1.1 Дипломдық жұмыста қаралатын мәселелердің ғылыми-теориялық негіздемесі

Пейзаж – бейнелеу ө нерінің қ ызық ты жанрларының бірі. Адам ө мірін салыстырып қ арағ анда табиғ ат ө мірі мә ң гілік сияқ ты кө рінеді. Пейзаж ө нері де алуан. Кейбір пейзаждар табиғ аттың ө мірде, бар нақ ты кө рінісін білдірсе, енді біреулер суретшінің қ иялынан туады. Ондай шығ амашылардың бә рінен де суретшілер табиғ аттың мінез-қ ұ лқ ын айнытпай беругу тырысады. 17-ғ асырдан бастап суретшілер бірың ғ ай табиғ ат кө рнісін бейнелейтін картиналар жазуды бастады. Ә сіресе 19-ғ асырдың аяғ ы мен 20-ғ асырдың басында орыс суретшілері пейзаж жанрында кө ркем шығ армалар орындауда зор табысқ а жетті. Қ азақ стан суретшілері Ә. Қ астеев, Ә. Исмайлов, С. Мә мбеев табиғ ат кө ріністерін бейнелеуде ү лкен жетістіктерге жеткен. Табиғ ат кө рнісін бейнелейтін суретшілерді табиғ атты бейнелеуші немесе пейзажист деп атайды. Табиғ ат кө ріністерін суретшілер бейнелі тү рде суреттеп кө рсетсе, ә дебиетте біздің ақ ын –жазушыларымыз ө лең мен суреттеген.

Алғ ашқ ы қ ауымдық қ ұ рылыс кезінде, яғ ни неолит дә уірінің ө зінде адамдар табиғ атты жан-жануарлар дү ниесін бейнелейді. Мә селен Алжир сахарасындағ ы ү ң гірлердегі жартастарда алғ ашқ ы адамдардың ағ аштары, тас суларды бейнелеулерін кездестіруге болады. Сонымен қ атар бұ л бейнелер тек жартасқ а бейнеленіп қ ана қ оймағ ан, ө зіндік композициялық шешімі бар, белгілі бір ұ ғ ымды береді.

Бұ л пейзаж жанрының алғ ашқ ы жазбалары ежелгі шығ ыста Крит жерінде, яғ ни Египет жерінде кездестіруге болады. Онда негізінен жартастағ ы бейнелер б. э. XX ғ. Аң шы фараондардың ө мірлерінен кө ріністер, сол сияқ ты жабайы мысық тү қ ымдасының аң аулау сә ті бейнеленген жазбаларды (роспись) кездестіруге болады. Сол сияқ ты б. э. XX ғ. Киоск сарайындағ ы жасалғ ан росписьтерді (криште) қ ұ стармен бірге табиғ ат суреттерін кездестіруге болады.

Бұ л аталғ ан табиғ ат суреттерінің барлығ ы тек нобай немесе жоба ретінде атауғ а болады.

Алғ ашқ ы пейзаждардың қ алыптасуы, яғ ни белгі бере бастауы XI ғ асырда Қ ытай ө нерінде байқ алады.

Қ ытай пейзаж шеберлерінің жұ мысында табиғ ат ө те поэтикалық нә зіктікпен жазылғ ан. Оғ ан мысал Х-ғ асырдағ ы Дунь-юанның жібек матағ а тушьпен орындағ ан «Ө зен пейзажы » деп аталғ ан жұ мысы.

Уақ ыт ө те келе Қ ытай пейзаж шеберлерінің ық палды жапон пейзаждарымен араласып, ө зіндік стиль қ ұ рады.

XX ғ асырдың бірінші жартысында ақ швецар суретшісі К. Вицаның «Ғ ажайып аулау» деген картинасында кө лдің жағ алауын нақ ты жә не кең істікті кө рсете білді. Бұ л сол ғ асырда ү лкен жетістік еді.

Одан кейінгі суретшілердің кіші ө лшемдегі картиналарында нидерландық И. Потини-рада, неміс А. Дюрерде жә не А. Альтдо бірінші план ө з ү стемдігін ала бастады. Яғ ни, алғ ашқ ы план картинада нақ ты талданып жазыла бастады. Дә л осы уақ ытта, яғ ни қ айта ө рлеу дә уірінде итальян суретшілері табиғ атқ а басқ аша кө ң іл бө ле бастады.

Адам бір іспен айналысуғ а мү мкіндік алып, ары қ арай жылжыды — ол қ арапайым ең бек қ ұ ралдарын ө зіне, ө з қ олына, денесіне лайық тап жетілдірді, ә рине жетілдіріп жасалғ ан қ ұ ралдар бұ рынғ ы бұ йымдардан қ олданысы, пішіні, тө зімділігі жө не ә семдігі бойынша жақ сырақ бола бастады. Қ олө нердің ө ркендеуі адамның табиғ атты тү пкілікті жең уі, оның жетістігі болып табылды, оның техникалық жә не кө ркемдік дарындылығ ын дә лелдеді. Заттар ә лемі қ ызмет тү рінің (аң шылар, малшылар, жер ө ндеушілер) адам мінезінің, мә дениет дең гейінің, қ оғ амдағ ы ә леуметтік жағ дайдың, материалдық мү мкіндіктердің кө рінісі болып саналады. Қ олө нерші ө з ө німін ө зі қ олмен жасағ ан болса, онда дизайнер сызбамен, ү лгімен бұ йым ү шін техникалық негіздемемен жұ мыс істейді, оның кө бейтілуі ү шін бұ л қ ажет. Жалпы бейнелеу ө нері сонау қ ола заманынан басталып, кә сіби дең гейлікке жеткенше қ аншама стильдер мен бағ ыттар пайда болды, бү гінде еліміз, жеріміз тә уелсіз болып, яғ ни демократия деп ө нерімізді экспресстік жағ дайғ а апарып соғ ып жатқ анымыз ешкімге де қ ұ пия емес.

Сурет салуды ү йрену ү шін бейнелеу ө нері ә леміне еніп, оның қ ыр-сырларын жә не ә діс-тә сілдерін терең жете игеру керек. Сурет салудың алдына қ ойылғ ан аса бір маң ызды шарты- перспектива заң дылық тары мен ережелерін, заттың сызық тық жә не қ ұ рылыстық пішінінің жазық тық қ а тұ рғ ызу ә дістерін, жарық -кө лең ке қ атынастарының заң дылық тарын, тү стану жә не композициялық ә дістерін мең геру болып табылады. Сурет салуды ү йрену барысында адамның сезу мү шелері дамып жетіледі, байқ ағ ыштық, шыдамдылық, табандылық, қ иял, шығ армашылық қ абілеті жә не эстетикалық сезімі пайда болады.

Ө мірден ө ткен ұ лы суретшілердің ойлары кез келген суретшіні, оқ ырманды бейжай қ алдыруы мү мкін емес. Француздың ұ лы суретшісі К. Коро живопись жө ніндегі кө зқ арасын былай деп сипаттайды: «Мен живопись жазғ анда бейнені бө лек бө лек айқ ындауғ а ешқ ашан асық қ ан емеспін. Мені ең ә уелі қ ызық тыратын шығ арманың жалпы салмағ ы мен мінезі. Егер осылардың шешімін тапсам, ә рі қ арай нысанның нә зік жерлері мен ә рін іздеуге кірісемін. Мен барлық уақ ытта ешнә рсеге алаң дамай жә не де ешқ андай жү йеге тоқ тамай солармен жұ мыс істеймін. Суретші алдымен екі затты зерттеп, ү йрену керек. Біріншісі барлық заттың — сыртқ ы пішінін, екіншісі — тү сін. Осы екі зат мен ү шін ө нердегі қ уат алатын нү ктем болып табылады. Шығ арманы дө п басқ ан бояумен орындау таң дандырады.

Жыл мезгілдері– аспан сферасы (эклиптика) бойымен қ озғ алатын Кү ннің кө рінерлік қ озғ алысына жә не табиғ аттағ ы маусым ө згерістеріне байланысты жылдың кезең дерге бө лінуі.

Ежелгі дә уірде адамдар жылды ә р тү рлі бө ліктерге бө лген. Ү нді мұ хитының аралдарындағ ы тайпалар муссон желінің соғ уына қ арай, жылды екі мезгілге бө лген. Олардың жерінде муссон 180 – 185 кү н оң тү стік-батысқ а қ арай, содан кейін 180 – 185 кү н солтү стік-шығ ысқ а қ арай соғ ады. Орталық Африка тайпалары ө з жерлерінде ауа райының нө сер жауынды, қ апырық ыстық жә не жайдары қ ұ рғ ақ болуына қ арай жылды ү ш мезгілге бө лген. Осы кү нгі халық тардың кө пшілігі жылды жазғ ытұ ры (кө ктем), жаз, кү з, қ ыс деп тө рт мезгілге бө леді. Бұ лай бө луге тиянақ ты астрономиялық негіз бар. Жердің орбитасы, яғ ни оның Кү нді айналып жү ретін жылдық жолының тү рі эллипс тү рінде болады. Жер эллипстің доғ асын бойлап, орбита бойынша Кү нді айналумен бірге ө з осінен де айналып тұ рады. Ол ө з осінен бір рет айналып шық қ анда бір тә улік уақ ыт ө теді. Жердің «кү нгейі» немесе «теріскейі» жоқ, осьтен айналу салдарынан оның бетіндегі нү ктелер, мысалы, қ алалар тиісті ретімен Кү н жақ қ а ауысып отырады. Жердің жарық тү скен жарты бетінде кү ндіз, кө лең кеде қ алғ ан жарты бетінде тү н болады. Жердің осі – ойша болжанатын геометриялық тү зу сызық. Бұ л ось Жердің полюстерінен ө тіп, оның Кү нді айналу орбитасы жазық тығ ында жуық тү рде 66°33` бұ рыш жасайды. Осьтің бағ ыты ө згермейді деуге болады (мардымсыз аз ө згерісі есепке алынбайды). Егер Жердің осі оның Кү нді айналу орбитасы жазық тығ ына перпендикулярболса, Кү н сә улелері Жер бетінің ә рбір нү ктесіне бү кіл жыл бойы біркелкі тү сіп, оны ү немі біркелкі жылытып отырар еді, яғ ни Жыл мезгілдері ауыспас еді. Кү н мен тү н де ұ зарып-қ ысқ арып отырмай, ө зара тең 12 сағ аттан болар еді. Жер ә рі Кү нді, ә рі ө з осінен айналып жү ретіндіктен жә не осінің бағ ыты ө згермейтіндіктен, орбитаның АВС доғ асында оның оң тү стік полюсі (S) кө лең кеде қ алады да, солтү стік полюсіне (N) жарық тү сіп тұ рады, ал CDA доғ асында – солтү стік полюсі кө лең кеде қ алады да, оң тү стік полюсіне жарық тү сіп тұ рады. Сондық тан полюстерде жарты жыл тү н – қ араң ғ ылық болады да, жарты жыл кү ндіз – жарық болады. Солтү стік полюстің тү ні қ ыркү йектен наурызғ а дейін созылады. Жер экваторындағ ы нү ктелер ұ зақ уақ ыт кө лең кеде қ ала алмайды, олар ретімен жарты тә улік Кү н жақ қ а шығ ып, жарты тә улік кө лең ке жақ та болады. Экватор мен полюстер аралығ ындағ ы жарты шарларда кү н мен тү н бірде қ ысқ арып, бірде ұ зарып отырады. Бұ л жарты шарларда кү н мен тү н жылына екі-ақ рет A жә не C нү ктелерінде тең еледі. 21 наурыз – кү н мен тү ннің Солтү стік жарты шарда жазғ ытұ ры (Оң тү стік жарты шарда – кү згі) тең елу кү ні. 23 қ ыркү йек – кү н мен тү ннің Солтү стік жарты шарда кү згі (Оң тү стік жарты шарда – жазғ ытұ ры) тең елу кү ні. B жә не D нү ктелерінде кү н тоқ ырайды. Солтү стік жарты шар ү шін 22 маусым – жазғ ы тоқ ырау кү ні, 22 желтоқ сан – қ ысқ ы тоқ ырау кү ні. Астрономиялық тұ рғ ыдан алғ анда, орбитаның АВ бө лігі жазғ ытұ рымғ а, яғ ни кө ктемге (20 – 21. 3 – 21 – 22. 6), ВС – жазғ а (21 – 22. 6 – 23. 9), СD – кү зге (24. 9 – 21 – 22. 12). DA – қ ысқ а (21 – 22. 12 – 20 – 21. 3) сә йкес келеді. Оң тү стік жарты шарда Жыл мезгілдері бұ ғ ан кері, яғ ни АВ кү зге, BC қ ысқ а, CD – жазғ ытұ рымғ а, DA жазғ а сә йкес болады. Астрономиялық Жыл мезгілдерінің ұ зақ тығ ы бірдей емес: кө ктем 92, 8 кү н, жаз 93, 6 кү н, кү з 89, 8 кү н, қ ыс 89 (кібісе жылдары 90) кү н. Жылдың бірінші жартысы 186, екінші жартысы 179 (180) кү н. Демек, Жер орбитаның АВС бө лігінде шапшаң, CDA бө лігінде баяу қ озғ алады. Оның орбитадағ ы орташа жылдамдығ ы сағ атына 108 мың км. Кү нделікті тұ рмыста наурыз, сә уір, мамыр – жазғ ытұ ры айлар, маусым, шілде, тамыз – жаз айлары; қ ыркү йек, қ азан, қ араша – кү з айлары; желтоқ сан, қ аң тар, ақ пан – қ ыс айлары болып есептеледі.

Табиғ ат жаратылысы ө зіне тә н жыл он екі ай тө рт мезгілмен ұ штасады. Ә р мезгіл ө з сұ лулығ ымен таң дай қ ақ тырарлық тай. Мысалы қ ыс - мамық тай жұ мсақ, кіршіксіз таза кө ң ілдей аппақ қ арымен кө рікті болса, ал кө ктемде жылғ алардан су ағ ып, ө сімдік атауы бү ршік атып, ағ аштар ақ гү лден моншақ тағ ынады, тө рт-тү лікте тө лдеп тіршілікке жан бітеді. Айналасын жасыл кілемге тө сеп дала біткенді суғ а жү гіртіп, қ арынын ү зілген жеміске тойдырғ ан жаз да бар. Ал мен ү шін орыны бө лек, жаныма жақ ын - кү з мезгілі. Иә, кө не шаһ ар тө ріне ө зімнің басқ а маусымдарғ а ұ қ самайтын келбетімен кү з де келіп жетті. Сары жапырақ қ оң ыр салқ ын ауа-райы, жабырқ аулы кө ң іл-кү й, қ ара суық жер кү зге тә н қ асиет. Мектепке асық қ ан бала, қ оймасын астық қ а толтырғ ан диқ аншы, қ ыс азығ ын жинағ ан шаруа, ең бекпен біте қ айнасқ ан тірлік кү з мезгіліндегі қ ызық ты жайттар. Сондық тан кү з - молшылық тың, байлық тың, берекенің мезгілі болып саналады.

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 8 Следующая ⇒