6-тақырып. Халықаралық шарттар құқығы.

5-тақ ырып. Халық аралық қ ұ қ ық тың субъектілері, мемлекетті тану жә не мемлекеттің қ ұ қ ық мирасқ орлығ ы.

Жоспар:

1. Халық аралық қ ұ қ ық субъектілерінің ұ ғ ымы анық тамасы мен мазмұ ны

2. Халық аралық қ ұ қ ық қ абілеттілік пен ә рекет қ абілеттілігінің ерекшеліктері.

3. Халық аралық қ ұ қ ық субъектілерінің тү рлері.

4. Мемлекет халық аралық қ ұ қ ық тың негізгі субъектілері ретінде.

Негізгі ұ ғ ымдар: халық аралық қ ұ қ ық субъектілері, егемен, туынды субъектілер, жеке тұ лғ а, мемлекет, заң ды тұ лғ а.

Халық аралық қ ұ қ ық тың субъектісі–халық аралық қ ұ қ ық тың нормаларына немесе халық аралық -қ ұ қ ық тық актілердің ұ йғ арымдарына сә йкес туындайтын халық аралық қ ұ қ ық пен міндетті тасушы тұ лғ алар.

Халық аралық қ ұ қ ық тың субьектілерін 2 топқ а бө луге болады.

1. Алғ ашқ ы (егеменді) субъектілер, оларғ а егемендігі бар мемлекеттер мен ө з тә уелсіздігі ү шін кү ресуші халық тар мен ұ лттарды жатқ ызуғ а болады.

2) Туынды (егеменді емес) субъектілер халық аралық ұ йымдар, мемлекет тә різді қ ұ рылымдар.

Халық аралық қ ұ қ ық тың субьектілерінің ерекше тобы - жеке тұ лғ алар. Ерекше қ ұ қ ық жү йесі ретінде халық аралық қ ұ қ ық тың ерекшелігі халық аралық қ ұ қ ық субьектіліктің ерекшелігін айқ ындайды жә не сонында халық аралық субьектілерінің сапалы сипатында анық тайды.

Жалпы алғ анда, халық аралық қ ұ қ ық субьектілікті – тұ лғ аның халық аралық қ ұ қ ық тың субьектісі бола алатындай заң ды қ абілеттілігі ретінде анық тауғ а болады.

Халық аралық қ ұ қ ық субьектіліктің мә нін осындай субьектінің халық аралық -қ ұ қ ық тық нормалардан туындайтын негізгі қ ұ қ ық тары мен міндеттерін қ ұ райды. Халық аралық қ ұ қ ық субъектілік ө з табиғ аты бойынша фактілі жә не заң ды болып бө лінеді, жә не де осығ ан сә йкес алғ ашқ ы жә не туынды халық аралық қ ұ қ ық тың субъектілері болады.

Халық аралық қ ұ қ ық тың алғ ашқ ы субьектілері (мемлекет, ө з тә уелсіздігі ү шін кү ресуші халық тар мен ұ лттар) оларғ а тә н мемлекеттік жә не ұ лттық егемендікке-суверенность-ipso facto- байланысты халық аралық қ ұ қ ық тар мен міндеттерді тасушылар болып табылады.

Ө з тә уелсіздігі ү шін кү ресуші халық тар мен ұ лттардың халық аралық қ ұ қ ық субъектілігі. Мемлекеттердің қ ұ қ ық субъектілігі сияқ ты, олардың қ ұ қ ық субъектілігі объективті сипатта, яғ ни қ андай да біреудің ерік-жігеріне байланысты емес болады. Қ азіргі халық аралық қ ұ қ ық ө зін-ө зі анық тауғ а халық тардың қ ұ қ ығ ын, соның ішінде ө зінің ә леуметтік-саяси мә ртебесін дамытуғ а жә не таң дау қ ұ қ ығ ын қ оса бекітеді жә не кепіл болады. Халық тардың ө зін-ө зі анық тау қ ағ идасы халық аралық қ ұ қ ық тың ең негізгі қ ағ идаларының бірі болып табылады, оның қ алыптасуы ХІХ ғ. аяғ ы мен ХХғ. басы.

Халық аралық ұ йымдардың қ ұ қ ық субъектілігі. Халық аралық ұ йымдардың халық аралық қ ұ қ ық тың субъектілерінің жеке бір тобы болып табылады жә не бұ л тек халық аралық ү кімет аралық ұ йымдар, яғ ни халық аралық қ ұ қ ық тың алғ ашқ ы субъектілері туындатқ ан ұ йымдар.

Ү кімет аралық емес халық аралық ұ йымдар, (дү ниежү зілік кә сіподақ тар федерациясы), ереже бойынша, заң ды жә не жеке тұ лғ а қ рылды жә не «шетелдік элементі бар» қ оғ амдық бірлестіктер болып табылады. Осындай ұ йымдардың Жарғ ылары ү кіметаралық ұ йымдардың Жарғ ыларымен айырмшылығ ы халық аралық келісім шарт болып табылады. Бірақ та бұ ндай ұ йымдар ү кіметаралық ұ йымдарда кең ес беруші халық аралық мә ртебесі берілуі мү мкін, мысалы, БҰ Ұ -да жә не оның арнайы мекемелерінде, осылай, парламментарилық одақ БҰ Ұ Экономикалық жә не Ә леуметтік Кең есінде бірінші категориялы мә ртебеге ие. Бірақ та ү кімет аралық емес ұ йымдар халық аралық қ ұ қ ық нормаларын жасай алмайды жә не де ү кмет аралық ұ йымдардан айырмашылығ ы, халық аралық қ ұ қ ық тық субъектіліктің барлық элементтері болмайды.

Мемлекет тә різді қ ұ рылымдардың халық аралық қ ұ қ ық субъектілігі. Халық аралық қ ұ қ ық тың тарихы арнайы келісімшарттармен ерекше саяси - территориялық қ ұ рылымдардың мә ртебесін белгілегендігін кө рсетеді.

Бұ ларғ а «ерікті қ алалар», Батыс Берлин жә не қ азіргі уақ ыттағ ы Ватикан, Мальтика ордені жатады.

«Ерікті қ алалар». 1815 жылғ ы Вена Трактатына сә йкес «ерікті қ ала» болып жарияланғ ан жә не 1846 жылғ а дейін ө мір сү рген Краков қ аласы; 1919 жылғ ы Версаль бейбіт келісімшартымен қ ұ рылғ ан Данциг (1920 – 1939жж. ) болды; «ерікті Триест территориясын» қ ұ руғ а қ адамдар жасалды, бірақ ол табыссыз болды. Кейіннен бұ л территория Италия мен Югославияның қ ұ рамына кірді.

Батыс Берлиннің мә ртебесі 1971ж. 03 қ ыркү йектегі КСРО, АҚ Ш, Ұ лыбритания жә не Франция арасындағ ы 4-жақ ты келісіммен реттелді. Осындай мемлекет тә різді қ ұ рылымның болуы ГДР мен ГФР ө мір сү руімен тү сіндірілді. 1971 жылғ ы келісімнің ережелеріне сә йкес Батыс Берлин дербес жеке саяси бірлік болды. Германияның қ ұ рылуымен бұ л субъект ө зінің ө мір сү руін тоқ татты.

Ватикан. Х алық аралық актілерде Ватикан «қ асиетті тақ » (святой престол) деп аталды. Ватикан – мемлекет –қ ала. Ватиканның халық аралық қ ұ қ ық тың субъектісі ретіндегі ерекше мә ртебесі 1984 жылғ ы Италиямен келісімнің негізінде белгіленді. Ватикан халық аралық қ атынастарғ а белсенді тү рде қ атысады, кө птеген мемлекеттермен байланыс жасайды. БҰ Ұ мү шесі болып табылмайды, ө йткені БҰ Ұ тек мемлекеттер ғ ана мү ше болып кіреді, бірақ оның онда тұ рақ ты байқ аушылары бар. Халық аралық конференцияларғ а, кө пжақ ты конвенцияларғ а белсенді тү рде қ атысады; католик елдерінде тұ рақ ты дипломатиялық ө кілдіктер аша алады.

Жеке тұ лғ алардың халық аралық қ ұ қ ық субъектілігі. Халық аралық жә не аймақ тық дең гейде халық аралық келісімшарттарда берілген қ ұ қ ық тардың кө лемінің ұ лғ аюына байланысты жеке тұ ғ алар халық аралық қ ұ қ ық тың субъектісі болды.

Халық аралық қ ұ қ ық тың негізгі субъектілері болып табылатын мемлекеттер арасындағ ы ө зара қ арым- қ атынастарды реттеуге бағ ытталғ ан халық аралық қ ұ қ ық тың нормалары индивидтер орындау ү шін арналғ ан. Сонымен қ атар, жеке адамның (личность) қ ұ қ ық тық жағ дайына ық пал ете отырып, осы қ ұ қ ық нормалары мемлекеттерді индивидтердің нақ ты мә ртебесін қ амтамасыз етуге міндеттейді.

Қ азіргі жағ дайда индивидтің халық аралық ұ йымғ а шағ ымдануғ а қ ұ қ ығ ы жоқ. Халық аралық қ ұ қ ық индивидтердің қ ұ қ ық тары бұ зылғ ан жағ дайды қ арау шараларын белгілейді. Бұ нымен, Адам қ ұ қ ығ ы бойынша Комитет, азаптауғ а қ арсы Комитет жә не зорлық – зомбылық пен қ амауғ а қ арсы жұ мысшы топ шұ ғ ылданады.

Халық аралық - қ ұ қ ық тық мойындау (тану). Мойындау институтының даму тарихы қ ұ қ ық субъектілік сұ рақ тарымен тығ ыз байланысты. Сонымен қ атар, бұ л институт халық аралық қ атынастардағ ы барлық ө згерістерді тікелей кө рсетеді.

Ә лемде ү немі бір мемлекеттер ө мір сү руін тоқ татады, екіншілері пайда бола жатады жә не халық аралық ұ йымдарды таратып жатады. Осындай ө згерістер болғ ан жағ дайда екі заң ды сұ рақ ты тү бірімен шешуді талап етеді:

1. Халық аралық қ ұ қ ық тың жаң а субъектісін тану (мақ ұ лдау) растау

2. Халық аралық қ ұ қ ық тың субъектілерінің қ ұ қ ық тық қ абылдаушылығ ы.

Халық аралық қ ұ қ ық тың доктринасында мойындау (тану) – бұ л бұ л нақ ты бір мемлекеттің

Халық аралық қ ұ қ ық тық мойындау (тану) - бұ л танылатын тараптан заң ды дипломатиялық ресімделген қ атынаста тү суге мү мкіндік беретін мемлекеттің актісі (қ ұ жаты).

Халық аралық қ ұ қ ық тың Комиссиясы осы институттың кодификациясы туралы мә селені ү немі кө теріп келеді. 1949 жылы мемлекеттер мен ү кіметтерді тану (мойындау) туралы мә селе бірінші кезектегі кодификациялау тізіміне енгізілген. Халық аралық қ ұ қ ық тың субъектілерінің арасындағ ы қ атынастардың практикасы мойындаудың (танудың ) басты мә селесін анық тады. Мысалы, танудың заң ды салдарларын, тану (мойындау) нысандарын, жә не т. б. кө птеген мә селелер.

Бұ л институт халық аралық қ ұ қ ық нормаларымен жә не жекелеген кө пжақ ты жә не екі жақ ты шарттармен реттеледі.

Танылатындар болып мыналар табылады:

- жаң а ү кімет;

- мү лдем жаң а мемлекет;

- ұ лт азаттық қ озғ алыс;

- ө з тә уелсіздігі ү шін кү ресуші ұ лттар;

Халық аралық қ ұ қ ық та мойындаудың (танудың ) теориясы бар:

1) конститутивті теория (ХІХғ. басында туындағ ан) – бұ л теория мойындау (тану) актісіне шешуші роль береді, яғ ни бұ л теорияғ а сә йкес мемлекет халық аралық қ ұ қ ық тың субъектісі ретінде оны басқ а мемлекеттер мойындағ ан (танығ ан) сә ттен бастап қ ана бола алады дейді.

Оның ө кілдері – мемлекет заң ды қ ұ рылым, халық аралық қ ұ қ ық тың субъектісі ретінде тек оны басқ а мемлекеттер мақ ұ лдағ аннан кейін ғ ана пайда болады деп санайды; танылмағ ан мемлекет заң ды тү рде болмайды деп саналады.

Бұ л теория мемлекеттік егемендік ұ ғ ымын жоқ қ а шығ арады. Пайда болғ ан мемлекет басқ а мемлекеттердің қ олдауымен, ал кейбір жағ дайда олардың еркіне тә уелді етеді.

2) декларативті теория конститутивті теорияғ а қ арсы ық пал етудің нә тижесінде туындағ ан (бұ л теорияны кө птеген заң герлер қ олдайды. ) Бұ теория - жаң а мемлекетке, халық аралық қ ұ қ ық тың жаң а субъектісіне қ атысты нақ тылау ролін атқ арады; мойындаусыз (танусыз) халық аралық қ ұ қ ық тың субъектілері ө мір сү ре береді.

Мақ ұ лдаудың (растаудың, танудың ) саяси жә не заң ды мә ні ол мемлекетті халық аралық қ атынасқ а қ атысушылардың қ ұ рамы ретінде кіре алады, оның басқ а мемлекеттермен саяси, экономикалық, ғ ылыми – техникалық қ атынастарын жақ сартуғ а ә келеді, онгың халық аралық қ ұ қ ық тық субъектілігін жү зеге асыруғ а ық пал етеді.

Мойындау (тану) – танылатын мемлекетке дипломатиялық жолмен жіберілетін жазбаша жолдау ретінде немесе танитын мемлекеттің жоғ ары мемлекеттік органының қ аулысы ретінде рә сімделеді.

Мойындаудың (танудың ) бірнеше тә сілдері бар. Ең кө п тарағ андары біржақ ты декларациялар немесе мә лімдеулер. Бұ л кө бінесе танылатын мемлекеттің Ү кіметіне немесе Ел басына жіберілетін арнайы нотада немесе Жолдауда кө рсетіледі.

Екіншілеріне, онша кө п тарамағ ан тә сілге, қ ол қ ойылғ ан немесе жарияланғ ан коммюнике жатады.

Сонымен қ атар дипломатиялық қ атынастарды орнатумен байланысты бірлескен ө тініштер болуы мү мкін, нотамен алмасулар жә не т. б. да болуы мү мкін.

Толық ресми мойындау туралы қ ұ жаттарда дипломатиялық қ атынастарды орнату мойындаудың маң ызды салдарларының (нә тижелерінің ) бірі болып табылады. Сонымен қ атар, екі жақ ты келісімшартқ а ол қ ою тү рінде де болуы мү мкін.

Мойындау тү рлеріне мыналар жатады:

- мемлекетті мойындау;

- жаң а ү кіметті мойындау;

- ұ лт – азаматтық қ озғ алыстарды олардың органдары тү рінде мойындау;

- кү ресуші тараптардың мә ртебесін мойындау.

Заң ды мойындаудың нысандары: de – jure, de – facto, ad hoc. Бұ л нысандар халық аралық қ ұ қ ық тың субъектілерін танығ аннан кейін болатын заң ды салдарларды анық тайды.

Бұ рынғ ы мемлекет кетіп, орнына жаң а мемлекет келсе, олардың қ ұ қ ық қ абылдаушылығ ы (мирасқ орлығ ы) туралы сұ рақ туындайды.

Қ ұ қ ық қ абылдаушылық - бұ л нақ ты бір оқ иғ алар мен жағ дайлардың нә тижесінде бір мемлекеттің (субъекттің ) қ ұ қ ық тары мен міндеттерінің екінші бір мемлекетке (субъектке) ө туі.

Бұ л институттың дамуына соң ғ ы жылдардағ ы халық аралық аренадағ ы болып жатқ ан оқ иғ алар ық пал етіп отыр.

Қ ұ қ ық қ абылдаушылық тың тү рлері:

- мемлекет бө лінгенде;

- мемлекеттен территорияның бө лігі бө лінгенде;

- мемлекеттерді бір мемлекетке біріктейді;

- ә леуметтік ревалюцияның нә тижесінде жаң а мемлекет пайда болғ анда;

- отардан азат ету процессі нә тижесінде жаң а мемлекеттер пайда болғ анда.

Қ ұ қ ық қ абылдаушылық 1978ж. халық аралық келісімшартқ а қ атысты мемлекеттердің қ ұ қ ық қ абылдаушылығ ы туралы Конвенциямен, 1983ж. мемлекеттік меншікке, мемлекеттік архиве жә не мемлекеттік қ арыздарғ а қ атысты мемлекеттердің қ ұ қ ық қ абылдаушылығ ы туралы Конвенциялармен реттеледі.

Қ ұ қ ық қ абылдаушылық тың объектілері:

- территория мен шекара;

- келісімшарт;

- мемлекеттік меншік, қ арыз, архивтер;

- ү кіметаралық ұ йымдарғ а мү шелік.

Ө зін-ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. БҰ Ұ – қ ұ қ ық тық табиғ аты.

2. БҰ Ұ -ның органдары.

3. Ұ лттар Лигасы – БҰ Ұ -ның айнасы.

Негізгі жә не қ осымша ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

1. Қ азақ стан Республикасының Конституциясы. 1995ж. 31 тамызда қ абылданғ ан // «Параграф» ақ параттық жү йесі.

2. Халық аралық қ ұ қ ық. Дә рістер курсы. /Г. Б. Хан жә не т. б. редак. –Алматы: Қ азГЗУ, 2003. -472 б.

3. Қ ұ лжабаева Ж. О. Халық аралық жария қ ұ қ ығ ы. - Алматы, 2002. -467 с.

4. Сарсенбаев М. А. Международное право. – Алматы: Жеті Жарғ ы, 1996.

5. Бирюков П. Н. Международное право. Учебное пособие. –М.: Юристъ, 1998. -416с.

6-тақ ырып. Халық аралық шарттар қ ұ қ ығ ы.

Жоспар:

1. Халық аралық қ ұ қ ық тағ ы шарттар қ ұ қ ығ ының анық тамасы.

2. Халық аралық шартқ а қ атысушылар.

3. Халық аралық шарт жасасу сатылары.

Негізгі ұ ғ ымар: халық аралық шарт, конвенция, халық аралық ә дет-ғ ұ рып, пакт, хаттама, преамбула.

Халық аралық келісімшарт қ ұ қ ығ ы – халық аралық келісімшартты тудыру, ә рекет етуі мен тоқ тату туралы нормалардан тұ ратын халық аралық қ ұ қ ық тың саласы.

Халық аралық келісімшарт қ ұ қ ығ ы – бұ л халық аралық қ ұ қ ық тың кодификацияланғ ан саласы.

Халық аралық келісімшарт қ ұ қ ығ ының қ айнар кө здері:

- 1969ж. халық аралық келісімшарт қ ұ қ ығ ы туралы Вена Конвенциясы;

-1986ж. мемлекеттер мен халық аралық ұ йымдар арасындағ ы немесе халық аралық ұ йымдар арасындағ ы келісімшарт қ ұ қ ығ ы туралы Вена Конвенциясы.

Осы қ ұ жаттар халық аралық шарттарды жасасу, орындау жә не ә рекетін тоқ тату тә ртібін реттейді.

Халық аралық келісімшарт – бұ л мемлекеттер арасындағ ы жә не/немесе халық аралық қ ұ қ ық тың басқ а да субъектілері арасындағ ы жазбаша немесе ауызша нысанда жасалғ ан жә не халық аралық қ ұ қ ық пен реттелетін халық аралық келісім.

Халық аралық шарт адамның негізгі қ ұ қ ығ ы мен бостандығ ын қ орғ ауда, мемлекеттердің жә не халық аралық қ ұ қ ық тың субъектілерінің, басқ а да субъектілердің заң ды мү дделерін қ орғ ауды қ амтамасыз етуде маң ызды рө л атқ арады.

Халық аралық шарттардың ә р тү рлі атауы бар – пакт, конвенция, хаттама, келісім. Келісімшарттың заң ды кү ші оның атауына байланысты болмайды.

Халық аралық келісімшарт субъектілері. Халық аралық қ ұ қ ық тың барлық субъектілері халық аралық келісімшартты жасасуғ а қ ұ қ ық тық қ абілетті. /Бірақ та осындай қ ұ қ ық қ абілеттілік халық аралық қ ұ қ ық тың негізгі қ ағ идаларымен жә не басқ а да императивті нормалармен шектелген. Сонымен қ атар, негізгі (егеменді) субъектілер халық аралық – қ ұ қ ық тық реттеудің пә ні болып табылатын кез келген сұ рақ бойынша шарт жасасуғ а қ ұ қ ылы, сонда халық аралық қ ұ қ ық тың туынды (егеменді емес) субъектілерінің қ ұ қ ық қ абілеттілігі олардың қ ұ рылтай қ ұ жаттарымен, атап айтқ анда, халық аралық ұ йымдардың Жарғ ысымен шектелген.

Халық аралық шарттар ү шінші мемлекетер ү шінолардың бұ ғ ан келісімінсіз қ ұ қ ық тар тудырмайды. Бірақ та, шартқ а қ атыспайтын мемлекеттер, оның жағ дайларын халық аралық қ ұ қ ық тың жай нормалары ретінде қ олдануы мү мкін.

Келісімшарт тараптары: мемлекеттер жә не халық аралық ұ йымдар болуы мү мкін. Кейбір жағ дайда халық аралық қ ұ қ ық тың субъектісі болып табылмайтын тұ лғ алармен де жасалады, мысалы, ү кімет аралық келісім, бұ нда мемлекетпен қ атар ірі кә сіпорын да қ атысады.

Халық аралық шарттардың тү рлері:

1. субъектілерінің сипаты бойынша:

- мемлекет аралық;

- ү кімет аралық;

- ведомство аралық.

2. Субъектілердің саны бойынша:

-екі жақ ты;

-кө п жақ ты;

3) нысаны бойынша:

- ауызша;

- жазбаша.

4) ә рекет ету уақ ыты бойынша:

а) мерзімді;

б) мерзімсіз;

Халық аралық шарттар жазбаша жә не ауызша нысанда жасалуы мү мкін. 1969ж. жә не 1986ж. келісімшарт қ ұ қ ығ ы туралы Вена Конвенциясы тек жазбаша шарттарды жасасу, орындау, тоқ тату тә ртібін белгілейді. Ауызша шарттарғ а қ атысты халық аралық қ ұ қ ық тық нормалар кодификацияланбағ ан.

Халық аралық шарттар, реже бойынша, мынадай бө лімдерден тұ рады:

- кіріспе бө лім (преамбула), бұ нда белгіленген шартты жасасу мақ саты, тараптары кө рсетіледі;

- орталық бө лімде, бұ нда келісімшарт пә ні, тараптардың қ ұ қ ық тары мен міндеттері кө рсетіледі;

- қ орытынды бө лімде, бұ нда келісімшарттың кү шіне ену шарттары, оның ә рекет ету мерзімі, тоқ тату тә ртібі.

Кейбір жағ дайларда, келісімшарттарғ а Қ осымша тіркестіреледі, бұ нда негізгі мә тінге тү сінік беретін нормалар, процедуралық ережелер, дауларды шешу жолдары кө рсетіледі.

Келісімшарттың барлық бө лімдерінің заң ды кү ші бірдей жә не ә р қ айсысын есепке ала отырып қ олданады.

Халық аралық келісімшарттың тілдері. Екі жақ ты келісімшарттар келісуші 2 тараптың тілдерінде жасалады. 2тілде жасалғ ан мә тіндердің заң ды кү ші бірдей болады.

Кейбір жағ дайда 2-жақ ты келісімшарттар 3 тілде жасалуы мү мкін, мысалы, егерде тілдердің біреуінде тиісті терминологиялық база жетілмеген болса.

Кө пжақ ты халық аралық келісімшарттар 1 немесе бірнеше тілдерде жасалады. Басқ а тілдерге ресми аударылуы мү мкін. Ол келісімшарттың депозитарийімен белгіленеді, жә не содан кейін халық аралық шарттың қ атысушыларына беріледі, мысалы, БҰ Ұ Жарғ ысы 5 тілде жасалғ ан: орысша, ағ ылшын, француз, испан, қ ытай тілдерінде.

Тек осы тілдердегі мә тіндер Жағ ының ресми мә тіндері болып табылады, ал қ алғ ан мә тіндер куә ландырылғ ан аудармасы болып табылады.

Халық аралық келісімшартты жасасу кезең дері. Халық аралық келісімшарттың мә тінін ә зірлеуде, келісімшартқ а қ ол қ оюғ а мемлекет атынан тек осы ү шін қ ажетті ө кілеттіліктер берілген тұ лғ а ғ ана қ атыса алады.

Ө кілеттілік - бұ л қ ұ зырлы мемлекеттік органнан шығ атын қ ұ жат, осы қ ұ жат арқ ылы келіссө з жү ргізу, келісімшарттық абылдау, келісімшарттың міндеттілігіне келісімін білдіру немесе келісімшартқ а қ атысты ө зге де актіні жасасу мақ сатында ө з мемлекетінің ө кілі ретінде 1 немесе бірнеше тұ лғ алар тағ айындалады.

Ө кілеттіліксіз ө з мемлекетінің атынан мемлекет басшылары, ү кімет басшылары, сыртқ ы істер министрлігі, дипломатиялық ө кілдіктердің басшылары (ө з мемлекеті мен оғ ан сенім кө рсетілген мемлекеттің арасында келісімшарт мә тінін қ абылдау ү шін); халық аралық конференциялар немесе халық аралық ұ йымдардағ ы мемлекет ө кілдері қ атыса алады.

Екіжақ ты келісімшарт жасасқ анда тараптар ө з ө кілеттіліктерімен алмасады, егер келісімшарт кө пжақ ты болса, онда оларды конференцияның Ұ йымдастыру Комитетіне немесе халық аралық ұ йымның тиісті органына тапсырады.

Халық аралық келісімшартты жасасу мынадай кезең дерден (стадиялардан) тұ рады:

- мә тінді дайындау (қ ұ растыру) жә не оның тү п нұ сқ алылығ ын белгілеу;

- келісімшарт мә тінін қ абылдау;

- келісімшарттың міндеттілігіне келісімін беру.

Келісімшарттың депозитарийі халық аралық келісімшарттың тү п нұ сқ асын сақ тайды жә не осы шартқ а қ атысты нақ ты функцияларды атқ арады, атап айтқ анда: ратификациялық грамоталарды, қ осылу туралы қ ұ жаттарды қ абылдайды, келісімшарттың тү п нұ сқ асын куә ландырылғ ан кө шірмесін дайындайды; келісімшартқ а қ атысты қ ұ жаттардың келіп тү скендігін хабарлайды, ескертулер туралы қ ұ жаттарды қ абылдайды, кө пжақ ты келісімшарттардың кү шіне ену мерзімі туралы келісімшартқ а отырғ ан мемлекеттерді хабардар етеді; ескертулердің (тү сіндірме сө здердің - оговорка) алуынуы туралы хабардар етеді; келісімшартты БҰ Ұ Хатшылығ ында тіркейді.

Депозитарийдің функциясы 1969ж. халық аралық келісімшарт қ ұ қ ығ ы туралы Вена Конвенциясының 77-бабында белгіленген. Депозитарий ретінде мемлекет, оның басты лауазымды тұ лғ асы, ү кімет, халық аралық ұ йым бола алады.

Келісімшарттарды тіркеу. Халық аралық шарттар БҰ Ұ Жарғ ысының 102-б. сә йкес БҰ Ұ Хатшылығ ында тіркеледі жә не жарияланады. БҰ Ұ тіркелмеген келісімшарттар заң ды кү шін жоғ алтпайды, бірақ та мемлекеттер оларғ а БҰ Ұ жү йесінің органдары сілтеме жасауғ а қ ұ қ ығ ы жоқ.

БҰ Ұ Жарғ ысының 102-б. қ ұ пия дипломатияны шектеуге жә не келісімшарттың мазмұ нын ә лемдік қ ауымдастық қ а жеткізуге бағ ытталғ ан.

БҰ Ұ Хатшылығ ы тіркелген келісімшарттарды жариялауды ұ йымдастырады.

Халық аралық шарттарғ а енгізілетін ескертулер. Ескерту - бұ л шартқ а қ ол қ ояр алдында, ратификациялауда, бекітуде, қ абылдауда, оғ ан қ осылғ ан кезде мемлекеттің осы келісімшарттың нақ ты жағ дайларын белгілеген мемлекетке қ олданылуының заң ды ә рекетін алып тастауғ а немесе ө згертілуін білдіретін мемлекеттің біржақ ты мә лімдемесі.

Ескертудің заң ды салдары оны жасағ ан мемлекетпен жә не келісімшарттың басқ а да қ атысушылар арасындағ ы қ атынасьарда келісімшарттың жағ дайларын ө згертеді.

Ескерту мынадай жағ дайларда жасалмайды:

-егер де осы ескертуге келісімшартта тыйым салынғ ан болса;

-ескерту келісімшарт бойынша рұ қ сат етілгендердің санына кірмейтін болса;

-егер ескерту келісімшарттың объектісіне жә не мақ сатына қ айшы келетін болса, ескертуді жасағ ан мемлекет ескертуді кез келген уақ ытта алуына болады.

Келісімшарттың ә рекеті. Келісімшарттың кү шіне енуі. Келісімшарттың кү шіне келісімшарттың ө зінде немесе келіссө зге қ атысушы мемлекеттер арасында келісілген тә ртіпте жә не сол кү нде енеді.

Егер бұ ндай келісушілік болмаса, онда келіссө зге қ атысушылардың барлығ ын келісімшарттың олар ү шін міндеттілігіне келісімін бергенде ғ ана кү шіне енеді.

Сонымен қ атар, келісімшарт ратификациялық грамоталарды, қ осылу туралы қ ұ жаттармен алмасқ анда, сақ тауғ а берілетін ратификациялық грамоталардың белгіленген саны берілгенде немесе осыдан кейін белгілі бір мерзім ө ткенде кү шіне енеді.

Казақ станның шет мемлекеттермен жасасқ ан келісімшарттарының кө бінде ә рекет ету мерзімдері туралы жағ дайлар қ арастырылғ ан жә не ә рекет ету мерзімін ұ зарту механизмі де қ арастырылғ ан.

Халық аралық келісімшарттың мерзімін ұ зарту пролонгация деп аталады.

Халық аралық келісімшартты сақ тау жә не қ олдану. Ә рбір ә рекет етуші келісімшарт оғ ан отырушылар ү шін міндетті: Қ атысушылар келісімшарт бойынша қ абылданғ ан міндеттемелерді адал ниетпен орындаулары қ ажет (1969ж. Вена Конвенциясының 27б. ).

Халық аралық келісімшарт қ ұ қ ығ ының негізгі қ ағ идасы халық аралық шарттан туындайтын міндеттемелердің барлығ ын адал ниетпен орындау қ ағ идасы.

Халық аралық келісімшарттардың ә рекетін тоқ тату жә не доғ ару. Ә рекетін тоқ тату - бұ л нақ ты кү ннен бастап келісімшарттың кү шінің жойылуы

Доғ ару - келісімшарттың кү шін уақ ытша тоқ тату

Халық аралық келісімшарттың ә рекетін тоқ тату негіздері:

а) соғ ыс болғ ан жағ дайда;

б) егер бір тарап ө з міндеттемелерін орындамаса, екінші тараптың тоқ татуы;

в) келісімшарттың ә рекет ету мерзімі біткенде;

г) келісімшарт орындалғ анда;

д) келісімшарттың субъектісі ө мір сү руін тоқ татқ анда;

е)келісімшартты денонсациялау. Денонсация – бұ л мемлекеттің келісімшарттан заң ғ а сә йкес біржақ ты бас тартуы.

Келісімшарттың кү шін жою – бұ л оны жасағ ан сә ттен бастап оны жарамсыз деп тану.

Келісімшартқ а тү сінік беру. Ресми тү сінік беру - бұ л келісімшартқ а қ атысушылар, арнайы органдар беретін тү сінік беру, мысалы, БҰ Ұ Халық аралық Соты беретін тү сінік беру.

Бейресми (доктриналық ) – ғ ылыми тү сінік беру. Ішкі мемлекеттік тү сінік беру - ішкі мемлекеттік мақ сатта осығ ан ө кілеттілігі бар мемлекеттік орган береді.

Халық аралық келісімшартқ а тү сінік беру – келісімшарттың жағ дайларының мағ ынасын тү сіндіру.

Ө зін-ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. Интерполдық жү йесі

2. Интерпол жү йесіндегі мемлекеттердің кү рестегі бірлескен ә рекеттері

Негізгі жә не қ осымша ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

1. Қ ұ лжабаева Ж. О. Халық аралық жария қ ұ қ ығ ы. - Алматы, 2002. -467 с.

2. Сарсенбаев М. А. Международное право. – Алматы: Жеті Жарғ ы, 1996.

3. Бирюков П. Н. Международное право. Учебное пособие. –М.: Юристъ, 1998. -416с.

4. «Қ азақ стан Республикасының дипломатиялық қ ызметi туралы» Қ азақ стан Республикасының 2002 жылғ ы 7 наурыздағ ы Заң ы // «Параграф» ақ параттық жү йесі.

5. 1999жылғ ы 27 қ ыркү йектегі «Қ Р-ның Консулдық жарғ ысы» // «Параграф» ақ параттық жү йесі.

⇐ Предыдущая 11 12 13 14 151617 18 19 20 Следующая ⇒