10-тақырып. Халықаралық құқықтық жауапкершілік.

Жоспар:

1. Халық аралық –қ ұ қ ық тық жауапкершіліктің тү сінігі мен негіздері.

2. Халық аралық қ ұ қ ық бұ зушылық ұ ғ ымы.

3. Халық аралық қ ұ қ ық бұ зушылық тү рлері.

4. Мемлекеттердің халық аралық –қ ұ қ ық тық жауапкершілігінің тү рлері мен нысандары.

Негізгі ұ ғ ымдар: қ ұ қ ық тық жауапкершілік, халық аралық қ ұ қ ық тық жауапкершілік, саяси жауапкершілік, материалдық жауапкершілік, қ ылмыстық жауапкершілік, трибунал, халық аралық шағ ымдар.

Халық аралық қ ұ қ ық тағ ы жауапкершілік –бұ л халық аралық қ ұ қ ық бұ зушылық ты жә не оны істеген субъектіні ә лемдік қ ауымдастық тұ рғ ысынан бағ алау жә не қ ұ қ ық бұ зушығ а нақ ты шараларды қ олдану қ ажеттілігі.

Мемлекеттердің халық аралық -қ ұ қ ық тық жауапкершілігі туралы нормалар халық аралық қ ұ қ ық тың салаларында “шашылғ ан”, мысалы, халық аралық қ ұ қ ық субъектілік қ ұ қ ығ ы, халық аралық ұ йымдар қ ұ қ ығ ы, халық аралық қ ауіпсіздік қ ұ қ ығ ы. Қ азіргі уақ ытта БҰ Ұ халық аралық қ ұ қ ық тың Комиссиясы жауапкершілік институтын кодификациялау бойынша жұ мыстар жү ргізіп жатыр.

Халық аралық жауапкершіліктің негізі – бұ л халық аралық -қ ұ қ ық тық нормалармен қ арастырылығ ан объективті жә не субъективті белгілер болып табылады.

Халық аралық –қ ұ қ ық тық жауапкершіліктің негіздерінің 3 тү рі бар:

- заң дық;

- фактілі;

- іс жү ргізушілік.

Халық аралық қ ұ қ ық бұ зушылық – бұ л халық аралық қ ұ қ ық бұ зушылық қ ұ рамының элементтері (белгілері) болатын халық аралық –қ ұ қ ық тық қ атынастардың субъектілерінің іс-ә рекеті.

Халық аралық қ ұ қ ық бұ зушылық ты мынадай негізгі белгілермен сипатталады:

- халық аралық қ оғ амдық қ ауіптілік – бұ л халық аралық қ ұ қ ық пен қ орғ алатын қ атынастар мен объектілерге халық аралық қ ұ қ ық бұ зушылық тың зиян келтіру қ абілеттілігі;

- халық аралық қ ұ қ ық бұ зушылық тың қ ұ қ ық қ а қ айшылығ ы – мемлекеттердің немесе халық аралық қ ұ қ ық тың басқ а да субъектілерінің халық аралық -қ ұ қ ық тық міндеттемелерінде белгіленген мінез-қ ұ лық ережелерінің болуымен байланыстырылғ ан жә не осы міндеттемелерді немесе басқ а субъектілердің қ ұ қ ық тарын бұ зуда кө рінеді;

- себеп-салдарлы байланыс – келтіріліген зиянның себебі халық аралық қ ұ қ ық бұ зушулық болып табылатындығ ында кө рінеді;

- жазаланушылық – бұ л халық аралық қ ұ қ ық бұ зушылық тың қ ұ қ ық тық салдарлары болып табылады. Нақ ты іс – қ имылдарды қ ұ қ ық бұ зушылық деп танып, халық аралық қ ұ қ ық тың субъектілері қ ұ қ ық бұ зушыны халық аралық – қ ұ қ ық тық жауапкершілікке тарту мү мкіндігін белгілейді.

Халық аралық қ ұ қ ық бұ зушылық тың 3 тү рі бар:

- халық аралық қ ылмыс;

- халық аралық сипаттағ ы қ ылмыстар;

- халық аралық деликттер (ө зге де халық аралық қ ұ қ ық бұ зушылық тар).

Халық аралық қ ылмыстар – бұ л ә лемдік қ ауымдастық тың негізін қ алаушы, тіршілік ү шін маң ызды мү дделерін бұ зушы іс-ә рекет.

Халық аралық қ ылмыстарғ а мыналар жатады: агрессия (басқ аның жерін басып алу ү шін ә скер кү шімен шабуыл жасау), апартеид, геноцид, қ ұ лдық жалшылық.

Халық аралық сипаттағ ы қ ылмыстар – бұ л екі немесе бірнеше мемлекеттердің, халық аралық ұ йымдардың, жеке жә не заң ды тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары мен мү дделеріне қ ол сұ ғ атын жеке тұ лғ алардың іс-ә рекеті.

Халық аралық сипаттағ ы қ ылмыстарғ а мыналар жатады:

- халық аралық қ орғ ауды пайдаланатын тұ лғ аларғ а қ ол сұ ғ у;

- ә уе жә не тең із кемелерін заң сыз басып алу;

- ақ ша белгілерін қ олдан жасау;

- адамдарды кепілдікке алу;

- радиоактивті заттармен заң сыз операциялар жү ргізу.

Халық аралық деликттерге мыналар жатады (алдың ғ ы екі топқ а кірмейтін халық аралық қ ұ қ ық бұ зушылық тар):

-негізін қ алаушы мә н-маң ызы жоқ келісімшарттық міндеттемелерді мемлекеттердің бұ зуы;

-заң ды жә не жеке тұ лғ алардың халық аралық конвенциялардың жағ дайларын (ережелерін) орындамауы, мысалы, 1980ж. тауарларды халық аралық сатып алу-сату туралы Конвенцияның жағ дайларын;

- Халық аралық Соттар мен арбитраждардың шешімін орындамау;

- мемлекеттердің ө здерінің біржақ ты халық аралық міндеттемелерін орындамау.

Мемлекеттердің халық аралық -қ ұ қ ық тық жауапкершіліктерінің 2 тү рі бар:

1)материалды;

2)материалды емес (саяси жауапкершілік);

Материалды жауапкершілік реституция мен репарация нысанында кө рінеді.

Мемлекеттердің материалды емес жауапкершіліктері мынадай нысандарда кө рінуі мү мкін:

- ресторация;

- сатисфакция;

- егемендікті шектеу;

- декларативті шешімдер.

Ә лемге жә не адамзатқ а қ арсы қ ылмысы ү шін жеке тұ лғ алардың халық аралық қ ылмыстық жауапкершілігі

Қ ылмыс жасағ ан субъектілердің екі тобын бө ліп кө рсетуге болады:

- басты ә скери қ ылмыскерлер (мемлекет басшылары, саясаткерлер, ә скери қ ызметкерлер), олар ө з қ ылмыстары ретінде де жә не қ атардағ ы орындаушылардың қ ылмыстары ү шін жауаптылық қ а тартылады;

- қ ылмыстық бұ йрық тарды орындаушы тікелей орындаушылар немесе ө з ұ йтқ ысы бойынша қ ылмыс істеушілер;

Ә скери қ ылмыскерлерді арнайы қ ұ рылғ ан халық аралық соттар – халық аралық ә скери трибунал немесе осы тұ лғ алар қ ай территорияда жасаса, сол мемлекеттің ұ лттық соттары соттай алады.

Трибуналдың Жарғ ылары жә не ү кімдері мынадай халық аралық қ ылмыстың тү рлерін белгілейді:

- ә лемге қ арсы қ ылмыстар, атап айтқ анда: агрессиялық соғ ысты немесе халық аралық келісімдерді, шарттарды бұ зғ ан соғ ыстарды жоспарлау, дайындалу, соғ ыс ө ртін тұ тандыру, жү ргізу, сонымен қ атар осындай ә рекеттерді жү зеге асыруғ а бағ ытталғ ан жалпы жоспарғ а немесе қ аскү немдік іске қ атысу;

- адамзатқ а қ арсы қ ылмыстар, атап айтқ анда: соғ ысқ а дейін жә не соғ ыс уақ ытында азаматтық тұ рғ ындарғ а қ атысты жасалғ ан қ астандық пен ө лтіру,, езіп – жаншу, қ ырып жою, жер аудару жә не басқ а да қ атыгездіктер, трибуналдардың юрисдикциясына осы ә рекеттер елдің ішкі қ ұ қ ығ ын бұ зушы болып табылса, қ айда істегеніне байланыссыз жатқ ызылатын болса, кез келген қ ылмыстарды жү зеге асыру мақ сатында саяси, нә сілдік немесе діни себептер бойынша қ удалау.

Халық аралық ә скери трибунадың Жарғ ысымен жә не ү кімімен белгіленген қ ылмыстардың тізімі толық емес. Ол 1949 ж. Женева Конвенциясымен, І Қ осымша Хаттаманың нормаларымен, басқ а да халық аралық қ ұ жаттардың Жағ дайларымен толық тырылғ ан.

Халық аралық қ ұ қ ық тың нормаларына сә йкес ә скери қ ылмыскерлерге баспана берілуі мү мкін.

1968ж. ә скери қ ылмыстарғ а жә не адамзатқ а қ арсы қ ылмыстарғ а ескіру мерзімін қ олданбау туралы Конвенция ә скери қ ылмыстарғ а оның жасалғ ан уақ ытына байланыссыз ескіру мерзімін қ олданбау туралы ережені белгіледі, ол адамзатқ а қ арсы қ ылмыстарғ а - олар соғ ыс немесе бейбіт уақ ытта жасалғ андығ ына байланыссыз ескіру мерзімін қ олданбау туралы ережені белгілейді.

Ө зін-ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. Халық аралық -қ ұ қ ық тық жауапкершілік дегеніміз не?

2. Халық аралық -қ ұ қ ық тық жауапкершіліктің сипаттамасын жасаң ыз.

3. Халық аралық ә скери трибунал дегеніміз не?

Негізгі жә не қ осымша ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

1. Қ ұ лжабаева Ж. О. Халық аралық жария қ ұ қ ығ ы. - Алматы, 2002. -467 с.

2. Сарсенбаев М. А. Международное право. – Алматы: Жеті Жарғ ы, 1996.

3. Бирюков П. Н. Международное право. Учебное пособие. –М.: Юристъ, 1998. -416 с.

⇐ Предыдущая 15 16 17 18 192021 22 23 24 Следующая ⇒