4. Бұйрық мәнді сөйлемнің жасалу жолын және бұйрық райының қосымшаларын айтыңыз.

Сә улет ө нері, бас шебері, қ ұ рылыс, материалдық қ ұ рылым, ғ имарат, тұ рғ ын ү й, театр, мектеп, дү кен, қ ала қ ұ рылысы.

2-тапсырма. Сө здердің аудармасын жаттап алың ыз.

сә улет ө нері – архитектура                         кү рке, лашық – шалаш

адамзат – человечество                               тү немелі – ночлег

бас шебер – главный мастер                       ежелгі – древний

баспана – жилище, укрытие, убежище

 Оқ ылым

3-тапсырма. Берілген мә тінді тү сініп оқ ың ыз.

Архитектор гректің «архитектон» деген сө зінен алынғ ан. Алғ ашқ ыда қ ұ рылыс ө нерінің бас шебері деген мағ ына білдірген.

Ал, «Орыс тілінің тү сіндірме сө здігінің » авторы Даль – архитектор деген терминге «ғ алым-қ ұ рылысшы», «суретші-қ ұ рылысшы» деген анық тама берген. Демек, қ ұ рылысшы архитектура ө нермен байланысты. Бұ л сө здің қ азақ ша баламасы – сә улет ө нері. Сә улет ө нері – қ ұ рылысты жобалау, салу, оғ ан кө ркемдік бейне беру ө нері. Сә улет ө нерінің мақ саты – адам ө мірі мен қ ызметіне қ ажетті материалдық қ ұ рылым конструкцияларын жасау жә не сол арқ ылы адам ө мірін жақ сарту. Яғ ни архитектура туындылары адамның кү нбе-кү нгі тіршілік ортасын қ алыптастырады. Олар: ә р тү рлі қ ажеттіліктерді атқ аруғ а арналғ ан жә не адамның эстетикалық талғ амына жауап бере алатындай болып салынғ ан тұ рғ ын ү йлер, қ оғ амдық ғ имараттар, ө неркә сіптік кешендер. Сә улет ө нері – техниканың, ғ ылымның жә не ө нердің тоғ ысқ ан жері. Қ ұ рылыс – жер шарындағ ы ең ежелгі ө нердің бірі. Адамзат баласы кө не заманнан бастап қ ұ рылыспен айналысқ ан. Адам ө зінің бірінші ү йін ежелгі тас дә уірінің палеолит кезең інде жасағ ан. Олар ұ йық тау ү шін қ алың шө птесін немесе қ алқ алау жерді таң дағ ан жә не сол жерге кү рке, лашық жасағ ан. Адамдар неолит кезінде ү йді ағ аштан, қ амыстан, талдан жә не балшық тан салды.

Су айдынында, қ ағ ылғ ан қ азық тың ү стіне тұ рғ ызылғ ан ү йлер де болғ ан. Біздің заманымыздан бұ рынғ ы 2-мың жылдық тың ортасында ірі тастардан қ аланғ ан монументті қ ұ рылыстар: кромлехтер, менгирлер мен дольмендер пайда болды. Менгирлер тігінен қ ойылғ ан биік тастар тізбегінен тұ рады. Дольмен – қ атар қ ойылғ ан екі тастың ү сті ү шінші таспен жабылып, біріне-бірі жалғ асып келетін дә ліз іспеттес. Ал шең бер жасап, тө белері жабылғ ан тас қ ұ рылыстарды кромлех дейді. Алғ ашқ ы ө ркениет пайда болғ анғ а дейін адамдар осындай қ ұ рылыстарда тұ рғ ан. Кейіннен қ алалар салып, ә р тү рлі қ ұ рылыстар жү ргізген.

Қ азірге кезде кейбір жерлерде ө те ежелгі қ ұ рылымдар, кө не жұ рт, баспана-жайлар сақ талғ ан. Кей елдерде кү ркелер мен лашық тар ә лі де ө з қ ызметін жалғ астырып келе жатыр.

Ө зінің атқ аратын қ ызметіне қ арай сә улет ө нері негізі ү ш тү рге бө лінеді:

1) кө лемдік ғ имараттар қ ұ рылысының сә улеті (Оғ ан жататын: тұ рғ ын ү й, театр, мектеп, дү кен);

2) қ аланы кө ріктендіру сә улеті немесе жасыл-желек сә улеті (Оғ ан жататын: бақ, саябақ, абаттандыру, бұ рқ ақ тар);

3) қ ала қ ұ рылысының сә улеті, яғ ни қ ала салу ө нері (Оғ ан жаң а қ алалар салу, қ аланың ескі аудандарын жаң артулар жатады).

(Ғ аламтор матеиалдарынан)

 Жазылым