4. Кибернетикағылымы.

Кибернетика дегеніміз - басқ ару жә не байланыс жө ніндегі ғ ылым. Бұ л ғ ылымның қ олданбалы жағ ын кез-келген ғ ылыми зерттеу бағ ыттарына жатқ ызуғ а болады, ал оның теориялық мә ні тікелей ешбір ғ ылымдармен байланыспайтын, бірақ олардың бә рінде де қ олданылатын жалпы басқ ару теориясы болып есептеледі. Басқ ару - кез-келген жү йенің ажырамайтын қ асиеті. Бір-бірімен байланыстағ ы бө ліктердің жиынтығ ын жү йе деп атайды. Шын мә нінде, ә лем кең істігінің ө зі кө птеген, бір- бірімен байланыстағ ы кішігірім жү йелерден тү рады. Сол себептен «жү йе» деген ұ ғ ымғ а қ атаң анық тама беру оң ай емес. Жү йені кү рделілік дә режесі бойынша жай динамикалық жә не кү рделі жү йе деп жіктейді. Тармақ талғ ан қ ү рылымымен жә не кө птеген ішкі байланыстарымен жай динамикалық жү йеден ерекшеленетін жү йелерді кү рделі деп атайды. Сонымен қ атар жү йелерді детерминді жә не ық тималдық деп бө леді. Қ ұ рамындағ ы бө ліктері алдын- ала қ ойылғ ан болжам бойынша ө зара ә рекеттесетін жү йелерді детерминді дейді. Сол себептен, детерминді жү йелерді зерттеу кезінде ешбір анық талмағ андық кездеспейді. Керісінше, ық тималдық жү йелер ү шін алдын- ала дә л болжам жасау мү мкін емес. Сондық тан, бү л жү йелер кү рделі жү йелер қ атарына, яғ ни кибернетика ғ ылымының негізгі зерттеу саласына жатады. Мү ндай жү йелерді басқ ару ү шін реттеуіш деп аталатын басқ арушы механизм қ олданылады. Реттеуіш - регулятор - доү егпог, латынның «управляющий» (диуегпа1: ог) деген сө зінен шық қ ан, ал ол ө з кезегінде гректің «кибернесий» - кормчий - (кеменің рө лін ү стап отыратын кісі) деген сө зінен пайда болғ ан. Барлық технологиялық объектілер басқ арушы қ ү рылғ ысымен бірге қ айсыбір автоматты жү йені қ ү рады, ал ол ө з кезегінде автоматты басқ ару теориясы заң дарымен талданып, синтезделеді. Сонымен, автоматты басқ ару (АБТ) жә не реттеу (АРТ) теориясы — автоматты реттеу жү йесін талдау, синтездеу тә сілдерін жә не қ ү ру принциптерін зерттейтін ғ ылым.

Автоматты реттеу теориясында шешілетін, автоматты реттеу жү йесінің объект параметрлерін тү рақ тандыру мә селесі, АБТ жалпы мә селесінің дербес тү рі болып саналады. АБТ басқ ару жү йесінің элементтерінің жү мыс істеу теориясымен бірге, автоматика деп аталатын, ғ ылымның кең тармағ ын қ ү рады. Автоматика (гректің «Автоматос» деген сө зінен аударганда - самодвижущийся, яғ ни «ө здігінен ә рекет ететін») ө з кезегінде техникалық кибернетиканың бір бө лігі. Техникалық кибернетика, техникалық процестің (ТПАБЖ) жә не ө ндірістің автоматтандырылган басқ ару жү йесін (Ө АБЖ) қ ү ру мә селелерін қ арастырады. Автоматты басқ ару теориясының дамуына бірнеше атақ ты ғ алымдар ү лес қ осты. Санкт-Петербург техно- логиялық институтының профессоры И. А. Вышнеградский 1877 жылы автоматты реттеу теориясының негізін қ алады. Автоматты реттеу теориясының бү дан ары дамуы А. М. Ляпуновтың, ә сіресе орыс авиациясының атасы атанган профессор Н. Е. Жуковскийдің ең бектерінде кө рініс тапты. Олар автоматты басқ арылатын машиналар мен механизмдерде ө тетін процестердің математикалық теориясын жасады. Қ азіргі кезең дегі АБТ дамуына академиктер Б. Н. Петров, В. С. Пугачев, А. А. Воронов, С. В. Емельянов, Я. З. Цыпкин жә не профессор В. В. Солодовников ө з ең бектерімен елеулі ү лес қ осты. Қ азіргі уақ ытта АБТ, басқ арудың жалпы теориясымен қ оса, ө ндірісті басқ аруды автоматтандыру жә не жетілдіру м ә сел ел ері де ерекш е орын алады. Халық шаруашылығ ының барлық салаларына жогары техниканы, ғ ылымның жетістіктерін кең інен енгізу негізінде ө ндірісті ө сіріп, жетілдіру Республикамыздагы негізгі мә селе болып отыр. Бү л міндетті жү зеге асыру жолында АБТ рө лі орасан зор. Ө кінішке орай бұ л багытта кү ні бү гінге дейін бірде-бір қ азақ тілінде жазылғ ан оқ у қ ү ралы жарық кө рмеген. Сондық тан, белгілі орыс галымдарының ең бектерін жә не авторлардың кө птеген жылдар бойы аудиторияларда оқ ығ ан лекциялық материалдарын негізге ала отыра жазылган бү л оқ улық ты сә йкес мамандық тар бойынша қ азақ ша оқ ып жү рген студенттерге жең ілдік болсын деген ниетпен ү сынамыз. Сө з соң ында айтылар жагдай, бү л кітап қ азақ тілінде тү ң ғ ыш жарық кө ріп отырғ ан оқ улық болгандық тан, оның кемшіліктері де болуы мү мкін. Оқ улық тың авторлар ү жымы оқ ырмандардан келесі басылымның сапасын жақ сартуғ а септігін тигізетін объективті пікір айтып, шынайы бағ а беруін зор алғ ыспен кү теді

⇐ Предыдущая 1 2 345 6 7 8 9 10 Следующая ⇒