22 сұрақ.Эукариоттардың ДНҚ ның қызметтік бөлімдері

22 сұ рақ. Эукариоттардың ДНҚ ның қ ызметтік бө лімдері

ДНҚ қ ызметі: ДНҚ организмдердің басым кө пшілігінде тұ қ ым қ уудың материалдық негізі болып табылады. Ол адамның жә не барлық басқ а организмнің клеткаларында болады. Организмдегі барлық клетка ядроларында ДНҚ саны ә рдайым бірдей болады. Уотсон мен Крик ДНҚ молекуласының моделі бойынша ДНҚ молекуласы бір оське бағ ытталғ ан спираль тә різді айнала оралғ ан екі комплементарлық тізбек болып табылады. Ә рбір тізбек кә дімгі полинуклеотид болып саналады, онда нуклеотидтер фосфор қ ышқ ылының қ алдық тары арқ ылы ө зара байланысқ ан. Спиральдағ ы полинуклеотидтердің екі тізбегі бір – біріне азот негіздері жағ ынан бағ ытталғ ан. Сол себептен қ ос тізбекті спиральдың ішінде азот негіздері орналасады. Углевод пен фосфат топтары спиральдың сыртына орналасады. Бұ л жағ дайда бір тізбектің негіздері жоғ арыда айтылғ андай сутектік байланыстар арқ ылы екінші тізбектің негіздерімен байланысқ ан.

23. сұ рақ Прокариоттардың ДНҚ ның қ ызметтік бө лімдері

Прокариоттың эукариоттан негізгі айырмашылығ ы — онда қ алыптасқ ан ядросы жә не хромосомалары болмайды. Прокариот ДНҚ -сының эукариот ДНҚ -сынан айырмашылығ ы — мұ нда ДНҚ -ның сыртын нә руыздар қ аптап тұ рмайды жә не пішіні сақ ина тә різдес болып келеді. Прокариот жасушаларында мембрана қ ұ рылымы болады, олар микроорганизмдердің энергетикалық процестеріне қ атысады. Мысалы, кө к-жасыл балдырлардың мембрана қ ұ рылымында хлорофилл болады жә не олар фотосинтез процесін жү зеге асырады.

Прокариот геномының ұ йымдасуы (E. coli)

Геномының негізінде – бактериалды хромосома, оның қ ұ рамына нуклеоид – ядротә різді қ ұ рылым кіреді. Нуклеоидтың морфологиясы тү сті капустаның гү ліне ұ қ сайды, цитоплазма кө лемінің 30% алады. Бактериалды хромосома – сақ иналы, екітізбектен тұ ратын, оң ғ а оралғ ан ДНК молекула, ол екіншілік спиральғ а оралғ ан. Бактериалды хромосоманың ұ зындығ ы шамамен 4, 7 млн. Нуклеотидтік жұ п қ ұ райды немесе ~ 1, 6 мм. Хромосоманың екіншілік қ ұ рылысын гистонтә різді (негіздік) белоктар жә не РНҚ -мен қ амтамасыз етеді. Бактериалды хромосоманың мезосомағ а (плазмалемма қ атпары) байланысқ ан нү ктесі – ДНҚ репликацияның басталатын нү ктесі (бұ л нү кте OriC деп аталады). Бактериалды хромосома клетканың бө лінуінің алдында екі еселенеді, мезосома кө мегімен кө шірмелері екі жаң а клеткағ а бірдей таратылады. ДНҚ репликациясы OriC нү ктесінен екі жақ қ а жү реді жә не TerC нү ктесінде бітеді. Репликация жолымен пайда болғ ан ДНҚ молекулалары – репликон деп аталады.

Бір бактериалды хромосомада 1000-ге дейін белгілі гендерден тұ рады. Ә детте бұ л гендер «ұ й шаруашылығ ының » гендері клетканың тіршілігін қ амтамасыз етеді.

Барлық белгілі гендерді 10 топқ а бө луге болады, олар келесі процесстерді бақ ылайды:

1. тү рлі иондарды жә не заттарды тасымалдайды (92 ген).

2. Энергия тү зетін реакцияларды жү ргізеді (табиғ и қ осылыстардың катаболизмі соның ішінде) (138 ген).

3. Амин қ ышқ ылдарының, нуклеотидтердің, витаминдердің, электрондарды тасымалдайтын тізбектердің компоненттері, май қ ышқ ылдардың, фосфолипидтердің жә не басқ а да қ осылыстардың синтез реакцияларын жү ргізетін гендер (221).

4. электрондардың тасымалдануында АТФ генерациясы (15 ген).

5. макромолекулалар катаболизмі (22).

6. Белоктың синтезін жү ргізетін аппарат (164).

7. Нуклеин қ ышқ ылдардың синтезін жү ргізетін, рекомбинацию мен репарацияны қ адағ алайтын гендердің синтезі (49).

8. Клетка қ абығ ының синтезі (42).

9. Хемотаксис жә не жылжымалдық (39).

10. Белгісіз функциялары бар гендер (110).

Прокариоттардың генетикалық аппаратының қ ұ рамына бактериалды хромосомадан басқ а кө птеген ұ сақ репликондар – плазмидалар кіреді. Олар – ұ зындығ ы мың н. ж. сақ иналы ДНҚ молекулалары. Плазмидаларда бірнеше ондық гендер болады. Оларды «байлық гендер» деп атайды, олар антибиотиктерге, ауыр металлдарғ а тұ рақ тылық ты қ амтамасыз етеді, ерекше арнайы токсиндерді кодтайды, сонымен қ атар, қ онъюгация жә не басқ а бактериялармен генетикалық ақ паратымен алмасуды қ адағ алайтын гендерден тұ рады. Ұ зындығ ы 2... 3 мың н. ж. тұ ратын ұ сақ плазмидалар белгілі, олар 2 белокты ғ ана кодтайды. Кө птеген бактерияларда ү лкен мегаплазмидалар табылды, ұ зындық тары - шамамен миллиона н. ж. тұ рады, сә л ғ ана бактериалды хромосомадан қ ысқ а. Плазмидалар - мезасомаларғ а біріккен, бос кү йінде жә не бактериалды хромосомаларғ а attB нү ктелерінде интеграцияланғ ан кү йде болады. Яғ ни, бір плазмида хромосомада да болуы мү мкін жә не одан кесіліп жеке болуы да мү мкін. Кейбір плазмида бір ғ ана данада болады, ол хромосомамен бірге репликацияланады, ал кейбір плазмидалар – бірнеше кө шірмеде болады да, олардың репликациясы бактериалды хромосомадан тыс жү реді. Бос плазмидалардың репликациясы «домалағ ан сақ ина» принципімен жү реді, бір ДНҚ матрицасынан «шексіз» кө шірме жасалады.

⇐ Предыдущая 10 11 12 13 141516 17 18 19 Следующая ⇒