24. сұрақ Нәруыздардың құрылысы. Нәруыздардың жіктелуі

24. сұ рақ Нә руыздардың қ ұ рылысы. Нә руыздардың жіктелуі

Ақ уыздардың жіктелуі:

1. кү рделілік дә режесіне (қ арапайым жә не кү рделі), қ арапайым протеиндер тек қ ана аминқ ышқ ылдары қ алдық тарынан тұ рады, кү рделі протеидтер қ ұ рамына ақ уызды заттардан басқ а қ осылыстардың қ алдық тары кіреді;

2. молекула пішініне (шар тә різді жә не жіп тә різді);

3. кейбір еріткіштерде еру қ абілетіне қ арай (суда еритіндер, ә лсіз тү з ерітінділерінде еритіндер - альбуминдер, спиртте еритіндер — проламиндер, сұ йытылғ ан қ ышқ ыл жә не сілті ерітінділерінде еритіндер глутелиндер );

4. атқ аратын қ ызметтеріне қ арай (мысалы, корғ а жиналатын ақ уыздар, тірек қ ызметін атқ аратын ақ уыздар).

Ақ уыздардың қ ұ рылысы ө те кү рделі.

25. сұ рақ Нә руыздың қ ұ рылымдық денгейлері

Ақ уыз молекуласы қ ұ рылымын: бірінші реттік, екінші реттік, ү шінші реттік жә не тө ртінші реттік деп бө ліп қ арастырады.

Полипептидтік тізбектегі аминқ ышқ ылдары қ алдық тарының қ атаң тә ртіппен бірінен кейін бірінің орналасуын бірініші реттік қ ұ рылым анық тайды. Ақ уызды қ ұ райтын жү здеген, мың дағ ан, миллиондағ ан а-аминқ ышқ ылдарының қ алдық тары ө зара пептидтік байланыс (— CO — NH —) арқ ылы жалғ асады (49-сурет).

Полипептид тізбегіндегі аминқ ышқ ылының бір қ алдығ ының басқ асымен ауысуы немесе оның орнының алмасуы осы ақ уыздың қ ызметін бұ зады. Мысалы, адам гемоглобиніндегі 564 аминқ ышқ ылдары қ алдық тарынан қ ұ ралғ ан полипептид тізбегіндегі бір қ ышқ ылдың қ алдығ ы екіншісіне ауысса, адам ауыр сырқ атқ а ұ шырайды.

Аминқ ышқ ылдары қ алдық тарының инсулиннің кейбір бө лігінде орналасуын мынадай тізбек тү рінде кө рсетуге болады: глицин—изолейцин—валин—глутамин, т. с. с. 50-суретте 2-полипептидтік тізбектен тұ ратын инсулиннің бірінші реттік қ ұ рылымы келтірілген.

Табиғ атта ақ уыздардың кейбіреуі тек созылың қ ы полипептидтік тізбекте болады. Мысалы, табиғ и жібек талшығ ы — фибрионның қ ұ рылымы осындай.

Ақ уыздардың кө бінің кең істікте спираль тә різді оратылуы екінші реттік қ ұ рылым деп аталады. Бұ л қ ұ рылым, негізінен, спираль оралымдарында орналасқ ан — CO... HN— арасындағ ы сутектік байланыстар арқ ылы іске асады. Шиыршық тың бір орамында 3 жә не 5 аминқ ышқ ылдарының қ алдық тары болады. Оралымдардың арақ ашық тық тары 0, 54 нм шамасында.

Ақ уыздық оралма тектес молекуласы биологиялық процестердің ә серінен, молекула арасындағ ы сутектік байланыс, —S—S— дисульфид кө піршесі, кү рделі эфирлік кө пірше жә не бү йір тізбектегі анион мен катиондар арасындағ ы иондық байланыстар арқ ылы ө зара байланысады да, ө те кү рделі ү шінші реттік қ ұ рылым тү зіледі. Бұ л кезде оралма қ ұ ндақ талып, шумақ қ а айналады (52-сурет). Ү шінші реттік қ ұ рылым ақ уыздың ө зіне тә н қ асиеттері мен белсенділігіне жауап береді.

Ақ уыз молекуласы тек қ ана бір полипептидік тізбектен тұ рса, оның қ ұ рылымдары бірінші, екінші жә не ү шінші реттік болады. Ал ақ уыз молекуласы екі жә не одан да кө п полипепидік тізбектен қ ұ ралса, онда тө ртінші реттік қ ұ рылым тү зіледі. Тө ртінші реттік қ ұ рылым — кейбір ақ уыздарда бірнеше полипептидтік тізбектердің бір-бірімен кү рделі кешенді комплекстерге бірігуі. Мысалы, гемоглобин қ ұ рамына 141 аминқ ышқ ылының қ алдығ ы кіретін тө рт полипетидтік тізбектен жә не қ ұ рамында темір атомы бар ақ уызды емес бө лшек гемнен комплекс тү зеді. Гемоглобин тек осы қ ұ рылымда ғ ана оттекті тасымалдай алады.

Нә руыздардың кү рделілігіне қ арай 4 реттік қ ұ рылымы болады: бірінші реттік, екінші реттік, ү шінші реттік жә не тө ртінші реттік қ ұ рылымдар.

⇐ Предыдущая 11 12 13 14 151617 18 19 20 Следующая ⇒