ЧАС ПЯРЭВАРАТНЯ, 1 страница

ЧАС ПЯРЭВАРАТНЯ,

Альбо

ЯК Я СЫПЛЮ ЦУКАР

Калі мяне яшчэ не было

Замест эпілогу

Жыцьцё закончылася. На самым разгоне. Здаецца, толькі-толькі ўвабраўся ў сілу, як у дзяцінстве сьніў прыгожыя каляровыя сны...

Вось такі, напрыклад, сон. Нібыта едзе ён, падымаецца ўгару... А гара крутая, крутая. Але конік добры. Скура на ім аж рыжа ільсьніцца. У сьне бачны ня ўвесь, а толькі частка. Крыжы, сьцёгны - магутныя, такія, што ім можна верыць. I ён верыць коніку, хоць ляжаць на возе вельмі сьлізка, вось-вось, здаецца, можна ссунуцца. Гара да ней-мавернасьці крутая. Самая вялікая і крутая гара на сьвеце. Юравіцкая.

Усе кіроўцы, што тут езьдзілі, казалі: " Як агораеш Юравіцкую гару, - жывы вернешся дамоў".

Ня ў сьне, на яве, калі сам паезьдзіў і пахадзіў тут, пераканаўся, што гэта не зусім так: не такая ўжо вялікая і крутая тая Юравіцкая гара. Гэта на першы погляд і - чалавеку староньняму, чужому. А не чужому, каму ўелася ўжо ў пячонкі?.. Штукарыць горка. Ды як яшчэ штукарыць. Ёсьць яна, і няма яе - можа не аказаць сябе. А можа і не падпусьціць да сябе - устаць сьцяной. А ты, як рыба ў нерат, - ні ўзад, ні ўперад. Адным словам, ня простая была Юравіцкая гара, мо й адзіная такая на ўсё Палесьсе ці нават на ўсю Беларусь.

Здольная яна была раптам узьнікнуць з нічога перад нечаканым спадарожнікам, як у павелічальным ці, наадварот, памяншальным шкле. I будзе бачна за ёй шмат чаго, але толькі вокам, бо нагой туды - ні кроку. Будзе бачна перакуленую з неба стужку блакітнай вады, якой поіцца далёкая белая хмара і нагбом каўтае яе трохі касенькі сонечны залаты прамень. А вады ў пракаветнай і задумлівай Прыпяці ніколькі не ўбывае. Хаця працяг яе ў прасторы абмежаваны і аблямаваны з аднаго берагу зялёным разьлівам паўшар'яў лазы, а з другога - сівым белым пясочкам. А яшчэ над усім гэтым таксама бачны і нябачны, сьцяг неспазнанай краіны, мо радзімы самой зямлі. Такі ён вялікі. I жывы, трапяткі. Але ня кожнаму, ня кожнаму відзён і здаля, і зблізу, і ня ў кожную пару году. Праяўляецца больш па позьняй восені, калі зямля агорнутая, ахопленая сумам птушак і чалавека, які хутка-хутка, па гэтай зіме, адляціць у вырай і не дачакаецца ўжо ніколі болей сваёй вясны, і напрадвесьні, калі тая ж зямелька, вызваленая ад маразоў, спавітая сьпевамі прылётных птушак і абуджаная салодкімі спадзеўкамі і клопатам... Вось тады тут, на кіламетры і кіламетры ўсьцяж ракі, і ўздымаецца сьцяг - Штандар. На сьвінцова-шэрым ці нават белым яшчэ ад сьнегу і лёду дрэўку ракі, выпнуты спадыспаду, надзьмуты дыханьнем зямлі, зьверху, з сусьвету, падхоплены, усьцягнуты амаль да сонца, жаданьнем таго ж сонца і нябёс бачыць гэтае дзіва, свой штандар. Бел-чырвона-белы, перанасычаны пакутамі і радасьцю, чырваньню прырэчнага, падпрыпяцкага ракітніку, аблямаванага з аднаго боку сівізной яшчэ саланаватага ад суму па хвалях былога Мора Герадота пяску, з другога - белымі сьнягамі ці крыху жаўтлявай пеннай бельлю сьпеўных глыбінных хваляў Прыпяці.

I калі вы сапраўды тут свой, паляшук, то прыпыніцеся і ўбачыце гэта, пры ўмове, праўда, што вас не страсе з сябе, як муху, Юравіцкая гара. А яна здольная і на такое. Ня раз рабіла гэта з чужынцамі. Вы зможаце ўбачыць і ўсё астатняе. А галоўнае - адчуць і пачуць, калі ўжо так здарылася, калі вы асьлеплі і аглухлі на гэтай зямлі і за гэтую зямлю, адчуць і пачуць усё нябачнае і нечуванае, даўно пахаванае ў горках, пагорках і старажытных палескіх курганах. Сэрцам даведацца і зразумець, што Юравіцкая гара стаіць тут зусім няпроста. Гэта зусім ня той - а мо і той? - Курган Славы, які насыпаны па загадзе ўладаў. Насыпаны не са жвіру, зямлі і пяску, а з самога духу, душаў тых, што прайшлі, праляцелі тут над ракой, са спрасаванага адушаўлёнага духу сьмертнасьці, недаўгавечнасьці ўсяго існага, з вечнасьці і памяці ня толькі сябе, але і memento mori, зьніклай сёньня памяці, бо замест яе на зямлю прыйшла ўжо сама сьмерць, адбіла ў чалавека memento mori.

Адчуеце і ўбачыце, што горка гэтая жывая. Яна працягвае жыць і дыхаць у вечнасьці, у бясконцасьці сусьветаў, пры сонечным сьвятле і апраметнай цемры космасу. Пры сонечным сьвятле і апраметнай цемры космасу стаіць на ёй бачная толькі Творцу варта. Варта, пастаўленая абачлівасьцю і празорлівым жаданьнем захаваць нас, нашых продкаў, далёкіх нашых прашчураў і наступнікаў. Варта па дарозе на Мазыр і Нароўлю. На Хойнікі і Брагін. I далей - на Чарнобыль, дзе ўжо трэцяе дзесяцігоддзе запаленая і пастаўленая, гарыць па нас сьвечка, дзе абапал яе толькі Палын і палын-чарнабыл. Што павінен быў ведаць і бачыць кожны. Але, але...

Але варта як стаяла на той дарозе, на той Юравіцкай горцы, так і сёньня стаіць, бо нягледзячы ні на што, помніць пра сьмерць. I адсочвае яе рух і шлях. Бо ня сьмерць, а жыцьцё некалі пачыналася тут. I варце запавешчана яшчэ напачатку сатварэньня запаветнага Палесься ня даць патухнуць сьвечцы, зьберагчы яе агонь.

Крыху наіўныя прашчуры, наіўная нашае немаўля-вечнасьць і зусім ужо наіўная, хоць і верная варта нашай ракі, дарогі і сьцягу. Хаця хто ведае, хто ведае...

Усе - навыперадкі - сьведкі таго, што было. А хто можа засьведчыць тое, што яшчэ будзе? А за Юравіцкаю гарою спрадвеку быў рай. Рай па адзін бок - Мазыр, Нароўля, з той жа Прыпяцьцю і разьліваным морам сонечнага сьвятла і зеляніны. Плодны рай непадалёку ад Юравічаў - вёска Вадовічы, куды, лічы, усё Палесьсе езьдзіла па яблыкі, а маладыя дзяўчаты і хлопцы з усёй Беларусі ў тым неабсяжным садзе зачыналі новых беларусаў. Адным словам, усё па-райску, і ўсё, як у раі. Праўда, было невядома, калі ўсюды рай, дык дзе ж тады пекла?

А яго мо тады яшчэ і не было на Беларусі. Пекла жывому - у душы яго: вечная апраметная і вечны рай.

I пякельны наш рай быў заснаваны, атабарыўся менавіта тут, пад Юравіцкай горкаю, на беразе Прыпяці, дзе сам сабой узрос і дзяржаўны бел-чырво-на-белы зямны наш штандар яшчэ далёка ад таго, як стала пекла наперадзе кожнага з нас, і адзаду кожнаму, і з абодвух бакоў... Толькі пра гэта мала хто ведаў і здагадваўся. I чалавек, які ехаў на возе ні то ня ведаў, ні то і ў сьне сваім забараняў сабе ведаць, куды ён едзе - глыбей у пекла ці набліжаецца ўжо да раю. Адно толькі было ясна яму: Юравіцкая гара - так сабе горка. Ёсьць, ёсць на сьвеце куды большыя, розныя там Джамалунгмы і пікі Лені-на... Толькі вось нешта народу на ёй занадта. Ды нейкага колішняга народу. Цяжка коніку і працерабіцца праз яго: сабралася там нейкіх крылатых людзей і людзей хвастатых, і коней гэтакіх жа - з крыламі. Зрэдку пракідваецца і сёньняшняя парода чалавека, бяскрылая, і ўжо не хвастатая, але, відавочна, з рагамі. Юраўцы, што жывуць тут цяперака, у самай вялікай вёсцы Юравічы - тры з большым кіламетры ўздоўж ракі, і юраўцы, якія жылі тут некалі, а потым вымерлі. Усе яны яшчэ з мовай, з языком, нешта з таго сьвету галёкалі, нешта крычалі. А яшчэ вакол - процьма народу безгалосага, дзікуны. Тутака ж, пад Юравіцкай гарою, у старажытныя яшчэ часы была стаянка першабытнага чалавека. Адсюль пачыналіся бязмоўныя яшчэ беларусы, амаль такія ж, як і сёньня. I бел-чырвона-белае прыбярэжжа прашытае сьлядкамі іх босых ног. Ці не ступакамі сьнежнага чалавека, які, відно праз пераломленае сьвятлом шкло Юравіцкай гары, і зараз пахаджае па беразе Прыпяці. Высачэзны, метраў са тры ростам. Мо вырашае для сябе: ці навекі застацца на гэтай сёньня яшчэ чыстай зямлі, ці падацца ў вечна белыя сьнягі, сапраўдныя горы і назаўсёды захаваць сваю нямую душу, зьберагчы яе ад хцівага вока будучай цывілізацыі. Застацца прывідам, невідзімкай на зямлі. А ў прадчаканні няпэўнай і глухой будучыні з глыбіні далёкіх стагоддзяў самотна пазірае на дарогу жанчына: што вырашыць чалавек, якім наканавана быць яе лёсу. Лёсу яе дзяцей, што грэюцца паабапал бел-чырвона-белага вогнішча. Ці будзе ў іх агонь, ці зьведаюць яны слодыч полымя вечнай душы чалавека, які дзеля гэтай душы гарэў у старажытных пячорных вогнішчах і гатовы пайсьці ў агонь і сёньня, каб яна, душа, зноў жа, аблямаваная бел-чырвона-белым, ніколі ня згасла. Такая ж самотная думка і ў рудым воку істоты, якую яшчэ няма да каго ад-несьці, няма з кім атаясаміць. Душа ў яе ёсьць, але куды яна павернецца, да каго ці чаго прыхінецца, віляючы хвастом, пабяжыць і будзе ўслугоўваць вечнаму каму, ці дастанецца яе вернасьць і талан чалавеку. То чорны, што прытушаная прыпяцкай вадой галавешка, сабака. А мо яшчэ і не сабака -воўчык, воўк, хцівасьць і хіжасьць якога сапраўды толькі прытушаная, але ня збытая. I той воўк, ці то ўжо сабака, на вачах у чалавека на возе ў некага перакідваўся, і ён да апошняй драбніцы спалоханым да конскіх дрыжыкаў сэрцам адчуваў і бачыў гэтае перакідваньне.

Пячорна каменнае нараджэньне незнаёмай, невядомай яшчэ сьвету набрыдзі, яе прышэсьце ці не з сусьвету, з чорных дзірак і злых агаладалых у вечным апраметным змроку планетаў-карлікаў. I была ў тым нараджэньні вялікая брыдота, і адначасова - і вялікая любасьць. Як і ў кожным нараджэньні некага існага. Бо гэта па сваёй сутнасьці першапачаткова быў промысел вялікага Творцы. Так нараджалася ня толькі зло, але і перасьцярога, і пакараньне існуючаму ўжо злу. I па-над Прыпяцьцю пракаціўся жахлівы рык. Рык уладаньня і зьліцьця, злучэньня жывога і мёртвага, жывёльнага зьвярынага сора-му і амаль чалавечай бессаромнасьці, радасьці нараджэньня і смутку пачатку паміраньня. Першы крык, ад якога ў ягоных жылах скамянела і састыла кроў. Прыпяць зьбілася са сваёй хады, і расступіліся яе воды да самага дна, выкрыўшы на тым дне грэшную русалку і вялізную блакітнай крыві п'яўку, што наравіла прысмактацца паміж вялізных цыцак той русалкі. Загаласілі і застагналі воды, уліўся кроўю і сьлязьмі, учарнеў белы пясок, схапіўся агнём чырвоны ракітнік.

Нараджэньне адбылося, нехта невядомы датуль нікому прыйшоў на зямлю. Зьвер перакінуўся ў чалавека, чалавек перакінуўся ў зьвера. Зьвярыны і чалавечы дух увайшоў у новую істоту, яна прыняла той дух. I ён, чалавек на возе, голы пасярод дарогі, роўна на палову падзеленай горкай; што ад Мазыра і Нароўлі, што ад Чарнобыля - аднолькава, прыняў той незямны дух. Прыняў і скарыўся яму. А мо гэта ён і сам на тую хвіліну нарадзіўся, перакінуўся немаведама ў каго. Перакінуўся і пайшоў, пайшоў.

Па-над вечным спакоем і замілаванасьцю непазьбежнага сьвятога і грэшнага жыцьця да зямлі падкрадваўся, прыхінаўся да яе долаў, дуброваў і ніваў - з некага ці нечага жывога і, здаецца, гожага, перакідваўся ў пошасьць і брыдоту. I гэтае пракудлівае перакідваньне зачароўвала прагай адбыцца, зьдзейсьніцца зьвярыным жаданьнем жыць. I гэтая прага да існаваньня, жыцьця, пэўна, вымушала невядомую яшчэ істоту да самажэрства, самаедства. Хвост істоты прарос ікламі, кожная поўсьцінка на ім пераўтварылася ў зуб. Зуб зьліўся з зубам, узьняўся жоўтым клыкам. I хвост напаў на галаву. А галава кінулася жэрці той хвост, як правалілася ў сваю ж уласную ср... ку. I на зямлі, густа палітай кроўю, вырас спачатку круглы і бязногі, як прыпалы да пяску і моху, стары і руды грыб-пшыкалка. I тая порхаўка-пшыкалка раптам набыла даўгую і дзыбатую ў чорнай, што ў малпы, поўсьці нагу і чырвоную, як у падасінавіка, ці некалі ў міліцыянера галаву-шапку. I шапка-галава ўзьнялася да хмараў, але, пэўна, шыя не ўтрымала яе. Вялізны страшны грыб зноў пшыкнуў, шпокнуў, ды так, што па Прыпяці аж бурбалкі пайшлі, і прах пасыпаўся на зямлю і раку, як з той торбы, што з вялікага жабрацкага нашага горбу. Воды ракі сталі горкімі, а лясы няўчасна пажоўклі.

I людзі на горцы, на беразе ракі, што сумна ўзіраліся ў сіні, што вока, блакіт даляглядаў, назапашвалі сінь і блакіт у сваіх вачах, тужылі, спадзяваліся і чакалі. Новых стагоддзяў і сёньняшняга дня, калі яны абвесьцяць сьвету аб сабе, калі прарэжацца на сьвет іх слова, сальецца з гоманам іх дуброваў, шэптам іх вятроў, рачных хваляў, трапяткою тугой і радасьцю полымя вогнішчаў. Чакалі мо і яго на гэтым гнядым коніку, калі ён узьбярэцца на іх крутую, намошчаную стагоддзямі, прахам іх жыцьця, бласлаўленьня і праклёнаў гару. Усе гэтыя людзі пачалі моўчкі хіліцца долу, і падаць, што снапы ў малатарні.

Але самае дзіўнае, што ён таксама знаходзіўся сярод тых людзей, быў на той гары, хоць і ня бачыў сябе там. Ня бачыў, але адчуваў, што ёсьць, ні то як прах, пясчынка малая, ні то як праклён нечы ці бласлаўленьне. Увесь яго род быў там, уся яго радня. Сябе ж ён хоць і ня бачыў, але адчуваў. Адчуваў сваё дыханьне і перасьцерагальны ці падахвочваючы ні то стогн, ні то крык.

А яшчэ, ён адчуў, што крычыць сам, даўно ўжо галосіць і лямантуе, а не чутно таму, што ўсё адбываецца ў сьне.

Усё адбываецца ў сьне. I гняды конік - сон, і падвода - сон, і гара, і гэтае прыпяцкае сіняе прывольле. Ён некім прыняволены да гэтага сну, таму што няма ўжо ніякага прывольля, усё надпрыпяцьце каторы год у чорным тумане. I чорны сабака, што сядзіць у яго ў нагах на возе з таго чорнага туману... Адкуль узяўся гэты сабака? Мо воўк ці ваўкалака? Ён жа толькі што быў у мінуўшчыне, а цяпер во - на табе. Ня згінуў, ня спрах. Навошта ён тут, на возе? Хіба ж ня мог бегчы за возам. Не, расьсеўся, як пан. А сам ён коўзаецца па возе, вось-вось грымнецца вобзем, а чорны ваўкалака, як адліты з металу, сядзіць, нібы ўпаяны ў воз. Хто і што гэта - павадыр, вартаўнік-наглядчык? I куды гэта і навошта ён з тым ваўкалакам едзе? Па сваёй ахвоце ці яго вязуць?

Конікам усё ж нехта кіруе, сьцёбае лейцамі па крыжы, прыцмоквае. Нехта з тых дзядзькоў яго дзяцінства, што развозілі па горадзе хлеб у вялізных з фанеры і дошак будках. I воз з тых часоў. Шырокая платформа з габляваных дошак, прапахлых хлебам. I возчык, аброслы шчэцьцю, у брызентавым рудым плашчы - уніформе таго часу, адзеньні старшыні калгаса, брыгадзіра, райупаўнаважанага.

Плашч на чалавеку ён бачыць, шчэцьце на твары яго бачыць. А вось самога твару - не. Правал нейкі замест твару, ямка, дзірка ў белы сьвет. Дзіва дый годзе, чалавек бяз твару. I сам ён... голы. Галютка-голенькі. Коўдраю толькі прыкрыты, як белым саванам. Вось таму і сьлізка так, коўзка.

I голаму яму не ўтрымацца на возе. Упасьці прылюдна - сораму не абярэшся. Перад першабытным чалавекам - і голы. А ён жа тут ім ня просты чалавек з будучыні. Ён яшчэ і папярэднік іх — прадцеча. Гэтае адчуваньне такога папярэдніка ў сабе - не яго. Гэта нечы загад быць папярэднікам. I яму трэба застацца вартым мінулых і будучых стагоддзяў, захаваць твар перад пільным сінім вокам зданяў і прывідаў, перад продкамі і бацькамі і сумленьнем уласнага вока, што дрыжыць ужо ў сьпякотным марыве неба і ракі, ня маючы сілы ўтрымаць свой жа сумнеў і няверу.

Страх, спапяляючы жах, што распаўзаецца адсюль па ўсёй зямлі, агортвае яго. Цела дранцьвее і паціху ссоўваецца да краю возу. Яму падаецца, што ён ужо ўпаў. Ён ужо ў перадчаканьні сьмеху, рогату нябёсаў і вады, першабытнага рыку людзей, вылучае з гэтага пякельнага іржаньня ўласнае мярзотнае хіхіканьне.

Але наўкола цішыня і змрок, нібы вымарачна паўмірала ўсё, аглухла, асьлепла. І ў той глухой і сьляпой цішыні ён чуе, як мерна цікаіюць ходзікі. Адлічвае час кімсьці нябачным запушчаны гадзіньнік, а мо некім заведзеная гадзіньнікавая міна, што зараз выбухне, і ня будзе больш ні дня, ні ночы. Ён слухае спалох часу, што цячэ праз яго. Імгненьні скручваюць і вяжуць цела ў вузлы. Міна ў ім. Гэта ён і ёсьць міна. I самога сябе яму трэба ўтаймоўваць. Ён слухае цёк часу праз сваё цела. I з абурэньнем думае: чаму ж гэта яго ніхто не ратуе.

Што ж ты, далёкі мой прашчур, не падасі мне рукі. Паміж намі цяпер не стагоддзі. Адзіны толькі крок падзяляе нас адно ад аднаго. Што ж ты не працягнеш мне рукі? Ты там, на тым сьвеце, я голы тут, абодва ў чым маці нарадзіла. Ты агораў гэтую гару і пайшоў дамоў. Дык дапамажы і мне справіцца з дарогай, агораць тваю і маю Юравіцкую горку. Ня надта яна ўжо і крутая, хоць і шчодра пасоленая чалавечаю сольлю. Ды, бачыш, возчык які. Я на зямлі, а ён толькі ведае лейцы накручваць. Воз рубам - таму і я вобзем. Ахоўны брызентавы каптур на вушы - дзе тут пачуеш. Ён жыве толькі імгненьнем, а memento more ў імгненьні няма, бо memento more і ёсьць вечнасьць.

Адтуль нашае неба. Нашая Прыпяць, вечная і ў часе, і ў прасторы. Змыкаецца з небам, з яго пачынаецца. Як рука пры пяці пальцах. 3 жывога цела сусьвету, адтуль, дзе днее. Дзе бяруць пачатак нашыя мары і сны, дзе лунае нашае ненароджанае, але ўжо і напаўзабытае беспрытульнае слова.

Варухні хоць адным пальцам, мая маці Прыпяць. Дай жа мне руку, прыкрый мой сорам. Паразумеемся не праз слова, а праз вітаньне сьляпых - дотык. Будзь жа міласэрным да мяне. Будзь жа міласэрным той, што не адбыўся, страціўся. Не трапячы над маёй галавой сваімі бялюткімі крыламі, вырані па мне сьлязінку, тую самую, што здольна выратаваць сьвет, хай жа яна выратуе нас.

Так маліўся ён у сваім сьне. Але ніхто не адзываўся на яго малітву. Ні шэлаху, ні гуку. I тады ён заплакаў, гаруча і горка, як могуць плакаць людзі, пэўна, толькі ў магіле, у дамавіне. Там жа, на гары, сярод прыпяцкага разлогу, была і яго маці. Ён ня бачыў яе, як ня бачыў і сябе. Але яна была там. Яна была. Высока ў небе ласкавым і мяккім сонцы. У сумным напеве мядзьвянага жвіру, што сьпяваў для неба спрадвечную песьню. Яна была ў той песьні, у цішы і аняменьні: у небе высокім, у сонцы далёкім, у вадзе бягучай, у пыле дарожным, у дрэве зялёным і ў травінцы кволай. Усё яна.

Чым угнявіў ён яе, што зрабіў ня так, каб яна выраклася свайго сына? Чым угнявіў ён сонца і неба. Што за праклён над гэтай зямлёй, успоенай такімі прыгожымі рэкамі, пазначанай, як акрайцамі хлеба, слодыччу зачацьця жыцьця, іскрынкамі сьвядомасьці ў тумане першабытнасьці цёплымі хатнімі агменямі юравіцкіх горак. Што за праклён вечны над гэтым краем? Рэкі тут ужо цякуць крывавыя, крыніцы б'юць сьлёзныя, долы на крык і стогн сыходзяць.

За што ж так пакутуе сын твой, маці наша родная зямля? Цяпло тут, печ з крыві і на крыві і костках. Агонь спрадвеку з чалавечыны. Што за крывавае каханьне ладзіш ты тут. Сваім сынам адмаўляеш нават у плачы па тваёй жа песьні...

I я адмаўляю табе, маёй маці...

Не, ён не пасьпеў так падумаць у сваім нямым сьне. Але, пераганяючы думку і боль, нават у сьне, у палоне ўласнага небыцьця, жахнуўся. Ёсьць у чалавеку нейкая мяжа, рыса, якую нельга пераступаць - гэта якраз яна. Ён быў гатовы ступіць за яе. А мо і ступіў. Гэты конік, чорны сабака, чорны вецер над Прыпяцьцю - адплата яму. Таму ён голы едзе на возе, падымаецца на гару, дзе знаходзіцца ўся яго радня, дзе знаходзіцца маці. Едзе, каб пазбавіцца іх праклёну вымаліць дараваньне. А калі не - то застацца там, каля іх назаўсёды. Гэтым чорным ваўкалакам-ваўчком.

Але якраз яны, бацька з маці, і заступілі яму дарогу. Бацька, здаецца, ня супраць, каб ён ужо далучыўся да іх. Унурыўся толькі, пакорліва стаіць побач з маці. А маці... Схавала, заклала руку за сьпіну, нешта трымае ў той руцэ, каб ён раней часу ня ўбачыў і ня ўцёк, як гэта было ў дзяцінстве. I ён загадзя і ў сьне помніць і ведае, што яна трымае ў руцэ сваёй за сьпіной. Толькі дзяцінства яго даўно адышло і спрахла.

- Я знайшоў цябе. Я вярнуўся да цябе, мама, - кажа ён, ледзь-ледзь утрым-ліваючыся на краечку драбінаў.

Маці робіць крок і дубчыкам, дубчыкам па тым месцы, дзе бярэ пачатак яго розум. Толькі воўчая поўсьць чорнымі пырскамі ва ўсе бакі.

- Рана, рана табе яшчэ сюды. Ды і не прыму я цябе такога. ,

- Навошта ты мяне пакінула аднаго, чаму ты мяне прыгаварыла да жыцьця, пракляла? Зьлітуйся, даруй, гэта ж твой першародны грэх.

- Прэч! - зазлавала маці. I хвацка зашчыравала дубчыкам. - Ты разумееш, чаго просіш у мяне? Забіць цябе. Ведаю, так трэба. Але не магу. Не магу. Не магу... Калі ўжо такое наканавана, то гэта зробіш ты сам. Сам...

- Тады блаславі, ці то ўжо да скону зямлі пракляні мяне.

Маці адкінула дубчык і схілілася над ім, узьняла ў неба руку, расьцяла вусны і як бы нешта прамовіла. Але на тую хвіліну заварушыўся і скочыў з возу чорны сабака-воўк, і гняды конік спатыкнуўся адразу на ўсе чатыры нагі і згубіў дзьве падковы, варта на горцы ажыла, заляскала дзідамі, і сьцяна дазволіла зноў убачыць з горкі далёкі бераг Прыпяці, бел-чырвона-белы штандар...

Толькі яму было ўжо не да таго штандару. Ён прагнуў пачуць матчына слова. Бласлаўленьне, пракляцьце? Якое гэта мела значэньне. Было б толькі слова. Ссунуўся з возу, бразнуўся вобзем. Падхапіўся на ногі, і панёс непачутае праз горку, як мех непадымны панёс. Як быў голы, панёс на плячах цяжкае, як выплаканы зямлёй камень, валун. Ня ведаючы, што ў мяху і ня вельмі жадаючы ведаць. Ад маці і пракляцьце салодкае. I чорны, што пякельны чорт, сабачка-воўк, увасабленьне дзіцячага і дарослага зямнога страху, суправаджаў яго. Цікаваў і пільнаваў, каб ён на гэтай Юравіцкай Галгофе, спрадвечнай зямной чалавечай юдолі, ня схібіў, не схітрыкаваў, ня кінуў свой мех. За гэ-тым сачыла і варта на горцы. Дарэмна сачыла, ён ня мог пазбавіцца сваёй ношкі і пад прымусам.

Так, ня мог сёньня. Але хто ведае што будзе заўтра. I ці будзе ў яго заўтра, ці будзе ён у тым заўтра. I наогул, ці будзе безьліч колькі разоў праклятая, безьліч колькі разоў бласлаўлёная зямля.

Нават вада мае крытычныя кропкі. Што ж тады казаць пра чалавека. Ён таксама ўвесь час у руху, ад гневу да радасьці. Ад нечага адыходзіць, да нечага набліжаецца, разьвітваецца, сустракаецца. Перакідваецца, за адведзены яму век пражывае дзясяткі, калі ня сотні жыцьцяў. Кажуць, што недзе ў моры жывуць гадзюкі, якія двойчы за месяц мяняюць скуру. Ёсьць патрэба, неабходнасьць пазбавіцца ад таго, хто паразітуе. I тут я зайздрошчу марскім гадам, хоць ім, пэўна, і вельмі баліць. Зайздрошчу іх імкненьне на поўню і маладзік да аднаўленьня, жаданьню пашырыцца. Пераўвасобіцца. Гад усё ж ёсьць гад - нават у моры.

Чалавеку з яго куцымі памкненьнямі і гіпертрафіраваным уяўленьнем свайго эга, нецярплівым розумам уласьцівы пераўвасабленьні куды больш хуткія. I, згодна з апошняй навуковай ці калянавуковай гіпотэзай, дзякуючы зусім ня розуму, бо ў яго розуму таго кот наплакаў. А тое, што мы звыкла гэтым завём, нешта толькі накшталт радыёпрыёмніка. Ад некага і некуль сыходзяць сігналы, імпульсы. Наш мозг счытвае, прымае інфармацыю і па меры сваёй моцы абсягу ці абмежаванасьці і дураты - узмацняецца, альбо чамярэе. Глушыць, нішчыць на карані сябе і сваю сілу. Трапляе ці то ў геніі, ці то ў выцьвярэзьнік, ва ўрад ці вар'яцкі дом.

Дваццаць першае стагоддзе! Вер ня вер, а жыць трэба. Са свайго часу ня вылузьнешся. I хочацца жыць хоць чайнікам, хоць электрычным прасам. Толькі зноў, паводле тых жа найноўшых адкрыцьцяў нашых сёньняшніх суразмоўцаў з космасам, век наш усё карацей і карацей. Бо гэта і не зусім наш, чалавечы век. А век адной толькі інфарматыкі, якая ў сілас прасуе чалавецтва, прасуе час, робіць яго гэтакім жа шчыльным, як карлікавыя зоркі, страшэнна паскарае ўсе жыцьцёвыя працэсы. А гэта значыць, што цяпер на чалавечую жытку, на зьмену пакаленьняў прыпадае нашмат меней часавай прасторы, чымсьці гэта было колісь.

У чалавека ўкралі век. I, пэўна, ня толькі век, а мо... Не, не, мо толькі абвузілі. Помніце крыху ўсё ж нашага, славутага, усяму сьвету вядомага прарока, бо селішча Дастоева - ёсьць мы ці няма нас - на нашай зямлі, беларускай, з шаснаццатага стагоддзя дрэвам сваім, сваімі каранямі на Берэсьцейшчыне стаіць. I гэта ён, парастак таго дрэва, яшчэ ў пазамінулым стагоддзі папярэджваў пра тое, што чалавек вельмі ўжо ж шырокі. I пытаўся ў некага, ці ня час яго і абвузіць. Мо такі час - абвузіць чалавека - якраз сёньня і прысьпеў. Нехта, сам ужо вельмі шырокі, яго і абвузіў. Хаця, магчыма, і наадварот - бязьмежна пашырыў. Надзьмуў як жабу, так, што чалавек сам сябе не заўважае, ня бачыць сябе. Таму і крушыць, трушчыць сабе падобных, хто пад ногі трапіць, хто не пасьпеў разам з ім пашырыцца. I такіх процьма. Упэўнены, што я таксама з іх. Пераканаўся ў гэтым ці ня ўчора. Жонка нешта бурчэла зранку, я, як прынята, апраўдваўся. Вядома ж, сабака баіцца ня кія, а зьвягі. Але ж то і не сабака, калі адразу падціскае хвост і паўзе лізаць руку. Увогуле, як засьведчана, сабакі падзяляюцца на дзьве пароды - шакалавую і ваўчыную. Шакалавая больш гнуткая, прызначаная служыць усім і кожнаму, усім і кожнаму лізаць. I ня толькі рукі. Бо сёньня дзень такі, што лізаць толькі рукі мала. А да ўсяго, калі лізнуў ты рукі, то ня хочаш, а мусіш вылізаць да бляску - прэміяў, званьняў і ўзнагародаў - і ўсё астатняе. Каб аж зіхацелі ўсе твае трыццаць тры срэбранікі і медалькі. Каб здалёк бачылі, што ты чалавек надзейны і чыстапародны, без заганных і шкодных фантазіяў. Адным словам - прыручаны.

Зусім іншая справа з ваўчынай масьцю. Ваўкі не бяруць ежу з рук. I ня ведаю, праўда ці не, але гэта ўвялі мне ў вушы яшчэ ў дзяцінстве мае адналеткі: шыя ў іх зраслася з хрыбцінай. Яны няздольныя гнуцца, круціцца на ўсе бакі і нюхаць вецер. У свой час я зазірнуў у вочы такому зьверу. Падпасваў, як у нас кажуць - тавар. Старэйшыя хлопцы гулялі ў карты, а мяне паслалі адвярнуць авечак, што адбіліся ад статку і стоўпіліся каля канавы. Па другі бок той канавы стаяў вялізны шэры сабака. Я яшчэ паківаў яму дубцом. Але ён і не міргнуў у мой бок. Я прыгледзеўся, і па целе пабеглі мурашкі, узьняліся дыбам, як адрасьлі, валасы на маёй стрыжанай галаве. Я яшчэ ня ведаў, што гэта быў воўк. Але гэта быў ён. I мы даволі доўга ўглядаліся адно ў аднаго. Воўк пераскочыў праз канаву, схапіў і ўскінуў сабе на плечы авечку. Лена праклыпаў метраў з пяць і пусьціў авечку долу. I тая патрухала побач з ім, нібы вёў ён яе ў рай. А я нерухома стаяў на другім беразе канавы, захлынаючыся ад наплыву нечага першабытнага, дрымотна-ляснога, што ахутвала, прачыналася і ўва мне: падсьвядомы пратэст супраць такога нахабнага рабаў-ніцтва, бездапаможнасьць, разгубленасьць і апякаючая да гаручых сьлёз нязгода з гэтай зьвярынай сутнасьцю. I тое засталося пры мне на ўсё жыцьцё.

Нібыта я ўжо тады ведаў ці прадчуваў, што гэта малюнак з майго будучага жыцьця, лёс мой. Нехта такі ж пячорна шэры мімаходзь пабяжыць на мяне, ускіне на плечы і выдыхне ў павернутае ўжо да неба вуха: у рай, алюшкі ў мой рай. I я, ды ня толькі я, - усе, хто побач са мной ад нараджэньня з забітай ці ачмурана прыгаломшанай памяцьцю, атручаныя паўсядзённымі казаньнямі пра малочныя рэкі з кісельнымі берагамі, што цяклі зусім недалёка ад нас, кінемся ў той воўчы рай, патэпаем за воўкам, забыўшыся пра яго воўчую скуру. Бо ў гэтай воўчай скуры нам, зазірнуўшым засьлепленым вокам на той сьвет, ухапіўшы перацятым горлам тагасьветнага паветра, будзе мсьціцца збавіцель наш. Месія.

Як мсьціцца, мроіцца ён каторае ўжо стагоддзе быдлу, якое бык ці казёл-правакатар вядзе на бойню.

I ў сваім ужо даўно забытым, немачным маленстве я быў куды як згодны з кожным, хто даводзіў мне, што нешта ведае і браўся напраўляць мае зьвіхнутыя мазгі, факусуючы іх на сонечны і сьветлы рай. Не разумеючы, што гэта сапраўды прамая і правільная дарога толькі ж на той сьвет. I я, па ўласным жаданьні, па сваёй ахвоце да сьлёз, да самазабыцьця прагну туды, як і мноства іншых, што прайшлі крыху раней за мяне і ішлі сьледам за мной.

Вось яна, моц і ўлада воўчага вока над авечкамі, што страцілі галаву і здольныя толькі да падпарадкаваньня.

Гіпноз рудога і змрочнага зьвярынага вока, пячорнай думкі, што нарадзілася раней за чалавека. Мо ў целе зусім няцямнага дракона ці яшчара, таго ж пячорнага вампіра - кажана. Нарадзілася і выпаўзла на сьвятло, захмялела ад яго і пачала шукаць прыдатную сабе абалонку. Калі і не зусім разумную, то ўсё ж з першапачатковай зародкавасьцю, пачаткамі нейкага розуму істоту, у галаве якой мелася хаця б адна зьвіліна - хай сабе і працяг толькі носу.

I, па ўсім, пошук гэты быў ня вельмі ўдалы. Думка трапляла не заўсёды ў патрэбную ёй галаву, часам, падобна, і ў кашлатую галаву таго ж воўка. Доўга і балюча блукала, высільваючыся стварыць з гэтай дрымуча дзікай істоты нешта больш-менш прыдатнае зямлі, жыцьцю, падводзячы яго цераз сілу да чалавека. Але, як кажуць, колькі воўка ні кармі...

Ледзь самога чалавека не зьвялі, бо зноў жа: той, хто прывык да мяса, да чалавечыны, наўрад ці пагадзіцца скубсьці траву. Ледзь уратавалі самога чалавека, не далі пераўтварыць яго ўжо незваротна ў зьвера. I чалавек пакутліва збываў у сабе зьвярынае. Але ўдавалася гэта ня кожнаму, знайшліся і такія, што ўпадабалі хіжае зьвярынае назаўсёды. Хоць іх было і небагата, але ж... I ў воўчым, і чалавечым абліччы яны захаваліся на зямлі. Кропля-другая зьвярынай крыві засталася і ў чалавеку. Хоць кожны з нас, у тым ліку і я, як той гад марскі, памяняў не адну скуру раней, чым у нас абудзілася, зацьвердзілася нешта людское. Адначасова, употайкі, пратэстна і хіжа, захаваўшы ў сабе на нейкую неспадзяваную будучыню сваю першасную ваўкалачую існасьць.

Воўк увайшоў у нашае жыцьцё. Воўк увайшоў у нашае цела. I было зусім ня выключана, што ў нейкай непрадбачанай і непрадказальнай будучыні я мог як пайсьці за людзьмі, так і перакінуцца ў ваўкалака. Ужо назаўсёды. Незваротна. I нельга сказаць, каб гэта надта непакоіла ці засмучала мяне.

Я быў ня толькі ўражаны і напалоханы воўкам каля канавы, але і ўдзячны яму. За ягоную натурыстасьць і пракаветнае бунтарства, за ваўчынае бунтарства і натурыстасьць чыстапароднага зьвера ў чалавеку. Хаця мы часьцей блытаем гэта з характарам і воляй.

3 дзяцінства ўражаны і сурочаны воўкам, думаў і пра сябе, што я хоць трохі, хоць у сваёй хаце ды воўк, воўчык, а не паголены палескі, чарнобыльскі вожык. Не-не ды і выскалюся, пакажу зубы, каб самому сабе пераканацца, каб хоць свае ведалі, што яны ў мяне ёсьць. Зноў жа, бі сваіх, каб чужыя баяліся. I я не спяшаўся пагаджацца з жонкай, здавацца. Настойваў на сваім, каб і на самой справе ляснуць зубамі. Яна перамагла, забіла мяне зусім просьценькім: - Ну як ты сыплеш цукар?

12 3 4 5 6 7 8 Следующая ⇒