Негізгі бөлім

Негізгі бө лім

Жер сілкінісі

Жер сілкінісінің кенеттен пайда болады жә не қ ас қ ағ ымда ө теді. Жер сілкінісі — бұ л жер қ ыртысында немесе мантияның ү стің гі бө лігінде кенеттен болғ ан қ озғ алыс пен жаратылыс нә тижесінде пайда болғ ан, елеулі ауытқ у тү рінде, ү лкен қ ашық тық қ а таралатын жер асты дү мпуі мен жер астының қ озғ алысы. Бұ л қ ұ былыс жер асты дү мпулерінен, тербелістен болады. Ә зірге ғ алымдар жер сілкінісі қ ашан, қ айда, қ анша уақ ыт болатынын жә не қ андай зардап ә келетінін тура басып айта алмай отыр. Сейсмикалық станциялардың кө рсетулері – дә л емес. Жыл сайын жер бетінде 100-ден аса ү лкен жер сілкіністері болып тұ рады. Жер сілкінісінің уақ ытын болжау қ иын.
Жер қ ыртысының тектоникалық қ озғ алысын тудыратын жер сілкінісі ө те жойқ ын болып келеді.
Жер сілкінісінің барысында адамдар қ аза болады, ү йлер, жолдар, кө пірлер, каналдар, тоғ андар мен басқ а да инженерлік ғ имараттар, су қ ұ бырлары, канализация, электр беру жү йесі қ ирайды, байланыс желісі бұ зылады, қ ар кө шкіні, сел, сырғ ыма мен қ опарылыс пайда болады. Тау жыныстарынан тастар қ ұ лайды, адамдарғ а ү рей болады. Су асты жә не су жағ алауындағ ы жер сілкінісі кезінде, тең із тү бінің қ озғ алыс нә тижесінде тең іздің гравитациялық толқ ындарынан цунами пайда болып, қ ұ рылыста ү лкен бү лінушілік жасайды.
Жер сілкінісінің жойқ ын кү ші оның ә серінен болатын апаттары кө пшілікке мә лім. Ө йткені Қ азақ станның 450 мың шаршы километр аумағ ында жер сілкіну қ ауіпі бар. Бұ л аймақ та 6 миллионнан астам халық тұ рады, 27 қ ала, 400-ден астам елді мекендер бар. Еліміздің 40 пайызғ а жуық ө ндірістік ә леуеті осы аймақ та шоғ ырланғ ан.
Шығ ыс Қ азақ стан, Алматы, Жамбыл, Оң тү стік Қ азақ стан, Қ ызылорда, Маң ғ ыстау облыстары мен Алматы қ аласы сейсмикалық қ ауіпті аймақ та орналасқ ан. Онда ө неркә сіптің негізгі қ орының 30%-ы шоғ ырланып, тұ рғ ын ү й қ орының 35%-на жуығ ы орналасқ ан, Республика халқ ының 40%-ы тұ рады.
Жер сілкінісінің қ ауіпті бар аймақ тарда ірі қ алалар мен елді мекендер, гидротехникалық ғ имараттар мен зиянды ө неркә сіп орындары, жасанды жә не су қ оймалары, жарылғ аш жә не улы материалдар қ оймалары орналасқ ан. Тұ рғ ын ү й алқ абының бұ зылуымен қ атар тізбеленген объектілерді кейбіреулерінің бұ зылуы, оң алмайтын экологиялық ө згеріске алып келуі мү мкін. Инженерлік желілер мен коммуникациялардың жер сілкінудің салдарынан бұ зылуы аса қ ауіпті.

Жер сілкінісі кезіндегі қ ондырғ ы мен ғ имаратты зақ ымдалуынан шегілген залал ғ имараттың ө зінің зақ ымдалуынан шеккен шығ ыннан біршама есе асып тү седі. Жер сілкінісінің бірге ө рт пайда болып, геологиялық ортаның экологиясы бұ зылады, қ опарылма, сырғ ыма, сел тасқ ыны жә не т. б. шаруашылық қ а қ осымша залал ә келеді.
Жер сілкінісінің жанама шығ ыны да орасан зор: ө ндірістік циклдің уақ ытша тоқ тауы, ең бек ресурстарының зардапты жоюғ а тартылуы жә не тағ ы басқ алар. Сонымен қ атар кө лік жолдарының зақ ымдануына, тұ рғ ын ү й тұ рмыстық жағ дайдың нашарлануына, халық тың апат аймағ ынан кетуіне, жерасты дү мпуінің қ айталануын кү туінің нә тижесінде адамдардың ұ нжырғ ысының тү суіне ә келіп соғ ады.
Жер сілкінісі салдарының аса ауыр тү рлері ғ имараттар мен ү йлерді сейсмикалық кү шейту бойынша жұ мыстар жер сілкінісі қ ауіпті ескерусіз жү ргізілетін қ ұ рылыс пен ғ имараттарда пайда болады. Бұ ғ ан мысал ретінде соң ғ ы жылдары Қ азақ станда болғ ан жер сілкіністері салдарын келтіруге болады (Қ ұ лан ауданы Жамбыл облысы).
Халық ты, аумақ ты жә не шаруашылық объектілерінің ық тимал жер сілкінісінен қ орғ ау мақ сатындағ ы шаралар мыналарды қ амтиды: сейсмологиялық бақ ылау мен жер сілкінісінің болжамының республикалық жү йесін дамыту; сейсмикалық аудандастыру сапасын жақ сарту; сейсмикалық тө зімді ғ имараттарды жобалау жә не салу; халық тың сейсмикалық білімін жақ сарту; басқ ару; хабарлау мен байланыс жү йелерін тұ рақ ты дайындық та болуын ұ йымдастыру; дамыту жә не қ олдау; жер сілкінісі кезінде Азаматтық қ орғ аныс кү штерін тарту жә не тұ рақ ты дайындық та ұ стау.
Азаматтық қ орғ аныс кү штері мен қ ұ ралдарының жә не ө зге де шараларғ а жер сілкінісі салдарын жою жоспарына сә йкес ө зге де шараларғ а басшылық жасау.

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 8 9 Следующая ⇒