кадзілак».

Браўмюлер перапыніў уважлівае вывучэнне амаль голай крэолкі-танцоўшчыцы.

- А ты ўжо ўмееш рабіць паварот? - пацікавіўся ён. - Да гэтага часу я думаў, што ты ўмееш ездзіць толькі па прамой, калі хто іншы сядзіць за рулём.

- Супакойся, Тэа, - адказаў я. - Шостага на гонках мы зробім з цябе шашлык.

Браўмюлер булькнуў, засмяяўшыся.

- Ну дык як, Ота? - спытаў я нецярпліва.

- Машына не застрахаваная, Робі, - сказаў Кёстэр.

- Я буду паўзці, як чарапаха, і сігналіць, як гарадскі аўтобус. Мне трэба праехаць толькі некалькі кіламетраў па горадзе.

Ота прыжмурыў вочы і ўсміхнуўся.

- Добра, Робі, я не супроць.

- Табе, відаць, не хапае машыны да новага гальштука? - спытаў Ленц, падышоўшы.

- Заткніся, - сказаў я і адштурхнуў яго ўбок.

Але ён не адступаўся.

- Пакажы, пакажы, хлопец! - Ён памацаў шоўк. - Цудоўна. Наша дзіця робіцца піжонам. Мне здаецца, што ты адпраўляешся на агледзіны.

- Сёння ты мяне не можаш пакрыўдзіць, ты - майстар пераўвасаблення, - адказаў я.

- Агледзіны? - Фердынанд Граў падняў галаву. - А чаму б і не? - Ён ажывіўся і павярнуўся да мяне. - Не слухай яго, Робі. У цябе для гэтага яшчэ ўсё ёсць. Для кахання патрэбна пэўная праставатасць. У цябе яна ёсць. Зберажы яе. Яна - божы дар. Страціш - больш не знойдзеш.

- Не бяры блізка да сэрца, - пасміхваўся Ленц. - Нарадзіцца дурнем - не ганьба. Ганьба памерці дурнем.

- Маўчы, Готфрыд. - Граў адмёў яго адным рухам сваёй магутнай лапы. - Пра цябе гаворка не ідзе, абозны рамантык. Цябе не шкада.

- Выгаварыся спакойна, Фердынанд, - сказаў Ленц. - Як выгаварышся, заўсёды лягчэй на душы.

- Ты - сімулянт, - заявіў Граў. - Высакапарны сімулянт.

- Усе мы такія, - усміхнуўся Ленц. - Мы жывём толькі ілюзіямі і крэдытамі.

- Так і ёсць, - сказаў Граў і па чарзе зірнуў на кожнага з нас з-пад кусцістых броваў. - Ілюзіямі мінулага і крэдытамі на будучыню. - Потым ён зноў звярнуўся да мяне: - Я сказаў: праставатасць, Робі. Тодькі зайздроснікі называюць яе дурасцю. Не крыўдзіся на іх. Гэта не недахоп, а - талент.

Ленц хацеў запярэчыць. Але Фердынанд працягваў гаварыць.

- Ты ведаеш, што я маю на ўвазе. Просты настрой, яшчэ не з'едзены скепсісам і занадта вялікім розумам. Парцыфаль быў дурны. Калі б ён быў разумны, ён ніколі не захопліваў бы кубак святога Граля. Толькі дурні перамагаюць у жыцці. Іншы ж бачыць зашмат перашкод і няўпэўнены, ці варта пачынаць. У цяжкія часы праставатасць - дарагі скарб, чароўны плашч, які хавае небяспеку, на якую разумнік бяжыць як загіпнатызаваны.

Ён пацягнуў глыток і паглядзеў на мянё вялізнымі сінімі вачыма, якія свяціліся на зморшчаным твары, як кавалачак неба.

- Не старайся ведаць занадта шмат, Робі! Чым менш ведаеш, тым прасцей жыць. Веды прыносяць волю - але і няшчасце. Хадзем, вып'ем са мной за праставатасць, дурасць і ўсё, што звязана з ёй - за каханне, веру ў будучыню, мары аб шчасці... за цудоўную дурасць, страчаны рай...

Ён сядзеў важка і масіўна, раптам пагрузіўшыся ў свае думкі і свой хмель, як адзінокі курган недатыкальнай жалобы. Яго жыццё было разбіта, і ён ведаў, што ўжо не выкараскаецца. Ён жыў у сваёй вялікай майстэрні і быў блізкі са сваёй эканомкай. Жанчына была ўстойлівая і грубая, а Граў, наадварот, нягледзячы на сваё магутнае цела, адчувальны і бездапаможны. Ён не мог пакінуць яе, і яму, відаць, было ўжо ўсё роўна. Яму было сорак два гады.

Хоць я ведаў, што гэта хмель, але, гледзячы на яго такога, я адчуваў нейкі ціхі, незразумелы жах. Ён рэдка прыходзіў да нас і піў амаль заўсёды адзін у сваёй майстэрні. Гэтак чалавек хутка ламаўся.

Усмешка мільганула на яго твары. Ён усунуў мне ў руку чарку.

- Выпі, Робі. І ратуйся. Памятай, пра што я табе гаварыў.

- Добра, Фердынанд.

Ленц завёў грамафон. У яго была процьма пласцінак з мурынскімі песнямі. Некалькі з іх прагучала цяпер - пра Місіпісі, пра збор бавоўны і пра душныя ночы на сініх трапічных рэках.

Патрыцыя Хольман жыла ў вялікім жоўтым шматпавярховым доме, які быў адгароджаны ад вуліцы вузкай палоскай газона. Перад уваходам стаяў ліхтар. Свой «кадзілак» я прыпаркаваў пад ім. У рухомым святле ён быў падобны да магутнага слана, які пераліваўся чорным бляскам.

Я дапоўніў свой гардэроб. Да гальштука прыкупіў новы капялюш і пальчаткі. Акрамя таго, я апрануў паліто Ленца, выдатную шэрую апратку з шатландскай шэрсці. Такім чынам я хацеў цалкам сцерці тое першае забулдыжнае ўражанне, якое я пакінуў.

Я пасігналіў. Адразу ж успыхнула, як ракета, лесвічнае асвятленне ў пяці вокнах па вертыкалі. Загудзеў ліфт. Я ўбачыў, як ён апускаўся, нібы касмічная шахтная клетка. Патрыцыя Хольман адчыніла дзверцы і хуценька сышла ўніз па лесвіцы. Яна была ў кароткай карычневай футравай куртачцы і ў вузкай карычневай спадніцы.

- Прывітанне! - Яна падала мне руку. - Я рада, што магу выйсці. Увесь дзень праседзела дома.

Мне спадабалася, як яна падала руку, паціскаючы мацней, чым можна было чакаць. Я ненавідзеў людзей, якія падавалі руку вяла, нібы здохлую рыбіну.

- Чаму ж вы мне раней не сказалі? - адказаў я. - Я заехаў бы да вас аполудні.

- У вас так шмат часу?

- Ды не. Але неяк збег бы.

Яна глыбока ўздыхнула.

- Цудоўнае паветра! Пахне вясной.

- Калі ў вас ёсць жаданне, можам пакатацца, колькі вам захочацца, - сказаў я. - Можам выехаць за горад, у лес - я на машыне. - Я абыякава паказаў на «кадзілак», як быццам гэта быў стары «форд».

- «Кадзілак»? - Яна ў недаўменні глянула на мяне. - Гэта ваш?

- Сёння на вечар мой. А ўвогуле - уласнасць нашай майстэрні. Мы яго адрамантавалі і хочам пачаць з яго бізнес нашага жыцця. - Я адчыніў дзверцы. - Можа, спачатку паедзем у «Лазу» і павячэраем? Як вы?

- Павячэраць можна, але чаму менавіта ў «Лазе»?

Я разгубіўся. «Лаза» была адзіным прыстойным рэстаранам, які я ведаў.

- Шчыра кажучы, - прызнаўся я, - я больш нічога не ведаю. Мне здаецца, што «кадзілак» нас да нечага абавязвае.

Яна засмяялася.

- У «Лазе», напэўна, занадта важная і сумная публіка. Давайце паедзем у іншае месца.

Я быў бездапаможны. Мае сур'ёзныя намеры рассейваліся, як дым.

- Тады прапануйце вы, - сказаў я. - Месцы, якія вядомы мне, занадта прасцяцкія. Яны, здаецца, не для вас.

- Чаму вы думаеце так?

- Ну, так мне здаецца...

Яна хутка зірнула на мяне.

- Можна паспрабаваць.

- Добра. - Я рашуча перакрэсліў усю праграму. - Тады я ведаю, што рабіць. Калі вы не баязлівая. Мы пойдзем да Альфонса.

- Альфонс... гучыць выдатна, - адказала яна. - Сёння вечарам я не баязлівая.

- Альфонс - шынкар, - сказаў я. - Лепшы сябра Ленца.

Яна засмяялася.

- У Ленца, відаць, усюды сябры.

Я кіўнуў.

- Ён лёгка збліжаецца. Вы ж бачылі гэта на прыкладзе Біндзінга.

- Так, бог сведка, - адказала яна. - Гэта здарылася маланкава.

Мы паехалі.

Альфонс быў мажны, спакойны чалавек. Пашчэнкі выпіралі. Маленькія вочкі. Закасаныя рукавы. Рукі доўгія, як у гарылы. Усякага, хто быў непажаданы ў яго шынку, ён выкідваў сам. Нават членаў спартовага таварыства «Адданасць радзіме». Для вельмі дужых кліентаў у яго пад стойкай ляжаў молат. Шынок быў размешчаны ўдала: побач з бальніцай. Альфонс эканоміў на транспартных выдатках.

Валасатай рукой ён выцер светлы яловы стол.

- Піва? - спытаў ён.

- Гарэлкі і закусіць.

- А даме?

- Дама таксама хоча гарэлкі, - сказала Патрыцыя Хольман.

- Не слаба, не слаба, - сказаў Альфонс. - Ёсць свіныя скабкі з квашанай капустай.

- Сам закалоў свінню? - спытаў я.

- Вядома.

- Але дама, напэўна, з'ела б нешта лягчэйшае, Альфонс.

- Вы, відаць, жартуеце... Спачатку гляньце на скабкі.

Ён паклікаў кельнера, каб той паказаў порцыю.

- Была шыкоўная свіння, - сказаў ён. - Лаўрэатка. Дзве першыя прэміі.

- Ну, гэтага ніхто не зразумее, - адказала яму Патрыцыя Хольман, на маё здзіўленне, з такой упэўненасцю, быццам яна ўжо гадамі наведвае гэты шынок.

Альфонс падміргнуў.

- Дык дзве порцыі?

Яна кіўнула.

- Выдатна! Сам выберу.

Ён пайшоў на кухню.

- Бяру назад свае сумненні, ці туды мы трапілі, - сказаў я. - Вы Альфонса паланілі імгненна. Ён сам выбірае толькі заўсёдным кліентам.

Альфонс вярнуўся.

- Дадаў вам яшчэ свежай каўбаскі.

- Нядрэнная ідэя, - сказаў я.

Альфонс паглядзеў на нас зычліва. Прынеслі гарэлку. Тры чаркі. Трэцюю - Альфонсу.

- Што ж, на здароўе, - сказаў ён. - За тое, каб у нашых дзяцей былі багатыя бацькі.

Мы выпілі. Дзяўчына таксама выпіла да дна.

- Не слаба, не слаба, - сказаў Альфонс і вярнуўся за стойку.

- Смачная гарэлка? - спытаў я.

Яна здрыганулася.

- Моцная. Але ж я не магла зняславіцца перад Альфонсам.

Свіныя скабкі былі на славу. Я з'еў дзве вялікія порцыі, ды і Патрыцыя Хольман ела больш, чым можна было чакаць. На маю думку, яна цудоўна стасавалася з маім настроем і не вылучалася ў гэтым шынку. Яна без крыўляння выпіла з Альфонсам яшчэ адну чарку.

Ён неўпрыкмет падміргнуў мне: усё нармальна. А Альфонс ведаў толк. Магчыма, не ў тым, што датычыла прыгажосці і культуры, але ў тым, што да сутнасці і зместу.

- Калі вам пашанцуе, вы ўбачыце і чалавечыя слабасці Альфонса, - сказаў я.

- Цікава, - адказала яна. - Мне здалося, што ў яго іх няма.

- Ёсць. - Я паказаў на стол побач са стойкай. - Вунь...

- Што? Грамафон?

- Не грамафон. Харавыя спевы. У Альфонса слабасць да харавых спеваў. Не танцы, не класічная музыка, толькі хоры: мужчынскія, змешаныя хоры, на ўсіх пласцінках, якія вы бачыце, - толькі хоры. Вось гляньце, ён ідзе.

- Смачна? - спытаў Альфонс.

- Як у роднай маці, - адказаў я.

- А даме?

- Лепшых свіных скабак з роду не каштавала, - адважна заявіла дама.

Альфонс задаволена кіўнуў галавой.

- Зараз пастаўлю новую пласцінку. Вам на здзіўленне.

Ён падышоў да грамафона. Зашыпела іголка, потым магутна загучаў мужчынскі хор, які моцнымі галасамі спяваў «Маўчанне ў лесе». Гэта было надзвычай гучнае маўчанне.

З першых тактаў у шынку зрабілася ціха. Альфонс рабіўся небяспечным, калі хто непачціва паводзіў сябе. Ён стаяў за стойкай, абапёршыся на яе валасатымі рукамі. Яго твар мяняўся пад уздзеяннем музыкі. Ён задумаўся - так, як можа задумацца гарыла. Харавы спеў меў над ім незвычайную ўладу. Ён рабіўся пяшчотны, як маладзенькая лань. Ён мог улезці ў крывавую бойку, але як толькі харавы спеў кранаў яго слых, ён нібы зачараваны кідаў усё, прыслухоўваўся і быў гатовы памірыцца. Раней, калі ён быў больш запальчывы, пад рукой жонкі заўседы напагатове ляжалі яго любімыя пласцінкі. Калі рабілася небяспечна і ён з молатам у руках выходзіў з-за стойкі, яна хуценька апускала іголку, і Альфонс апускаў молат, слухаў і супакойваўся. З часам такой патрэбы не стала: жонка памерла, яе партрэт, падарунак Фердынанда Граў, якому ў знак удзячнасці заўсёды быў вольны столік, вісеў над стойкай, ды і Альфонс пастарэў і астыў.

Пласцінка закончылася. Альфонс падышоў да нас.

- Чароўна, - сказаў я.

- Асабліва першы тэнар, - дадала Патрыцыя Хольман.

- Правільна, - пацвердзіў Альфонс і ўпершыню ажывіўся. - Вы разбіраецеся! Першы тэнар - высокі клас!

Мы развіталіся з ім.

- Прывітанне Готфрыду, - сказаў ён. - Няхай заходзіць.

Мы стаялі на вуліцы. Ліхтары перад дамамі адкідвалі неспакойныя водбліскі і цені ўверх, у галлё старога дрэва. На галінках ужо быў лёгкі зялёны бляск, і дзякуючы мігатліваму невыразнаму святлу знізу дрэва здавалася больш магутным і высокім. Здавалася, што крона губляецца ў змроку, як вялізная рука з растапыранымі пальцамі, якая з надзвычайнай жалобай учапілася ў неба.

Патрыцыя Хольман зябка ўздыхнула.

- Вам холадна?

Яна ўзняла плечы і схавала рукі ў рукавы курткі.

- Толькі спачатку. Там было даволі цёпла.

- Вы занадта лёгка апрануліся, - сказаў я. - Вечарам холадна.

Яна адмоўна пахітала галавой.

- Я не люблю цяжкай вопраткі. Дый хочацца, каб нарэшце пацяплела. Не выношу халадоў. Асабліва ў горадзе.

- У «кадзілаку» цёпла, - сказаў я. - На ўсякі выпадак я ўзяў плед.

Я дапамог ёй сесці ў машыну і накрыў калені пледам. Яна падцягнула яго вышэй.

- Цудоўна! Вось так - выдатна! Холад наводзіць сум.

- Не толькі холад. - Я сеў за руль. - Пакатаемся крыху?

Яна кіўнула.

- Ахвотна.

- Куды?

- Проста паедзем паволі па вуліцах. Усё роўна куды.

- Добра.

Я завёў машыну, і мы паволі і без мэты паехалі па горадзе. Быў час пік. Мы несліся амаль бязгучна, так ціха працаваў матор. Здавалася, што машына - карабель, які нячутна імчыцца па стракатых каналах жыцця. Вуліцы праносіліся міма, светлыя парталы, агні, рады ліхтароў, салодкая, мяккая, вячэрняя мітусня быцця, мяккая ліхаманка асветленай ночы, а над усім, паміж краямі дахаў - жалезна-шэрае, вялікае неба, якое адкідвае сваё святло на горад.

Дзяўчына моўчкі сядзела побач са мной; святло і цені прабягалі з акна па яе твары. Я час ад часу пазіраў на яе. Яна зноў напомніла мне пра вечар, калі я ўбачыў яе ўпершыню. Яе твар пасур'ёзнеў, ён здаваўся больш адчужаным, чым раней, але вельмі прыгожым. Гэта быў твар, які паланіў мяне тады і не адпусціў. Мне здавалася, што ў ім было нешта ад таямнічасці цішыні, характэрнай для рэчаў, блізкіх да прыроды - дрэў, воблакаў, жывёлін, а часам - для жанчын.

Мы выехалі на ціхія прыгарадныя вуліцы. Вецер памацнеў. Здавалася, ён гнаў ноч перад сабой. На вялікай плошчы, вакол якой спалі маленькія домікі, акружаныя садамі, я спыніў машыну.

Патрыцыя Хольман страпянулася, быццам спала.

- Прыгожа, - сказала яна праз хвіліну. - Калі б у мяне была машына, я вось так ціха каталася б кожны вечар. У гэтым ёсць нешта казачнае - вось так бясшумна ехаць, дзе хочаш. Быццам і не спіш, але ў той самы час сніш штосьці. Мне здаецца, тады і людзі не патрэбны табе вечарам.

⇐ Предыдущая 1 2 345 6 7 8 9 10 Следующая ⇒