12-тақырып. Халықаралық экономикалық құқық.

Жоспар:

1. Халық аралық экономикалық қ ұ қ ық ұ ғ ымы, қ алыптасуы жә не қ айнар кө здері.

2. Халық аралық экономикалық қ ұ қ ық тың қ ағ идалары.

3. Халық аралық экономикалық шарттар.

4. Мемлекетаралық экономикалық қ атынастар саласындағ ы халық аралық ұ йымдар.

Негізгі ұ ғ ымдар: экономикалық қ атынас, халық аралық экономикалық қ ұ қ ық, халық аралық экономикалық қ ағ идалар, халық аралық экономикалық шарттар.

Профессор Н. Т. Блатовтың пікірінше халық аралық экономикалық қ ұ қ ық – бұ л халық аралық қ ұ қ ық тың субъектілері арасындағ ы сыртқ ы экономикалық байланыстар мен сауда, кө лік жә не кеме жү зу, қ аржы, несие жә не шикізат қ орлары мен тауарлар бағ асын реттеу, ғ ылыми-техникалық ынтымақ тастық жә не ә ртү рлі экономикалық кө мек кө рсету облысындағ ы туындағ ан қ атынастарды реттейтін қ ағ идалар мен нормалардың жиынтығ ы.

Оның негізгі субъектісі мемлекет болып табылады, халық аралық ұ йымдар (БҰ Ұ, соның ішінде ЭКОСОС, ЮНИДО (ө неркә сіпті дамыту бойынша Біріккен Ұ лттар Ұ йымы), ВОИС (интеллектуалды меншіктің дү ниежү зілік ұ йымы), Халық аралық валюта фонды, Халық аралық қ аржы корпорациясы, Дамытудың Халық аралық ассоциациясы, Қ айта қ ұ ру жә не дамудың Халық аралық банкі жә не т. б. ), ЮНКТАД (сауда жә не дамыту бойынша БҰ Ұ Конференциясы), Трансұ лттық корпорациялар.

Халық аралық экономикалық қ ұ қ ық тың мақ саты:

- бейбітшілік пен халық аралық қ ауіпсіздікті нығ айтуғ а бағ ытталғ ан экономикалық қ атынастар мен ынтымақ тастық ты реттеу; ә лемдік экономикалық проблемаларды шешу; экономика облысындағ ы ғ ылыми-техникалық прогресті дамыту, сонымен қ атар жаһ андық тұ тынушылық, энергетикалық, шикізаттық, кө лік, валюталық - қ аржылық, табиғ атты қ орғ ау жә не ө зге де проблемаларды шешу;

- мемлекеттердің егеменді тең дігі, мемлекеттердің ішкі ісіне араласпау, жан-жақ ты ынтымақ тастық ү шін қ олайлы жағ дайлар туғ ызу ү шін халық аралық міндеттемелерді адал ниетпен орындау, барлық мемлекеттердің олардың ә леуметтік-психологиялық қ ұ рылыстарына, территориясының кө леміне, географиялық жағ дайына, экономикалық даму дең гейі мен ә скери қ уаттылығ ына байланыссыз халық тарының тұ рмыстық дең гейлерін кө теру жә не тұ рмыс – тіршіліктерін жақ сарту қ ағ идаларына негізделген халық аралық экономикалық қ атынастардың орнауына халық аралық -қ ұ қ ық тық қ ұ ралдармен жә рдемдесу;

- халық аралық экономикалық қ атынастардан неоколониализмді, нә сілділікті, апартеидті, дискриминацияны жә не тең сіздікті жою; гегемониялық ты, саяси, экономикалық жә не ә скери диктатураны болдырмау жә не т. б.

- халық аралық экономикалық ынтымақ тастық ты одан ә рі жетілдіру.

Халық аралық экономикалық қ ұ қ ық тың қ ағ идалары – бұ л халық аралық экономикалық қ атынастарды реттейтін арнайы қ ағ идалар мен халық аралық қ ұ қ ық тың жалпығ а белгілі қ ағ идалары.

Халық аралық қ ұ қ ық тың жалпығ а белгілі қ ағ идадарына мыналарды жатқ ызуғ а болады:

- мемлекеттердің егеменді тең дігі;

- мемлекеттердің ішкі ісіне араласпау;

- кү шті жә не кү шпен қ орқ ытуды қ олданбау;

- ынтымақ тастық;

- халық аралық міндеттемелерді адал ниетпен орындау. Бұ лардың заң ды мә ні мен мазмұ ны БҰ Ұ Жарғ ысында, 1970ж. Халық аралық қ ұ қ ық тың негізгі қ ағ идалары туралы Декларацияда, 1975ж. ЕЫҚ Ұ Қ орытынды Актісінде баяндалғ ан.

Арнайы қ ағ идаларғ а мыналарды жатқ ызуғ а болады:

- мемлекеттердің ө здерінің табиғ и байлық тарына ажырамас егемендігі;

- сыртқ ы экономикалық байланыстарды ұ йымдастыру нысанын мемлекеттердің таң дау еркіндігі;

- экономикалық дискриминацияламау;

- ә ділетті экономикалық ынтымақ тастық жә не ө зара пайда қ ағ идасы.

Осы қ ұ қ ық тың қ айнар кө здері болып халық аралық шарттар мен халық аралық ә дет-ғ ұ рыптар жатады.

Халық аралық экономикалық шарт – бұ л халық аралық қ ұ қ ық тың субъектілерінің арасындағ ы халық аралық экономикалық қ атынастар облысындағ ы олардың ө зара қ ұ қ ық тары мен міндеттерін белгілеу, ө згерту немесе тоқ тату бойынша шарттар. Оның екі тү рі бар: екі жақ ты жә не кө п жақ ты. Бұ ғ ан мыналарды жатқ ызуғ а болады: экономика сферасындағ ы халық аралық ұ йымдардың қ ызметін реттейтін актілер, мысалы, ГАТТ (Тариф жә не сауда бойынша Бас Келісім) Жарғ ысы, 1994ж. Экономикалық Одақ тың Мемлекетаралық экономикалық комитет қ ұ ру туралы Келісімі;

Сауда шарттары (достастық пен сауда қ ұ қ ығ ы туралы, сауда мен тең ізде жү зу туралы, сауда мен кеме жү зу туралы) бұ л шартқ а отырушылардың экономикалық ынтымақ тастық тарының негізгі қ ағ идалары, нысандары мен режимдерін анық тайтын, мемлекет атынан ұ зақ жылғ а жасалынатын (5 жылдан ә рі қ арай) шарттар.

Тауар айналымдары туралы Келісім – ү кімет дең гейінде екі жақ ты тә ртіпте жасалынатын жә не тауарлардың кө лемі, ассортименті жә не жеткізу мерзімдері бойынша тараптардың міндеттерін белгілейтін келісім. Мысалы, сауда келісімдері, мысалы, 1993ж. Сауда жә не экономикалық ынтымақ тастық туралы РФ мен Аргентина ү кіметтерінің арасындағ ы Келісім;

Мемлекетаралық тауар келісімдері – бұ л ө ндіруші мемлекеттер мен тұ тынушылар ү шін экспорттық - импорттық квоталарды жә не осы тауарларғ а ең жоғ ары жә не ең тө менгі бағ алар шегін белгілеу арқ ылы шикізат тауарларының (қ ант, бидай, кофе, қ алайы, каучук жә не т. б. ) халық аралық рыногын тұ рақ тандыру мақ сатында жасалынатын кө пжақ ты келісімдер. Мысалы, 1977ж. Қ ант бойынша Халық аралық Келісім.

Несие келісімдері (несие, займ, тө лемдер туралы)- бұ л несиені беру жә не ө теу кө лемін, нысандарын жә не жағ дайларын анық тайтын жә не келісуші тараптардың ө зара міндеттерін бегілейтін келісімдер. Мысалы, халық аралық есептер мен несиелер туралы келісім, мысалы, 1995ж. Ресей мен Белоруссия ү кіметтерінің арасындағ ы саудағ а байланысты емес тө лемдер туралы Келісім;

Ғ ылыми-техникалық ынтымақ тастық туралы, соның ішінде ө ндірістік объектілердің қ ұ рылысы туралы жә не техникалық кө мек кө рсету туралы келісімдер - бұ л екі жақ ты негізде ә ртү рлі техникалық кө мектер мен қ ызмет кө рсетуге, ұ лттық кадрларды дайындауғ а, бірлескен ғ ылыми- зерттеу жобалары мен бағ дарламаларды жү зеге асыруғ а бағ ытталғ ан мысалы, 1994ж. Египет пен РФ ү кіметтері арасындағ ы экономикалық жә не техникалық ынтымақ тастық туралы Келісім;

Халық аралық есептер туралы келісімдер – екі жақ ты жә не кө п жақ ты негізде сыртқ ы сауда операциялары бойынша тө лемдер ө ндірісінің тә ртібін белгілейтін келісімдер (конвертациядағ ы валюта бойынша), клирингтік (валютаны аударусыз борыштық міндеттемелерін ө зара жабу арқ ылы) жә не тө лемдік – клирингтік (аралас).

Ө ндірістік, сауда мә селелері бойынша жә не экономикалық ынтымақ тастық тың ө зге де тү рлері бойынша келісім – халық аралық тасымалдау жә не кө лік, кооперациялар мә селелері бойынша келісімдер.

Халық аралық сауда қ ұ қ ығ ы- бұ л халық аралық сауда қ атынастарын реттейтін халық аралық қ ағ идалар мен нормалардың жиынтығ ы. Ғ асырлар бойында халық аралық экономикалық қ атынастардың жалғ ыз бірден – бір тү рі сауда болды. Бұ л кезде оларды кө пес жү зеге асырды, ал мемлекеттің бұ л жердегі рө лі тө мен болды жә не шетелдіктердің жә не олардың меншіктерінің мә ртебесін анық тауғ а саятын еді.

Халық аралық сауда қ ұ қ ығ ының қ айнар кө здері. Сауда шарттары екі жақ ты негізде жасалынады жә не келісуші мемлекеттер арасындағ ы сауданың жалпы қ ұ қ ық тық негізін белгілейді. Олар ұ зақ уақ ытқ а жасалынады немесе мерзімсіз болады. Олар ә ртү рлі аталады: достық, сауда жә не тең ізде жү зу туралы шарттар, сауда жә не навигация туралы шарттар жә не т. б.

Сауда айналымдары туралы Келісім – бұ л екі жақ ты келісуші мемлекеттер арасындағ ы тауар айналымдарын белгілейтін келісім. Олар ә детте (6-12 айғ а) қ ысқ а уақ ытқ а жасалынады.

1947ж. тариф жә не сауда бойынша Бас Келісім (ГАТТ) халық аралық сауда қ ұ қ ығ ының ең негізгі жә не универсалды қ айнар кө здері болып табылады.

Ө зін-ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. Халық аралық экономикалық қ ұ қ ық тың қ айнар кө здеріне не жатады?

2. Халық аралық сауда қ ұ қ ығ ы дегеніміз не?

3. Сауда айналымы дегеніміз не?

4. Кедендік Кең істік – халық аралық экономикалық қ ұ қ ық тың бір тү рі ретінде қ ұ қ ық тық сипаттамасын берің із.

Негізгі жә не қ осымша ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

1. Қ ұ лжабаева Ж. О. Халық аралық жария қ ұ қ ығ ы. - Алматы, 2002. -467 с.

2. Сарсенбаев М. А. Международное право. – Алматы: Жеті Жарғ ы, 1996.

3. Бирюков П. Н. Международное право. Учебное пособие. –М.: Юристъ, 1998. -416 с.

⇐ Предыдущая 17 18 19 20 212223 24 25 26 Следующая ⇒