2.1 Тақырып бойынша шығармаға нобайлар, эскиздер орындау.

Композицияны бейнелеу ө неріне, кескіндеме, графикағ а қ атысты айтатын болсақ картинадағ ы айтайын деген ойды жеткізу ү шін, жаң а ойды білдіретін кө ріністі айшық тап алып кө рсете білу, кө ріністегі айтатын ойды аша тү су ү шін, қ осымша бейнелер беріледі, уақ ыт пен кең істік кө ріністері жарық пен кө лең ке мү мкіндіктері арқ ылы беріледі.

Осылардың барлығ ы тұ тастай ә сер еткенде барып суретші ойы жарық қ а шығ ады. Егер шығ армадағ ы кө ріністер мен осы аталғ ан мү мкіндіктердің бірі кем болса картина ойы ашылабермейді. Композицияны оқ у материалдары ретінде қ олдану ү шін ө нертанымдық ә дібиеттерді талдау негізінде композицияны бейнелеу мү мкіндіктеріне қ арай мынандай топтарғ а жіктеуге болатындығ ы анық талды: кескіндеме композициясы, графика композициясы, мү сін композициясы, қ олө нер бұ йымдарының композициясы деп қ арастыруғ а болады. Композицияны жанрларғ а байланысты мынандай тү рде жіктеуге бө луге болады: олар, натюрморт композициясы, пейзаж композициясы, портрет композициясы, тұ рмыстық жанр композициясы, баталдық жанр композициясы, тарихи жанр композициясы т. б. тү рлеріне бө лініп қ арастырылады.

Композиция ұ ғ ымын оқ у материалы ретінде қ олдану ү шін композиция заң дылық тарын мынандай тө рт топқ а бө лінеді: 1. тұ тастық заң ы; 2. Ү лгі (типизация) заң дылық тары; 3. Қ арама-қ арсылық (контраст) заң дылғ ы; 4. Композицияның барлық заң дылық тары мен мү мкіндіктерінің идеялық ойғ а бағ ыну заң дылығ ы.

Ү лгі заң дылығ ы бейнелеу ө нері шығ армаларындағ ы жағ дай мен мінез ү лгілерінің Композицияның барлық заң дылық тары мен бейнелеу мү мкіндіктерінің негізгі идеялық тү пкі ойғ а бағ ынуы – суретші туындысындағ ы ұ ғ ымның бү тіндігін, шығ арманың айқ ындығ ын, идеялық мазмұ ндылығ ын, ондағ ы кө ркемдік шеберлікті байланыстырады композициядағ ы іс-ә рекет, қ озғ алыс кө ріністері, қ озғ алыссыз тұ рақ тылық кө ріністерінің кө рсетілуін сипаттайды.

Композицияның маң ызын ашатын мү мкігндіктер тө ртке бө лінеді: олар, ырғ ақ, композицияның сюжетті ортасы, симметрия жә не ассиметрия, басты тұ лғ аның екінші орынғ а орналасуы.

Ырғ ақ –композициядағ ы бейненің кезектесіп орналасуы, олардың белгілі ретпен қ айталануы, сонымен қ атар ондағ ы бейнеленген адамдар мен жануарлар кө рінісіндегі қ имыл қ озғ алысындағ ы қ айталанулардың жә не олардың динамикалық ерекшеліктері.

Сюжеттік орталық заң дылығ ы – ө зіне ерекше назар аударатын, композициялық идялық мазмұ нды ашатын картинаның басты бө лігі. Сюжеттік аралық та идеялық ойды білдіретін кейіпкер кө рінісі немесе зат, табиғ ат кө рінісі берілуі мү мкін. Композициялық ойды ашатын негізгі кө ріністермен қ атар картинада қ осалқ ы элементтер де болады. Олар идялық ойды толық тыру қ ызметін атқ арады.

Симметрия заң дылығ ы. Симметрия атауы композицияның оң жә не сол жақ бө лігінің салмағ ының, пішінінің, тү сі мен рең інің тепе-тең дігін, ондағ ы элементтердің ө зара ү йлесімділігін сұ ң ғ ақ тығ ын қ амтамасыз етеді. Симетрия ою-ө рнекті бейнелеуде жиі қ олданылады. Картиналарда симметриялық бө ліну айқ ын байқ алмаса да кө ріністердің ө лшемдері, саны, бояу тү стерінің тең дей бө лінуіне жағ дай жасайды. Ө лшем ү лкендігін тү с ө лшемдерінің қ анық тығ ы т. б. мү мкіндіктері арқ ылы тепе-тең дікке жақ ындатылады. Композициядағ ы бейнелеудің ассиметриялық орналасуы кескіндемені салмағ ы, пішіні, ө ң і жағ ынан тең екі бө лікке бө ліп қ ойғ андай ә сер қ алдырмайды, ондағ ы бейнелер тынымсыз, бір-бірімен араласып, тепе-тең дік жағ ынан ауытқ ып жатады, бірақ шығ армадағ ы жалпы тепе-тең дік композициялық ырғ ақ тылық тың ү йлесімді берілуі нә тижесінде сақ талады. Картина – кескіндеме жанры; дербес кө ркемдік мә ні бар (нобай мен этюдке қ арағ анда) толық аяқ талғ ан туынды. Фреска немесе кітап миниатюрасынан ерекшелігі – интерьер мен ә семдеудің белгілі бір жү йесіне байланысты бола бермейтіндігінде. Негіз (кенеп, ағ аш немесе металл тақ тайша, картон қ ағ аз), жақ па қ абат жә не сырлы қ абаттан тұ рады. Картина – қ ондырғ ылы ө нердің бір тү рі.

Шығ армашылық ә рекеттегі қ ажеттілік нақ ты жаң а жұ мыстағ ы қ оғ амдық қ ажеттілікпен байланысты. Себебі, осы нә рсе шығ армашылық идея мен ойдың келіп шығ уына, жаң алық жасауғ а итермелейтін кү ш ретінде қ ызмет етеді. Суретшінің елестету қ абілеті практикалық іс-ә рекеттер негізінде қ алыптасады. Суретші бейнелерді жасай отырып, оларды нақ тылайды, байытады, яғ ни оларды жұ мыс процесінде ә рдайым ө згертіп отырады. Ол ө зінің шығ армашылық ойын белгісіздіктен нақ тылық қ а, айқ ындық қ а бейнелеу іс-ә рекеті барысында анық тай тү седі. Шынайы орындау барысында ә рбір кө ркем бейне жетілдіріле тү сіп, тексеріліп, қ абылданады. Адамның ойлағ ан ойы қ ағ аз бетіне немесе кенеп бетіне тү скен сә ттен бастап ол кө рсетімділік, бейнелі сипат алады. Оны суреттегі кескіндемедегі (эскиздерде) мә нерлілігінің жетілуі кө рермендік бейненің тазалануымен, нақ тылануымен қ атар жү реді, яғ ни бейнелеу ә рекеті елестету қ абілетінің келесі жұ мысы ү шін ә рі қ арай жү ргізетін жә не таяныш болуғ а қ ызмет етеді.

Қ ара қ аламмен графикалық эскизі

Эскизде болашақ шығ арманың тү пкілікті ө зі емес, тек нобай болғ анымен, мұ нда суретші, нобайғ а қ арағ анда кө бірек ең бек сің іреді. Эскиз кө біне ой- қ иял бойынша, бірақ бейнелеуші объектінің ө зін бақ ылау негізінде жасалады. Оны қ арындашпен де, акварель бояуларымен де, майлы бояулармен де, пастельмен де жасауғ а болады. Эскизде суретші композициялық міндеттерді шешеді: болашақ картинаның неғ ұ рлым лайық ты кө лемін, оның композициялық жә не мағ ыналық орталығ ын, жарық тү су сипатын, тү стер гаммасын жә не т. б іздестіреді. Сондай-ақ ол жекелеген элементтерді: қ андай да бір фигураның қ имыл- қ озғ алысын, бет бейнесіндегі ым-ишараның егжей- тегжейлеп кө рсетуге ұ мтылады.

Нобай салынатын нысанның жалпы тұ рпаты мен негізгі белгілерін қ амтиды. Нобай еркін ә рі жылдам салынады. Ежелгі суретшілер, сә улетшілер ә р алуан қ имыл-қ озғ алыстағ ы денелердің қ айталанбас сә тін дә л бейнелеп, долбар суреттерді, сызбаларды кө птеп салғ ан. Кескіндеме мен мү сін ө нерінде де Нобай қ олданылады. Нобай суреттер қ ас-қ ағ ым сә тте қ айталанбас кө ріністі беруде таптырмас тә сіл. Осындай суреттерді Ш. Уә лихановкө п салғ ан «Ұ йғ ырдың бейнесі», «Қ оғ адай мен Тоғ алдай», «Мырзалар», М. Кенбаев, І. Телжанов, т. б. Қ азақ стан суретшілерінің Нобай суреттері бар.

Нобайлама жұ мысының процесі натурағ а қ арап жұ мыс істеуге негізделгенімен, оның негізіне моделді механикалық кө шіру деген сө з емес. Бұ л процесс заттардың жә не табиғ ат қ ұ былыстарының ішінен ең маң ыздылығ ын табатын образдық жалпылауды кірістіреді. Жылдам салынғ ан суретке деген творчестволық қ атынасты дамытады, сонымен қ атар қ оршағ ан ортаның шынайылығ ын суреттеуді дамытады.

Нобайлама жә не суреттеме ә р тү рлі жұ мыс атқ арады. Олар ұ зақ салынатын сурет ү шін кө мекші жаттығ у болып табылады. Ұ зақ мерзімді оқ у жұ мысының алдын алады, сонымен қ атар, егерде олар оқ ып ү йренген материалды тексеру жә не бекіту жұ мысын атқ арса, онда оқ у жұ мысын толық тыру болып табылады.

Уақ ытылы нобаймен жұ мыс істеу сурет салып ү йрену процесінде ү лкен орын алады. Нобай мен суреттеме арқ ылы жұ мыс кезінде орындалу тә ртібін анық тайтын, белгілі бір тапсырманы белгілеп алу керек. Егер суретші бір іс - қ имылды суреттемекші болса, онда осы бейнені тек бірнеше ғ ана сызық тар арқ ылы жобалап кө рсете алады. Егер бейненің кө лең ке жерлерін, яғ ни негізгі тондық қ атынасын кө рсету керек болса, онда жұ мсақ қ арындашпен сол жерлерді қ оюырақ басу керек. Кө біне нобайды кіші кө лемде салады. Бірнеше кө мекші суреттемелерді бір қ ағ аз бетіне орналастыруғ а болады.

Ө те қ арапайым, бірнеше ғ ана сызық шалармен салынғ ан нобай, композиция жұ мысында таптырмайтын кө мекші материал болып табыладыҮ немі нобаймен жұ мыс, суретшінің қ оршағ ан ортамен тілдесіп, жалпы сурет ө неріне деген қ ызығ ушылығ ын арттырады.

Нобайдың орындалу ә дістері. Нобайлама ә ртү рлі ә діс, тә сілдермен орындалады. Бұ л ә діс, тә сілдер сурет салушының алдына қ ойғ ан мақ саты мен тапсырмасын анық тауғ а, бейнедегі форманың индивидуалдық ерекшелігін, сурет салу кезіндегі суретшінің психикалық процестерін, бейнелеу қ ұ ралдарын пайдалану дә режесін, кө ркемдік қ абілеттілігінің ерекшеліктерін анық тауғ а зор маң ызы бар, мысалғ а: қ ұ мыра, шә йнек, жеміс - жидектер т. б да бейнелеу керек, қ арындаштың кө мегімен форманың бейнесін бірнеше ғ ана сызық шалар арқ ылы кө рсетуге болады; қ ұ рылыс кезіндегі транспорттық кранның жылдам салынғ ан суретін кө рсету керек болса немесе ауылдық жердегі сарайдың бейнесіне, тушь пен қ аламұ шты қ олдануғ а болады; жануарлардың қ имылын ұ стауғ а - қ арындаш, тушь, кү йені пайдалануғ а болады.

Міндетті тү рде ең алдымен жылдам салынғ ан нобайдың ә діс тә сілдеріне зер салу керек. Нобайдың сә тті шығ уына суретшінің мақ саты мен тапсырмасын анық тү сіріп білуі ық пал жасайды. Нобаймен жұ мыс кө бінесе мынадай тапсырмалар мен мақ сат талаптарды керек етеді:

-Ү й жабдық тарының, пейзаждың, интерьердің, архитектураның (реалистік) шынайы бейнесін оқ ыту.

- Жануарлар ә лемінің шынайы бейнесін оқ ыту;

- Адамның фигурасын жә не оның пропорциясын оқ у;

- Перспективадағ ы денелердің қ ұ рылысын, жарық кө лең кесін оқ ыту;

Суретшілер ү шін немесе аса дайындалғ ан оқ ушылар ү шін мынадай да тапсырмалар қ ажет:

- Психикалық мінездемеге ізденіс - эмоцияналдық мә нерлеу;

- Сурет салушының ойындағ ы ізденістер, яғ ни тү рдің келбеті, прозасы, мимикасымен қ озғ алыстарының сә йкестігі;

Творчестводағ ы елестетудің индивидуалдық ерекшеліктері ү ш тү рге бө лінеді:

1) Елестету мен натураны қ абылдаудың жанама процесстері Натураны бейнелеу кезіндегі суретшінің ә сері, яғ ни нобайды салу кезінде натураны нақ ты тү сіну қ ұ штарлығ ы кө рінеді, суретшіге керегі - бастың иілуі, фигурасы, қ олдың ырғ ағ ы, тү рдің психологиялық мінездемесі.

2) Кө здің қ абылдау нә тижесінен, - кө ру дә режесі дамиды. Бұ л жағ дайда суретші композициялық жұ мыс ү стінде натурағ а жиі - жиі назар аударып, оның негізі характерлі мә селелеріне кө ң іл бө леді.

Суретші ойдың елестету процесіне жү гіне отырып, кө ру образындағ ы натураның мінез - қ ұ лқ ын таң дап алу керек.

Сурет шеберлері нобайларына анализ жасау кезінде мынадай тұ жырымғ а келеді: ә рбір суретші нобайды орналастыруда ә р тү рлі тә сілдері қ олдана алады жә не сонымен қ атар натураның кө ріну процесін ө зінше ұ йымдастырады. Осы тұ жырымның себебінен творчестводағ ы елестетудің индивидуалдық ерекшеліктері пайда болды.

Эскиз – алдын ала қ ағ аз бетіне кө ркем сурет туындысының тү пкі ойы тү сірілетін нобай. Эскардон кескіндемелік, график. немесе мү сіндемелік бейнелеу тә сілдерімен орындалады. Эскардонде автордың негізгі ойы бейнелі тү рде, ә детте болашақ туындының жалпы кескініне қ оса ең мә нді сә ті, яғ ни оның композициясы, колориті, ырғ ағ ы, кең істік жобасы, т. б. кө рініс табады. Эскардон қ арапайым да, еркін тү рде де жасалады, болмаса ол ұ сақ -тү йегіне дейін ә бден тә птіштеліп салынуы да мү мкін. Атақ ты суретшілердің қ олынан шық қ ан, ойы мен орындалуы жағ ынан аса жарқ ын бояулы Эскардондер кө ркемдік тұ рғ ысынан ө те қ ұ нды дү ниелер болып табылады. Кең мағ ынасында Эскардондер – бейнелеу ө нерінің ойша немесе натурадан жылдам жасалғ ан, бірақ толық аяқ талмағ ан туындысы; қ олмен салынғ ан техникалық сурет те Эскардон деп аталады.

Заттың ө зіне қ арап отырып шапшаң нобайлар салу суретшінің творчестволық процесінде маң ызды рө л атқ арады.

Ұ зақ уақ ыт салынатын суреттен айырмашылығ ы сол, нобайларда бейнелеуші объектілердегі ең басты нә рсе, жалпы ә сер беріледі. Сонымен бірге оларда заттың формасы пропорциясы, кө лемі, бейнелеуші адамның психологиялық жай-кү йі дұ рыс, нанымды берілуге тиіс.

Нобайлар ү йрену, танып-білудің мақ сатында жасалуы мү мкін. Мұ ндай жағ дайларда сурет заттың ө зін, айналадағ ы ө мірді зерттеп, танып-білудің, шеберлікті жетілдірудің қ ұ ралы болып табылады.

Ал белгілі бір шығ арманың детальдарын, жекелеген образды жасау мақ сатымен нобайлар салғ ан кезде суретшінің алдына басқ аша творчестволық мақ сат қ ойылады. Нобайлардың бұ л екі қ ызметі де бір-бірімен табиғ и байланыста.

Бірқ атар жағ дайларда нобайлар белгілі бір оқ иғ алардың тікелей ә серінен жасалады да, суретшінің қ иялындағ ы болашақ тақ ырыптық композициямен, нақ тылы сюжетпен байланысты болмайды.

Нобайдың басқ а да міндеттері бар. Белгілі бір қ ағ аз форматына табиғ атты бейнелемей тұ рып, сурет бетіне бейнелерді неғ ұ рлым тиімді орналастыру ү шін бірнеше нобай жасау керек.

⇐ Предыдущая 1 2 345 6 7 8 Следующая ⇒